ԽԱՉԱՏՈՒՐ ԱԲՈՎԵԱՆ

[hravart]

ԿԵՆՍԱԳՐԱԿԱՆ

ԽԱՉԱՏՈՒՐ ԱԲՈՎԵԱՆ

(1805-1948)

Խ. Աբովեանը ծնւել է 1805 թւին Քանաքեռ գիւղում, Երևանի մօտ, մի նահապետական ընտանիքում: Նա սկզբում սովորում է իրենց գիւղում: Տասը տարեկանից հայրը նրան տանում է Էջմիածին կրթութիւնը շարունակելու. հինգ տարի այդտեղ մնալուց յետոյ անցնում է Թիֆլիս և աւարտում է Նեսիսեան դպրոցը:

1830 թւին Աբովեանը ռուս պետութեան հաշւին գնում է Դորպատ, ուր գերմանացի պրոֆեսոր Պարոտի միջնորդութեամբ յաջողւում է նրան մտնել համալսարան, որը իր տարիների ցանկութիւնն է եղել: Բարձրագոյն ուսումն աւարտելուց յետոյ 1836 թւին վերադառնում է հայրենիք և նւիրւում ուսուցչութեան:

Աբովեանը համարւում է արևելահայ նոր գրականութեան հիմնադիրը և առաջին վիպագիրը, որ գրեց աշխարհաբար լեզւով: Նրա առաջին գլխաւոր աշխատութիւնն է «Վէրք Հայաստանի» պատմական վէպը, որի մէջ ներկայացնում է հայ ժողովրդի կեանքը և տառապանքը, պարսից տիրապետութեան շրջանում: Խոր զգացումունքներով Աբովեանը տալիս է մեր ժողովրդի բարձր հայրենասիրութիւնը, նրա հերոսական ոգին, ազնիւ ձգտումները, հայոց աշխարհը իր գեղեցիկ բնութիւնով, հպարտ լեռներով, ծաղկանկար դաշտերով ու խոր-խոր ձորերով:

Աբովեանի միւս գրւածքներն են. «Պարապ վախտի խաղալիք», «Թուրքի աղջիկը», «Ֆէոդորա կամ Որդիական սէր»՝ պիէս (Երևանի բարբառով), «Ովսաննա», «Ճանապարհորդութիւն ու Խ. Աբովեանի դէպի Մասիս» և այլն:

Աբովեանը իր կեանքի վերջին տարիներում հոգեկան խոր տառապանքներ է ունեցել: Իր քարոզած լուսաւոր գաղափարների պատճառով, վաստակել էր մեծ թւով խաւարամիտ թշնամիներ, որոնք ամէն կողմից հալածում էին նրան: Եւ ահա 1848 թւին, Ապրիլ 2-ին տանից դուրս է գալիս ու այլևս չի վերադառնում: Նրա մահւան մասին զանազան ենթադրութիւններ կան, բայց և ոչ մէկը ճշտւած չէ: Այսպիսի ողբերգական վախճան է ունենում Աբովեանը, թողնելով իր գործը՝ «Վէրք Հայաստանի»ն հայ ժողովրդին, որի մէջ ապրում է նրա հայրենաշունչ ոգին:

Աբովեանի յուշարձանը այսօր դրւած է Երևանի մէջ իր անունով կոչւած հրապարակում:

[hravart]

ՎԱԹԱՆ

(Դասական Ուղղագրութեամբ)

Խաչատուր Աբովեան

Ա՜խ վաթան, վաթան՝ քո հողին ղուրբան,

Քո ծխին ղուրբան, քո ջրին ղուրբան,

Է՞ս փառքն ունէիր, է՞ս պատիւն առաջ,

Որ հիմիկ աւրւել, մնացել ես անջան:

Ե՞րբ միտք կանէի՝ թէ էս հողերը,

Էս դաշտն ու սարերն, էս սուրբ ձորերը,

Էնպէս մեծութիւն, էնպէս լաւ օրեր

Քաշել են, մնացել, ա՜խ հիմիկ անտէր:

Հող ունենք՝ խլած, կեանք ունենք՝ մեռած,

Ա՜խ, ջրի, կրակի մենք եսիր դառած,

Ոչ երկինքն տեսնի մեր սուգն ու լացը,

Ոչ երկիրը պատռւի մեզ տանի ցածը:

Ա՜խ, մեր սիրտն էնպէս ընչի՞ հովացել,

Արինը ցամքել, մեր կուռը թուլացել,

Եարաբ, կը տեսնե՞մ, ա՜խ, ես մէկ օր էլ

Մեր սուրբ երկիրը թշնամուց ազատել:

Էն ի՞նչ շունչ կըլի, որ էս նոր հոգին

Փըչի վեր կացնի քնից մեր ազգին.

Էն ի՞նչ ձեռք կըլի, որ մեր աշխարքին

Էլ ետ սիրտ տայ ու կանգնեցի կրկին: