Новая жертва азеров: монастырь Гага Сурб Саргис

[Karmir]

Знаменитый монастыр Сурб Саргис крепости Гаг остался на территории современного Азербайдана. И, как свидетельствуют очевидцы, азербайджанцы начали уничтожать его...

ST. SARGIS MONASTERY OF GAG FORTRESS - THE NEXT VICTIM OF THE WIDE-SPREAD ANNIHILATION OF "ALBANIAN" MONUMENTS

http://www.raa.am

--------------------------------------------------------------------------------

Years ago the Azerbaijani researchers made every possible endeavour to present the Armenian historical monuments on the territory of the Republic of Azerbaijan as Albanian ones: in the 1970-80's Bouniatov, Geyushev, Akhundov, Neymatova, Mammadova and other "scholars" published a great number of books and articles attributing the inseparable constituents of Armenian culture, such as Gandzasar (Mount of Treasures), Dadivank, Amaras, St. Yeghishe the Apostle Monastery, Targmanchats (of the Translators) Monastery of Khachakap, Jugha (Julfa) Cemetery with its several thousands of cross-stones and even St. Sargis of Gag Fortress to the Albanian people.

Indeed, the Armenians are well-aware of the fact that these scientific falsifications pursue a purely political objective: by ascribing the Christian monuments that can hardly be anyhow associated with the stock-breeding nomadic forefathers of the Azerbaijanians, to the Albanians (who are their alleged ancestors), the aforementioned scholars aim at declaring the Azerbaijani people the heirs apparent to this cultural legacy. In this way, with a single stroke of the pen a good number of Armenian churches and tens of thousands of cross-stones turned into "Albanian kilises ('church' in Turkish) and "khachdashes" ('cross-stone' in Turkish).

Nowadays the Azerbaijani have adopted another policy: they no longer make any attempts to attribute the Armenian cultural monuments to the Albanians. Instead, they are engaged on annihilating the very monuments that were once declared Albanian.

With the breaking out of the liberation struggle in Artsakh, Karabagh, the Azerbaijani authorities drastically changed their policy on the Armenian historical monuments: disguising their nature of vandals and barbarians they commenced demolishing the centuries-old monuments of Armenian culture throughout the Republic of Azerbaijan. Unfortunately, we are unable to say anything about the actual extent of destruction: we get information only about those monuments that are somehow seen from this side of the border thanks to their position while the fates of all those ones that are far from the frontier zones remain unknown.

In the recent few years the Armenian press has periodically written about the continual demolition of the historical Jugha Cemetery which began in 1998. Despite the repeated appeals the annihilation of the cemetery with its over 3.000 standing cross-stones was not prevented: moreover, by being gradually destroyed it was consigned to final obliteration in 2002.

Within a few years the unique monument complex created with the sweat of the brow of the Armenian nation in their own historical homeland was actually levelled with the ground and this was done in broad daylight before the whole civilized world. We learnt about what had occurred only thanks to the fact that the cemetery was located on the left bank of the river Araks thus being clearly seen from the opposite, i.e Iranian bank of the river.

Yes, the famous Jugha Cemetery was razed to the ground, but the Azerbaijani vandals that are armed with bulldozers, still have too much "work" to do since the Armenian motherland into which they squeezed, abounds in numerous monuments created by the native people throughout many centuries.

In fact, at present we are doomed to witness the annihilation of our own culture since the Azerbaijanian Turks are diligently performing the only role they have had ever since they slipped into our historical homeland, i.e. demolition...

Faithful to their mission, the Turks are at present "working" in St. Sargis Monastery of Gag Fortress in the same spirit.

Gag St. Sargis Monastery

Location. St. Sargis Monastery of Gag Fortress, one of the most famous mediaeval Armenian monasteries, is situated in Ghazakh Region of the present-day Republic of Azerbaijan, hardly 0,5 km east of the border of the Republic of Armenia, at the top of Mount Gag standing out in the environment, at an altitude of 922 m above sea level, and 420 m from the foot of the mountain.

Historical Reference. Traditionally the foundation of St. Sargis Monastery is associated with the activities of Mesrop Mashtots (the creator of the Armenian alphabet):

...the history of the church ascribes its foundation to St. Mesrop who interred a part of St. Sargis' skull there. This is also testified in a church song saying, "The long-suffering St. ... erected a famous church and cross at the top of Mount Gag, the site being blessed by St. Mesrop". (A sharakan (an Armenian church song) on St. Sargis, "Ardzagank", 1886, N 12, p. 161).

The monastery is also mentioned in connection with the events of 1163:

In the year 1163 Yeltkuz Atabak came to Gag Field with a large army and wanted to set ablaze Gag St. Sargis through the divine power of which a poisonous stinging snake appeared in their army... . (An Anthology of Materials by Historians, Assembled by Priest Samuel Anetsi, Vagharshapat, 1893, p. 138).

Reconstruction Carried out in the Monastery. According to the lapidary inscriptions and archive documents periodical repairs were carried out in Gag St. Sargis Monastery which was also a famous place of pilgrimage (pilgrims used to visit the sanctuary annually, at Easter and on the Sunday immediately following this festival, i.e. the eighth day of Easter). In 1851 Mason Yesayi Nouriniants from Tiflis completed the reconstruction undertaken by Agha Sargis Varshamian:

...in 1851 despite the great hardships the church was thoroughly reconstructed and neatly built of finely-finished stone, with a vaulted ceiling both inside and outside, as well as a small dome. It was surrounded by ramparts, but first of all the difficult road was paved and expanded so that the people could visit the sanctuary safely, without any inconveniences. (SCHA RA, f. 56, l. 1, c. 3735, p. 1).

The reconstruction expenses came to 2.210 roubles 23 kopecks of which 736 roubles were donated by pilgrims.

The Lapidary Inscriptions of the Monastery. The lapidary inscriptions of the monastery which date back to the period between the XIII-XIX cc., are of great historical value and importance. In spite of this, all our well-known specialists engaged on assembling the Armenian lapidary inscriptions of the region ignored this fact never even bothering to copy, decipher and publish them. It was only the "Ardzagank" correspondent who published 5 inscriptions amidst the general atmosphere of indifference: however, during our visit to the monastery in 1986 only one of them could be seen as well as some letters of another inscription that had been deliberately scraped off.

1. The vestibule facade added later bore an inscription which was completely scraped off in 1986. It said, "Under the reign of the Georgian king Georgi...".

2. The inscription which was incised into the entrance facade of the large chapel could no longer be seen there in 1986 but, fortunately, it had been read before its obliteration:

...and I initiated the reconstruction of the church that had suffered serious damage in the course of time, and I decorated the sanctuary rebuilding it without anybody's help..., and I erected a magnificent gilded cross at the top of the dome, for the Lord to be merciful towards me, my parents as well as my offsprings...

Note: Presumably, this inscription dates back to the XIII-XIV cc.

3. The left side of the small chapel was engraved with an inscription which did not exist any more in 1986:

In the year 1332 I, Jvansher, built the apse and erected the cross..., whoever spoils it, may he be judged by God and bear my sins.

4. The inscription carved on the north-eastern facade of the vestibule was already obliterated in 1986. It read:

By God's will I, Khacheres, Grigor and Hakob erected this cross for us and our parents to fall into Master's grace, may the worshippers remember us in their prayers, in the year 1338.

Note: The publisher made certain minor errors while reading the inscription.

5. A 7-line inscription, part of its last line written in Georgian, was incised into the tympanum of the church entrance. Though deliberately scraped off, it was still in its original place during our visit to the monastery in 1986. It reads, "St. Sargis Church was founded and built with the means of Arzouman Khachaturian Ter-Sahakiants in memory of his parents and offsprings / 1838 ... / ...".

Note: Unfortunately, the "Ardzagank" correspondent issued only the initial 5 lines of the inscription which we found completely scraped off in 1986. As to the last 2 lines, they are irreversibly lost for history since they were never published.

6. The following two lines are part of a large inscription set in the church wall:

...the cross ... me / ... my parents, believers... .

Note: A considerable part of the first line was purposefully scraped off.

7. This inscription was read inside one of the caves in the crevices of Mount Gag:

...in the year 1208 according to the Armenian calendar, under the reign of ... .

Note: "Numerous caves, once parts of a large castle, which used to provide shelter for troops or large multitudes, can be seen all over this huge mountain. Inside the two of them the rocks were engraved with inscriptions which we were unable to read because of their old age as well as due to the fact that the bigoted Turkish stock breeders who generally spend winters there spoilt them out of spite. The only surviving part is the first line which reads...". ("Ardzagank", 1886, N 12, p. 162).

The fact that the lapidary inscriptions of Gag St. Sargis Monastery were deliberately obliterated was certified still in 1886 when the "Ardzagank" wrote:

There are also other inscriptions near and to the right of the aforementioned one which are impossible to read either due to their old age or because of being damaged by the enemy... ("Ardzagank", 1886, N 12, p. 162).

P. S. We wrote this article motivated by the terrible news received from the soldiers doing their military service on the border zone near Kot Village of Tavush Region. At present Gag St. Sargis, one of the Armenians' most favourite sanctuaries, is being annihilated before the frontier guards' very eyes, at a distance of hardly 1 km from our positions.

Samvel Karapetian

NGO "Research on Armenian Architecture" (RAA)

[Karmir]

ՀԱՄԱՏԱՐԱԾ ՀԱՇՎԵՀԱՐԴԱՐ «ԱՂՎԱՆԱԿԱՆ» ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ԴԵՄ

Հերթական զոհը՝ Գագա Սբ. Սարգիս վանք

Տարիներ առաջ ադրբեջանցի հետազոտողները ջանք չէին խնայում Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքում հայտնված հայկական պատմական հուշարձաններն իբրեւ աղվանական ներկայացնելու համար: Բունիաթովի, եյուշեւի, Ախունդովի, Նեյմատովայի, Մամեդովայի եւ սրանց կարգի մի շարք ադրբեջանցի «գիտնականներ» 1970-80-ական թվականներին մեկը մյուսի հետեւից հրատարակում էին բազմաթիվ գրքեր ու հոդվածներ, որոնցում ամեն կերպ փորձում էին աղվանական ներկայացնել այն ամենն, ինչ հայ մշակույթի անքակտելի մասն էր՝ սկսած անձասարից, Դադի վանք ու Ամարաս, Եղիշ Առաքյալ ու Խաչակապի Թարգմանչաց վանք, Ջուղայի մի քանի հազար խաչքարերով գերեզմանոց եւ մինչեւ ագա Սբ. Սարգիս վանք:

Անշուշտ գոնե մեզ՝ հայերիս համար առավել քան հասկանալի է զուտ քաղաքական նկատառումներ հետապնդած այդ կեղծ գիտական հորինվածքների նպատակը, որն էր՝ իրենց խաշնարած թափառական նախնիների հետ որեւէ կերպ չառնչվող ողջ քրիստոնեական մշակույթն աղվաններին (որ իբրեւ իրենց նախնիներն էին) վերագրելով, իրավական տեր ու ժառանգորդ հայտարարել ներկայիս ադբեջանցիներին: Այդպես, գրչի մի հարվածով «ալբան-քիլիսաների» եւ «խաչդաշերի» վերածվեցին մեծ թվով հայոց եկեղեցիներ ու տասնյակ հազարավոր խաչքարեր:

Մեր օրերում, ադրբեջանցիները փոխելով ռազմավարությունն, այլեւս իրենց եռանդը չեն վատնում հայ մշակույթի հուշարձաններն աղվանական ներկայացնելով: Այսօր նրանք նույնպիսի ջանադրությամբ ոչնչացնում են այն ամենը, ինչն ընդամենը տարիներ առաջ հայտարարել էին որպես աղվանական:

Արցախյան մերօրյա ազատամարտի սկզբնավորման հետ գրեթե համահավասար Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքում գտնվող հայկական պատմական հուշարձանների նկատմամբ կիրառվող քաղաքականությունը կտրուկ փոխվել է: Պատռելով դիմակն ու քողազերծելով իրենց վանդալ էությունը ադրբեջանական իշխանությունները ողջ հանրապետության տարածքով մեկ սկսել են հիմնահատակ կործանել բազմադարյան հայ մշակույթի՝ մինչեւ վերջերս «աղվանական» պիտակով ներկայացված մեծաթիվ հուշարձանները: Ցավոք, մենք զրկված ենք աննախադեպ ոճրագործության իրական ծավալների մասին որոշակի խոսք ասելու հնարավորությունից, քանի որ փաստորեն ականատեսն ենք ոչնչացվող միայն այն հուշարձանների, որոնք իրենց տեղադրությամբ մոտ լինելով սահմաններին ինչ-որ չափով տեսանելի են: Մինչդեռ, անհայտ է այն բոլոր պատմական հուշարձանների ճակատագիրը, որոնք հեռու են սահմանամերձ գոտիներից:

Արդեն մի քանի տարի մամուլը գուժում էր բուլդոզերներով պարբերականորեն մաս առ մաս ոչնչացվող Ջուղայի պատմական գերեզմանատան մասին, որի ոչնչացումն ադրբեջանական կողմը սկսել էր 1998 թ.: Հակառակ բազմաթիվ ահազանգերի ու դիմումների, ավելի քան 3000 հազար կանգուն խաչքարերով գերեզմանատան ոչնչացումը ոչ միայն չկանխվեց, այլեւ մինչեւ 2002 թ. շարունակաբար ավերվելով իսպառ անհետացվեց:

Հայ մարդու՝ իր իսկ պատմական հայրենիքում արարած մշակութային եզակի այդ հուշահամալիրը փաստացի ոչնչացվեց օրը ցերեկով, մի քանի տարվա ընթացքում եւ համայն քաղաքակիրթ աշխարհի աչքի առաջ, իսկ կատարվածի մասին իմացանք շնորհիվ միայն նրա, որ գերեզմանատունը գտնվում էր ուղղակի Արաքսի ձախ ափին եւ պարզ տեսանելի էր գետի հակադիր՝ Իրանական ափից:

Այո, Ջուղայի հռչակավոր գերեզմանատունը ոչնչացված է: Սակայն, բուլդոզերներով զինված ադրբեջանական ոհմակները չափազանց շատ «աշխատանք» ունեն կատարելու, քանի որ հայի բնօրրանը, ուր խցկվել են իրենք, ներծծված է բնիկների կողմից բազում դարերի ընթացքում արարված մշակույթի անհաշիվ հուշարձաններով:

Ըստ էության, մենք այսօր դատապարտված ենք լինել սեփական մշակույթի ոչնչացման հանդիսատեսը, իսկ ադրբեջանական թուրքն այս օրերին եռանդագին լծվել է այն միակ դերակատարությանը, որն ունեցել է մեր պատմական հայրենիք սողոսկելու առաջին օրվանից սկսած՝ քանդում է...:

Ժամանակի ու պատմության մեջ հավատարիմ մնալով իր առաքելությանն այսօր թուրքը նույն ոգով «աշխատում» է Գագա Սբ. Սարգիս վանքում:

Տեղադրություն. Միջնադարյան Հայաստանի մեծահռչակ վանքերից մեկը՝ Գագ բերդի կամ Գագա Սբ. Սարգիս վանքը, գտնվում է ներկայիս Ադրբեջանի Հանրապետության Ղազախի շրջանի տարածքում, Հայաստանի Հանրապետության սահմանից հազիվ 0,5 կմ արեւելք, շրջապատի նկատմամբ առանձնացած ագ լեռան գագաթին (ծ. մ. 922 մ, ստորոտից՝ 420 մ):

Պատմական տեղեկություններ. Ավանդության համաձայն Գագա Սբ. Սարգիս վանքի հիմնադրման պատմությունը կապվում է Մեսրոպ Մաշտոցի գործունեության հետ. «...սկզբնաւորութիւնն եկեղեցական պատմութիւնը Ս. Մեսրոպին է տալիս, որ բերել եւ ամփոփել է այստեղ Ս. Սարգսի գագաթի մի մասն: Նոյնը երգում է եկեղեցին էլ. ,,Խաչաչարչար ս. դիտապետ, նշանագործ անուամբ ի խաչ եւ յեկեղեցի. առաւել պայծառ ի գլուխս ագայ, ի գագաթան տեղւոջ օրհնեալ Սրբոյն Մեսրոպայ,,» (Շարական Ս. Սարգսի, «Արձագանք», 1886, N 12, էջ 161):

Այնուհետեւ վանքը հիշատակվում է 1163 թ. տեղի ունեցած անցքերի առնչությամբ. «Ի ՈԺԲ. թվին եկն Ելտկուզ Աթաբակն բազմօք զօրօք ի դաշտն ագայ եւ հուր արկեալ կամէր այրել զսուրբ խաչն՝ զագայ սուրբ Սարգիսն յորոյ զօրութենէն եռաց ի մէջ բանակի նոցա օձ թունալի խածանող...» (Սամուէլի քահանայի Անեցւոյ հաւաքմունք ի գրոց պատմագրաց, Վաղարշապատ, 1893, էջ 138):

Վանքի վիմագրերը. Վանքի որմերի արձանագրությունները, որոնք ժամանակագրական ընդգրկմամբ վերաբերում են Ժ-ԺԹ դարերին նույնպես պատմական մեծ արժեք ու կարեւորություն ունեն: Սակայն, դրանց ընդօրինակման, վերծանման եւ հրատարակման կարեւորագույն գործը, փաստորեն աչքաթող է արվել երկրամասի տարածքում հայերեն վիմագրերի հավաքման աշխատանքին լծված մեր բոլոր հայտնի մասնագետների կողմից: Համընդհանուր այս անտարբերության մեջ դրական բացառություն է կազմում «Արձագանք»-ի թղթակիցը, որի հրատարակած 5 արձանագրություններից, ինչպես պարզվեց 1986 թ. մեր այցելության ժամանակ պահպանվում էր միայն մեկը, իսկ եւս մեկը միտումնավոր քերված, սակայն որոշ տառեր տեղ-տեղ դեռեւս նշմարելի:

Վանքի նորոգությունները. Ինչպես վկայում են վիմագիր արձանագրություններն ու արխիվային վավերագրերը Գագա Սբ. Սարգիս վանքը, որն միաժամանակ մեծ հռչակ ունեցող ուխտատեղի էր (ուխտագնացության օրերն էին յուրաքանչյուր տարվա Զատկին եւ Նոր Կիրակիին) դարերի ընթացքում պարբերաբար ենթարկվել է նորոգությունների: Մեզ հայտնի վերջին նորոգությունները, որ ձեռնարկել էր Աղա Սարգիս Վարշամյանը եւ որն իրականացրել էր թիֆլիսեցի որմնադիր Եսայի Նուրինյանցը ավարտվել էր 1851 թ. «...բազում տաժանմամբք նորոգ կառուցեալ ի հիմանց, ի կատարումն ց1851 ամն զեկեղեցին այն վայելչապէս կոփածոյ քարամբք եւ կամարակապ առաստաղիւք, ի ներքուստ եւ արտաքուստ, հանդերձ փոքրիկ կաթուղիկէիւ, շրջապատեալ զնոյն պարսպաւ, բաց յայսմանէ նախ հարթեալ զդժուարագնաց ճանապարհս նորին ընդարձակեցի այնպէս, զի յայնմհետ է ցայժմ ժողովուրդք սալիւք անարգել եւ անդորութեամբ երթեւեկին յուխտատեղին այն» (ՀՀՊՊԿԱ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3735, թ. 1): Ի դեպ, նորոգությունների ամբողջ ծախսը կազմել էր 2210 ռուբ. 23 կոպ., որից 736 բուբլին նվիրաբերել էին ուխտավորները:

Ա. ավթի հետագայում ավելացրած ճակատին եղել է, 1986 թ. արդեն գոյություն չուներ.

Ի թագաւորութեան վրաց աւրգայ...:

Բ. Մեծ մատուռի մուտքի ճակատին, արտաքուստ ընթերցվել է, 1986 թ. արդեն գոյություն չուներ.

Զսուրբս յիշատակ եւ հայրենիք յազգէ յազգ, յորդիցէ յորդիք մինչեւ յաւիտեան գանձ մեզ անկողոպտելի. եւ սկիզբն արարի նորոգման եկեղեցւոյս, որ խախտեալ էր ի բազում ծամանակաց եւ զարդարիցի զայս եւ շինեցի իմ հաւատարմութեամբ որ ոչ ում աւգնութիւն, ես (առ իս) չկէր եւ կանգնեցի զփառաւոր նշան ոսկեաւծ բազմացուցի ի գլուխ գումբէթին ի բարեխաւսութիւն ինձ եւ ծնողաց իմոց եւ զաւակաց եւ զորդեցի զժամն յերկրորդի մի շաբաթն աւրն եւ կիրակէն մատուցանի ծնողաց իմոց եւ յետ մահուան իմո ինձ հանապազ, եւ ով որ խափանէ նզովեալ եղիցի յԱստուծոյ եւ մասնակից Յուդայի ամէն:

Ծանոթ. Հավանաբար Ժ-ԺԴ դարեր:

. Փոքր մատուռի մուտքի ձախակողմում եղել է, 1986 թ. արդեն գոյություն չուներ.

Ի թուին ՉՁԱ (1332), ես Ջվանշէր շինեցի զխորանս եւ կանգնեցի զխաչս բարե..., ով խափանէ իմ մեղացս տէր է եւ դատի յԱստուծոյ:

Դ. ավթի հյուսիս-արեւելյան ճակատին եղել է, 1986 թ. արդեն գոյություն չուներ.

Կամաւն Ա(ստուծո)յ ես Խաչերե/սս ր(ի)գ(որ) Յակոբս կանկ/նեցաք զխաչս ի բա/րեխաւս մեզ եւ ծն/ողաց մերոց, որք եր/կիրպագէք յ(ա)ղ(աւ)թս յ/իշեցէք, ի թուին ՉՁԷ (1338):

Ծանոթ. Հրատարակիչն ունի մի քանի մանր տարընթերցումներ:

Ե. Եկեղեցու մուտքի բարավորին 7 տող, վերջին տողի մի մասը՝ վրացերեն, 1986 թ. մեր այցելության ժամանակ արձանագրությունը գտանք տեղում, սակայն միտումնավոր կերպով քերված.

Կառուցաւ Սբ. Սարգիս եկեղեցիս ի հիմանէ / աշխատութեամբ եւ արդեամբք Ղազախու / գաւառի Կօթի գիւղացի Արզուման Խա/չատուրեան Տէր Սահակեանցի, ի յիշատա/կի իւր ծնողաց եւ որդւոց իւրոց, / 1838 ... / ...:

Ծանոթ. Ցավոք «Արձագանք»-ի թղթակիցը հրատարակել է միայն սկզբի 5 տողերը: Ցավոք, 1986 թ. մեր այցելության ժամանակ վիմագիրը միտումնավոր կերպով արդեն ամբողջությամբ քերված գտանք: Ինչ վերաբերում է վերջին 2 քերված տողերին, ապա այդ հատվածի բովանդակությունը երբեւէ հրատարակված չլինելու պատճառով պատմության համար կարելի է համարել անդարձ կորսված:

Զ. Բեկոր, ագուցված եկեղեցու պատի մեջ, ընդարձակ արձանագրության մասն է, երկտող.

...զխաչս ... ինձ / ...(ծնող)աց իմոց, որք երկիրպագանէք... :

Ծանոթ. Առաջին տողի մեծ մասը միտումնավոր կերպով քերված:

Է. ագ լեռան ծերպերի մեջ եղած քարայրներից մեկի ներսում կարդացվել է.

...ի թուիս հայոց ՈԾԷ (1208), յիշխանութեան...:

Ծանոթ. «Այս մեծադիր լերան չորս կողմը, գագաթից փոքր ինչ ներքեւ, փորուած են բազմաթիւ այրեր, որոնք եղել են տեղեր զօրքի եւ կամ այլ բազմութեան. որովհետեւ այս բոլոր այրերը կազմել են ընդարձակ ամրոցական շինութեան մասեր: Այդ այրերից երկուսի մէջ կան ժայռի վերայ փորագրուած արձանագրութիւններ. տարաբաղդաբար թէ հնութիւնից եւ թէ այդ այրերում ալժմ ձմեռնային ժամանակին ոչխար պահպանող թուրք մոլեռանդների չարամտութիւնով եղծածների պատճառով հնարաւորութիւն չունեցանք կարդալու, բացի սկզբի տողից, որ այս է...» («Արձագանք», 1886, N 12, էջ 162):

Հարկ է նշել, որ Սբ. Սարգիս վանքում վիմագրերի միտումնավոր ոչնչացման փաստն արձանագրվել է դեռեւս 1886 թ. «Նոյն արձանագրութեան մօտն եւ աջակողմը կան ուրիշ արձանագրութիւններ, որոնք մասամբ հնութիւնից եւ մասամբ թշնամի ձեռքից եղծուած են եւ չեն կարդացվում...» («Արձագանք», 1886, N 12, էջ 162):

Հ. Գ. Սույն հոդվածի պատրաստման շարժառիթն այն սոսկալի լուրն էր, որ գուժեցին Տավուշի մարզի Կոթ գյուղի մերձակա սահմանային գոտու զինվորները: Մեր դիրքերից հազիվ 1 կմ հեռավորության վրա, սահմանապահ զինվորականների աչքի առջեւ այս օրերին քանդում են մեր նվիրական վանք-ուխտատեղիներից մեկը՝ Գագա Սբ. Սարգիսը:

Սամվել Կարապետյան

«Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող» ՀԿ (RAA)

[Karmir]

Фотографии см. тут:

http://www.raa.am/Gaga/Gaga_A.htm

[Акс]

Кармир джан а можно ли по-русски в крации рассказать что конкретно происходит?

[MiG-35]

Դրանք մի օր նենց սատկեն որ…

[Karmir]

В советское время, армянскихе аритектурно-исторические памятники на территории исторической Армении, оказавшейся в Азербайджане (а именно, всё что находится справа от Куры если смотреть "сверху", то есть с Севера) в большинстве своём находились в ужасном состоянии. Множество ценнейших памтяников истории и культуры, шедевров армянской архитектуры, было варварски уничтожено, а те памятники, которые уцелели, азербайджанские фальсификаторы объявляли "албанскими", часто варварски перестраивали, уничтожая армянские надписи и т. д. Всё это делалось для того, чтобы уничтожая армянское материальное историческое наследие, фальсифицировать историю этих территорий...

Теперь однако, азербайджанцы не тратят своё время на "албанизацию" армянских памятников. Они их просто напросто стирают с лица земли. Так случилось с кладбищем в Джуге, где более трёх тысясч уникальных хачкаров 13 века, объявленнные фальсификаторами "албанскими", недавно были полностью разрушены и превращеы в пыль бульдозерами в период 1998-2002 гг.

Это событие далеко не единично. В Азербайджане уничтожение армянских памятников идёт большими тепами и власти не щадят для этого сил и средств. История с хачкарами Джуги стала известной лишь благодаря тому, что они находились в зоне прямой видимости от иранско-азербайджанской границы, откуда и были сделаны фотографии-неопровержимые свидетельства варварства наших уродов-соседей

Впрочем, у турков и прочих азверов ещё достаточно много "работы", ведь Армения, часть которой они в настоящий момент занимают, полна историко-архитектурными памятниками, построенными армянским народом за тысячелетия существования на своей земле... По сути, нам с вами сегодня остаётся лишь стать свидетелями уничтожения собственной культуры...

Так как истинное положение дел с армянскими памятниками в Азербайджане нам неведомо, остаётся наблюдать за теми из них, которые можно видеть с нашей территории. И новости не заставили себя ждать. Солдаты, несущие службу в погрничных районах Тавушской области стали очевидцами того, что азербайджанцы принялись за унчитожение одного из самых известных армянских монастырей, знаменитого места паломничества, Гагского Сурб Саргиса, расположенного менее чем в километре от нашей границы.

Основание монастыря традиция связывает с именем Месропа Маштоца, то есть, с 5 веком. И похоже, этот знаменитый исторический памятник станет одним из многих, уничтоженных азербайджанскими варварами...

[Парень из...]

И где эти правозащитники и прочий сброд с Запада, борющийся за "права" человека. Иран это для них враг, а страна у которой в ранге гос. программы антиармянские лозунги и преступления против истории( разрушение памятников) и вандализм на кладбищах, что является признаком их варварского менталитета. Этот наш посол доброй воли Ара вытаскивает из нигерии русских моряков, лучше бы провёл постановление в международной струкутре о введение иностранного контингента войск для охраны армянских памятников и кладбищ от варварских набегов "смелых" зеленьщиков. Да и МИД бы мог ноту протеста заявить, но не до этого видно.

[Artsrun]

И где эти правозащитники и прочий сброд с Запада, борющийся за "права" человека. Иран это для них враг, а страна у которой в ранге гос. программы антиармянские лозунги и преступления против истории( разрушение памятников) и вандализм на кладбищах, что является признаком их варварского менталитета. Этот наш посол доброй воли Ара вытаскивает из нигерии русских моряков, лучше бы провёл постановление в международной струкутре о введение иностранного контингента войск для охраны армянских памятников и кладбищ от варварских набегов "смелых" зеленьщиков. Да и МИД бы мог ноту протеста заявить, но не до этого видно.

Это скорее всего исходит из полной импотентности армянских организаций поставить реальное и очевидное варварство азербайджанцев на нужном уровне. Если мы сами НЕ МОЖЕМ, глупо полагать, что международные организации сделают это за нас. Это гибельное мнение существует у большинства. Чтобы понять позицию и метод мышления на Западе, следует никогда не упускать из внимания тот факт, что исторические споры между армянами и азерами их абсолютно не интересуют! Они просто посторонний и далёкй наблюдатель. И думают они тут примерно так: если бы эти факты на самом деле были правдивыми, то армяне должны закатить скандал. Так сделал бы любой: и европейские народы и турки сами. Так как армяне молчат, значит им нечего сказать. Это очень железная логика. Если ещё и принять во внимание то презрение, которое тут испытывают ко всем кто НЕ МОЖЕТ и кто слабый: то нечего удивлятся.

[Karmir]

Очередная жертва - монастырь Гага Св.Саркиса

"Азат Арцах", № от 12 августа 2003 г.: http://www.artsakhtert.com/rus/index.php?l...8&y=2003&id=935

Армянские исторические памятники, оказавшиеся на территории Азербайджана, по сей день не дают покоя азербайджанским исследователям. Буниатовым, Геюшевым, Ахундовым, Нейматовой, Мамедовой и другими азербайджанскими "учеными" этой категории в 1970-80-х годах публиковались многочисленные книги и статьи, в которых они всячески пытались представить в качестве памятников албанской культуры все то, что составляет неразрывную часть армянской культуры - начиная с Гандзасара, Дадиванка, Амараса, монастырей Егии Аракял и Таргманчац (Хчакап), кладбища Джуги с тысячами хачкаров до монастыря Гага Св.Саркис. Нам, армянам, более чем понятна цель обусловленных чисто политическими соображениями этих псевдонаучных статей, заключавшаяся в том, чтобы, приписав албанцам никак не связанную с их кочевыми предками (которые якобы являются предками азербайджанцев), всю христианскую культуру объявить нынешних азеров настоящими хозяевами и юридическими наследниками этой культуры. Таким образом, многочисленные армянские церкви и десятки тысяч хачкаров одним росчерком пера были превращены в "албанские килиса" и "хачдаши". Изменив свою стратегию, ныне азербайджанцы не тратят сил на это. Сегодня с тем же усердием они уничтожают все то, что всего лишь несколько лет назад представляли как памятники албанской культуры.

С началом Арцахской национально-освободительной войны резко изменилась политика в отношении находящихся на территории Азербайджанской Республики армянских исторических памятников. Сорвав маску и разоблачая свою вандальскую сущность, азербайджанские власти стали уничтожать многочисленные памятники многовековой армянской культуры, представляемые до последнего времени под "албанской" этикеткой. К сожалению, мы лишены возможности точного определения реальных размеров беспрецедентного преступления, ибо, фактически, являемся очевидцами уничтожения лишь расположенных на приграничной с Арменией территории и в определенной степени обозримых памятников. Между тем, судьба расположенных далеко от приграничных областей всех исторических памятников безызвестна.

Вот уже несколько лет пресса сообщает о историческом кладбище Джуги, к уничтожению которого азербайджанская сторона приступила в 1998 году. Вопреки многочисленным предостережениям и заявлениям, уничтожение кладбища с хорошо сохранившимися более чем 3 тысячами хачкаров не только не было предотвращено, но и его постоянное разрушение до 2002 г. привело к полному исчезновению кладбища с лица земли. Да, знаменитое кладбище Джуги уничтожено.

По сути, сегодня мы обречены воочию созерцать, быть очевидцами уничтожения собственной культуры, а турки-азеры в эти дни энергично приступили к выполнению единственной "миссии"- "миссии" разрушения. Оставаясь приверженным своему предназначению во времени и истории, сегодня азеры "трудятся" в том же духе в монастыре Гага Св.Саркис.

Один из наиболее знаменитых монастырей средневековой Армении - монастырь крепости Гаг или Гага Св.Саркис расположен на территории Казахского района современный Азербайджанской Республики, почти в 0,5 км восточнее от границ Республики Амрения на выделяющейся над местностью вершине горы Гаг (922 м. над уровнем моря, от подножия - 420 м). Согласно преданию, история основания монастыря Гага Св.Саркис связана с деятельностью Месропа Маштоца: "... его основание церковная история связывает с Св.Месропом, который захоронил здесь часть черепа С.Саркиса. Об этом воспевается и церковью в Шаракане Св.Саркиса "Отклик" (1886, N 12, стр. 161). Дальнейшие упоминания о монастыре связаны с событиями 1163 года.

Надписи на стенах монастыря, которые датируются 13-19 вв., также представляют большую историческую ценность и значимость. Однако, фактически, важнейшее дело по их воспроизведению, расшифровке и изданию было упущено из виду нашими известными учеными, занятыми работой по сбору армянских лапидaрных надписей на территории края. Позитивным исключением в массе всеобщего равнодушия является корреспондент "Отклика", из опубликованных пяти надписей которого, как выяснилось во время нашей поездки 1986г., сохранилась только одна, а еще одна преднамеренно была выскоблена, однако некоторые буквы местами были еще заметны. Как свидетельствуют лапидaрные надписи и архивные документы, монастырь Гага Св.Саркис прославившийся в свое время как церковная святыня (днями паломничества ежегодно были Пасха и Новое Воскресение), на протяжении веков подвергался периодическим ремонтным работам.

Известные нам последние работы были предприняты Агой Саркисом Варшамяном, а выполнены и завершены известным тифлисским каменщиком Есайей Нуринянцем в 1851 году. Следует отметить, что факт умышленного уничтожения надписей монастыря Св.Саркис был зафиксирован еще в 1886 году. "Рядом и справа от той же надписи есть и другие надписи, которые частично стерлись от ветхости, а частично испорчены рукой врага..." ("Отклик", 1886, N 12, стр. 162).

P.S. Поводом для подготовки данной публикации стала ужасная весть, о которой сообщили военнослужащие приграничной зоны. На расстоянии почти 1 км от наших позиций на глазах пограничников сегодня разрушают одну из наших святынь - монастырь Гага Св. Саркис.

Самвел Карапетян.

12-08-2003

[M.Vahe]

Շոտլանդացի Սթիվեն Սիմը ուսապարկից հանում է հայկական պատմամշակութային հուշարձանները ներկայացնող գրքեր ու քարտեզներ, որտեղ ներկայացված են ժամանակակից և պատմական Հայաստանի տարածքները:

Գայանե Մկրտչյան

«ԱրմենիաՆաուի» թղթակից

Շոտլանդացի Սթիվեն Սիմը ուսապարկից հանում է հայկական պատմամշակութային հուշարձանները ներկայացնող գրքեր ու քարտեզներ, որտեղ ներկայացված են ժամանակակից և պատմական Հայաստանի տարածքները: Նա ասում է, որ սիրահարված է հայկական հուշարձաններին, և այդ սերը նրա մեջ ծնվել է դեռևս 20 տարի առաջ, երբ այցելել է Հայաստանի նախկին մայրաքաղաք Անի և արել իր առաջին լուսանկարները:

ՙԱյս տարիների ընթացքում բազմիցս եղել եմ նաև Թուրքիայում և հայկական հուշարձաններ լուսանկարել: Լուսանկարել եմ անգամ Արաքսի ջրերում գտնվող այն կոթողները, որոնք մնացին ջրի տակ, երբ կառուցեցին գետի ամբարտակները,- ասում է ??-ամյա Սիմը: - Հայկական հուշարձանները հետաքրքրում են ինձ իրենց ինքնատիպ գեղեցկությամբ, նաև աշխարհին ծանոթ չլինելու պատճառով՚:

Նախիջևանում հայկական եկեղեցին քանդել են ու գետնին հավասարացրել

Սթիվենը կրկին Հայաստանում է, ուր եկել է Նախիջևանից, որտեղ այցելել է Հին Ջուղայի հանրահայտ հայկական գերեզմանոցը, որտեղից վերադարձել է վրդովված ու հիասթափված:

ՙԻնձ խորհուրդ տվեցին որքան հնարավոր է շուտ հեռանալ, եթե չեմ ուզում անախորժություններ ունենալ՚,- պատմում է Սիմը:

Տասը տարի առաջ Սթիվենը եղել էր Իրանում և սահմանի մյուս կողմից տեսել Ջուղայի խաչքարերը: Նա ասում է, որ այդ պահից սկսած երազում էր այցելել ու տեսնել համաշխարհային նշանակության մշակութային այդ արժեքները:

ՙՆախիջևանի հուշարձանների լուսանկարները տեսել էի բազմաթիվ գրքերում: Ինձ նաև խորհուրդ տվեց գնալ և Նախիջևանն անպայման տեսնել ՙՀայկական մշակույթն ուսումնասիրող կազմակերպության՚ նախագահ Արմեն Հախնազարյանը, որի հետ սերտ կապի մեջ եմ՚,- ասում է Սիմը:

Երկու շաբաթ առաջ Սիմն իրականացրեց իր երազանքը: Նա գնացել էր Թուրքիա, այնտեղից` Նախիջևան (որը մտնում է Ադրբեջանի կազմի մեջ), ապա գնացքով դեպի Ջուղա, որպեսզի տեսնի գերեզմանոցի խաչքարերը, քանի որ երկաթգիծն անցնում է գերեզմանոցի կողքով: Բայց ադրբեջանցիները միանգամից նկատում են օտարերկրացուն: Սիմը պատմում է, որ ուղեկցորդները խստիվ արգելում են որևէ լուսանկար անել, անգամ պատուհանից դուրս նայել:

ՙԱմեն ինչ անում էին ուշադրությունս շեղելու համար, սկսած թեյ հյուրասիրելուց,- ասում է Սիմը: - Ջուղա հասնելուց առաջ ուղեկցորդներից երկուսը դուրս եկան խցիկից, հասցրի պատուհանից դուրս նայել: Զարմանքից քարացել էի, քանի որ ոչ մի կանգուն խաչքար չէր մնացել: Բոլորը դեմքով պառկեցրել էին հողին կամ էլ ջարդել էին: Մինչդեռ 10 տարի առաջ սահմանի այն կողմից ես մոտ 2000 կանգուն խաչքար էի տեսել՚,- ափսոսանքով պատմում է լուսանկարիչը:

1600 քմ տարածք ունեցող Ջուղայի գերեզմանոցը գտնվում է Ջուղայի արևմտյան կողմում` երեք բլրակների վրա: Այն նշանավոր է իր խաչքարերով: 1648 թվականին, ճանապարհորդ Ալեքսանդր Ռոդեսի տվյալներով, այն ունեցել է 10 հազար լավ պահպանված խաչքար: 1903-1904 թվականներին այստեղով անցկացված երկաթուղու շինարարությունից հետո քաղաքի մի շարք հուշարձանների հետ ոչնչացվում է գերեզմանատան խաչքարերի մի մասը: Այդ շրջանում արձանագրվում է 5 հազար կանգուն ու ընկած խաչքար: 1915 և ապա 1928-29 թվականների տվյալներով` գերեզմանատանը եղել է մինչև 3000 խաչքար և մի քանի հազար հարթ, երկթեք, խոյաձև տապանաքար: 1971-1973 թվականներին Ջուղայում պահպանվել էր ընդամենը 2707, իսկ եկեղեցիների և Ամենափրկիչ վանքի գերեզմանատներում և այլուր` 250 խաչքար և 1000 տապանաքար:

Սիմն ասում է, որ Ջուղայի մերձակա բլրակի վրա գտնվող գերեզմանատան մեծ մասն ընդհանրապես գոյություն չունի: Մյուս երկու բլուրների վրա խաչքարերը շրջված են:

1998-1999 թվականներին իրանահայ ճարտարապետներն Արաքսի մյուս ափից լուսանկարել են, թե ինչպես են ադրբեջանցիները բուլդոզերներով ոչնչացնում հայկական մշակույթի հետքերն այդ տարածքում:

ՙՏեսածս իսկական վայրագություն էր, բայց չեմ կարող ասել, որ ոչինչ չեն թողել, քանի որ դեռևս խոնարհված խաչքարեր կան՚,- ասում է Սիմը:

Ջուղայից հետո որոշում է գնալ և տեսնել, թե ինչ վիճակում են գրքերից իրեն հայտնի եկեղեցիները: Տաքսիով Նախիջևանից մեկնում է Աբրակունիս քաղաք, որպեսզի տեսնի Սուրբ Կարապետ եկեղեցին (1381 թ.): Սիմը նկարում է նույն տեսարանը այն կետից, ինչ պատկերված էր գրքերում, սակայն առանց եկեղեցու:

ՙՀիմնահատակ քանդել են, անգամ մի հուշող բան չեն թողել, լրիվ մաքրված է: Երբ տեղացիներին հարցրի` որտե±ղ է գյուղի եկեղեցին, ցույց տվեցին մուտքի մոտ գտնվող ազատ տարածությունը: Միակ բանը, որը հիշեցնում էր եկեղեցու գոյությունը, հողում թաղված աղյուսի կտորներն էին՚,- պատմում է Սիմը:

Աբրակունիսից հետո գնում է դեպի հյուսիս, լինում է Խանեգա, Իլանդաղ (Օձասար) և Խաչի Սար գյուղերում: Այստեղ նույնպես տեսնում է ավերված ու ոչնչացված հայկական հուշարձաններ ու եկեղեցիներ: Հաջորդ օրն ավտոբուսով մեկնում է Օրդուբադ, որպեսզի այնտեղից գնա Ագուլիս: Սակայն ոստիկանությունը թույլ չի տալիս Ագուլիս մեկնել: Արգելում են անգամ հեռանալ քաղաքի կենտրոնից:

ՙԵս չէի ընդդիմանում, քանի որ լարվածությունն արդեն ակնհայտ էր: Պաշտոնապես իմ այցի նպատակն իսլամական և հայկական սրբավայրեր այցելելն էր: Նախիջևանում օտարներին կասկածամտորեն են վերաբերվում, տարբերություն չկա` հայ թե այլազգի: Օրդուբադում նույնպես հայկական ամեն բան ոչնչացված էր՚,- ասում է նա:

Այնուհետև Սիմը գնում է Նախիջևանի ամենահեռավոր շրջաններից մեկը, որպեսզի տեսնի` արդյո?ք ամենուր վիճակը նույնն է: Մեկնում է Շոռութ գյուղ: Այնտեղ տեսածը Սիմին բերում է մեկ համոզման. ՙԴա ծրագրվածպետական քաղաքականություն է, որն իրականացվում է ողջ Նախիջևանում՚:

Ժամանակին Շոռութում գտնվող եկեղեցիներից` Հակոբ Հայրապետի, րիգոր Լուսավորիչ, Սուրբ Ստեփանոս, Սուրբ Աստվածածին, ինչպես նաև 924-926 թթ. խաչքարերից ոչինչ չի մնացել: յուղացիները պնդում են, որ այստեղ հայկական եկեղեցիներ չեն եղել: Նրանցից ամենատարեցն սկսում է անգամ հայերեն խոսել Սիմի հետ` փորձելով ճշտել նրա ազգությունը:

Լինելով Թուրքիայում և Ադրբեջանում, ուսումնասիրելով հայկական հուշարձանները` Սիմն ասում է. ՙՉեմ կարծում, որ Թուրքիայում հուշարձանները ոչնչացնելու համակարգված պետական ծրագիր կա, այնտեղ հնարավոր է անգամ տուրիստական գրքույկներ գնել, որոնք պատմում են բազմաթիվ հայկական եկեղեցիների մասին: Իսկ Ադրբեջանում իրականացվում է ոչնչացման հստակ պետական քաղաքականություն: Թուրքիայում 90 տարի բարձիթողի վիճակում մնալուց հետո այսօր դեռ կանգուն եկեղեցիներ կան, մինչդեռ Նախիջևանում ընդամենը 10 տարվա ընթացքում ամեն ինչ ոչնչացրել են՚:

Շոռութից հետո Սիմը վերադառնում է Թուրքիա, այնտեղից` Հայաստան:

ՙԵս բարձրացնում եմ իմ բողոքի ձայնը և ուզում եմ, որ ինձ բոլորը լսեն: Եթե ոչնչացվում են նման հուշարձաններ, ուրեմն դա չարիք է` ուղղված ողջ մարդկության դեմ,- ասաց Սիմը “ԱրմենիաՆաուի” խմբագրատուն կատարած այցի ժամանակ: - Ջուղայի խաչքարերը միջազգային նշանակության մշակութային արժեքներ են: Ժամանակին խնդիրը բարձրացվեց մինչև ՅՈՒՆԵՍԿՕ, սակայն Ադրբեջանը չընդունեց կազմակերպության ներկայացուցիչներին, ինչը խոսում է այն մասին, որ թաքցնում են իրողությունը: Իսկ լուսանկարները շա¯տ կարևոր են, նրանց միջոցով հնարավոր կլինի ապացուցել ճշմարտությունը՚:

источник - http://www.armenianow.com/?action=viewArti...ID=1040&lng=arm