ՕՄԱՐ ԽԱՅԵԱՄ-ԿԵՆՍԱԳՐԱԿԱՆ

[hravart]

ՕՄԱՐ ԽԱՅԵԱՄ

1040-1129

Մեծանուն բանաստեղծ եւ փիլիսոփայ Օմար Խայամը, Իրանի փառքը կազմող չորս նշանաւոր բանաստեղծներից մէկն է. (Ֆերդովսի, Սաադի, Հաֆէզ, Խայեամ):

Խայեամի կենսագրութեան մասին համարեա թէ ոչ մի ստոյգ տեղեկութիւն չկայ: Ինչ որ գիտենք այն է, որ նրա անունը Օմար եւ հօր անունը Էբրահիմ էր: Համաձայն եղած յիշատակութեանց Խայեամը հաւանաբար ծնւած է Խորասանի Նիշաբուր քաղաքում 1040 թւին: Սէլջուկներն այդ ժամանակ նոր էին տիրել Իրանին եւ Նիշա-բուրը դարձրել իրենց կայսրութեան կենտրոնը: Խայեամը ապրում ու գործում է այդ քաղաքում:

Հայրենի Նիշաբուրում նա ստանում է իր կրթութիւնը, սովորում է Ղորանը, հետեւաբար եւ արաբերէնը. ուսումնասիրում է արաբական եւ իրանեան գրականութիւնը եւ սկսում է գրել իր գեղեցիկ քառեակները:

Խայեամի շատ մեծ ազդեցութիւն է ունեցել միջնադարի հռչակաւոր գիտնական Հոսէյն Էբն-Սինան իր տիեզերագիտութեամբ, բժշկութեամբ, եւ այլ գիտութիւններով: Ունի 10-ից աւելի գիտական աշխատութիւններ:

Սակայն Խայեամը անմահացաւ աւելի շատ իբրեւ բանաստեղծ եւ այն էլ ճանաչւեց նախ ոչ թէ Իրանում իր հայրենակիցներից, այլ եւրոպացիներից. թարգմանւեցին մեծ բանաստեղծի քառեակները մի շարք լեզուներով, մեծապէս գնահատելով նրան, արժանաւոր տեղ յատկացրին համաշխարհային մեծ գրողների շարքում:

Նրա բանաստեղծութիւնները կազմւած են քառեակների ձեւով: Մինչեւ Խայեամի երեւան գալը, «ռուբայիթներ» գրել ընդունւած չէր պարսիկ բանաստեղծների մէջ, բայց երբ Նիշաբուրցի գիտնականի գրւածքներն երեւացին հրապարակի վրայ, այնքան ուշադրութեան արժանացան, որ շատ բանաստեղծներ սկսեցին գրել նոյն ուղղութեամբ:

Խայամը փիլիսոփայ բաանաստեղծ է: Նա երգում է աշխարհի ունայնութիւնը և նրա անցաւոր յատկութիւնը, որ ոչ մի միջոցով դարմանել կամ ամոքել չի կարելի: Բնութեան ու մարդկանց վատթար ու անարդար վերաբերմունքը դէպի ազնիւն ու անազնիւը, արժանւորն ու անարժանը, որ ոչ մի չափով շտկել չի կարելի և վերջապէս կեանքի առեղծւածը, որ երբէք չի լուծւում:

Խայամը երգում է նոյնպէս սէր, գինի, բարոյականութիւն, կրօնք ու ազատամիտ գաղափարներ, այնպիսի հմայիչ կերպով, որ յափշտակում է ընթերցողին: Նա փորձում է վերլուծել Աստուծոյ գործերը եւ իր կատարած սխալների համար այսպէս է արդարանում Արարչի առաջ. –

Ես ինչ անեմ, շաղախել ես դու կա´ւն իմ,

Ես ինչ անեմ, դու ես գործել կտաւն իմ,

Ինչ լաւ ու վատ որ ինձանից է գալիս,

Ես ինչ անեմ, դու ես գրել ճակատիս:

Նա նոյնիսկ չի քաշւում վիճաբանութեան մտնել ամենակարող Աստծու հետ: Աւանդութիւնն ասում է, որ մի ր Խայեամը ծաղիկների մէջ նստած, իր աւերը մոռանալու համար կաւէ գաւաթից գինի էր խմում: Այդ միջոցին բարձրանում է մի քամի, վայր է ձգում գինու գաւաթը ու կոտրում, խայամը զայրացած նայում է քամու ետեւից, ապա աչքերը ձգում կապոյտ երկնքին եւ այսպէս խօսում. –

Գինով լեցուն գաւաթն իմ դու կոտրեցիր, ո՜վ Աստւած,

Ցնծութեան դուռն իմ դիմաց դու փակեցիր, ո՜վ Աստւած.

Ես եմ խմել, ով իմ Տէր, բայց թէ դու ես գինովցել,

Հողը բերնիս, մի՞թէ դու էլ թունդ հարբեցիր, ո՜վ Աստւած:

Խայեամի այս համարձակութեան վրայ բարկանում է Աստւած և խիստ պատիժ տալիս: Ծռում է բերանը, կարկամեցնում լեզուն եւ սեւացնում երեսի մէկ կողմը: Երբ մի փոքր անցնում է, Խայեամն ուշքի է գալիս, տեսնում է ծանր պատիժը, զղջում իր խօսքերի համար եւ այսպէս թոթովում դէպի Աստւած. –

Ո´վ մեղք չունի, աշխարհում, ո´վ իմ Աստւած, ասա´ ինձ,

Ինչպէ´ս ապրեց արդեօք նա մեղք չգործած ասա´ ինձ

Ես վատ գործեմ և դու ինձ վատթարագոյն պատիժ տաս,

Տարբերութիւնն իմ ու քո էլ ո՞ւր մնաց, ասա´ ինձ:

Խայեամի զղջումը լսելի է դառնում Աստծուն, վերացնում է պատիժն եւ նորից շնորհում նրան կարմիր գինի եւ աւելի իմաստուն լեզու:

Խայեամի քառեակները հայերէնի թարգմանել են՝ Յովսէփ Միրզայեան, Լեւոն Մեսրոպ, Արշակ Աթայան, Արամ Չարըզ եւ ուրիշներ:

Օմար Խայեամը վախճանւել է 1123 թւին, 83 տարեկան հասակում եւ թաղւել Նիշաբուրում: Նրա գերեզմանի վրայ այժմ բարձրանում է մի գեղեցիկ յուշարձան, շուրջը տարածւած է ընդարձակ ծաղկանոց եւ ամէն տարի զանազան երկրներից բազմաթիւ մարդիկ այցի են գալիս մեծ բանաստեղծի գերեզմանին:

Edited March 11, 2007 by hravart

[hravart]

Որպէս Սկիզբ

Շատերն են թարգմանել Օմար Խայեամի քառեակները, բայց ամենայաջող թարգմանութիւնն է համարւում , Յովսէփ Զ. Միրզայեանինը, որոնք 187 հատ են: Այս քառեակների տասը հատը ներկայացնում եմ այսօր և միւսները հերթականօրէն տեղադրելու եմ այս կայքէջում:

Խնդրւում է որ շարքը չխախտէք պատասխաններով:

Յարգանօք՝

Հրավարդ

ՕՄԱՐ ԽԱՅԵԱՄ

ՔԱՌԵԱԿՆԵՐ

Թարգմանեց՝ Յովսեփ Զ. Միրզայեան (1868-1935)

ԽՕՍՔ ԱՌ ԱՍՏՒԱԾ

1

Եթէ ես մեղք չը գործեմ,

Աստծոյ գութին ի՞նչ կարիք,

Շնորհիւ մեղքիս է միայն,

Որ գութն ունի արժանիք:

2

Եթէ Աստւած նախապէս

Վճռեց իմ չարն ու բարին,

Ուրեմն ինչո՞ւ պիտի ես

Հաշիւը տամ գործերիս:

3

Կրքերիս դէմ յանցաւոր՝ կռիւ ունեմ անդադրում,

Եւ իմ գործած մեղքերից զղջում եմ ես ու ցաւում,

Ասենք թէ դու ներեցիր՝ արածս ամէն քեզ ընդդէմ,

Այն ամօթից, որ գիտես, ի´նչ եմ արել՝ ի՞նչ անեմ:

4

Սա՜ղի, տո´ւր ինձ մի բաժակ, Աստւած մեծ է ու գթած,

Եւ կը ներէ իւր տկար ծառաներին անկասկած:

Մի´ ձեւանար բարեպաշտ, գինի խմի´ր դու գարնան,

Քանզի կարօտ չէ Աստւած պաշտամունքին մարդկութեան:

5

Աստւած որպէս մի վարդի, պճնեց ու մեզ հոգ տարաւ,

Գիտէր թէ մեր գործերից ի´նչ դուրս կըգայ – վատ ու լաւ:

Կա՞յ մի յանցանք որ գործենք առանց Նորա հրամանի,

Ապա ուրկի՞ց դուրս եկաւ հուրն ու տանջանք գեհենի:

6

Ո՝վ Դու, որիդ զօրութեամբ ի յայտ եկայ լոյս աշխարհ,

Եւ սնւեցի Քո առած բարիքներով կենսարար,

Հարիւր տարի իբրեւ փորձ, մեղք կը գործեմ ես ազատ,

Կա´մ, գութդ է շատ իմ մեղքից, կա´մ քո գութից մեղքս է շատ:

7

Խայեամը որ գիտութեան վրան էր կարում շարունակ,

Ընկաւ հնոցը վշտի եւ այրւեցաւ բովանդակ,

Կտրեց լարը նրա կեանքի յանկարծ մկրատը մահւան,

Ճակատագրի միջնորդն էլ նրան ծախեց շատ աժան:

8

Դրանդ առաջ, ո՜վ Աստւած իմ, մէկ է ամէն փոքրիկ ու մեծ,

Նա է միայն երանելի, որ քո վրայ լոկ յոյս դրեց:

Դու ես տալիս բարին բոլոր, դու ես առնում չարիքն իսպառ,

Ողորմութեան քո անմեկին, ո՜վ Աստւած իմ, այժմ տո´ւր եւ ա´ռ:

9

Այն օր երբ աստղերն հանգեն, խաւարում,

Երբ որ խաւարի երկինք ու երկիր,

Քո փէշից բռնած, կասե´մ սիրելի՜ս,

Ինձ կեանք տալուց յետ՝ ինչո՞ւ սպանեցիր:

10

Խայեա՜մ, ի՞նչ ես միշտ մեղքերդ ողբում,

Այդպէս սգալով օգուտ կա՞յ արդեօք,

Ով մեղք չի գործել՝ չունի ե´ւ ներում,

Մեղքի համար է ներումը, ի՞նչ հոգ:

Edited March 11, 2007 by hravart

[hravart]

ՕՄԱՐ ԽԱՅԵԱՄԻ

ՔԱՌԵԱԿՆԵՐԸ

Թարգմանեց՝ Յովսեփ Զ. Միրզայեան (1868-1935)

ԽՕՍՔ ԱՌ ԱՍՏՒԱԾ

11

Ասացիր թէ ինձ պիտի պատշժես Դու,

Զարմանք է, թէ այդ ո՞ւր է լինելու:

Ուր դու կաս, այնտեղ չկայ պատուհաս,

իսկ ո՞րն է այնտեղ, որտեղ Դու չը կաս:

12

Ես ինչ անեմ, շաղախել ես դու կա´ւն իմ,

Ես ինչ անեմ, դու ես գործել կտաւն իմ,

Ինչ լաւ ու վատ որ ինձանից է գալիս,

Ես ինչ անեմ, դու ես գրել ճակատիս:

13

Թէ մարմնի փոշին, ո՜վ սիրտ, թօթափես,

Դու հոգի ես զուտ, ու վեր կամբառնաս,

Երկինքն է քո տեղ, ու ամօթ է քեզ

Որ հողի վրայ գաս ու տուն հիմնես:

14.

Նա, որ բնութեան պատկերը գծեց,

Ինչո՞ւ է ջնջում դրան ամէն օր,

Եթէ լաւ է դա, ինչո՞ւ կործանել,

Իսկ եթէ վատ է, ո՞վ է յանցաւոր:

15

Մի ձայն է հոգին, ու կազմը՝ եղէգ,

Մեր հոգին՝ գինի, Մարմինն է սրւակ,

Ի՞նչ բան է, Խայեա՜մ, մարդը հողեղէն,

Մտածին լապտեր՝ մէջը մի ճրագ:

16

Դու որ լաւ չարած, մեղք շատ ես գործել,

Եւ քեզ, յոյս ունես, որ ներէ Աստւած,

Մի´ յենւիր ներման, քանզի չի լինի

Արածը՝ չարած, եւ չարածն՝ արած:

17

Ասում են մարդիկ, թէ կայ մի դժոխք,

Սխալ խօսք է դա, չե´մ հաւատում ես,

Սիրողն ու խմող, թէ դժոխք երթան,

Դատարկ կը մնայ դրախտն ափիս պէս:

18

Ողորմի'ր հոգուս, ու սրտիս գերի,

Ցաւի հիւրընկալ կրծքիս ողորմի´ր,

Ների´ր գինետուն յաճախող ոտքիս,

Բաժակը բռնող ձեռքիս ողորմիր:

19

Անօթն¹ իմ գինու, Տ՜էր իմ կոտրեցիր,

Դուռը ցնծութեան գոցեցիր դէմքիս,

Թափեցիր գինիս՝ վարդի պէս կարմիր,

Հարբա՞ծ ես Տէ՜ր իմ, հո՜ղը, գայ բերնիս:

آبریق می مرا شکستی ربّی

بر من در عیش را ببستی ربّی

بر خاک بریختی می ناب مرا

خاکم بر دهان مگر تو مستی ربّی

20

Ասա´ ինձ խնդրեմ, ո՞վ է աշխարհում որ մեղք չունենայ,

Այն մահկանացուն, որ մեղք չը գործեց, ինիպէ՞ս ապրեց նա,

Ես վատ եմ անում, եւ Դու ինձ վատով պատժում ես ո՜վ Տէր,

Ասա´ ինձ խնդրեմ, ապա ես եւ դու ինչո՞վ ենք տարբեր:

21

Գոյութիւնն է Քո երկիւղը մահի եւ ոչնչացման,

Թէ ոչ ոնչից, ոչնչից ի՞նչպէս կը բուսնի ճիւղը գոյութեան:

Յիսուսի շնչով կեանք առաւ հոգիս դարձաւ մշտակեաց,

Մահն ինձ մօտեցաւ, սակայն իմ կեանքից ձեռքերը լւաց:

22

Ես մի ապստամբ հպատակն եմ, Քո ներո՞ւմդ ինչ եղաւ,

Սեւասիրտ եմ ես, ո՞ւր է առաջնորդ Քո լոյսդ անբաւ:

Դրախտդ եթէ տաս մեզ փոխարէն արդար գործերի,

Վարձատրել է դա, ապա ո՞ւր մընաց, Քո շնորհը ձըրի:

23

Ո՜վ դու, ողջակէզ լինելու արդէն երիցս արժանի,

Եւ ո՜վ դու, որից պիտի բորբոքէ հուրը գեհենի,

Մինչեւ ե՞րբ ասես «Գըթա´ Օմարին, եւ թողութիւն տո´ւր»:

Դու ո՞ւր, եւ Աստծուն ներել ու գըթալ ուսւցանելն ո՞ւր:

24

Խորհում է մի ցեղ, թէ ո՞րն է կրօն, եւ ո՞րն է Աստւած,

Մի խումբ մտմտում, թէ ի´նչ է հաւատք, եւ ի´նչ է կասկած:

Երբ, զարմա՜նք, յանկարծ անյայտ դարանից բարձրացաւ մի ձայն, --

«Ո՜վ անտեղեակներ, ճշմարիտ ուղին ո´չ այս է, ո´չ այն»:

25

Ո՜վ ճակատագրի գանի հարւածից գնդակ դու թռած,

Աջ՝ խմի´ր գինի, ձախ՝ խմի´ր գինի, խմի´ր ու լուռ կաց,

Քանզի նա որ քեզ վազեվազի մէջ ձգեց անխընայ,

Նա գիտէ միայն, Նա գիտէ միայն, Նա գիտէ ու Նա:

26

Աշխարհի գաղտնիքն ինչպէս կայ դա մեր տետրակում գրւած,

Չեմ կարող ասել, քանզի դա գինն է գուցէ իմ կենաց:

Այնինչ այս տըգէտ մարդկանց մէջ չը կայ մէկը հասկացող,

Ինչ որ կայ թաքուն իմ սրտի խորքում, ասել չեմ կարող:

27

Գընացինք եւ այս աշխարհը մեզնից շըփոթւած մնաց,

Եւ մէկը միայն հարիւր մարգարտից թողեցինք ծակւած:

Ափսոսել պիտե ու հարիւր հազար, իմաստներ խորին,

Շնորհիւ մարդկանց անհասկացութեան, չասւած մնացին:

28

Աստըած է հոգին համայն տիեզրի,

Տիեզերքը համայն մարմինը նրա,

Դասերն ու կարգերն հրեշտակների,

Ըզգայարանն են այդ կազմի հսկայ,

Երկինքը տարերք, եւ անդամներն էլ

Թագաւորութիւնն են այս բընութեան,

Միաստւածութիւնն հէնց այս է որ կայ,

Եւ խաբէոըթիւն ամէն ուրիշ բան:

¹Աւանդաբար ասւում է, որ մի օր Խայեամը նստած ծառերի ստւրի տակ զբաղւած էր գինի խմելով եւ բանաստեղծելով: Յանկարծ բարձրանում է մի ուժգին քամի և ծառի մի ճիւղը կպչում է նրա գինու կժին, որն ընկնելով, կոտրւում է և գինին թափւում: Այս դէպքի առթիւ նա ասում է այդ քառեակը: Խայեամի այս համարձակութեան վրայ բարկանում է Աստւած և խիստ պատիժ տալիս: Ծռում է բերանը, կարկամեցնում լեզուն եւ սեւացնում երեսի մէկ կողմը: Երբ մի փոքր անցնում է, Խայեամն ուշքի է գալիս, տեսնում է ծանր պատիժը, զղջում իր խօսքերի համար և յաջորդ (թիւ 20) քառեակով ներողութիւն է խնդրում Աստծուց: Խայեամի զղջումը լսելի է դառնում Աստծուն, վերացնում է պատիժն եւ նորից շնորհում նրան կարմիր գինի եւ աւելի իմաստուն լեզու:

ՎԵՐՋ «ԽՕՍՔ ԱՌ ԱՍՏՒԱԾ» ՇԱՐՔԻ

(Շարունակելի 2)

Edited March 12, 2007 by hravart

[hravart]

ՕՄԱՐ ԽԱՅԵԱՄԻ

ՔԱՌԵԱԿՆԵՐԸ

Թարգմանեց՝ Յովսեփ Զ. Միրզայեան (1868-1935)

ՍԻՐԱՅԻՆ ԵՐԳԵՐ

29

Ամէն մի ցեղ, ամէն ազգ,

Ունի յատուկ ճանապարհ.

Սիրոյ ճամբան աշխարհում

Միայն չունի ղեկավար:

30

Պատմում եմ քեզ, որ գուցէ մնաս սրտիս անծանօթ.

Եւ որ ձանձրոյթ չունենաս՝ ահա՜, իմ խօսքն համառօտ:

Սէրըդ կապւած սրտիս հետ՝ ես հողի տակ կը տանեմ,

Եւ սիրոյդ հետ միատեղ՝ գլուխըս հողից կը հանեմ:

31

Ուախ լինել չի կարող մի սիրտ, որին պատէ ցաւ.

Բաճանւելով քեզանից, ուրախ սիրտն իմ սեւացաւ:

Ողջ դառնութիւնն աշխարհի քաղցր է քեզնով ինձ համար.

Քո բաժանման դառնութեամբ՝ ինչի՞ս է պէտք մի աշխարհ:

32

Իմ աննմա՜ն սիրուհիս, դու ո՞ր կողմից ծաեցիր,

Որ լուսինն իսկ նւաղեց փայլիդ առաջ երկնածիր:

Տօնին՝ իր դէմքն է պճնում իւրաքանչիւր գեղանի,

Երբ դու եկար՝ քո դէմքով դարձար պճնանքն այս տօնի:

33

Նա, որ կաւն իմ շաղախեց, - յայտնի չէ ինձ բընաւին, -

Դրախտի՞ համար ստեղծեց, թէ դըժոխքի ինձ բաժին:

Կին ու քընար ու գինի, առւի ափին դալարիկ՝

Տո´ւր ինձ կանխիկ երեքն այս, դըրախտը քեզ՝ ապառիկ:

34

Թէ ձեռք բերել ցորենի կարող լինես երկու հաց,

Գինուց մէկ կամ երկու թաս, և ոչխարի խորոված,

Մի կնոջ հետ գեղանի՝ նստած մի տեղ աւերակ,

Հաճոյք է սա, որ չունի նա´ որ նոյնիսկ ունի թագ:

35

Հերքըդ դարձաւ խաղընկեր մուշկին բերւած խոթանից.

Կարկեհանին շրթունքիդ հոգին է միշտ շնչակից:

Բաղդատեցի նոճու հետ մի օր քո կազմն այդ շիտակ,

Ծառըն այդ օրից պարծանքով գլուխ բարձրացրեց համարձակ:

36

Սիրտըս, զեփիւռից երբ քո բոյրն զգաց,

Թողեց ինձ, ու քեզ փնտռելու գընաց.

Այժմ ինձ, ո՜վ հրաշք, չի յիշում բընաւ.

Քո հոտն էր առել, բնութի´ւնդ էլ առաւ:

37

Գաղտնիքըդ պահի´ր ամէն տմարդից,

Մի´ յայտնիր բնաւ յիմարին գաղտնիք.

