KNYAZ

АНТРОПОЛОГИЯ АРМЯН ДЕРМАТОГЛИФИКА И ПОПУЛЯЦИОННАЯ СТРУКТУРА Введение Глава 1. Дерматоглифика в антропологических и генетических исследованиях 1.1. Этническая дерматоглифика 1.2. Наследуемость кожных узоров Глава 2. К вопросу об этногенезе армян 2.1. Происхождение переднеазиатской расы 2.2. Процесс формирования современного армянского этноса 2.3. Популяционная структура современного армянского населения Глава 3. Этнический анализ дерматоглифического материала 3.1. Главные ладонные линии 3.2. Распределение кожных узоров на территории Армении 3.3. Положение армян среди народов Передней Азии Глава 4. Популяционно-генетический анализ материала 4.1. Популяционная структура и эффективно-репродуктивный размер 4.2. Генные миграции и их структура в Армении 4.3. Анализ варианс Заключение Библиография Гостевая

Нежели наши спонсоры не хотят подержать настоящих талантов как Gourgen Dabaghyan Биография: Родился 10-го марта 1988г. в Ереване в известной музыкальной семье Дабагянов, где из уст моего отца, певца Левона Дабагяна, впервые услышал армянские народные песни, а мастерство игры на дудуке моего знаменитого дяди, Геворга Дабагяна, пробудило во мне любовь к армянским народным муз. инструментам. Я учусь в среднеобразовательной школе N199, которую совмещаю с учебой в музыкальной школе N22 по классу фортепиано. Петь я начал с 4 лет. Причиной этому послужил просмотр фильма "Саят-Нова". С ансамблем народных инструментов Арама Мерангуляна я принял участие в двух республиканских фестивалях: в фестивале "Моей независимой Армении 5 лет", где был удостоен первого места, и в мае 1996г. в фестивале "Зартонк 96", организованным Министерством Обороны РА, где получил диплом первой степени и золотую медаль имени Гоара Гаспарян. Мой первый компакт диск "Армянские народные песни", посвященный 285летию со дня рождения Саят - Новы, был выпущен, когда мне было всего 8 лет. В 1998г. была выпущена моя первая видео кассета "Ес дер 10 тарекан ем " ("Мне пока 10 лет"), в которую вошли армянские народные песни. А в 1999г. был удостоен диплома "Дараверджи Астх", учрежденного молодежным союзом "Гахекс". В 2000г. был выпущен мой второй компакт диск и видео кассета под названием "Ай ерги покрик ишхан" ("Маленький принц армянской песни"). В 2000г. я получил диплом хит парада "Ерг- 2000" учрежденный продюсерским центром "Э.Л.А.Ш" за лучшее исполнение песни Саят - Нова "Блбули хид". Я дал 5 сольных концертов в большом зале Филармонии им. Арама Хачатуряна, во время которых был аншлаг. Гастролировал не только по Армении, но и в Германии, Египте, Англии, Голландии, во Франции, США, России и других странах. В 1999г. у меня было три соло концерта. Во время второго концерта в Глендейле один из поклонников подарил мне корону, сделанную собственными руками и публика в зале окрестила меня именем "Ай ерги покрик ишхан"("Маленький принц армянской песни"). Нежели Рабиc заглушил всё???

АЗАРБАЙДЖАН И АРРАН (АТУРПАТАКАН И КАВКАЗСКАЯ АЛБАНИЯ) Перевод с персидского, предисловие и дополнения доктора филологических наук ГАРНИКА АСАТРЯНА Издательско-полиграфическое армяно-канадское совместное общество "М.ВАРАНДЯН" РА г. Ереван, ул.Шопрона 21

Ծննունդդ շնորհավո՛ր Astghik

Ծննունդդ շնորհավո՛ր Napik

Harsnacun Hiusisic..avi.html

SHIRAKI MEXEDINER@

Ծօ դէ աշեք, ու խնդացեք: Հբը: :lol:

Самые счастливые дни человек проводит на отдыхе, особенно но пляже. Давайте заполним эту тему счастливыми лицами Можно и сваи личики выкладывать.

Оборзевший бурундук, поздравляю тебя с днём рождения

"Гнездо жаворонка". скачать Народная армянская песня, знакомая российскому зрителю из фильма «Мимино» зазвучала еще раз с большого экрана. Но на этот раз в другом контексте и с другим настроением. В смысле, громче и более трагично. Трагично, потому что грустно, а громче, потому что больно… Очередной киноматографический шедевр на тему армянского геноцида 1915 года в Турции не заставил себя долго ждать. Хотя со времен легендарного фильма «Майриг» французского режиссера Анри Верноя 1991 года и нашумевшего «Арарата» известного канадского режиссера Атома Эгояна, снятого в 2002 года, прошло достаточно времени. На этот раз идея созрела у итальянских режиссеров – Паоло и Витторио Тавиани. Известные братья не раз становились номинантами и победителями на международных кинофестивалях в Венеции, в Каннах, а в Москве они получали Золотой «Святой Георгий». Мировая премьера их последнего фильма, о котором, собственно говоря, и идет речь, прошла в феврале 2007 года на Международном Берлинском кинофестивале. В Москве же ее показала 24 апреля в День Памяти Геноцида кинокомпания Централ Партнершип, которая и будет прокатывать фильм на площадках города в течение последующих недель. Фильм называется «Гнездо жаворонка». История армянской семьи Авакян на фоне происходящих событий 1925 года в Турции. В поместье «гнездо жаворонка» они устраивают праздник. Но веселью приходит конец. По всей стране отдаются приказы уничтожить мужчин армян, даже самых маленьких, а женщин и детей отправить в далекую ссылку по пустыням. Дабы не превратить фильм в документальную хронику об исторической правде, авторы внесли в нее любовную линии. Молодая армянка Нуник влюблена а турецкого офицера. Тот предлагает ей сбежать вместе, чтобы не стать ее убийцей. Перед ней выбор: любовь или семья. Но в далекой пустыне она встречает другого турка, который ее безумно любит, но становится ее палачом. Основой фильма стал роман Антонии Арслан. Как и предыдущие фильмы о геноциде армян, «Гнездо жаворонка» очень эмоциональная картина. Полная душераздирающих и жестоких сцен, от которых редкий зритель просмотрит до конца без капли слезинки. Но главное отличие работы братьев Тавиани- это взгляд с другой стороны. Конечно, изначально, нищий турок, которого вскормила и приютила семья Авакян, подло предает их на смерть палачам, но через какое-то время по зову совести спасает их. Полна картина также метафорами и символами: армянскими, христианскими и просто общечеловеческими. И сделано все так профессионально, что возникает желание остановить кадр и насладиться ярким полотном. А насколько гармонично на этом полотне смотрятся красивые фактурные лица персонажей. Такое ощущение, что актеры в реальности проживают эту трагедию. Чего стоит игра великолепной Арсине Ханджян. Многого! Ее надрывы и порывы, от которых дико щимит внутри! Кино больше чем изображение. Это целый мир за пределами кадра. В чем мы и убеждаемся при просмотре фильма братьев Тавиани «Гнездо жаворонка». Это целый мир утрат, боли и потерь. Но волшебство кино в том и состоит, что есть в нем место для надежды, света. И пароход, уводящий детей в светлое будущее– тоже метафора. Может, им больше повезет. Да и время, отпущенное режиссерам вышло. Занавес.

В гостях певица Зара

Ծննունդդ շնորհավո՛ր: ARAMIS JAN. поздравляю тебя с днём рождения, желаю тебе большого счастья, здоровья и удачи. Когда ты прочтешь это, то тебе будет приятно, а когда тебе будет приятно, то и нам будет приятно.

Что можно сказать о комментарии Paul_Baghdadlian___Paul_s_Intro.mp3 и о его песнях.

Мы хотим учится??? разговаривать и понимать с английского на армянский???? Если да, то вам сюда. Можно так же добавит дополнительные аудиозаписи и поправки. Armenian Unit 1 Armenian Unit 2 Armenian Unit 3 Armenian Unit 4 Armenian Unit 5 Armenian Unit 6 Armenian Unit 7 Armenian Unit 8 Armenian Unit 9 Armenian Unit 10

Не плохо было ба для начало поздороваться, с форумчанами. Но если вы этого не сделали, то позвольте мне поприветствовать вас. Добро пожаловать Nero, в Hayastan.com

Я понимаю что, аварии и катастрофы смешные не бывают. Но мы часто смеёмся, рассказывая о них.

Почему Ха Ха! Да потому что Ха Ха Ха.

Двое из ларца, одинаковых с лица.

Судьба «Арабо»: точку ставить рано? Лето 1992 года - один из наиболее тяжелых периодов Карабахской войны. Это было время кровопролитных боев и больших потерь. Буквально по ходу ведения боевых действий формировались Армия самообороны Арцаха и Национальная армия РА. Именно тогда, летом 1992-го пропали без вести бойцы легендарного отряда "Арабо" и других подразделений знаменитого воинского соединения "Арцив". Судьба этих ребят, по сей день оставаясь неизвестной, стала одной из самых трагических и загадочных страниц национально-освободительной борьбы армянского народа. С тех пор прошло 16 лет. И вот буквально на днях появилось сообщение о том, что на интернет-сайте youtube. com размещены видеокадры, на которых запечатлены убитые летом 1992 года у карабахского села Гасан-Гая армянские воины. Эта длящаяся 9 с половиной минут видеозапись послужила основанием для утверждений, что на кадрах засняты именно бойцы отряда "Арабо" и других подразделений "Арцива", которые до сих пор считались пропавшими без вести. НА СОСТОЯВШЕЙСЯ НЕДАВНО ПРЕСС-КОНФЕРЕНЦИИ КОМАНДИР "АРАБО" МАНВЕЛ ЕГИАЗАРЯН сообщил, что на видеопленке запечатлены убитые и захороненные в окопах 79 воинов, среди которых - бойцы его отряда. "Ребята погибли как герои, они стреляли до последнего патрона. На них напали спереди, справа и слева. Они могли бы убежать или сдаться в плен, однако стояли до конца и были убиты", - сказал М. Егиазарян. Командир рассказал также, что спустя три часа после завершения боевых действий они осмотрели позиции роты и в одном из окопов нашли 25-30 тел, а в другой окоп даже не заглянули. На следующий день у них на глазах азербайджанская сторона засыпала окопы землей при помощи экскаватора. Спустя несколько часов им удалось вновь подойти к окопам и выкопать 8 тел, три из которых затем были доставлены в Армению. Командир перечислил также те добровольческие отряды, бойцы которых, предположительно, засняты на эту пленку: "Арабо", "Зейтун", "Октемберянские орлы" и еще 19 человек - из Арцаха (источник - panorama. am). Эти жуткие кадры на youtube. com может сегодня увидеть каждый. В окопах лежат убитые солдаты - кого как застала смерть, их обходят азербайджанцы, лица одних видны хорошо, другие лежат спиной. Сомневаться в свидетельствах Манвела Егиазаряна и его сослуживцев, визуально опознавших тела своих убитых товарищей по оружию, не приходится. Тем не менее вопросы, на которые пока нет ответа, не позволяют ставить точку в выяснении судьбы пропавших без вести бойцов. ПОЧЕМУ ИМЕННО СЕЙЧАС, СПУСТЯ 16 ЛЕТ, ПОЯВИЛИСЬ ЭТИ ВИДЕОСВИДЕТЕЛЬСТВА? Кто выставил кадры в интернете? Почему до проведения тщательной экспертизы и выяснения всех подробностей заявлено о том, что на кадрах именно село Гасан-Гая в НКР и именно лето 1992г. ? Да, бывшие азатамартики на экране узнали боевых товарищей, но кто гарантирует, что кадры не были смонтированы? Есть ли доказательства их подлинности, учитывая известные махинации азербайджанцев с кадрами из Ходжалу, когда с разницей в 1 день реальная съемка была заменена смонтированными кадрами, которые азербайджанская сторона до сих пор предъявляет в качестве "неопровержимого доказательства" вины армян? Напомним, что сразу после показа сфальсифицированных кадров при невыясненных обстоятельствах был убит азербайджанский оператор и журналист Чингиз Мустафаев, который сообщил о своих подозрениях в одно из московских информагентств. Публично высказала сомнения и чешская журналистка Дана Мазалова, случайно оказавшаяся в обеих группах журналистов, которых привезли на место событий. По словам бывшего исполнительного директора фонда "Против правового произвола", долгие годы занимающегося вопросами военнопленных, заложников и без вести пропавших, в том числе и судьбой отряда "Арабо", Ларисы Алавердян, спустя 2 месяца, в августе 1992 с азербайджанской стороны поступил сигнал о том, что 17 членов отряда живы и находятся у них. Азербайджанцы предложили обменять армянских бойцов на своих. Однако далее ниточка прервалась, контактов больше не последовало и следы "Арабо" вновь затерялись. В последующие годы, по словам Л. Алавердян, время от времени всплывала противоречивая информация, доходили различные слухи о том, что кто-то где-то видел членов отряда. Но прошло 16 лет - несмотря на все усилия, их участь по-прежнему считалась неизвестной, оставаясь неизбывной болью родных и друзей. Что же заставило азербайджанцев именно сейчас обнародовать эти кадры? Секретарь Государственной комиссии по вопросам военнопленных, заложников и без вести пропавших Армен Каприелян в беседе с корр. "ГА" согласился, что пока еще ничего нельзя утверждать точно. По его словам, видеопленка была размещена в интернете в начале мая азербайджанцами, но с какой целью - непонятно. На последнем заседании рабочей группы Госкомиссии этот вопрос значился в повестке дня, были обсуждены дальнейшие действия. Министр обороны РА С. Оганян обещал провести детальное расследование, в том числе экспертизу видеопленки. "СУЩЕСТВУЕТ МНОГО ЛЮБИТЕЛЬСКИХ КАДРОВ, НА КОТОРЫХ ЕЩЕ ПРИ ЖИЗНИ ЗАПЕЧАТЛЕНЫ БОЙЦЫ ОТРЯДА "АРАБО", - говорит г-н Каприелян. - Поэтому нельзя со 100-процентной уверенностью утверждать, что появившаяся в сети пленка является подлинной, а кадры не смонтированы. До проведения тщательной экспертизы и расследования невозможно официально заявить о том, что это именно окрестности села Гасан-Гая и именно лето 1992 года. Все должно быть детально выяснено. Кадры уже отправлены на экспертизу". Практически единственным доказательством на сегодняшний день является опознание убитых командиром отряда по визуальным данным, т. е. на видеопленке. Этот аргумент может, однако, оказаться подставой для самих бывших азатамартиков, поскольку современные технологии допускают любые фальсификации - повторюсь, опыт ходжалинских кадров дает все основания сомневаться в том, что пленка появилась в интернете только потому, что кто-то решил проявить гуманность и поставить точку в затянувшейся истории "Арабо" и других отрядов. Возникает вопрос: если в самой Госкомиссии по вопросам военнопленных и без вести пропавших нет полной уверенности в реальности видеопленки, почему бы не выступить с предупреждением о том, что недопустимо делать окончательные выводы до завершения экспертизы и расследования? В конце концов, выяснение судьбы без вести пропавших - дело именно Государственной комиссии, которая и полномочна выступать с официальными заявлениями, особенно в таком болезненном вопросе, как судьба "Арабо" и их боевых товарищей - героев, отдавших жизнь за родину. НАША ГАЗЕТА НЕОДНОКРАТНО ПИСАЛА О ТОМ, ЧТО СУДЬБА БЕЗ ВЕСТИ ПРОПАВШИХ, оставаясь незаживающей раной для тысяч семей по обе стороны границы, требует принятия адекватных мер с применением современных методов идентификации останков. Так было, кстати, сделано в Чечне, что позволило прояснить судьбу многих людей. Недавно появились сообщения о том, что Международный Комитет Красного Креста предлагает сторонам провести аналогичные расследования и экспертизы в зоне боевых действий Карабахской войны. По словам А. Каприеляна, проект действительно представлен на рассмотрение армянской стороны. Давно назрела необходимость получить ответы на многие вопросы, в том числе, возможно, связанные с членами "Арабо". Остается надеяться, что станут известны наконец имена тех, чей прах будет найден и, что не менее важно, захоронен с соблюдением традиций и воздаянием почестей. В то же время нет никаких гарантий, что азербайджанская сторона, будучи не очень заинтересована в подобных работах, не сорвет реализацию проекта. Слишком много всего было запутано и замешано в те тяжелые годы. Именно это и заставляет подозрительно относиться к кадрам, размещенным азербайджанцами на youtube. com. Возможно, они подлинные. А если нет - какова цель этой провокации, преступно и цинично использующей непреходящую человеческую боль от 16-летней, но не имеющей срока давности трагедии?

С днем рождения Дочь_Махараджи.

Մուրացան՝Անդրեաս Երեց ԱՆԴՐԵԱՍ ԵՐԵՑ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՎԻՊԱԿ 1601-1617 ՆԱԽԱԴՐՈԻԹՅՈԻՆ Տասնևվեցերորդ դարու առաջին քառորդին Հայաստանի վրա ծանրացող թշվառությունները հասել էին իրենց գագաթնակետին: Պատճառը պարսից և օսմանցվոց անընդհատ պատերազմներն Էին, որոնց թատր էր դարձել մեր անբախտ աշխարհը: 1596 թվականին պարսից Շահաբաս Ա. թագավորը, որ նոր էր յուր Խուդաբանդ հոր գահը ժառանգել, տակավին անզոր լինելով և, մանավանդ թե, օսմանցիներից վախենալով, ոչ միայն հետամուտ չեղավ նրանց` յուր հորից հափշտակված` Հայաստանի այն նահանգները ետ տանելու, որոնք իրեն էին պատկանում, այլև պատանդներ տալով հաշտություն խոսեց սուլթան Մուրադի հետ: Եվ այսպիսով 16-րդ դարու վերջին քառորդին Հայաստանը գրեթե ամբողջապես անցավ օսմանցվոց ձեռքը: Օսմանցի կուսակալները ազատ զգալով իրենց պարսից կողմից գալիք վտանգներից, սկսան ծանր և անտանելի հարկերով նեղել և տանջել հայ ժողովուրդը, որն արդեն բազմամյա հարստահարություններից վերջին աղքատության էր հասել: Նույնպիսի ծանր հարկերի ենթարկեցին նրանք նաև Էջմիածնի կաթողիկոսական աթոռը, որ նույնպես խեղճ վիճակումն էր: Առաքել կաթողիկոսը, որ ազգի ցավերին ի սրտե կարեկցող և Աթոռի համար կարի հոգատար մի հովիվ էր, շատ ջանք գործ դրավ ժողովրդի և Էջմիածնի վրա ծանրացող հարկերը փոքր ի շատե թեթևացնելու, բայց երբ տեսավ թե յուր ջանքերն ի դերև են ելնում և թե այդ հարկերից առաջացած Աթոռի պարտքերը գնալով ծանրանում են, և, մանավանդ թե, ժամանակի դառնության դիմադրելու չափ ուժ պակասում է իրեն, երկու տարի կաթողիկոսություն անելուց հետո հրաժարվեց գահից և Դավիթ Էջմիածնեցուն կաթողիկոս ձեռնադրելով՝ Աթոռը հանձնեց նրան և ինքը քաշվեց մի վանք, յուր ազգի ցավերը լռության մեջ ողբալու: Դավիթ կաթողիկոսը յուր նախորդից ավելի զորեղ չգտնվեցավ: Օսմանացի կուսակալները նոր կաթողիկոսի համար ոչ միայն զիջումներ չարին, այլև ուրիշ նոր հարկեր էլ Աթոռի վրա բարձելով՝ պահանջեցին որ նա, իբրև ընդհանուր ազգի գլուխ, ժողովե ժողովրդից այդ հարկերը և վճարե իրենց: Կաթողիկոսը շատ աշխատեց, չարչարվեց, յուր վիճակը պտտեց և, շատ անգամ արտասուքն աչքերին աղքատացած ժողովրդի վերջին փողերը հավաքելով տվավ կուսակալներին, բայց երբ տեսավ որ նրանց անիրավ պահանջները գոհացնել չի կարողանում, փախուստ տվավ Աթոռից և սկսավ անծանոթ վայրերում ու խորշերում թաքստյամբ ապրել: Իսկ հետո տեսնելով որ այդպիսով բոլորովին հեռանում է Աթոռից և Էջմիածինը ավերման է ենթարկվում, իսկ Աթոռի պարտքերը նվազելու փոխարեն ավելի ևս աճում են, ետ դարձավ Էջմիածին և յուր միաբանների հետ խորհրդակցելով՝ Գառնեցի Մելիքսեթ եպիսկոպոսին ձեռնադրեց կաթողիկոս, իբրև իրեն օգնական (1593 թ.): Երկու կաթողիկոսների միասնական ջանքերն էլ ոչինչ օգուտ չբերին Աթոռին: Նրանց հավաքածը հազիվ պարտքի մի տասանորդը ծածկեց: Ուստի սկսան տոկոսով պարտքեր վերցնել օտարներից: Բայց այդ միջոցը ավելի ևս վատթարացրեց նրանց դրությունը: Որովհետև քիչ ժամանակից հետո տերության կուսակալների հետ միասին այդ պարտատերերն սկսան նեղել և հալածել նրանց: Երկու կաթողիկոսները ըստիպված էին դարձյալ փախուստ տալ, անծանոթ տեղեր թափառել, մինչև անգամ ցերեկով պտտել չէին համարձակվում, այլ գիշերներն էին շրջում գյուղից դեպի գյուղ, կամ մի վանքից դեպի մյուսը: Այս տառապանքների օրերում վրա հասավ նաև մի սարսափելի սով, որ ավեր և ապականություն սփռեց ամբողջ Հայաստանի վրա: Սովին հետևեց ժանտախտը, որ ճարակեց այդ երկրի բազմաթիվ գավառները: Հազիվ այդ երկու բնական պատուհասները դադարեցին, և ահա՝ Ջելալիք կոչված ավազակախմբերը, որոնց առաջնորդում էին թուրք պաշտոնանկ փաշաներ և բդեշխներ, ողողեցին Հայաստանը և աննկարագրելի ավեր ու սրածություն սփռելով նրա մեջ՝ կողոպտեցին ու հափշտակեցին բնակիչների գույքն ու ստացվածքը և հարուստ ավարով ու բազմաթիվ գերիներով իրենց որջերը դարձան: Այս ամենը շարունակվում էր մինչև 1602 թվականը: Եվ որովհետև այս արտաքո կարգի թշվառությունների հետ միասին Հայաստանը կառավարող օսմանյան պետական կուսակալներն իրենց հարստահարություններն էին շարունակում, ուստի ժողովրդի տառապանքների հետ միասին կրկնապատկվեցան նաև կաթողիկոսական Աթոռի պարտքերը, իսկ Դավիթ ու Մելիքսեթ կաթողիկոսները ավելի ծանր նեղությունների ու հալածանքի ենթարկվեցան: Ի վերջո տեսնելով նրանք որ ազատվելու հնար չունեն, հրավիրեցին իրենց մոտ — Ջուղա քաղաքը, Սմդայի հաջորդ Սրապիոն վարդապետին, որը մի իմաստուն և առաքինի մարդ էր և հայրենական հարուստ ժառանգություններ ուներ, և առաջարկեցին նրան՝ հանձն առնել կաթողիկոսությունը և յուր ունեցած հարստությամբ ազատել Աթոռը պարտքից ու ավերմունքից: Թեպետ սկզբում առաջարկված պայմանների հետ համաձայնել չկարողանալով՝ նրանք բաժանվեցան, բայց հետո, նույնիսկ Ջուղայի ժողովուրդը, առաջին երկու կաթողիկոսների Աթոռից հեռանալը անհրաժեշտ համարելով, ինքը Սրապիոնին տարավ Էջմիածին և կաթողրկոս օծել տալով, Աթոռը հանձնեց նրան: Եվ ահա այդ ժամանակ, այն է՝ 1602 թվականին, ընդհանուր հայոց մեջ, վեց օծյալ կաթողիկոսներ կային, որոնցից երեքը նստում էին Արարատյան նահանգում, չորրորդը՝ Աղթամարում և մնացորդ երկուսը՝ Կիլիկիայում, որոնցից առաջինը Ադանայում, իսկ երկրորդը Սիսում: Չնայելով որ ազգի ընդհանուր ցավերն էին այս տարօրինակ դրությունները ստեղծում, այսուամենայնիվ, օծյալ կաթողիկոսներից և ոչ մեկը կաթողիկոսական իրավունքներից զուրկ չէր համարում իրեն, այդ պատճառով և դրսից եկած նեղությունների վրա ավելացան նաև ներքին խռովություններն ու պառակտումները: Այս զանազանակերպ թշվառությունների ու անկարգությունների շնորհիվ, ինչպես որ երկիրը հետզհետե սկսավ բնակիչներից դատարկվել, այնպես էլ անապատները ամայացան, վանքերը անշքացան, միաբանությունները ցրվեցան և այլևս ոչ մի տեղ չմնաց հայ ժողովրդի համար սփոփանք և մխիթարություն: Սրա վրա էլ պետք է ավելացնել ունիթոր կամ միաբանող կոչված պապական արբանյակների սխրագործությունները, որոնք դեռ 13-րդ դարու կեսից մուտ էին գործել մեր աշխարհը և ամեն տեղ տարածվել, սկսած Ռուբինյան թագավորության երկրից մինչև Հայաստանի հեռավոր նահանգները: Անհավատներին քրիստոնեություն քարոզելու փոխարեն, դրանք նահատակ հայ ժողովրդի անդամներն էին որսում, հայրենի եկեղեցուց հեռացնում և միաբանող լինելու փոխարեն բաժանող ու պառակտող հանդիսանում: Հեռացնելով որդին ծնողից, եղբայրը եղբորից, կինը ամուսնուց՝ ընտանիքների ու հարազատների միջից սերն ու միությունը վերացնում էին: Այդպիսով մահմեդական հրեշների թողած պակասը դրանք էին լրացնում և դեռ մի բան էլ ավելի, որովհետև մահմեդականները նյութապես էին կեղեքում, իսկ դրանք հոգեպես և բարոյապես: Եվ ի՞նչ էր դրանց նպատակը, այն որ պապի հոգևոր ստրուկների թիվը մի քանի հազարով ավելացնեն, մի ձգտում, որ ժամանակակից բոլոր կաթոլիկ միաբանությունների միակ ու գերագույն նպատակն էր: Մի քանի դար շարունակ գործելով Հայաստանի մեջ, ունիթորները, ուր նրանց օգնում էին նաև հիսուսյանները և առաջնորդում հայ սրիկաներ, որպիսիք էին Հովհան Քռնեցի անարժան վարդապետը և յուր ընկերները, որոնք Հայաստանը ամբողջապես լցրին զանազան խռովություններով և չարիքներով և արժանացան հայության հայհոյանքին և նզովքին՝ սկսած վերջին հայից մինչև ընդհանրական կաթողիկոս և Ռուբինյան թագավորները. նրանք հաստատուն բնակավայր էին ընտրել Սյունյաց նահանգը: Նրա Ճահուկ, Երնջակ և Նախճվան գավառները գրեթե ամբողջապես իրենց ձեռքն էին անցել: Նախճվանում, մինչև անդամ, առաջնորդների կամ կարգապետների հաջորդություն էին հաստատել և «միաբանող» ժողովրդից տուրք էին առնում: Ժողովրդի անտերությունից օգտվելով՝ նրանք արձակ համարձակ մտնում էին ամեն տեղ, քարոզում էին նույնիսկ մեր վանքերում: Նրանցից մի քանիսի հանդգնությունը հասել էր մինչև այնտեղ, որ օր ցերեկով գալիս, բրում էին մեր եկեղեցիները և դրանց մեջ թաղված սրբոց մասունքները հափշտակում: Այդպես պատահեց սրբոց Հռիփսիմյանց վկայականի հետ, ուր երկու հիսուսյան վարդապետներ մտնելով՝ քանդել էին սրբուհու գերեզմանը և նրա նշխարները հափշտակել: Բայց Էջմիածնի միաբանությունը իրազեկ լինելով այդ անօրինակ սրբապղծության՝ հարձակվեց հափշտակիչների վրա և փառավոր ջարդ տալով նրանց, սրբուհու մասունքները ազատեց1: Բայց խայտառակությունն այն էր, որ քննություն անելու միջոցին պարզվեցավ, որ հիսուսյաններին ճանապարհ տվողը եղել է Մելիքսեդեկ կաթողիկոսը, որը յուր անթիվ պարտքերի պատճառով կաշառվել է հիսուսյաններից և ազատ մուտք տվել նրանց դեպի Ա. Հռիփսիմեանց վկայարանը: Այս ծայրահեղ թշվառությունները և ընդհանուր հուսահատությունը հերոսական ոգի ներշնչեցին երեք տարագիր հայ հոգևորականների: Նրանցից մինը Սաղմոսավանքի առաջնորդ Պարոն մականվանյալ Սարգիս եպիսկոպոսն Էր, մյուսը՝ Սյունեցի Մովսես վարդապետը և երրորդը՝ Տրապիզոնցի Կիրակոս երեցը, որոնք տարիներ առաջ հեռացել էին Հայաստանից և ճգնում էին Երուսաղեմում: Հայրենի երկրից հետզհետե հասնող տխուր լուրերը ճմլեցին, խոցոտեցին նրանց զգայուն սրտերը: — «Այստեղ Քրիստոսի գերեզմանի մոտ ճգնելով՝ մենք մեր հոգիների փրկության համար ենք մտածում, մինչդեռ այնտեղ, մեր հայրենիքում, բյուրավոր հոգիներ դժոխային տանջանքների տակ հեծում են. ավելի հաճո չէ՞ր լինիլ աստծուն, եթե մեր ճգնությունը մեր հայրենակիցների տանջանքները թեթևացնելու մեջ որոնեինք, և եթե չկարողանայինք իսկ օգնել նրանց, գոնե նրանց հետ միասին կտանջվեինք…՚, մտածեցին ազնվասիրտ և հայրենասեր հոգևորականները և վերադարձան Հայաստան: Բայց ի՞նչ կարող էին անել նրանք այդ ժամանակ, զենք չունեին, զորք չունեին, ժողովրդի մեջ նյութական ու բարոյական ուժ չէր մնացել, ինչո՞վ կարող էին երկրի վրա ծանրացող թշվառության դառնությունը մեղմացնել: Գիտեին միայն մի դեղ, որ այսպիսի ժամանակներում արդյունավոր ներգործություն է անում հիվանդ մարմնի վրա. այդ՝ մարդկային ոգին տանջանքների և հալածանքների դեմ զորացնելն էր, մարդուն ինքնօգնության, անձնվիրության սովորեցնելն էր: Եվ ահա, այդ նպատակով, նրանք Սյունիք հասնելով, հիմը դրին Սյունյաց կամ Հարանց հռչակավոր անապատին, Ծղուկ գավառի Որոտնա ձորում, ժողովեցին այդտեղ հոգով և մտքով կորովի մարդիկ, կազմեցին բազմամարդ միաբանություն, որ կարող էր դիմագրավել ամեն տեսակ նեղության և սկսան միջոցներ որոնել ժամանակակից թշվառությանց առաջն առնելու համար, նրանց գլխավոր գործը հայ եկեղեցին ունիթորների ոտնձգություններից և նրանց բազմարվեստ մարդորսություններից ազատելն էր: Մինչդեռ Սյունյաց անապատը այդ զբաղմունքների հետ էր և նրա միաբանության ամեն մի անդամ լռիկ-մնջիկ ապագայում ստանձնելիք պաշտոնի համար էր պատրաստվում, Էջմիածնի Աթոռից ժամանակավոր հրաժարված Դավիթ ու Մելիքսեթ կաթողիկոսները ուրիշ նպատակների էին ձգտում: Որովհետև Սրապիոնի կաթողիկոսանալովը դարձյալ նրանք պարտքից ու հալածանքից չազատվեցան, ըստ որում օսմանցի կուսակալները սրանցից հին պարտքերն էին պահանջում, իսկ Սրապիոնի վրա նորերը բարձում, ուստի մի կարի կորստաբեր խորհուրդ հղացան՝ այն է՝ դիմել պարսից Շահաբաս թագավորին, որը այդ ժամանակ հետզհետե զորանում էր յուր երկրում, և հրավիրել նրան Հայաստան, թե երկիրը գրավելու և թե անվերջ հարկերից ու պարտքերից իրենց ազատելու: Եվ շուտով էլ այս խորհուրդը գլուխ հանեցին: Մելիքսեթ կաթողիկոսը մի քանի եպիսկոպոսների հետ միասին գնալով Սպահան, ներկայացավ Շահաբասին և յուր պաշտոնակցի և հայ ժողովրդի կողմից Հայաստանը գրավելու խնդիրն առաջարկեց նրան: Շահաբասը սիրով լսեց նրա խնդիրը, երկրի ամեն հանգամանքների մասին տեղեկություն առավ նրանից և ապա մեծամեծ խոստումներ անելով կաթողիկոսին, ծանր զորքով Հայաստան մտավ: Այս առաջին արշավանքի ժամանակ, այն է՝ 1603 թվին նա գրավեց օսմանցիների՝ յուր հորից խլած բոլոր գավառները: Երկրորդ արշավանքի ժամանակ, այն է՝ 1605 թվին, օսմանցիների զորեղ հետապնդությունից խուսափելով, նա Հայաստանի մի քանի նահանգները դատարկեց բնակիչներից և նրանց բոլորին քշեց Պարսկաստան: Այդ բազմամբոխ ժողովրդի գրեթե կեսը նա խեղդեց Երասխի մեջ՝ նրանց այդ գետից շտապով անցնելու ժամանակ, և հազիվ կես մասը հասցրեց յուր երկիրը: 1606-ին կրկին վերադառնալով` Շահաբասը պաշարեց օսմանցիների գրաված Նախիջևան, Երևան, Գանձակ և այլ քաղաքները, և ամենին հետզհետե տիրելով, յուր Ամիրգունա նախարարը վերակացու կարգեց նրանց վրա: Ապա այնուհետև մինչև 1620 թվականը, 2 կամ 3 տարին մի անգամ, դարձյալ արշավում էր Հայաստան, օսմանցիների հետ պատերազմելու նպատակով և ամեն անգամ էլ մեծամեծ նեղություններ էր պատճառում թե հայ ժողովրդին և թե մանավանդ Էջմիածնա Աթոռին: Ինչպես որ մի քանի դար առաջ պարսից և հունաց, այնպես էլ այժմ պարսից և օսմանցոց գահակալների համար Հայաստանը դարձել էր մի կռվախնձոր: Չնայելով որ նա բաժանված էր արդեն երկուսի մեջ, այնուամենայնիվ նրանցից ամեն մեկը ՙսահման քաջացն զենն յուրյանց» հին առածին հետևելով՝ խլում էր մյուսից նրա տիրապետած գավառները, երբ այդ իրեն համար հաճելի կամ հնարավոր էր լինում: Եվ այդ անում էր ոչ թե կանոնավոր պատերազմ մղելով յուր հակառակորդի դեմ, այլ ավեր և ապականություն սփռելով ընդհանուր երկրի մեջ, քաղաքներն ու գյուղերը քանդելով, բնակարանները կողոպտելով և հրդեհելով, ժողովուրդը կոտորելով կամ գերի վարելով: Եվ այս բոլորի համար տուժում էր Հայաստանի ապաբախտ ժողովուրդը թե արևելյան և թե արևմտյան մասերում: Մանավանդ այն պատճառսվ, որ երկու կողմից կռվող հակառակորդները՝ թյուրք թե պարսիկ, մանավանդ բերդեր ու ամրոցներ պաշարելու կամ առնելու ժամանակ, մեծ մասամբ հայ զինվորներ էին հավաքում իրար դեմ կանգնեցնում, ստիպելով խեղճերին, որ եղբայրները եղբայրներին կոտորեն: Ահա այս տագնապալից ժամանակներում օգնության էր հասնում ժողովրդին Սյունյաց անապատը կամ վարդապետարանը: Նրա հայրենասեր միաբանությունը, որին գլուխ էր կանգնած Սարգիս եպիսկոպոսը և որի մեջ փայլում էին Մովսես վարդապետ Սյունեցին, Կիրակոս Վ. Տրապիզոնցին, Պողոս Վ. Մոկացին, Արիստակես Վ. Շամբեցին, Թովմաս եպիսկոպոս Տաթևացին, Դավիթ եպ. Շամխորեցին, Կարապետ եպ. Էջմիածնեցին, և այլն և այլն, դրանք ամենքը վերցնելով իրենց հետ նաև իրենց հասուն աշակերտները, ցրվել էին Հայաստանի զանազան կողմերը և գործում էին: Ի՞նչ էին անում, — մինը շրջուն քարոզչի պաշտոն ստանձնելով՝ հուսադրում ու մխիթարում էր վհատյալ ժողովրդին և սովորեցնում նրան ժամանակի անցավոր նեղություններն արհամարհել: Մյուսը՝ գերի գնացող ազգակիցներին ընկերանալով և նրանց կրած տանջանքներին մասնակցելով յուր հայրական խրատներով կազդուրում և ամրապնդում էր նրանց հավատը և վառ պահում ազգային զգացումը: Երրորդը՝ երկրից գաղթել ուզող ժողովրդին հորդորում էր ժամանակավոր նեղություններից չընկճվել և հայրենական տունն ու անդաստանը օտարին չմատնել: Ոմանք քաղաքներում ու գյուղերում դպրոցներ հիմնելով նորանոր առաքելությունների համար աշակերտներ էին պատրաստում, իսկ ուրիշները՝ անշքացած ու ավերված վանքերը մտնելով՝ նոր միաբանություններ, նոր զինվորություններ էին հաստատում և դրանց հետ միացած հզորապես մրցում պապական մարդորսների դեմ, հալածելով նրանց գլխավոր կենտրոններից, կամ անվնաս դարձնելով նրանց թունավոր և ազգակործան քարոզությունները: Դրանց բոլորին այդ ժամանակ ոգևորում էր միայն մի միտք. այն է թե՝ «հունձք բազուկն են և մշակք սակավ» և թե ՙպարտ է հանել զմշակս ի հունձս մեր...՚ Այս նշանավոր անապատի միաբաններից Մովսես վարդապետ Սյունեցուն (որ անապատի հիմնադիրներից մինն էր և որ հետո արժանավոր կաթողիկոս դարձավ), իբր գործունեության միջավայր՝ վիճակված էր Գողթան գավառը: Այդտեղ նա Պողոս վարդապետ Մոկացու հետ միասին հիշատակաց արժանի շատ գործեր արավ, եկեղեցիներ շինեց, վանքեր նորոգեց, միաբանություններ հաստատեց, բայց որ ամենից գլխավորն էր՝ Աստապատ, Շոռոթ և Ագուլիս գյուղերում դպրոցներ բացավ, մի գործ, որ յուր ժամանակի համար ոչ միայն շահավետ, այլև կարի հառաջադիմական էր, որովհետև մինչև այն՝ միայն վանքերում ու անապատների մեջ էին ուսում ավանդում ցանկացողին: Ագուլիսի դպրոցում Մովսես վարդապետը վերակացու և ուսուցիչ կարգեց յուր ձեռնասուն և Սյունյաց անապատի առաջադեմ աշակերտներից մեկին, — դա երիտասարդ և նորընծա Տեր-Անդրեասն էր, մի գործունյա, առաքինի և անձնվեր քահանա, որի հիշատակին, ահա, նվիրում ենք հետագա զրույցը: Հովիվ քաջ զանձն յուր դնե ի վերա ոչխարաց. իսկ որ վարձկանն է, որ ոչ է հովիվ, որս ոչ յուր են ոչ խարհքն, իբրև տեսանե զգայլն զի գա, թողու զոչխարսն և փախչի և գայլն հափշտակե զնոսա և ցրվե: Ավետ. Հովհ. Ա 1617 թվականի աշունն էր: Օքուզ-Ահմեդ փաշան հուսահատվել էր արդեն երկար և ապարդյուն պաշարումից: Մոտ երեք ամիս էր ինչ նա յուր բազմաթիվ զորքերով գտնվում էր Երևանա բերդի առաջ և սակայն նրա գնդերը դեռ չէին կարողացել նույնիսկ մի փոքր խրամատ բանալ սրա պարիսպների տակ: Շահաբասի զորքը, որ պաշտպանում էր բերդը, ոչ միայն քաջությամբ ետ էր մղում օսմանցիների հարձակումը, այլև պարսպից ու աշտարակներից կարկուտի նման տեղացող գնդակներով ու նետերով և, մանավանդ, դյուրավառ նյութերի հրահոսանով մեծ կոտորած էր անում նրանց մեջ: Վերջապես վրա հասան և աշնանավերջի ցուրտ ու բքաբեր օրերը: Օսմանցիք տանջվում էին որքան Արարատյան դաշտի դաժան ցրտերից, նույնչափ և վերահաս սովից: Օքուզ-Ահմեդը որոշեց վերցնել պաշարումը և հեռանալ Կարին, գոնե յուր զորքերը սովից ազատելու համար, որովհետև նման հանգամանքներում հաջողության ոչ մի հույս չէր մնում նրան: Երբ օսմանյան գնդերը Շիրակը անցան, Շահաբասը նույնպես պատրաստվեց հեռանալ Երևանից: Բայց Պարսկաստան գնալուց առաջ, նա կամենում էր մի երկու շաբաթ անցցնել Նախիջևանում, հայերի հյուրասիրությունը վայելելու համար: Ամիրգունա նախարարը, որին Շահաբասը դեռ 12 տարի առաջ ընդհանուր կառավարիչ էր նշանակել Պարսկական Հայաստանի վրա, և որը հայ ազգի հաշվին խիստ հաճոյական ծառայություններ էր անում շահին, օր առաջ արդեն սուրհանդակներ ղրկեց ամեն կողմ՝ որպեսզի նահանգի մեծամեծներն ու հարուստները ժողովվին Նախիջևան և, ըստ սովորության, փառավոր ընդունելություն անեն շահին: Այդ ընդունելությունը կայանում էր նրանում, որ բացի հանդիսավոր թափորով, եկեղեցական ու գուսանական երգերով և աշխարհախումբ ժողովրդյան օվսաննաներով նրան դիմավորելը, պետք է, նաև, երկրի հարուստ ու կարող անձինք առատ պարգևներ ու ընծաներ բերեին շահին: Այս պատճառով Ջուղայից, Որտուատից, Ագուլիսից, Ցղնայից և ուրիշ փոքր ի շատե նշանավոր ավաններից ու գյուղերից աճապարում էին Նախիջևան՝ հարուստ վաճառականներ, խոջաներ, ազնվականներ ու մելիքներ՝ յուրաքանչյուրն իրեն վայել ընծաներով: Ոչ ոք դրանցից Если Вы видите это сообщение, значит кто то пытался Вас оскорбить. Просьба сообщить нам об этом http://forum.hayastan.com/index.php?act=report&t=34878ս տալ չէր կարող, որովհետև Ամիրգունայի գործակալները հականե անվանե ճանաչում էին բոլորին, իսկ Շահաբասը նույնպես պակաս տեղեկություններ չուներ դրանց մասին, ըստ որում մոտ տասնևհինգ տարի էր ինչ նա շարունակ հարստահարում ու կեղեքում էր բոլոր կարող անձանց: Բայց ահա անակնկալ հրաման դուրս եկավ թե՝ Շահը յուր նշանակած երկու շաբաթը պիտի անցցնե ոչ թե Նախիջևանում, այլ Ագուլիսում: Հետևապես Սիսականի ժողովուրդը այդտեղ պիտի սպասե արեգակնափայլ շահին: Ամիրգունան ստիպված էր նոր սուրհանդակներ ղրկել Նախիջևան և Սիսականի ուրիշ հեռավոր կողմերը: Այդ, իհարկե, մի ծանր գործ չէր: Բայց նրան մեծ զարմանք պատճառեց շահի նոր կարգադրությունը, որովհետև Ագուլիսը, իբրև մի հասարակ ավան, ոչ մի գրավիչ հանգամանք չուներ, որով արժանացած լիներ յուր վեհապետի բարձր ուշադրության: Ի՞նչ նպատակ ուներ ուրեմն շահը՝ որ որոշել էր երկու շաբաթ անցցնել Ագուլիսի նման չոր և մերկ սարերով պատած մի ձորակում: Այս մասին, իհարկե, նախարարը չէր համարձակիլ բացատրություն խնդրել շահից: Բայց նա հանդիպելով Շահռուխ-բեկին, որ շահի առաջին իշխանը և փիշխտմատն (սենեկապանն) էր, հարցրեց նրանից այդ կարգադրության պատաճառը: Շահռուխ-բեկը, որ մի հաստամարմին, ճարպալից, ածիլած դեմքով, սև ներկած բե դերով և վավաշոտ աչքերով պարսիկ էր, ծիծաղեց նախարարի հետաքրքրության վրա: —Ծիծաղելուդ պատճառը չեմ կարողանում գուշակել, — ասաց Ամիրգունան, — շատ գոհ կլինեիր եթե բեկը մասնակից աներ ինձ յուր ուրախ տրամադրության: —Շահին ինքս խորհուրդ տվի Ագուլիս գնալու, — հայտնեց Շահռուխ-բեկը, և նորից ձիծաղեց: — Անպատճառ նորին վեհափառությանը նորագույն հաճույք պատճառելու նպատակով, այնպես չէ՞, — հարցրեց Ամիրգունան: —Այո: Ես տեսնում եմ, որ Ամիրգունա-խանը շատ քիչ է հոգում այդ մասին: —Սիսականում ավելի գեղեցիկ տեղեր կան, ուր ես կարող էի առաջնորդել շահին, բայց նա այդպիսի ցանկություն չէ հայտնել ինձ, — նկատեց Ամիրգունան: —Այո, Սիսականում կան հրաշալի տեղեր, բայց միմիայն Ագուլիսումն են գեղեցիկ տղաներն ու աղջիկները…: Նախարարը հասկացավ բեկի ակնարկությունը և ոչինչ չպատասխանեց: — Իսկ դու, խան, երբեք չես մտածում շահի զվարճության համար. Ագուլիսում մինչև անգամ, «մանկաժողով»2 չէ եղած մինչև այսօր,– — հարեց Շահռուխ-բեկը այնպիսի լրջությամբ, որ կարծես մի շատ օրինական խնդրի մասին էր խոսում: ― Արեգակնափայլ շահը մեզանից յուրաքանչյուրին իրեն արժանի պաշտոնն է տվել, նկատեց նախարարը և հեռացավ, արհամարհական հայացք ձգելով խոսակցի վրա: Շահռուխ-բեկը խորը խոցվեցավ խանի այդ ակնարկությունից, բայց չպատասխանեց, որովհետև գիտեր, որ շահը համարում ունի նրա վրա: Այդ հանգամանքը թեպետ կապեց յուր լեզուն, բայց և այնպես նա որոշեց անվճար չթողնել այդ պարտքը: Բ Նոյեմբերի սկիզբն էր, Տամբրի ու Պլլուն սարերը, որոնք բարձրանում էին Ցղնա ավանի երկու կողմերից, ծածկվել էին մառախուղով, ձյունը անընդհատ փոթորկում էր և քամին շառաչում Ցղնայի ձորակի մեջ: Խոջա-Անձրևի տան առաջ պատրաստ կանգնած էր նրա ձին: Հետևորդ ծառան գոտեպնդված և սանձը ձեռին սպասում էր տիրոջը: Խոջա-Անձրևը դուրս եկավ պատշգամբ, նայեց դեպի ձորակի տարածությունը և հարցրեց ծառային. —Ձյունը չի՞ դադարում: —Ոչ, տեր իմ, և երևի շուտ էլ չի դադարիլ, — պատասխանեց ծառան և յուր այծենակաճի3 փեշով սկսավ ձիու թամբի վրա իջած ձյունը սրբել: Խոջա-Անձրևը, որ միջահասակ, գիրուկ մարմնով, բարեդեմ և թեպետ ալևոր, բայց դեռ ուժեղ և եռանդոտ մի մարդ էր, նորից կամենում էր մտնել տուն, երբ տեսավ Ցղնայի քահանային, որ շտապ քայլերով դիմում էր դեպ իրենց դարբասը: — Դեհ, որդի, էլ ուշանալու ժամանակ չէ, շուտ հեծիր ձիդ և ճանապարհվիր, — ասաց քահանան տան սանդուղքներից բարձրանալով և մի ծալծլած թուղթ խոջային ուղղելով: — Տես, խեղճ մարդը ածուխով է գրել, բանտի մեջ ո՞վ կտար նրան մելան ու գրիչ, բայց կարողացել է ժամանակին հասցնել: — Ո՞վ բերավ այս նամակը, — հարցրեց խոջան և թուղթը շտապով առավ քահանայից: —Իմ սարկավագը, ուղիղ կաթողիկոսի մոտից է գալիս: —Ի՞նչ է ասում, դեռ կապվա՞ծ է նա: —Այո՛, մեր մեղքից, այն էլ ծանր շղթաներով: Նախարարը միջնորդել է որ գոնե այդ շղթաներից ազատեն վեհին, բայց շահը մերժել է: Եվ այդ դրության մեջ էլ, ասում են, պիտի տանե Պարսկաստան, եթե չկարողանանք պարտքերի համար մի բան հոգալ: —Օ՛, ի՞նչ սև օրերի հասանք և արդյոք մեր որ մեղքերի համար, բացականչեց խոջան և ապա սկսեց կարդալ նամակը, որ բաղկացած էր հետևյալ տողերից. «Բարեպաշտ որդիք. Երկու օր առաջ իմ տանջանքները թեթևացրին, այսինքն, ոտքերս գելարանից հանելով՝ շղթաների մեջ դրին, ֆարրաշ — բաշին ասաց թե՝ շահը որոշել է գալ Ագուլիս, այդ պատճառով էլ հրամայել է շղթայել ինձ հետիոտն այդտեղ բերելու համար: Ինձ չի վշտացնում այս անարգանքը, որ կրում եմ Աթոռի վրա բարձած անիրավ պարտքերի համար: Գուցե ես ունեմ նաև հանցանքներ, որոնց համար պատժում է ինձ աստված, թող ուրեմն իմ բերանը տրտունջ չարտասանե նրա սուրբ կամքի դեմ: Բայց վշտանում եմ սաստիկ, որ շահի գալուստը նոր թշվառություն պիտի բերե ձեր գլխին: Նախարարը յուր հավատարիմի ձեռքով գաղտնի ինձ հայտնեց թե՝ շահը Ագուլիս հասնելուց «մանկաժողով» պիտի անե… Ուրեմն շտապեցեք չարիքի առաջն առնել, քանի ավերող ոտքը չէ կոխել ձեր հողը: Աշխատեցեք մանավանդ հեռացնել «փրանկներին՚: Շատ բան նրանք են թելադրում: Օգուտ են քաղում մեր նեղ դրությունից, կարծես Մահմեդի սուրը բավական չէ՝ նրանք էլ մի կողմից են զենք տալիս բարբարոսների ձեռքը... Աշխատեցեք, ի սեր աստուծո, փառավոր ընդունելություն անել, գուցե նախախնամությունը մեղմացնե շահի սիրտը: Մելիքսեդեկ Մշտաչարչար կաթողիկոս»: Խոջա– Անձրևը ընթերցումը վերջացնելով, գլուխը շարժեց և նամակը ծալելով ծոցը դրավ: — Պատրաստվիր, էլ սպասելու ժամանակ չէ, — հրամայեց նա ծառային և ներս մտավ: Ծառան կապեց իսկույն պայուսակը ձիու գավակին, մաքրեց նորից տիրոջ ձիու թամբը և պատրաստ կեցավ: Խոջան դուրս եկավ տանից շալե վերարկուն հագած և երկար արծաթապատ հրացանը ձեռին: Դա ժամանակվա նորահնար և խիստ հարգի զենքն էր և հայերից միայն ընտրյալներն ունեին իրավունք կրելու, այսինքն նրանք, որոնք արժանավոր ծառայություն էին արել շահին կամ նախարարին կամ որոնց վերջինս իբրև առանձին շնորհ՝ կթույլատրեր կրելու: Խոջայի հետ դուրս եկավ նաև նրա ամուսին Սառա-խաթունը, որ թեպետ տարիքն առած, բայց տակավին գրավիչ, քաղցրահայաց, բարեսիրտ և կարի ժրագլուխ մի կին էր: Նա հայտնի էր ոչ միայն Գողթան գավառին, այլև նույնիսկ Շահ-աբասին: Վերջինս նրան տեսել էր առաջին անգամ Ջուղայում և այնքան հավանել իբրև ընտիր մոր և տանտիկնոջ, որ նրան յուր «մայր» էր անվանել: — Ասա որ տղաներին ու հասակավոր աղջկերանց օր առաջ գյուղերը ցրեն, — պատվիրում էր ամուսնուն Սառա-խաթունը: — Այստեղ ես կարող եմ հիսուն հոգու տեղ պատրաստել, յուրաքանչյուր երկու հոգուն կզետեղեմ մի ընտանիքում, բայց մյուս գյուղերը թող քսան-քսան հոգուց ավելի չուղարկեն և ամեն ընտանիքի չվստահանան, ամեն տեղ առաջուց մարդիկ ղրկեցեք, ամենքին զգուշացրեք: ― Անպատճառ, անպատճառ, — — ասաց խոջան և արագ-արագ սանդուղքներից իջնելով ուսն առավ հրացանը, հեծավ նժույգը և դուրս եկավ բակից: Ծառան հետևեց տիրոջը: Սառա-խաթունը և տեր-հայրը «բարի ճանապարհ» մաղթեցին նրանց: Հեծյալները իջան դեպի Ցղնայի-ջուրը և նրա ուղղությամբ ձիավարելով, շուտով ծածկվեցան աչքից: Գ Վերին Ագուլիսի Խցաձոր անվանյալ թաղի վերջում, ուր գրեթե սպառվում էին բնակությունները, գտնվում էր սուրբ Հովհաննես անունով եկեղեցին: Նա կառուցած էր լեռան ստորոտում, նեղ ձորալանջի վրա և արևելյան ու հյուսիսային կողմերից փակված էր պարտեզներով: Ամառային ամիսներում, երբ կանաչում էր լեռնալանջը և ծառերը ծածկվում էին տերևով, այդ մենավոր եկեղեցու շուրջը տիրում էր կենդանություն: Ավանի զբոսասեր ժողովուրդը խռնվում էր պարտեզների մեջ և զվարճացողների երգն ու պարը գրավում էին նունիսկ Խցաձորի մենակյացներին: Բայց այժմ, երբ ձյունը ծածկել էր լեռնալանջը և պարտեզները զրկվել էին կանաչից, ս. Հովհաննու շուրջը տիրում էր ամայություն: Նրա բարձր պարիսպները ծածկում էին եկեղեցին անցորդի աչքից և միայն սրածայր գմբեթն էր նրա գոյությունը հայտնում: Նույնիսկ եկեղեցու բակում շարժում չէր երևում և տիրող լռությունը ընդհատում էր միայն վճիտ աղբյուրակը, որ մերձակա ձորալանջից ելնելով՝ փողրակների միջով գալիս, մտնում էր եկեղեցու բակը և կարկաչելով թափվում քարաշեն ավազանի մեջ, որ պատած էր արդեն սառույցով: Ամպամած երկինքը բացվեցավ: Արևը, որ դեպի մուտն էր խոնարհում, յուր անզոր ճառագայթները սփռեց ձյունապատ շրջակաների վրա՝ կամենալով, կարծես, մեղմել ցրտի խստությունը: Նրա շողերից մի քանիսը խաղում էին դեռ ս. Հովհաննու գմբեթի վրա, երբ ծերունի ժամհարը դուրս գալով յուր խցից` բարձրացավ դեպի եկեղեցու կտուրը և սկսավ հնչեցնել այդտեղ կախած փայտե կոչնակը: Այդ կոր ու բարակ և մաքուր հղկված տախտակի ձայնը, որ թեպետ խուլ, բայց հաճելի մեղմությամբ հնչում էր թաղի մենավոր հեռավորության մեջ, հասավ Խցաձորի բարեպաշտ ժողովրդի ականջին: Շուտով ձյունապատ ճանապարհի վրա երևացին մարդկանց ու կանանց խմբակներ, որոնք շտապում էին դեպի աղոթարանը: Բայց դրանցից առաջ եկեղեցու սրահը լցվել էր արդեն մանուկ ժողովրդով: Դրանք ժամի բակում գտնվող դպրոցի սաներն էին, որոնք իրենց պարապմունքն ավարտելով՝ խռնվել էին այդտեղ երեկոյան ժամերգության մասնակցելու և ապա իրենց տները ցրվելու: Աշակերտներից նրանք, որոնք դպիրներ կամ երգեցողներ, էին, փութացին ավանդատունը ժամաշապիկ հագնելու, իսկ մնացյալները եկան եկեղեցու դասերում կարգով շարվեցան: Դրանց հետևից ներս մտան երկու քահանաներ, մինը տեր-Սարգիսը, որ միջահասակ, նիհար մարմնով, փոքրադեմ և խորամանկ աչքերով, սուր քթով և հազիվ քառասունը անցրած մարդ էր, մյուսը՝ տեր-Հովսեփը, որ ներկայացնում էր առաջինի հակապատկերը, այն է՝ բարձրահասակ, հաստամարմին, սպիտակամորուս և բարի դեմքով ծերունի: Վերջինս անցնելով աշակերտների մոտով՝ սիրով ողջունեց նրանց և կանգնեց յուր տեղը՝ աջակողմյան դասում. Մինչդեռ տեր-Սարգիսը այդքանով չգոհացավ, նա մոտեցավ ձախակողմյան դասի աշակերտներին, նայեց՝ նրանց վրա խոժոռ աչքերով և չհանդուրժելով, կարծես, որ տղաների խումբը՝ առանց որևէ վերակացուի կարգապահության, կանգնած էր այդտեղ հանգիստ կարգով, կոշտ ձայնով հարցրեց, —Ո՞ւր է ձեր վարժապետը: —Դպրոցումն է, — պատասխանեցին մի քանի ձայներ: —Ժամ օրհնելու ժամանակ է, ի՛նչ է շինում նա դպրոցում: ― Խոսում է փրանկների կարգապետի հետ: — Հայր Երազմոսի՞, — հարցրեց տեր-Սարգիսը՝ աչքերը մեծ բանալով: — Այո, նա եկել էր մեր դպրոցը տեսնելու: —Հըմ... հասկանում եմ, — հարեց տեր-հայրը և գլուխը խորհրդավոր կերպով շարժելով մոտեցավ տեր-Հովսեփին: —Տեսնո՞ւմ ես, ժամ օրհնելու ժամանակ է և մեր «պատվելին» դեռ չկա, ասում են տեր-Մատթեոս Երազմոսի հետ զրույց է անում... Ի՞նչ ես կարծում, այդ փրանկը ի՞նչ ունի տեր-Անդրեասի հետ: —Աստծուն է հայտնի…-անհոգ կերպով պատասխանեց տեր Հովսեփը: —Այո, աստծուն է հայտնի, բայց ինձանից էլ ծածուկ չէ: Քեզ արդեն ասել եմ, և կտեսնես, որ իմ գուշակությունը կկատարվեի, նա այս աշակերտներին փրանկ է դարձնելու: —Էհ, տեր-Սարգիս, դու էլ խիստ չար մտքեր ես անում: —Հաստատ բան եմ ասում, կտեսնես: —ՙՕրհնյալ տեր մեր Հիսուս Քրիստոս. ամեն: Հայր մեր որ երկինս...» երեսը խաչ հանելով տեր-Հովսեփը սկսավ ժամն օրհնել առանց տեր-Սարգսի խոսքերին պատասխանելու: Վերջինս դժգոհությամբ հեռացավ յուր դասը: Մի քանի վայրկյանից եկեղեցին ժողովրդով լցվեցավ: Բայց ժամերգությունն արդեն կիսած էին, երբ ներս մտավ տեր-Անդրեասը և դռան մոտ գտնված դարակից յուր սև փիլոնը հանելով՝ ձգեց ուսերին և եկավ կանգնեց տեր-Հովսեփի մոտ: Սա տակավին երիտասարդ, նրբակազմ, բայց վայելուչ հասակով, գրավիչ դեմքով և խելոք աչքերով մի քահանա Էր: Նրա համեստ շրթունքների վրա ծաղկում էր մի ժպիտ, որ ցոլացնում էր յուր մեջ սրտի բարությունը, իսկ աղու հայացքը արտահայտում էր սեր, խանդ ու գորով: Հարուստ, խարտիշագեղ մազերը, որոնք երկար գանգուրներով գալիս, փռվում էին նրա ուսերի վրա, նուրբ, մետաքսանման մորուքը, որ կարծես բուսել էր նրա ծնոտին՝ դեմքի չքնաղ գեղեցկությունը չար աչքերից ծածկելու համար, և սև զգեստի արտաքին տխրությունը, որին համակերպում էր նրա խաժակն աչքերի անուշ հայացքը, այդ երիտասարդ հոգևորականին տալիս էին նախնի դարերի հրեշտակակրոն մի սուրբի կերպարանք: Երբ նա առաջացավ դեպի բեմը՝ հավուր պատշաճի քարոզը կարդալու, կարծես աղոթող ժողովրդի աչքերը գերեց յուր հետևից: Ամենքը սկսան նայել նրա վրա, ամենքի դեմքերը պայծառացան, իսկ կանանց սրտերը, ինչպես միշտ, սկսան նրա շուրջը թևապարել: Այդ եկեղեցում, ինչպես տեսանք, տեր-Անդրեասից զատ կային և ուրիշ երկու քահանաներ, բայց ժողովուրդը խռնվում էր եկեղեցի, ասես թե առաջնի պատճառով, կամենում էր տեսնել միայն նրան, լսել միայն նրա ձայնը, աղոթել նրա հետ: Երբ նա յուր սաների ձայնակցությամբ սկսում էր երգել, ամենքը զմայլվում, հոգիանում էին. ամենքի մեջ էլ զարթնում էր ջերմեռանդություն, և այդ ոչ թե նրա համար որ նա երգում էր ավելի անուշ ու ախորժ ձայնով, այլ նրա համար, որ ժողովուրդը գիտեր, ճանաչում էր նրան, ճանաչում էր նրա սիրտը, հոգին, գործերը… այդ պատճառով նրա աղոթքն ու երգը շարժում էր ժողովրդի սիրտը, հափշտակում էր հոգին:

Мы не забудем коварство турков.

Будущий великий поэт родился 26 января 1924 года в селе Чанахчи (ныне Советашен) Араратского района. Семья его оказалась в Армении, спасаясь от Геноцида армян 1915г в Османской Турции. До рождения Паруйра родители потеряли сына, и, фактически, поэт рос единственным ребенком в семье. Уже в пятилетнем возрасте он бегло читал, умел писать и любимым местом, куда бегал ребенок, была сельская школа. Видя такое рвение, местный учитель предложил родителям официально отдать сына в школу, и в 1930г. шестилетний Паруйр стал школьником. Излишне говорить, что все годы в школе он проучился на отлично, а любимым его предметом была литература. Первые шаги в позии он сделал в одиннадцатилетнем возрасте – как он сам признавался: ”Никакого смысла тогда в них не было”. Очень переживала за сына мать: неграмотную женщину очень беспокоило, что сын без конца “глотает” книги. На фоне деревенских сплетен о том, что дед Севака тоже очень много читал и в конце концов сошел с ума – ходил по деревне и рассказывал людям о том, что придет время, и “машины”, похожие на “белых голубей”, взмоют в небо; по “ниткам” пойдет электричество, а в каждом доме будут”кнопки”, на которые если нажать, то будет светло – ей казалось что та же “участь сумасшедшего” ждет и ее единственного сына… После окончания школы, в 1940 году Паруйр Севак поступил на отделение армянского языка и литературы филологического факультета ЕрГУ. Первые годы учебы в университете и, соответственно, более глубокое и профессиональное знакомство с литературой вообще и с поэзией в частности привело к тому, что у Паруйра “опустились руки” – он решил, что после Чаренца ему в поэзии делать нечего и нужно бросать писать стихи и заниматься исключительно наукой. “Наверное Чаренц убил меня, но убил с тайным намерением в дальнейшем воскресить” – говорил Севак. Его первым серъезным шагом в поэзии, наверное, можно считать стихотворение “Быть или не быть”, написанное в 1942г. Тогда, когда только началась Великая Отечественная война и перед этим вопросом стояла вся страна, это было первое стихотворение, разительно отличавшееся и по смыслу и по манере от всего того, что он написал в эти годы. “Все мои стихи были похожи друг на друга, и я решил, что Поэтом мне “не быть”, но подсознание кричало –“Быть!”. Первые его стихотворения увидели свет совершенно случайно и без всякого желания Паруйра Казаряна. Они попали в руки Рубена Зарьяна, который был в те годы редактором журнала “Советская литература” и который и ”тиснул” в печати три стихотворения. Ну а потом уже были сборники стихов “Бессмертные повелевают” (1948), “Дорога любви” (1954), “Снова с тобой” (1957), “Человек на ладони” (1963), “Да будет свет” (1969) и принесшая Севаку Государственную премию лирическая поэма “Несмолкающая колокольня”. После окончания ЕрГУ в 1945 г., Паруйр Севак поступает в аспирантуру Академии Наук Армении и в эти же годы женится на своей однокурснице Майе Авагян и у них рождается сын – Грачья. Впоследствии этот брак распался, и Севак уехал учиться в Москву и поступил в Литературный Институт им. Горького. В Москве он женился вновь – его второй женой стала Нина Менагаришвили. В браке с Нелли у Севака родилось двое сыновей – Армен и Корюн. В 1955г. и он закончил институт им. Горького и до1959г. занимался преподавательской деятельностью в том же институте. Годы, проведенные в Москве –плодотворные с точки зрения поэзии и творчества - были пожалуй, как рассказывал ближайший друг Севака Левон Ахвердян, самыми счасливыми годами поэта. В 1960г. в Ереван возвращается уже состоявшийся и пользующийся огромной популярностью и любовью читателей Поэт Паруйр Севак. В 1963-1971гг. он работал в институте Литературы им.Абегяна в качестве старшего научного сотрудника;в 1966-1971гг. был секретарем правления Союза писателей Армении; в 1967г. защитил диссертацию и получил степень доктора наук; в 1968г. был избран депутатом Верховного Совета АрмССР. 17 июня 1971 года, возвращаясь домой из родной деревни, Паруйр Севак с женой Ниной Менагаришвили попали в автокатастрофу. Нина скогчалась на месте, а изувеченного поэта перевезли в Араратскую райбольницу. Туда поспешили известные медики. Увы. Удар пришелся в висок, и Паруйр Севак, можно сказать, скончался мгновенно.Тело из райцентра перевезли в ереванский морг. Столица гудела слухами: секретные службы убрали неугодного мастера, катастрофа, дескать, была подстроена. Молодежь преклонялась перед этим оригинальным поэтом, выделяя его среди сонма бездарных виршеплетов.Севак любил пить, говорил, что думал, писал крепко и честно... Разве этого мало, чтобы попасть в немилость у власти — тогда, да и сейчас? Смерть подытоживает жизнь обыкновенного человека, а для поэта подлинного физическая кончина — точка отсчета новой поэтической жизни. О гибели поэта моментально доложили наверх. Бюро ЦК Компартии после коротких дебатов решило предать тело земле в родной деревне Севака. Якобы такова была воля покойника. Многие его современники тогда посчитали, что Паруйра Севака намеренно унизили, лишив его достойного места в усыпальнице национальных светил - Пантеоне. И близкий друг поэта юрист Ашот Тадевосян, чрезмерно эмоциональный, быстро воплощающий чувства в действия, взялся по-своему восстановить справедливость. Узнав о решении ЦК, он помчался в морг и на коленях вымолил у патологоанатома... сердце покойного друга! Врач опешил от такой безрассудности и даже слушать не желал этого сумасшедшего человека, ворвавшегося в прозектуру. Отдать ему сердце Севака? Зачем? Почему нет команды сверху? Что за ненормальный друг? А тот безостановочно говорил о любви поэта к Комитасу, о сердце Шопена, похороненном поляками в Польше, об участи Байрона: часть праха в Греции, часть — в Лондоне, в Вестминстерском аббатстве... И врач дрогнул. Он аккуратно опустил сердце в колбу с формалином и вручил этому сумасшедшему человеку. Ашот Тадевосян, замаскировав драгоценный груз, поспешил домой. Теперь они были неразлучны: два сердца двух товарищей. Десять лет Ашот Тадевосян хранил сердце у себя дома, потом еще пятнадцать лет в рабочем сейфе. И добивался, добивался достойного его захоронения в Пантеоне. Обращался к тогдашнему президенту Левону Тер-Петросяну, к Католикосу всех армян, в Союз писателей, мэрию, Министерство культуры... Последнее ведомство пощадило “сердечного пленника” и велело Музею литературы и искусства взять “экспонат” на хранение. Да,в этой истории много мистики! Но она — чистая правда от начала до конца. ”Никому не дано предугадать день собственной кончины. Севак ушел из жизни внезапно, по воле, как уверяют, рокового случая. Ему ли, поэту во цвете лет, писать завещание с указанием места последнего своего пристанища? Но тогдашние власти решили предать земле поэта в родной деревне — навечно прописав его там, они как бы отлучили от нас, поклонников севаковской поэзии, и разлучили с великим его сородичем, братом по духу, увековеченным в бессмертных строчках — Комитасом. Где преклонить колени в минуту безысходной скорби по поэту, в час высокого уважения к его памяти? Севак и Комитас, разведенные во времени и пространстве, могли бы встретиться — на малых и освященных народной любовью кладбищенских метрах, под сенью деревьев... Вот когда неумолкаемый колокол памяти прозвучит над Пантеоном... Там, где покоится прах Сарояна и Сарьяна, Хачатуряна и Параджанова, там, где нашли покой великие, куда мы в последний путь проводили людей, ставших гордостью армянского народа, — там, в национальном Пантеоне, место севаковскому сердцу” ( из статьи И. Вердяна “Сердце-это орден, который носят в груди”). Оставить свое мнение

С днем рождения FR.GHEVOND