By The Rivers Of Babylon (psalm #137)

[hravart]

By The Rivers Of Babylon

The Psalm of David No. 137 in the Armenian Bible, and in a few other translations, differs from its Latin counterpart in the numbering, as it gives it No. 136; however, both numbers are sometimes mentioned. It is written in German traditional translated form (prose).

The original manuscript is not dated as we have shown below in our study. From the available data in the technical notes as well as a letter written to K. Kostanian on November 22, 1896 (December 4), it is understood that Komitas wrote this work in Berlin during the months of October and November of the same year (1896) as a required graduation paper on the following subjects: a) Study of Harmonics, b) Study of transcription, and c) Phraseology (church music) and composition. In the Soviet musical institutions, these three subjects were taught as one complete course in Harmonics. While studying the above subjects, Komitas had also composed other works in the form of songs, romantic pieces or choir music by using poetry.

As a required exam paper, the "Psalm" piece undoubtedly deserved the highest commendation. In reality, however, the work had surpassed the requirements for the course and had become a unique ideological and artistic graduation work. Komitas' work had met the highest approval of his teacher Richard Schmidt. In the last paragraph of the above-mentioned letter, Komitas goes on to say: "My teacher has taken upon himself to publish my musical pieces at his own expense, and this without my solicitation; however, I am not in a hurry and until I have delved into every secret of these works, I will not allow their publication."

In our research work which appeared in Soviet Art, No. 12, Yerevan, 1966, pp. 35-39, it was indicated that this text was not chosen accidentally, but that its choice emanated from the patriotic feelings of the author to protest against the many atrocities perpetrated against the western Armenians during the years 1895-1896. Applying the dual theme of human liberty and love of the motherland, Komitas in this work appears as citizen–artist who has interpreted this Biblical subject realistically and applied the foreign topic to the vital problems of his nation.

Psalm No. 137 was also addressed by Armenian composers such as Makar Yekmalian, who composed the piece in Russian text as a cantata for female choir with piano accompaniment. Among Armenian writers, Raffi translated the Psalm text in Modern Armenian under the heading of "Israelites in Babylon" q.v., (Complete Works, Vol. 9, Yerevan, 1957), while Hovhannes Tumanian wrote the poem "In Captivity" as an analogue to the Psalm text. If Yekmalian's cantata is a lyrical–visual picture, the above-mentioned poetic works convey the same concepts as the work of Komitas. While translating the Psalm, Raffi saw a close relationship in the text of the Psalm to the condition of his people in that era, and intended it to more or less influence the dull and numb feelings of his people which had become a burden upon their souls, q.v. ("Hiusisapayl, 1861, No. 11, p. 698). Still Tumanian in his short piece, written in 1916 (during the days of holocaust), subtly yet sharply ridiculed the captors who intended to annihilate the enslaved people.

The translation of the German text used by Komitas was outside the scope of the present work; nonetheless, for the purpose of showing the Armenian text, the traditional classic Armenian version was placed next to the musical score, which naturally is not rhythmically similar to the German version. The source used for this purpose was the Bible in Armenian, old and new Testaments, based on accurate translation from the original Hebraic and Greek manuscripts by our ancestors.

Composers of different nationalities in other eras have composed many works based on Psalm 137. In several German works, the name Babylon in its geographical not biblical sense has been used in "An Wasser flussen Babylon". Preludes by J. S. Bach were also named in the same manner.

The first choral performance of the Psalm "By The Rivers Of Babylon" took place on December 22, 1966 at Komitas conservatory in Yerevan under our direction (Robert Atayan) and was published in the above-mentioned Soviet Art issue. Afterwards it was recorded by the Armenian State Academy Vocal Ensemble under the direction of H. Chekijian. Our publication of the work in 1966 together with this article became widespread in different places, as a result of which the "Psalm" has been performed and introduced also in Germany and France.

In connection with the German performance of this piece, there were a series of articles which appeared in the Neue Zeit magazine of GDR. In the May 18, 1969 issue, under the heading of "The Lamenter Of His People, On The Occasion Of The Premier Performance Of Psalm 137", Evelyn Bartlitz in reference to Komitas writes: "The famous composer has so far been unknown to us because there is little in German about his life and compositions. Therefore, on the occasion of the 100th anniversary of his birth, it is especially a pleasure for us to be introduced to one of his works which was created here in Berlin."

After a short biography of Komitas, his works and their influence on Armenian music, and the development of his archives and their publication, the article continues saying:

"Psalm 137, the lamentation of the Jews driven to Babylon, entirely depicted the condition that Komitas was confronted with in Berlin away from his homeland, where seventy to ninety thousand Armenians were literally massacred following the Constantinople demonstrations. Therefore," she continues saying, "we, who have relived the atrocities of Buchenwald, Sachsen-Hausen or Terezin in the not too distant past, give tribute to Komitas, an important representative of a nation which has endured in the course of its history greater sufferings than the Jews." This news article then announces that on May 21, at 19:30, at the St. Bartholomew Church, the Berlin Church Choir will perform for the first time Komitas' Psalm.

In the May 25/26 issue of the same magazine, Komitas' Psalm is published for the first time in Germany and the following comment was added:

"The second performance of the Berlin St. Bartholomew Church's "Romantic Organ Music" had a special significance because that evening for the first time in GDR, Psalm 137 by Komitas was performed. As expected, the church choir had prepared for the work with great love and discipline, so that a worthy and beautiful performance was carried out under the direction of Herbert Hilderbrandt."

Composed with majestic intonations, this melodious lamentation by which Komitas reminds us of his people's sorrow was sung in "a capella" style with clear enunciation of the words, wherein Hilderbrandt followed the dynamic interpretation of the piece ardently and with restraint, avoiding inappropriate dynamic explosions.

The article also states that the two parts of the chorus with different shades are worth a mention. They are the first serene disposition of the beginning part, "An den Wassern zu Babel Sassen Win un Weinten," and certainly the high point of the piece, "Herr, Gedanke den Kinder Edoms den Tag Jerusalems!" How comfortably does Komitas look at the suffering directly into its eyes, and how clearly and modestly does his music express that suffering. In 1896 Berlin, the encounter with this not-so-voluminous a work was extremely impressive.

The article then mentions that "the friends of Komitas in Yerevan requested from Herbert Hilderbrandt to record the performance so that the Armenian Radio could also broadcast it. Thus, the Berlin Chapel Choir's exemplary interpretation of the Armenian national composer would give pleasure to a wide audience in Armenia. The participation by soloists Kristel Ezeri and Dr. Volfram Zeitner is also worth a mention."

It should be added here that the same magazine had inserted an excellent portray of Komitas by Yeghishe Tatevosian.

By Robert Atayan

Komitas

Works in Four Volumes

Vol. 4, pp. 168-171

Translated from Armenian

By Hratch V. Vartanian, M.D.

ԱՌ ԳԵՏՍ ԲԱԲԵԼԱՑՒՈՑ

An den Wassern zu Babel

By the rivers of Babylon

Սաղմոս Դավթի, թ. 137, Աստվածաշնչի հայկական եւ մի քանի այլ թարգմանու-թյուններում, ի տարբերություն լատիներենից, թվագրվում է որպես 136-րդ, երբեմն երկու համարն էլ ճըշտվում է: րված է գերմաներեն թարգմանության ավանդական տեքստով (Արձակ): Բնագիրը` թ. 519, կրճատ կլավիրի ձեւով է, նշված են ոչ թե երգչախմբի ձայները, այլ տեսակները ( Manner, Frauer, Gemischte եւ Bewegter Chor): խոսքերը, սակայն լրիվ գրված են բոլոր ձայներին համար: Տեմպի ցուցիչները (գերմաներեն) թերի են, երանգանիշեր չկան: Այստեղ ավելացված եւ լրացված են: Մեներգային հատվածների համար հեղինակն օգտագործ ել է հայ քաղաքային ժողովրդական «Մայր Արաքսի ափերով» եւ «Ես լսեցի մի անուշ ձայն» երգերի սկզբնական մոտիվային կառուծվացքները:

Բնագիրը թվական չունի: Ինչպես ցույց ենք տվել ստորեւ հիշատակված մեր ուսումնասիրության մեջ, նրա երաժշտական-տեխնիկական տվյալներից եւ Կոմիտասի` Կ. Կոստանյանին ուղղված 1896 թ. նոյեմբեր 22 (դեկտեմբեր 4)-ի նամակից հասկացվում է որ այդ ստեղծագործությունը գրված է նույն 1896 թվականի հոկտեմբեր-նոյեմբեր ամիսներին Բեռլինում, որպես քննական աշխատանք` «ա. Զուսումն երաժշտական ներդաշնակության, բ. Զուսումն դարձվածոց դասական երաժշտապետաց, գ. Զուսումն Զխիստ ոճ (Եկեղեցական իմա) երաժշտական շարադրության» առարկաներից: Սովետական երաժշտական-ուսումնական հիմնարկներում այդ երեք առարկաները ամփոփված են մեկի մեջ, որն ընդգրկում է հարմոնիայի կամ ներդաշնակագիտության լրիվ դասընթացը (երբեմն ենթաբաժանում են` 1-ին եւ 2-րդ հարմոնիայի): Հիշյալ առարկաներն ուսումնասիրե-լիս մի շարք այլ աշխատանքներ եւս Կոմիտասը գրել է բանաստեղծական խոսքեր-ով, երգի, ռոմանսի կամ խմբերգի ձեւով:

Որպես հարմոնիայի քննական աշխատանք, «աղմոսն», անշուշտ, արժանի է բարձր գընահատականի: Իրականում, սակայն այն գերազանցել է ներկայացված պահանջներն էլ եւ դարձել գաղափարական ու գեղարվեստական ինքնուրույն արժեք ներկայացնող ավարտուն երկ: Կոմիտասի աշխատանքն արժանացել է իր ուսուցչի` Ռիխարդ Շմիդտի բարձր դրվատանքին: Նույն նամակի վերջին հատվածը` «իմ գրած երաժշտական բեկորները ուսուցչապետս հանձնառու եղավ տպել տալու յուր ծախքով, առանց իմ կողմից մի խոսք ասելու կամ առաջարկելու, բայց ես չեմ շտապում մինչեւ ամեն գաղտնիքի խորը չթափանցեմ, չեմ տպել տալու», վերաբերում է նաեւ այս ստեղծագործությանը:

Մեր ուսումնասիրության մեջ («Սովետական արվեստ», թ. 12, Երեվան, 1966, էջ 35-39) նաեւ ցույց է տրված, որ տեքստի ընտրությունը պատահական չի եղել, այլ բխել է հայրենասեր հեղինակի ազգային գիտակցությունից, որպես մի յուրատեսակ բողոք ընդդեմ արեւմտահայության խոշտանգման այն բազմաթիվ դեպքերի, որ տեղի էին ունենում 1895-96 թվականներին: Դիմելով հայրենիքի սիրո եւ ազատագրության համամարդկային թեմային, Կոմիտասն այդ ստեղծագործությամբ հանդես է եկել որպես քաղաքացի-արվեստագետ, աստվածաշնչային նյութը մեկնաբանել ռեալիս-տականորեն եւ օտար այուժեն ենթարկել իր ժողովրդի կենսական խնդիրներին:

Հայ կոմպոզիտորներից թ. 137 սաղմոսին դիմե է նաեւ Մակար եկմալյանը, որ ռուսերեն տեքստով հորինել է կանանց երգչախմբի կանատ դաշնամուրի նվագակ-ցությամբ: Հայ գրողներից Րաֆֆին չափածո-աշխարհաբար թարգմանել է սաղմոսի տեքստը («Իսրայելը Բաբելոնում», Երկերի ժողովածու, հատ. 8, Երեվան, 1957), իսկ Հ. Թումանյանը ստեղծել է «Գերության մեջ» նմանությունը (Երկեր, հատ. 1-ին, էջ 133, Երեվան, 1958): Եթե Եկմալյանի կանտատը քնարական-հայեցողական պատկեր է, ապա այս գրական գործերը գաղափարական նույն միտումն ունեն, ինչ ոչ Կոմիտասի երկը: Րաֆֆին, սերտ հարաբերություն տեսնելով սաղմոսի բովանդա-կության եւ հայ ժողովրդի ժամանակակից վիճակի միջեւ, թարգմանելիս նպատակ է դրել դրանով «փոքրիշատե ներգործել, ազդել նորա (Ժողովրդի, Ռ.Ա.) բթացած, թմրած, մարմին դարձած հոգու վերա» («Հյուսիսափայլ», 1861, թ. 11, էջ 698): Իսկ Թումանյանն իր մանրակերտում, որ գրված է 1916-ին (Մեծ եղեռնի օրերին), նուրբ ձեւով սուր ծաղրի է ենթարկում գերեվարվող ժողովրդին ոչնչացնելու հավակնող գերիչներին:

Կոմիտասի օգտագործած գերմաներեն տեքստը հայերենի թարգմանելը համարելով ներկա հրատարակության խնդիրներից դուրս, ստեղծագործության բովանդակությունն այդուամենայնիվ իր «բնագրային» տեսքով հայերեն եւս ներկայացնելու նպատակով նոտաների մոտ զետեղել ենք սաղմոսի ավանդական գրաբար տեքստը, որը, բնականաբար, գերմաներենի հետ էքվիռիթմիկ չէ: Այդ տեքստը քաղել ենք հետեւյալ աղբյուրից. «Աստուածաշունչ մատեան Հին եւ Նոր կտակարանաց ըստ ճշգրիտ թարգմանութեան նախնեաց մերոց, համեմատությամբ յեբրայական եւ յունական բնագրաց», Վիեննա, 1929, էջ 653:

137-րդ սաղմոսի տեքստով տարբեր դարաշրջանի եւ ազգությունների կոմպո-զիտորներ բազմաթիվ ստեղծագործություններ են գրել: երմաներեն գրված մի քանի երկերում խոսքերի սկիզբն այլ շարադրություն ունի` «An Wasser ilussen Babylon», այսինքն` նշված է Բաբելոնի ոչ թե բիբլիական, այլ պատմական անունը (Այդպես են անվանված նաեւ սաղմոսի ավանդական եղանակով Ի. Ս. Բախի խորային երկու պրելօուդները երգեհոնի համար, Պետերսի հրատարակությամբ եւ Բախի ստեղծագործության Շմիդերի տեղեկատուում): Երբեմն էլ գերմաներեն տեքստը չափածո մշակված է (այդպիսին է, օրինակ, Ֆրանց Տունդերի 137-րդ սաղքոսի նոր հրատարակություն Բրայտ Կոպֆ ունդ Հետել, Լայպցիգ, 1900: Ի` դեպ այս Մ. Զայֆերտը Կոմիտասին մոտիկ ծանոթ երաժշտագետ էր, Միջազգային երաժշտական Բեռլինի մասնաճյուղի քարտուղարը, որը Կոմիտասի դասախոսության համար բարձր գնահատական է գրել):

«Առ գետս Բաբելացւոց» սաղմոսն առաջին անգամ երգչախմբով հնչել է Կոմիտասի անվան կոնսերվատորիայում 1966 թ. դեկտեմբերի 23-ին մեր ղեկավարությամբ եւ հրապարակվել «Սովետական Արվեստ» ամսագրի վերը նշված համարում (ներդիր): Այնուհետեւ գրվել է երգապնակի վրա (Հայաստանի պետական ակադեմիական կապելլա, գեղարվեստական ղեկավար` Հ. Չեքիճյան): 1966 թվականի մեր հրատարակությունը, ուսումնասիրությամբ հանդերձ, տարածվել է զանազան վայրերում, որի հետեւանքով Սաղմոսը կատարվել ու ծանոթագրվել է նաեւ երմանիայում եւ Ֆրանսիայում:

երմանական կատարման կապակցությամբ ԴՀ-ի «Neue Zeit» լրագրում լույս են տեսել հոդվածներ: 1969 թ. մայիսի 18-ի համարում «իր ժողովրդի վշտի երգիչը (Բեռլինում Կոմիտասի 137-րդ սաղմոսի առաջին կատարման առթիվ)» խորագրի տակ Էվելին Բարտլիտցը Կոմիտասի մասին գրում է, որ այդ «նշանավոր հայ կոմպոզիտորը մեզանում մինչեւ այժմ գրեթե անհայտ է մնացել, որովհետեւ նրա կյանքի ու ստեղծագործության մասին գերմաներեն լեզվով քիչ աղբյուրներ կան: Ուստի կոմպոզիտօրի ծննդյան 100-ամյակին առանձնապես ուրախալի է ճանաչել նրա մի երկը, որը հենց Բեռլինում է ստեղծվել»:

Հակիրճ տեղեկացնելով Կոմիտասի կենսագրությանը, գործունեությանը եւ հայ երաժշտության մեջ դրա նշանակությանը, նրա արխիվի մշակմանն ու գործերի հրատարակությանը, հոդվածագիրն այսպես է շարունակում:

137-րդ սաղմոսը, Բաբելոն քշված հրեաների այդ ողբը, լիովին անդրադարձ-րել է այն վիճակը, որում 1896-ին գտնվելիս է եղել Կոմիտասը Բեռլինում, հեռու իր հայրենիքից, ուր, Կոստանդապոլսյան ցույցերից հետո, 1895-ի օգոստոսից մինչեւ 1896-ի փետրվարը 70-ից 90 հազար հայերի բառացիորեն կոտորել էին: Ուստի մենք, – գրում է նա, – որ ոչ հեռու անցյալում վերապրել ենք Բուխենվալդի, Զաքսեն-հաուզենի կամ Տերեզինի ոճրագործությունները, ի դեմս Կոմիտասի մեծարոում ենք նաեւ ականավոր ներկայացուցչին մի ժողովրդի, որն իր պամության ընթացքում հրեաներից ավելի մեծ տառապանքներ է կրել»: Հոդվածում հաղորդվում է, որ մայիսի 21-ին ժամը 19:30-ին «Bartholomus an Konigstor» եկեղեցում Բեռլինի Domkan-torei-ը (Տաճարային երգչախումբը) ԴՀ-ում առաջին անգամ պետք է կատարի Կոմիտասի Սաղմոսը:

Նույն լրագրի մայիս 25/26-ի համարում զետեզված է «Կոմիտասի Սաղմոսը առաջին անգամ Բեռլինում» հոդված, որտեղ ասված է հետեւյալը.

«Բեռլինի ս. Բարթուղմեոս եկեղեցու «Ռոմանտիզմի երգեհոնային երաժշտություն» շարքի 2-րդ համերգը մի առանձնահատուկ բնույթ ուներ, որեվհետեւ այդ երեկո ԴՀ-ում առաջին անգամ կատարվեց Կոմիտասի 137-րդ սաղմոսը® Ինչպես եւ պետք էր սպասել, Տաճարի երգչախումբն այդ ստեղծագործու-թյունը պատրաստել էր մեծագույն սիրով ու հիմնավորությամբ, այնպես որ Հերբերտ Հիլդերբրանդի ղեկավարությամբ ունկնդրվեց խիստ արժավավոր ու գեղեցիկ մի կատարում:

Ազնիվ ինտոնացիաներով հյուսված այդ երգեցիկ ողբը, որով Կոմիտասն իր ժողովրդի վիշտն է երգել, հնչում էր նուրբ ա-կապելլա (a capella) ոճով, խոսքերի հստակ արտասանությամբ, ընդ որում Հիլդեբրանդտը, հրաժարվելով անպատշաճ դինամիկ պոռթկումներից, խնամքով հետեվում էր ավելի շուտ դինամիկական զուսպ մեկնաբանմանը եւ ագոգիկայի հղկվածությանը: Թե' դիրիժյորի եւ թե' երգչախմբի մոտ հուզական գոյավիճակն ստեղծվում էր ինքնաբուխ կերպով: Ներքին զսպվածություն – ամենից լավ է այսպես բնութագրել ոչ միայն այդ մեկնաբանումը, այլեւ մեղմահոս կօմպոզիցիան, գրված համարյա բացառապես հոմոֆոն մի շարադրու-թյամգ, որը լավ իմաստով մոտիկ է Մենդելսոնին»:

Հոդվածում նաեւ գրված է, որ «Խմբերգի երկու հատված պետք է հատկապես նշել. դա խաղաղ տրամադրություն երանգավորող սկիզբն է` « An den Wassern zu Babel sassen wir un weinten» եւ հաստատական հնչող բարձրակետը` «Herr, gedanke den Kinder Edoms den Tag Jerusalems!»: Ո¯րքան հանգիստ է նայում Կոմիտասը տառապանքին, ուղիղ նրա աչքերի մեջ, եւ որք¯ան պարզ ու անպաճույճ է նա երաժշտականորեն արտահայտում դա: Դա վկայում է նրա ողջախոհության մասին: Բեռլինում 1896-ին ստեղծված այդ ոչ-մեծածավալ կոմպոզիցիայի հետ հանդիպումը չափից դուրս տպավորիչ էր:

Սյնուհետեվ ավելացված է. «Ի դեպ` Կոմիտասի երեւանյան բարեկամները Հերբերտ Հիլբրանդտին խնդրել են կարարումն հնչյունագրել, որպեսզի Հայկական ռադիոն եւս կարողանա այդ համերգը հաղորդել: Այսպիսով Բեռլինի Տաճարի երգչախմբի օրինակելի մեկնաբանությունը հայ ազգային կոմպոզիտորի հայրենիքում ունկնդիրների մի լայն շրջանի եւս հաճույք կպատճառի:» Արժանավոր էր նաեւ մեներգիչներ Խրիստել Էզերի եւ դր. Վոլֆրամ Զայդների մասնակցությունը:

Մենք էլ ավելացնենք, որ նույն լրագրում զետեղված է նաեւ Եղիշե Թադեոսյանի գծած մի օրինակելի արտատպություն:

Գրեց` Ռոբերտ Աթայան

Կոմիտաս

Երկերի ժողովածու չորս հատորով

Հատոր չորրորդ, էէ. 168 - 171

ՍԱՂՄՈՍ ԴԱԾՉՋ

ՃԼԶ (ՃԼԷ)

Առ գետս Բաբելացւոց` անդ նստէաք, եւ լայաք որպէս յիշեցաք մեք անդ զՍիոն: Ի մեջ ուռեաց նոցա կախեցաք զկտակարանս մեր:

Անդ հարցանէին գերիչք մեր զբանս օրհնութեան, գերեվարք մեր ստիպէին զմեզ եւ ասէին, oրհնեցէք մեզ յօրհնութենէն Սիոնի:

Իսկ զիա±րդ օրհնեսցուք զօրհնութիւնս Տեառն յերկիր օտար:

Եթէ մոռացայց զքեզ, Երուսաղէմ, մոռացի զիս աջ իմ: Կցեսցի լեզու իմ ի քիմս իմ` թէ ոչ յիշեցից զքեզ, թէ ոչ նախ նուագեցից զքեզ, Երուսաղէ'մ, սկիզբն ուրախութեան իմոյ:

Յիշեա, Տէր, զորդիսն Եդովմայ` յաւուրն Երուսաղեմի, ոյք ասէին, քակեցէք, քակեցէք, մինչեւ ի հիմն հասուցէք:

Դո'ւստր Բաբեացւոց թշուառական, երանի' որ հատոյց զահատուցոմն քո զոր դու մեզ հատուցեր. Երանի' որ կալաւ զմանկունս քո եւ եհար զքարի:

By the rivers of Babylon, there we sat down, yea, we wept, when we remembered Zion. We hanged our harps upon the willows in the midst thereof.

For there they that carried us away captive required of us a song; and they that wasted us required of us mirth, saying, sing us one of the songs of Zion.

How shall we sing the Lord's song in a strange land?

If I forget thee, O Jerusalem, let my right hand forget her cunning. If I do not remember thee, let my tongue cleave to the roof of my mouth; if I prefer not Jerusalem above my chief joy.

Remember, O Lord, the children of Edom in the day of Jerusalem; who aid, raze it, raze it, even to the foundation thereof.

O daughter of Babylon, who art to be destroyed; happy shall he be, that rewardeth thee as thou hast served us. Happy shall he be, that taketh and dasheth thy little ones against the stones.

Ստորեւ Րաֆֆու եւ Թումանյանի բանաստեղծությունները.

ԻՍՐԱՅԵԼԸ ԲԱԲԵԼՈՆՈՒՄ

Գրեց` Րաֆֆի

Բաբելացվոց գետերու մոտ

Մենք հարենյաց կողբայինք սուգ,

Եւ Սիովնը միտ բերելով,

Կըթափեինք դառն արցունք:

Պանդուխտ երկրի ուռիներեն

Մեր քնարները` լուռ ու մունջ

Մենք կախեցինք, եւ զեփյուռեն

Հնչեն լարերն դառն մրմունջ:

Մեր գերիչքը կարեկցաբար

Ասում էին ստիպելով.

Մեզ Սիովնի' երգեք երգեր,

Մի' վրդովեք մեզ ձեր լալով:

Տիրոջ երգն ինչպե±ս երգենք

Օտար երկրի կամարի տակ,

Օտար երկրում ինչպե±ս պատմենք

Մենք Սիովնի սուրբ հիշատակ:

Երուսաղե'մ, Երուսաղե'մ,

Եհովայի ո¯վ սուրբ տաճար,

Իմ աջ ձեռքս թող չորանա',

Երբ մոռանամ քո սերն անճառ:

Երբ չհիշեմ քեզ մի րոպե,

Թող իմ լեզուս փակչի քիմքիս,

Եւ հավիտյան թող մունջ մնամ,

Երբ քեզ համար չտամ հոգիս:

Երբ, տե'ր, Սալիմե կխնդրես վրեժ,

Հիշե Եդովմի անգութ զավակներ,

Որք ասում էին` «փլուցե'ք դորան,

Փլուցեք դորա հիմն ու հատակներ»:

Ո¯վ Բաբելոնի դստրիկ թշվառ,

Քանի¯ դառնությանց մեզ եղար պատճառ:

Երանի նրան, որ պատիժ արդար`

Քո չարիքներին փոխարեն կտար:

Երանի նրան, որ քո զավակներ

Յուր վրեժխնդիր ձեռքովն անխնա`

Կառներ մոր գրկեն, լալով, ճչալով,

Կառներ, կզարկեր քարերու վերա:

ԳԵՐՈԻԹՅԱՆ ՄԵՋ

(Նմանություն)

Բաբելոնի գետեզերքին նստել էին նրանք գերի,,

Հիշում էին իրենց Սիոնն, Երուսաղեմն ու լալիս,

Կախել էին տավիղները վեր` ճյուղերին ծառերի,

Հիշում էին անցած փառքերն, անցած երգերն ու լալիս:

– Առե'ք տավիղն, երգե'ք, տեսնենք երգերը ձեր Սիոնի`

Ասում էին գերիչները Իսրայելի որբերին,

Ու` սրբելով նրանք լացը իրենց տխուր աչքերի`

Տավիղն առած երգում էին օտար երկրի ափերին:

– Ո¯վ սրբազան Երուսաղեմ, սկիզբը մեր երգերի.

Եւ քեզ, Սիոն մեր սրբություն, թե մոռանանք մենք երբեք,

Թող մոռանա մեզ մեր աջը, հավետ մնանք մենք գերի,

Թող չտեսնենք մենք հավիտյան ոչ խնդություն եւ ոչ երգ,

– Ո¯վ անորեն դու Բաբելոն, երնեկ բազկին ոխառու,

Որ կզարկի աչքիդ առաջ զավակներիդ քարերի,

Երնեկ օրին, երբ կգաղթի Իսրայելի Եհովան

Ու կլսի հառաչանքը մեր գերեվար քնարի:

Էպես նրանք երգում էին իրենց վրեժն ահարկու,

Ու զարմանքով հարում էին գերիչները մեկմեկու,

– Միթե± դեռ էլ կենդանի է Իսրայելը աշխարհում,

Միթե± նրան չսպանեցինք պատերազմի դաշտերում:

1916 թ.

Edited February 22, 2007 by hravart