Մարդկանց հոգու հետ, տես, ի՞նչ ես անում,

Թոյլ մի´ տայ տեղնեն, աչերըդ մարդիկ:

38

Ինչ սիրտ՝ որի մէջ կայ լոյսը սիրոյ,

Լինի նա իսլամ, լինի անհաւատ,

Սիրոյ տոմարւմ թէ անունը կայ, -

Անկախ է դրախտից, դժոխքից՝ ազատ:

39

Հազիւ զատեցի ես ձեռքըս ոտքից,

Որ բախտը կապեց ոտքերս ու ձեռքեր.

Ափսո՜ս, որ պիտի գրեն իմ հաշւիս,

Մի կեանք, որ անցաւ անգինի, անսէր:

40

Ո՜վ դու աշխարհում ընտրեալըս միակ,

Դսւ՝ թանկ իմ հոգուց, իմ երկու աչքից.

Կեանքից, պաշտելի՜ս, անուշ բան չը կայ,

Դու հազա´ր անգամ անուշ ես կեանքից:

41

Ես ձեռքըս տարայ հերքիդ բուրալից,

Բայց ոչ թէ դրդւած սիրով առնացի.

Հերքիդ մէջ տեսայ սիրտըս խենթացած,

Եւ իմ սրտիս հետ ձեռքով խաղացի:

42

Բաժականըման այն աչքը տեսէ´ք հոգիով զեղուն,

Կարծես կենդանի կարկեհան լինի շառայով լեցուն:

Ո´չ, ո´չ, սխալ եմ, այդ բաժակն այնքան նուրբ է եւ փափուկ,

Որ ջուր է վճիտ, բայց կարծես յղի՝ կըրակով հեղուկ:

43

Սիրուհիս, որի կեանքը թո´ղ լինի ցաւիս պէս երկար,

Այսօր բարութեան ու շնորհի նոր էջ բացեց ինձ համար.

Աչքիս մէջ հայացք ձգեց ու անցաւ աչքով սիրալիր,

Ուզում էր ասել- «Լաւութիւն արա´, եւ ջուրը ձգիր;:

44

Բերանըդ՝ բաժակ, շրթւնքըդ նրա գինին է զեղուն.

Մի բաժակ է աչքդ, ու միջին գինին՝ հոգիդ է ծփուն.

Կարծես բիւրեղեայ բաժակը պայծառ գինիով ժպտուն՝

Շիթ է արցունքի, եւ արեան շիթեր կան մէջը լեձդուն:

45

Ասում են մարդիկ, թէ մեզ կը տանեն մի դրաախտ երկնային,

Թէ այնտեղ գինի եւ հուր ու փէրի կը տան մեզ բաժին:

Ինչո՞ւ աշխարհում չընտրենք ուրեմն մենք սէր ու գինի,

Քանի որ մեր գործն հանդերձեալ կեանքում հէնց այդ կը լինի:

ՎԵՐՋ «ՍԻՐԱՅԻՆ ԵՐԳԵՐ» ՇԱՐՔԻ

(ՇԱՐՈՒՆԱԿԵԼԻ 3)

Edited March 11, 2007 by hravart

[hravart]

ՕՄԱՐ ԽԱՅԵԱՄԻ

ՔԱՌեԱՆԵՐԸ

Թարգմանեց՝ Յովսէփ Զ Միրզայեան (1868-1935)

ԿԱՊՈՅՏ ԱՆԻՒԸ

46

Ով որ այլոց վատն ուզէ, չունի լաւից նա բաժին,

Անշեղ իրեն կը դառնայ, ինչ վատ անէ ուրիշին,

Ես քո բարիքն եմ ուզում, իսկ ինձ համար դու՝ չարիք,

Չարիք բընաւ չի գայ ինձ, եւ չես տեսնի դո´ւ բարիք:

47

Որքան էլ քեզ այս կեանքում տրւի մի բախտ չարաչար,

Եւ որքան էլ դառնութեամբ լեցւի բաժակ քեզ համար,

Տըմարդ մարդուց մէկ շիթ ջուր, -որքան էլ զով ու վըճիտ-,

Եթէ վառւում էլ լինես, մի´ կաթեցրու շրթունքիդ:

48

Լաւ է որ այս աշխարհում շատ բարեկամ չը բռնես,

Այս աշխարհի մարդկանցից լաւ է հեռու պահես քեզ,

Նա, որ դարձաւ քեզ համար վստահելի յենարան,

Խելքիդ աչքը թէ բանաս՝ քո ոսոխն է նա իսկական:

49

Բախտը մէկ օր դիւրութիւն չը պարգեւեց իմ գործիս

եւ չը բերեց ինձ բընաւ ուրախութեան աւետիս,

Մէկ շունչ բերկրանք չը ծնեց այս վատ աշխարհն ինձ համար,,

Որ նոյն ժամին բիւր ցաւի դուռն իմ առաջ չը բանար:

50

Թէ ես աստւած լինէի, անւին բախտի եւ երկնից,

Ես այդ անիւըն անիրաւ, կը ջնջէի մէջտեղից,

Եւ այնպիսի նորաձեւ կստեղծէի մի անիւ,

Որ իր իղձին դիւրութեամբ հասնէր ազատն ու ազնիւ:

51

Ժամանակից, ո՜վ սիրտ իմ, բարիք երբէք մի´ ուզիր,

Եւ մի´ փնտռիր կարգ ու սարք բախտի անւից այս պատիր,

Երբ որ դարման փնտռեցի՝ ցաւըս միայն ծանրացաւ,

Լաւ է սազւեմ ցաւիս հետ, եւ դեղ չուզեմ ես բնաւ:

52

Չէ´ քո խելքի շնորհիւ թէ գործի մէջ յաջողես,

Թէ գլխատեն քեզ նոյն իսկ, քո յանցանքից չէ´ նոյնպէս,

Ուրեմն գոհ ու հանգիստ կեանքըդ վարի´ր խնդագին

Քանզի կախում քեզանից, չունի քո չարն ու բարին

:

53

Մի կրօնապետ մի կնոջ ասաց. -«Հարբած ես ո՜վ կին:

Ամէն րոպէ դու անարգ հիւր ես մէկի հաճոյքին»:

Իսկ կինն ասաց. -«Ո՜վ սուրբ մարդ, ինչ ասացիր, այդ կա´մ ես,

Բայց ինչ որ ցոյց ես տալիս, արդեօք դու էլ կա՞ս այնպէս»:

54

Թէ խելք ունես՝ մի´ լինիր ագահութեան դու գերի,

Ամենքի մօտ գլխիկոր, շնորհիւ՝ անմարս իղձերի,

Սահուն եղիր ջո´ւրի պէս եւ հուրի պէս՝ վա´ռ եղիր,

Բայց մի´ լինիր իբրեւ հող՝ ամէն հովից ցան ու ցիր:

55

Բարի է մարդ աշխարհում, թէ լաւ հռչակ ըստանայ,,

Նոյնքան ամօթ՝ որ բախտի հարւածներից բեկւի նա,

Հարբել ջրով խաղողի՝ հազար անգամ լաւ է քան

Գոռոզանալ ու պանծալ արդարութեամբ սեփական:

55

Բարի է մարդ աշխարհում, թէ լաւ հռչակ ըստանայ,,

Նոյնքան ամօթ՝ որ բախտի հարւածներից բեկւի նա,

Հարբել ջրով խաղողի՝ հազար անգամ լաւ է քան

Գոռոզանալ ու պանծալ արդարութեամբ սեփական:

56

Բախտը մարդուն, ըզգոյշ կա´ց, տալիս է լոկ չարիքներ,

Հանգիստ, անփոյթ մի´ նստիր, խիստ սուր ունի նա սուսեր,

Թէ ժամանակը յանկարծ մեղրից շնորհէ քեզ պատառ,

Ըզգո´յշ եղիր, կուլ չը տա´ս, որ թոյն կայ մէջն անպատճառ:

57

Մէկ անգամից աւելի քանի որ մահ չէ գալիու,

Մեռիր ապա մէ´կ անգամ, անճարութիւնն էլ ինչո՞ւ:

Մի բուռ կաշի ու ոսկոր, մի քիչ արիւն ու ապաւ,

– Ինչո՞ւ այդքան տառապանք – մի բան չարժէ դա բնաւ:

58

Սիրտս դեռ ձեռք չը զարկած ուրախութեան գիսակին,

Եւ չը կպած բերկրութեան թասը դեռ իմ շրթունքին,

Հազա՜ր ափսոս, որ ընդ միշտ մթնեց ցերեկն իմ կենաց,

Դեռ իմ կեանքում, իմ սրտով, մէկ հատ ցերեկ չը մթնած:

59

Պէտք են մարդուն, լսեցինք, արժանիքներ սեփական,

Կամ մենութիւն խոստացող, արժէքը մեծ մի ծագման,

Դժբախտաբար աշխարհի կարգերն այնպէս են այսօր,

Որ այս բոլորը՝ ոչինչ, փո´ղ է միայն հարկաւոր:

60

Ո՜վ բախտ դու միշտ իմ սրտին ցաւ ես տալիս ու կսկիծ,

Եւ բերկրութեան շապիկն իմ պատռում ես միշտ իմ կուրծքից.

Հովը որ ինձ է գալիս, հուր ես շինում դու նրան.

Հող ես շինում ամէն ջուր, որ առնում եմ ես բերան:

61

Դողդողալով ես կեանքի հրաւիրւեցի ըսկզբում,

Կեանքը միայն պարգեւեց ինձ յաւելեալ զարմացում,

Գընում եմ այժմ ակամայ, եւ չիմացայ ես բընաւ,

Ի՞նչ այս գալուց, մընալուց եւ գընալուց դուրս եկաւ:

62

Ժամանակն որ լինում է գալն ու երթալն ամենի-

Այդ թաւալման ո´չ ըսկիզբն ու ո´չ վախճանն է յայտնի:

Ոչ ոք դեռ եւս աշխարհում մեզ չը պատմեց անսխալ,

Թէ որտե´ղից մեր գալն, եւ դէպի, ո՞ւր՝ մեր երթալ:

63

«Իմիս նման» --Վարդն ասաց-- «չըկայ չքնաղ մի պատկեր»,

Բայց վարդաջուր դառնալիս՝ կըրեց անլուր տանջանքներ:

Այնժամ սոխակն իմաստուն միջիցն ասաց փշերի,

«Ո՞վ ծիծաղեց մէկ գիշեր, որ լաց չեղաւ մէկ տարի»:

64

«Արօտամարգ Եգիպտի» Յովսէփն եմ ես», - Վարդն ասաց,-

«Յակինթն եմ ես մեծարժէք, ոսկով բերանըս լեցւած»:

«Թէ Յովսէփն ես», ասացի, «Ցոյց տո'ւր ապա մի նշան»,

«Շապիկս» ասաց, «տե´ս ինչպէս գոյնն է կրում դեռ արեան»:

65

Թէ ես հարբած եմ գինով, շատ լաւ, լինեմ թո´ղ այդպէս,

Թէ ես գաբր¹ եմ ու քաֆեր² , շատ լաւ, հէնց այդ էլ կա´մ ես:

Ով ինչ ուզէ իմ մասին թո´ղ մտածէ ինքնակամ.

Իսկ ես ինձ եմ պատկանում, եւ ինչ որ ե´մ, այն էլ կա´մ:

66

Ո՜վ կապտագոյն դու անի՜ւ ո´չ ազնիւ ես, ո´չ կարող,

Գործին ազնիւ մի մարդու, երբէք չեղաւ նպաստող:

Տմարդներին տալիս ես գանձ ու գոհար ու սեղան,

Կեցցե՜ս, անի՜ւղ բախտի, սրիկաների´ դու պաշտպան:

67

Արբեցութիւն եւ գինի եղան իմ գործն ու սփոփանք,

Ինչո՞ւ են միշտ իմ գլխին թափում այսքան պարսաւանք.

Երանի՜ թէ հարբեցնէ ամէն մի գործ մեղապարտ,

Որ դու ամբողջ աշխարհում լուրջ չը գտնես ո´չ մի մարդ:

68

Մի´ որոնիր բարեկամ այս աշխարհում ձեռնածու,

Լսի´ր ինձնից այս խրատն ու մի´ յայտնիր դու մարդու:

Ցաւով գոհ կա´ց, եւ դարման մի´ պահանջիր մարդկանցից.

Ուրախ նստի´ր վշտիդ հետ, եւմ մի փնտռիր վշտակից:

69

Ժամանակի դէպքերից մի´ վախենար յարածին,

Ինչ առաջ գայ, մի´ վախիր, կանցնի արագ ու դիւրին:

Անկապտելի շահ սեպի´ր, մէկ րոպէիդ այս ներկան,

Թո´ղ ցաւ չը տայ քեզ անցեալն, ու վախ չազդէ ապագան:

70

Մեռածների հանգստում, շրջել եմ ես քիչ ու շատ.

Գերեզմաններ եմ տեսել հարուստ մարդկանց եւ աղքատ,

Ոչ աղքատը պատանից զուրկ էր մտել գերեզման,

Ոչ էլ հարուստն էր տարել աւելի քան մի պատան:

71

Իմ սիրտն խեղճ ու վշտալից, սիրտն իմ թշւառ ու խելառ,

Հարբած սիրով իմ սիրուհու՝ ուշքի չեկաւ նա իսպառ:

Երբ տրւեցաւ սիրոյ գինուց ամէն ոքի մի բաժին,

Իմ բաժակը մինչեւ բերան սրտիս արեամբ լցրեցին:

72

Քանի՜-քանի՜ մարդկանց արիւն թափեց երկինքն անիրաւ.

Որքա՜ն ծաղիկ բուսնեց հողից, եւ վերստին հողն ընկաւ:

Գեղեցկութեամբ, մատղաշութեամբ, մի´ պարծենար, ո՜վ հոգեակ,

Քանի՜-քանի՜ դեռ գոց կոկոն թափւել է ցարդ ոտքի տակ:

73

Խելօք եւ անկեղծ մարդկանց հետ նստիր,

Յիմարից փախի´ր ֆարսախներ հազար.

Թէ մի իմաստուն թոյն տայ քեզ, խմի´ր.

Թափի´ր թէ մեղր իսկ տայ քեզ մի յիմար:

74

Յոյսի աշխարհում շահի´ր ամէն սիրտ,

Ներկայ աշխարհում բարեկամ պահի´ր.

Բիւր հողի Քաբան⁴ մէկ սրտի չարժէ.

Ի՞նչ պէտք է Քաբան, գընա´ սիրտ շահիր:

75

Մէկ-երկու օրում կեանքն անցաւ-գընաց

Ինչպէս դաշտի մէջ քամին սըրընթաց:

Թո:ղ երկու օրւայ հոգ չանեմ բընաւ, -

Այն որ եկած չէ, եւ այն որ անցաւ:

76

Այն սրահում, որ միշտ խմում էր Բահրամ,

Ննջում է առիւծ, ձագ ունի այծեամ,

Բահրամը որ գուռ⁶ որսում էր յաճախ,

Տեսար գուռն ինչպէս որսաց մի անգամ:

آن قصر که جمشيد در او جام گرفت

آهو بچه کرد و شير آرام گرفت

بهرام که گور می‌گرفتی همه عمر

ديدی که چگونه گور بهرام گرفت

77

Թէ երկու օրում ձեռքդ գայ մէկ հաց,

Եւ մէկ ումպ պաղ ջուր մի կժից կոտրած,

Ինչո՞ւ կատարել որևէ հրաման,

Եի ինչո՞ւ լինել նմանիդ ծառան:

78

Մինչ ունի, ինչ կայ, զուտ քամի ձեռքում,

Մինչ ունի, ինչ կայ, արագ կործանում,

Խորհի´ր աշխարհում ինչ չը կայ՝ այն կայ,

Եւ սեպի´ր կեանքւմ ինչ որ կայ՝ չը կայ:

79

Այդքն զուր ցաւեր թոյլ մի´ տայ քո մէջ,

Եւ մի´, այս կեանքում, ապրիր յուսահատ.

Քանի որ չիք է վերջն ամէն բանի՝

Ապրի´ր թէ չը կաս, եւ ապրի´ր ազատ:

80

Ով որ մի կէս հաց ունի աշխարհում,

Եւ մի տնակի համեստ հովանի,

Ոչ տէրն է մէկի, ոի մէկի ծառան,

Թո´ղ գոհ ապրէ նա, որ լաւ կեանք ունի:

81

Այնինչ մեր սրտոց չի լինի ոչինչ,

Ո՞ւր պիտի հասնէ մեր հոգսն ու ճգնում,

Նստած ենք մենք միշտ, և ասում «Ափսոս,

Որ ուշ ենք եկել և շուտ ենք գնում»:

82

Նա որ տէր դարձաւ գիտութեանց ամէն,

Դարձաւ աշխարհում մի լոյս մարդագրաւ,

Այս մութից դէպ դուրս ճամբայ չը ճարեց,

Պատնեց նւ հեքիաթ, և ի քուն մտաւ:

83

Եթէ պարծենաս շքեղ քո սարքով,

Եւ կամ այս կեանքով ունայն ու չնչին

Հողմին մահակից՝ վառել ես ճրագ,

Կամ տուն ես շինել հեղեղի ճամբին:

84

Շարունակ սրտիդ իղձերի համար

Տանջում ես, մաշում կեանքըդ պատւական,

Չը գիտես, որ քո ցաւերն են դրանք,

Որոնց կարօտը քաշում եո այդքան:

85

Տօնն⁷, եկաւ եւ այժմ մեր բանը լաւ է,

Սաղին հին գինով կուժը կը լեցնի.

Ծոմը դնչակալ և աղօթքը՝ սանձ՝

Տօնն այս էշերի գլխից կը հանի:

86

Մէկ եզ⁸ կայ վերում, կոչւած Բազմաստեղ

Եւ մէկ եզ⁹ էլ կայ թաքուն գետնի տակ,

Խելքիդ աչքը բա´ց, եզների մէջտեղ՝

Տե´ս իրար ընկած՝ մի բո´ւռ աւանակ:

87

Չե՞ս ամաչում այսքան հրաման կոտրելով

Եւ դառնալով մարդկանց գլխին պատուհաս,

Ասենց ծայրից աշխարհն առար մինչեւ ծայր,

Էլ ի՞նչ կանես, թէ ոչ թողնես ու երթաս:

88

Վերջը որ քանի ոչնչութիւն է

Աշխարհը նանիր,

Խորհի´ր որ չը կաս, բայց քանի որ կաս՝

Սրտուրախ ապրի´ր:

89

Եթէ այս կեանքի գաղտնիքն ինչպէս կայ, մեր սիրտն հասկացաւ,

Աստծոյ խորհուրդներն իր մահից յետոյ կըմբռնէ դիւրաւ:

Այսօր քանի որ ինքըդ քեզ հետ ես՝ ոչինչ չիմացար,

Ի՞նչ կը հասկանաս վաղը որ քեզնից գնացիր իսպառ:

90

Մինչեւ ե՞րբ արդեօք պիտի չարանաս մարմին ու հոգի,

Թէ պիտի դիզեմ ես ճերմակ արծաթ ու դեղին ոսկի:

Առաջ քան սառչեն մահւան կնիքով շրթունքդ ու ժպիտ,

Կե´ր սիրածիդ հետ, եթէ չես ուզում ուտէ թշնամիդ:

¹ Գաբր.- Կրակապաշտ

² Քաֆեր.-Անհաւատ

⁴ Քաբա.- Մեքայում եղած սրբավայրը կոչւում է «Քաբա»

⁶ Գուռ- Պարսից Սասանեան Բահրամ թագաւորը «գուռ» (վայրի էշ) որսալու ժամանակ ընկաւ հոսուն աւազների մէջ և ընկղմւելով կորաւ. ընդմիշտ: Այստեղ բառախաղ կայ «Գուռ» բառի վրայ, որ պարսկերէն նշանակում է թէ´ վայրի էշ և´ թէ գերեզման:

⁷ Տօն- Ծոմի ամիսը վերջանալիս, մահմեդականները մեծ տօն են բռնում: Այստեղ ակնարկւած է այդ տօնը:

⁸ Եզ- Բազմաստեղին պարսկերէն կոչում են Փարւին: Դա «եզ» կամ Taurus համաստեղութիւնն է:

⁹ Հին պարսկերէնի մէջ այն գաղափարը կար, թէ երկիրը դրած է եզի եղջիւրների վրայ, որը կանգնած է մի հոյակապ ձկան մէջքին: Ձուկն էլ անընդհատ լողում է մի անհուն ծովի մէջ: Երկրաշարժն էլ բացատրւում է այն ձևով, թէ եզը ժամանակ առ ժամանակ յոգնելով, երկիրը ձգում էր մէկ եղջիւրից միւսի վրայ:

91

Դաւանանքն է իմ՝ խմել միշտ գինի եւ լինել ուրախ,

Իսկ կրօնըս՝ լինել անկրօնութիւնից եւ կրօնից անկախ:

«Քաբինըդ ի՞նչ է» հարց տւի մի օր աշխարհի հարսին.

«Ուրախ սիրտն է քո», պատասխան տւաւ, «ամբողջ իմ բաժին»:

92

Երկիւղածութեամբ թէ օր ու գիշեր կրես դու տանջանք,

Լաւ չէ նրանից, որ մէկ հատ սրտի բաշխես ըսփոփանք:

Մէկ ազատ մարդու թէ գերի շինես քո սրտով բարի,

Լաւ է նրանից, որ ազատ թողնես հազար հատ գերի:

93

Եթէ ցանկանաս հասնել սրբութեան մի աստիճանի,

Քեզանից զրկանք, որեւէ մարդու մի´ թողնիր հասնի:

Մի´ վախիր մահից, եւ մի´ մտածիր ապրուստի մասին,

Քանզի անպայման դրանք կը հասնեն՝ հասնելու ժամին:

1 Քաբին = Կոչւում է այն գումարը, որ մի տղամարդ նախապէս պայմանւորւում է տալ իր կնոջը, եթէ ուզի բաժանւել նրանից: