hravart Posted January 26, 2007 Report Share Posted January 26, 2007 (edited) ԱՆԼՌԵԼԻ ԶԱՆԳԱԿԱՏՈՒՆ (Նոր Ուղղագրությամբ) V. ԵՂԵՌՆԻ ՀԱՄԱԶԱՆԳ ՂՈՂԱՆՋ ԸՆԴՀԱՏՒԱԾ Եւրոպայից նա վերստին սիրով դարձավ Իր Գուսանին և խաղերին Իր Անուշ-ի նոր մասերին, Իր Վարդան-ի գոռ բառերին: Հնչյուններից պիտի կերտեր մի հուշարձան, Որ հավասար պիտի լիներ Իր վեհությամբ Սասնա սարին.և Պիտի երգով ողորմի տար Բաղդասարին, Սանասարին Ու նզովեր Մսրա չարին. Հորովելով Դավիթ տղան Պիտի մենակ՝ Անեզ-անլուծ Գեղջուկի տեղ գութան քաշեր, Հետո՝ զորքին հանգիստ թողած, Մսրա տիրոջ սիրտը խաշեր. Պիտի՛, պիտի՛... Վարդապետի Գիշերածալ վեղարի տակ Բացվում էին լուսաթաթախ առավոտներ՝ Մեկը մեկից պայծառ ու տաք, Մեկը մեկից վառ ու հստակ, Կրծքի ներքո սիրտը թնդուն Կարծես անվերջ նույնն էր պնդում՝ Երաժշտի՛ր: Ամէնակուլ խորշակի դեմ ու երաշտի՝ Երաժշտի՛ր : Թշնամու դեմ ահեղացող Օղակի դեմ հար նեղացող, Ընդդեմ նրա երգի, ձայնի , նրա շեշտի՝ Երաժշտի՛ր : Մինչև մահըդ հրաժեշտիր ՝ Երաժշտի՜ր: Երաժշտում և դեռ պիտի Հորդաբխուն երաժշտեր: Վիշտ երգելով՝ ցրեր վշտեր, Հույս երգելով՝ հավատ շեշտեր, Սուտը հերքած՝ ճիշտը ճշտեր, Բայց... մի ահեղ գեշերվա մեջ Արյուն հագան կանաչ դաշտեր, Եվ հույս, հավատ, կյանք ու անուրջ Օր-ցերեկով հանկարծ դարձան մի վատ երազ. Օդում կախվեց Աշխարհակալ մի պատերազմ... ՂՈՂԱՆՋ ՏԱԳՆԱՊԻ Օդում կախվեց աշխարհակալ մե պատերազմ, Իսկ գարո՜ւն էր... Լեռնաշխարհի կատարներին Ձյունը՝ կիսված պատառների, Արատսվում էր գլուլ-գլուլ Շրջանցելով լեռ ու բլուր Առու դարձած Հոսրւմ էր ցած Այնքան սիրած ու չսիրած բարձունքներից, Եվ խառնելով պուտ-պուտ արցունքն արցունքներին՝ Հովիտներում լացն էր փոխում հեցկլտոցի Ու գալարքով վիշապ օձի Ձոր ու կիրճ էր իրեն գցում. Դառնում էր գետ, մի գետ ելմա՜ն, Ու չէր գտնում խոսքեր ներման՝ Ծանր խաբված կնոջ նման... Ողջ աշխարհում՝ Մահ ու արյուն, Իսկ գարո՜ւն էր... Ծաղիկներն են աչքով անում այստեղ-այնտեղ, Եվ ամեն թուփ, ամեն ցողուն Դառնում է լար մի յուրովի, դառնում ստեղ՝ Երգում քամու մատների տակ: Օրը՝ օրին, և օդն արդեն Մեղմ է այնպես, հողն այնպես տաք, Ասես համայն աշխարհով մեկ Մի մայր բարի, սիրագորով, Մանուկ հողն է ջերմացըրել Իր բերանի տաքուկ գոլով... Մարտե՛ր, Ջարդե՛ր, Հո՜ւր ու հրդեհ, Արնակոլոլ հազա՜ր սրտեր, Իսկ գարո՜ն էր... Եվ շողակաթ առավօտներ Ջինջ ցօղով են թրջում ոտներ, Թավ սաղարթով ծառեր զուգում Ծաղիկներով ու կանաչով Պճնում ոչ թե լոկ արոտներ, Սարահարթներ, Այլ մինչևիսկ ոտնահարված արահետներ... Ամէնուրէք քույրեր ու մայր Հարազատի մահ են կոծում, Իսկ մի թռչուն հիմա՜ր-հիմա՜ր Ինչ-որ ուրախ երգի համար Ողջ ժամանակ ձայնն է փորձում... Ամեն ծառից՝ նոր մի տաղիկ, Ամեն քարից՝ նոր մի խաղիկ. Եվ դաշտերում՝ շաղն է շողում, Ու ծաղիկներ են փողփողում, Իսկ մի համեստ ծաղկածաղիկ Աշխատում է ոտքի ելնել՝ Մի կերպ շտկել ծռված ցողունն Ու... ոչ մի կերպ չի հաջողում... ՂՈՂԱՆՋ ՆԱԽՃԻՐԻ Ծնկածաղկի պես Մեզ էլ չաջողվեց ոչ միայն նորից Շտկել վեցդարյա ցողունը մեր կոր Այլ բարբարոսի նույն դաժան ձեռքով Ցողունն այս անգամ արմատից հատվեց Հակական հարցից Թուրքիան ազատվեց Հայաստան երկրում հայ չթողնելու մի ահեղ ելքով, Որ ոչ լսված էր ոչ էլ տեսնված Մարդկային ցեղի երբևե կրած անպատվության մեջ Եվ մինչև անգամ իրենց թուրքերի Արյունով հունցված սև պատմության մեջ: Մի ո՜ղջ ժողուուրդ մեկ-մեկ թրատել, Մի ամբո՜ղջ անտառ արմատից հատել... Եվ կույսեր որոնց ծոցի մեջ լուսե Լուսնի լուսն անգամ ծածուկ չէր հոսել, Որ երկչոտ էին ինչպես եղջերուն, Որ աննյութ էին ասես հորինված Մի հովվերգկան վեպի էջերում. Աղջիկներ, Որոնք անպարկեշտ բառից ու շոյիչ խոսքից Երկնքի նման բռնկվում էին շիկանքով ոսկի. Ամօթխա՜ծ, մաքո՜ւր, լուսավո՜ր կույսեր, Որ ֆրանսերեն անգիր գիտեին Լամարթին, Վիյոն, Ալֆրեդ դը մյուսէ Եվ անգլերեն Խենթ Օֆելյայի պես այժմ ցնորված՝ Խելագարվածի իրենց ճիչերում Դարձյա՜լ մոռանալ չէին կարենում ա՛յն դժոխքը սև Եվ բռնաբարող ա՛յն ասկյարներին, Ա՛յն ենիչերուն, Ա՛յն անասունին ասուն, բայց անբան, Որի բութ գլխի կեղտոտ փռչերում Եթե խլվլում-շարժվում էր մի բան, Ապա մարդկային միտքը չէր, օ՜, ո՛չ, Այլ... միայն ոճիր: Մարդի՛կ, որ չունեն մարդկային ոչինչ, Մարդի՛կ որ մա՜րդ չեն, Այլ ավելի շուտ մարդակերպ կապիկ. Որ յոթ տարին մեկ չեն տեսնում նույնիսկ օճառի երես, Տասը տարին մեկ չեն փոխում շապիկ, Եվ սուր բահ է պէտք, Որ մարմինների սև տարթը քերես, – Հիմա ամենուր Նորապսակի սուրբ առագաստ են պղծում անպատիժ, Հայոց մայրերին անում անպատիվ... Լլկվողները թող գոռան «հրե՜շ», Սակայն ո՞վ գոչի ու լուծի վրե՛ժ, Թե տղամարդիկ՝ Հեռու և մոտիկ՝ Դարձել են արդեն լեշ ու փորոտիք... Եվ մարդի՛կ, Որոնց բիրտ պչեղների քրտնքահոտից Անգամ հոպոպը իր շունչը կտար, Ճխլտում էին նույն այդ ոտներով Մեր մանուկներին դեռ նորատոտիկ, Մեր մանուկներին՝ լույսի պես արդար, Առավոտի պես մաքուր ու գերող, Գարնան պես բուրող... Եվ մարդիկ, որոնց աչքերը ճպռոտ Հիշեցնում էին ոտաց ճանապարհ, Եվ որոնց միտքը – դավաճանաբար – Չէր կտրում այնքա՜ն, մինչևիսկ այնքա՛ն, Որ այդ ճպռումից կարող են փրկվել Եթե... լվացվեն օրը մեկ անգամ, – Միևնույն մարդիկ Մեր սուրբ մայրերի հանճարներ ծնած սիրտն էին փրթում Եվ չգոհացած սառն ու տաք զենքից՝ Մոր աչքի առջև Քարերով էին փշրում ու ջարդում Գանգերը նրա՜նց, Ովքեր ստեղծում Ու բանաստեղծում, Հրաշքներ էին Սստծո պես կերտում Եվ եթե Աստծուց տարբերվում էին, Ապա այնքանով, Որ նա անգո էր, իրենք՝ իրական: Եվ հիմա սակայն Ձեռքն անասնական Ջնջում էր և այդ տարբերությունը, Ջնջում էր քարով, Հայոց աշխարհի հայկական քարը Ջարդում-փշրում էր հայոց քանքարը... – Ո՛վ արդարություն, Թող որ ես թքեմ ճակատին քո քար, Գոչել էր մեկը քարերով ջարդված այդ հանճարներից, Գոչել ո՛չ հիմա, Այնժամ էր գոչել, Երբ խուժանն այս նույն Արյունով հարբած գազանի նման Դրդվելով միայն վայրենուն հայտնի իր պատճառներից, Ո՜րերորդ անգամ մոխիր էր թողնում Մեր արտ ու այգուց, մեր տաճարներից: Եվ հիմա՛, Հիմա՜, Երբ կոտորա՛ծ չէր, երբ ջա՛րդ չէր, Այլ մա՜հ Մահ համատարա՛ծ և համազգայի՛ն, Մահ ծերի՛, Մանկա՛ն, Խեղճի՛ Հսկայի՛, Երբ մահվան մրրիկ, Երբ մահվան բուք էր, – Այլևս որտե՞ղ, որտե՞ղ էր թուքը, Որ արդարության ճակատը փակեր: Ս՜խ չորացել էր հայոց աշխարհի բերանն ու բուկը: Էլ ինչպէ՞ս թքել, Եվ այդ ո՞վ թքեր, Թե հայոց երկրում էլ մարդ չէր մնում, Բովանդակ մի ազգ թե կուլ էր գնում Թուրք յաթաղանի պաղբոց պողպատին, Հայոց հայալիք Տիգրիս-Եփրատին, Սև արաբների շեկ անապատին՝ Օ՜րը ցերեկով, Ո՛չ թե աննկատ: Եվ ունեցե՞լ էր արդարությունը երբևե ճակատ, Օ՜, ո՛չ, նա ուներ միմիայն քամա՛կ, Քամա՛կ մի խելոք, Որ շուռ էր տվել մի բնաջնջվող հինավուրց ազգի՝ Նախապես նրան զրկելով զարկող ու փրկող բազկից: Ու թե կար ճակատ, Դա ռուս-տաճկական այն ճակատն էր լոկ, Որ մոտենում էր՝ Ասես լսելով Կտրվողների, Կոտորվողների Ահավոր ճիչը, Եվ – մեկ էլ հանկարծ – չգիտես ինչու Բռնում էր ճամփան արագ նահանաջի՝ Թույլ տալով իջնի Եվ զարկը վերջին, Կարծես եղածը դեռևս քիչ էր... Եվ սակայն նրանց մեղքն ի՞նչ էր, ի՞նչ էր, Անաստվա՛ծ Աստված, Ինչո՞ւ էր արվում այնքան անօրեն Եվ ահեղ մի դատ: – Կար երկաթուղի, Որ պիտի անցներ Բեռլինից – Բաղդադ, Բայց ինչպէ՞ս անցնէր անապատներով այն օտարական, Որտեղ կանաչը կայարանների դէմքը չի պատում, Ու չկան շեներ, ավաններ ու տուն: – Մեղքը հայինն էր, որ հոժարակամ Չէր գնում ապրի շեկ անապատում, Չէր լքում բնիկ հայրական տունը, Իր բազմադարյան շէնն ու ավանը՝ Ամուր Կարինը, անառ Սասունը, Իր ծոցվոր Մուշը, պտղած իր Վանը... – Բովանդակ մի դար, դարուց ավելի՜, Տենչանքն էր կիզում ռուսաց նավերին. Իրենց ձնառատ ու պաղ հյուսիսում Երազում էին, կարոտով հիշում Լուսեղ արեվելք, արևոտ հարավ, Ու խենթ տռպանքի խոսք էին բանում Այն Դարդանելին՝ պչրուհուն պառավ Որ չէր դիմանում Առանց հոմանու, Բայց սրանց – ինչո՞ – թողնում էր ծարավ, Նազը՝ նազ, սակայն... Հետո՞, ի՜նչ դառավ, – Եվ ահա ռուսներն է՛լ չեն դիմանում: Մեղքը հայի՜նն էր. Նա թուրքի աչքին այլ բան չէր թվում, Քան հաջող քամի Եվ մի առագաստ, որ ինքն է պարզվում Մոսկովի կամին... ... Այս շարժիչների թանկ էժան դարում Նավթի փոխարեն – ի ցավ խեղճ հայի – Դեռ անգլիայում ջուր չէին վառում: Բոլոր ծովերը ՝ նույն անգլիային, Մինչդեռ նավթի ծովն, ա՛յ, Մուսուլումն է: – Եվ մեղքը ո՞ւմն է, – Իհա՛րկե հայինն... Արդեն օսմանյան կավե հսկայի Ծեփն է ճաքճքվում Ու մեջքը ճկվում՝ Բանականության տաքուկ շողերից. Ռումին ու բուլգար, սլովակ ու սերբ Պոկվել են նրա կավե կողերից: Նույն աններելի մտքին է հակվում, Նույն ախտով նաև հայն է վարակվում՝ Իր մասն է ուզում իր իսկ հողերից, Գրոշ է ուզում իր այն փողերից, Որ հափշտակել Եվ ճչալ ուզող բերանն են հետո քացիով կապել: Ու դժգո՞հ է նա, Եվ ա՞յդ է ուզում անխոս ակնարկել: Ուրեմն պարզ է. նա հանցագործ է, Եվ պիտի ջնջվեն իր էգն ու որձը: – Եղունգ են քերծում, պտղունց են մաշում, Ժայռից վանք կերտում, քարից նուռ տաշում Դարպասի աչքին հոնք-կամար քաշում, Արձան են ձուլում, շինում ապարանք, – Եվ մեղավոր են այստեղ էլ նրանք – – Հաշիշ չեն ծԽում, Խմում են գինի, Ապրում անթառամ և առաքինի, Չեն պահում հարեմ Ոչ էլ ներքինի, Եվ չունեն մոլլա, Որ կապի չալմա. Նրանց քեշիշը վեղարավոր է – Եվ մեղավոր են – – Ձեռքի հետքերը նրանց հայրերի Կնիք են դրել այս նույն վայրերին՝ Իբրև սեպագիր Կամ շաղախ ու կիր, Իբրև շիրմաքար Կամ որմնանկար, Իբրև մագաղաթ Կամ լեռծակ-ջրանցք... – Եվ ո՞ւմն է մեղքը, – Իհա՛րկէ նրանց... – Ինչպէ՞ս չկտրել այն կոկորդը չար, Որ ցավից հանկարծ կարող է ճչալ, Կարող է հայցել փրկություն ու ճար... – Պիտի ազատվել այն լիրբ աչքից էլ, Որ երազանքից շողում է պայծառ Եվ կամ մատնում է ապրած կսկիծը Ու դրանով իսկ դառնում է պատճառ, Որ օտարները – լացողին խղճան՝ Տեսնելով նրա աղի արցունքը – – Ինչպէ՞ս չջարդել հանցավոր ծունկը Եվ այն մեղսակից համառ արմունկը, Որոնց հենվելով՝ մարդը արնաքամ – Եվ գազանն անգամ – Ուզում է դուրս գալ ժանտ գերությունիցև Ուրիշ ավելի հանցավոր բան կա՞ Դե եկ, մի ելնի համբերությունից, Դե եկ թուրքօղլի ցավից մի վնգայ... – Կյանքում կան բաներ, որոնք չեն քերվում, Ինչպես չի քերվում արյունը սրտից Կամ գույնը վարդից: Կյանքում կան բաներ որոնք չեն ներվում Ինչպես դրացուն, Այնպես էլ համայն մի ժողովրդի, Չի ներվում և այն Ինչը կոչվում է առավելություն... – Եվ այդ ահռելի հնցանքի դիմաց Դեռ պահանջում էք ներման վեհութի՞ւն... – Նրանք գիտէին սիրել ու ատել, Գիտէին խորհել ու համեմատել, Խույս տալ ցավերից, դավերից ծպտյալ, Ծարավել լույսին, արևին ժպտալ: Թե անսահման էր նրանց տանջանքը, Անծայր էր նույնքան և անրջանքը, – Ահա և նրանց ծանր հանցանքը... – Ունէին նաև մեկ ուրիշ հանցանք, Որ ահավոր էր: Գիտե՞ս, թե որը. Երբ մարդ ոչ մի կերպ չի կարողանում Ընդմիշտ մոռանալ մի հիմա՜ր անուն՝ Ի՛ր իսկ անունը և ազգանունը: – Ի՜նչ հանդգնություն, դուք հասկանո՞ւմ էք... Եվ նա ուզում է նույնիսկ չդատվե՞լ. Խուսափել արդար կարգ ու կանոնի՞ց, Ուրեմն... պիտի ա՛յլ կերպ ազատվել Այդ լիրբ անունից և ազգանունից: Իսկ դա անունն էր մի ամբողջ երկրի, Ո՜ղջ մի ազգ էր դա կրում ու պահում... Եվ քաղաքակիրթ այն Եվրոպայում, Ուր ով ծանոթ էր հայոց հին գրին, Հայոց պատմությանն ու պատմագրին, Դառնում էր դոկտոր ու պրոֆեսոր՝ Դեռ օրը նույնիսկ չդարձած կեսօր. Եվ քաղաքակիրթ այն Եւրոպայում, Ուր մարդկայնության փութանց նոպայում Շատերի համար դարձել էր փեշակ Մեզ երկի՜նք հանել՝ Հային անվանել Ասիական մթնում գիտության մշակ, Է՛լ ջահ, է՛լ կերոն, է՛լ միակ փարոս, Իսկ թուրքին կոչել բիրտ ու բարբարոս՝ Իրենց համեմատ այնքա՛ն վայրենի. Որ պէտք է նրա հողը հայրենի Վաճառքի դնել Կամ մեջ-մեջ անել, Որպեսզի... հողը չմնայ խոպան, – Հիմա լուսավոր այդ նույն Եւրոպան Առանց շիկնանքի այնտեղ էր հասել, Որ ժառանգներին կարմիր սուլթանի Դասեր էր տալիս՝ Եղեռնի դասեր, Դասեր նախճիրի, բարբարոսությա՜ն, Իրեն պահելով... դերը բոզության: Այդ նո՛ւյն Եւրոպան Նման չէ՞ր հապա Հարբած-արնախում այն թուրք զինվորին, Որ ձանձրանալով զառերից նարդու Կամ թուղթ խաղալուց, Իր թուրը դրած հայ հղի կնոջ սուրբխորան փորին՝ Գրազ էր գալիս, թե ի՞նչ կբերի. Աղջի՜կ, թե տղա, – Եվ մանկաբարձի նշտարի տեղակ Թուրն էր կատարում կեսարյան հատում... Իսկ նա կին չէր, ո՛չ, այլ Մայր Հայաստան, Որի սրբազան ու տաք արգանդում Մի լույս մանուկ էր սկսում խաղալ. Մի վահագնակերպ-դավթադեմ տղա. Որ հղացել էր փրկության լույսից Ու սնվել էր մեր անմոռուկ հույսից՝ Այն ճանապարհին որ դարավոր էր Ծանր ու խորդուբորդ: Բայց Եւրոպան էլ ուներ ճանապարհ Եվ որպես ճամփորդ. Նա... կռվացըրեց իրար հետ շներ, Որ իր ճամփորդի բանը հաջողի: Իրոք. ի՜նչ էլ որ լիներ-չլիներ, Բայց պակաս չկար շան պես հաչողի: Եվ այս շնային գզվռտուքի մեջ Շան թաթերի տակ քիչ մնաց կորչեր Մի ողջ ժողովուրդ Բնի՛կ, Տեղական. Մազ մնաց դառնար թղթե տեղեկանք Մի ազգ, որ կուռքեր շատ էր ճանաչել, Բայց որի... նույնիսկ տոտեմը շուն չէր, Այլ եզը հերկող, Այլ ջուրը երգող Եվ ամպրոպածին փողը՝ եղեգան... Ու երկրագնդի այն ծանոթ մասում, Որին Հայաստան, Հայք էին գոչում Փարավոններից մինչ Պուանկարեն. Հիմա Օսմանի թոռները բռի Վիլհելմ կայսեր հետ ուզեցին քերել Դարերով հնչող «Հայաստան» բառի Բոլո՜ր տառերը, Նրա ապագան, Մշահոտ ներկան Եվ մինչև անգամ անցած դարերը: Եվ համարյա թե իրոք քերեցին, Իսկ Գլադստոն – Ջօրջ Լլոյդները Չխանգարեցի՛ն... ՂՈՂԱՆԱՋ ԵՂԵՌՆԱԿԱՆ Խանգարե՞լ, ինչի՞ համար... Գարուն էր չփկած ամառ՝ Փուլ եկավ երկնակամար, Ձյուն մաղեց մեր բաց գլխին, Ձյուն մաղեց՝ կրակի՝ պես... –Գարուն ա, ձուն ա արել... Գետերը մեր երերման Հոսեցին՝ կրակի՝ պես... Արունը ջուր ա դառել... Ձորերը շիրիմ դառան, Վիհերը՝ գերեզմանոց. Ջուրը մեր տունն ա տարել... Ամեն քար՝ լուռ մահարձան, Ամեն տուն՝ վառման հնոց. Բնավեր հավք ենք դառել... Ինչքան բառ՝ ո՜ղջը մրմունջ, Ինչքան երգ՝ ողջը լալով –Զուլում էր, զուլո՜ւմ լաո՛... Թրի դէմ, սրի, հրի՝ Լոկ մանգաղ, լոկ բահ ու մաճ, –Տնավե՜ր, բնավե՜ր լաճ... Մեր հողը, մեր հայրենին, Մեր երկիրն ամայացավ, –Սև հագիր, սևսիրտ մարե... Հինավուրց տոհմիկ մի ազգ Չմեռա՜ւ, այլ... մահացա՛վ. –Գարուն ա, ձուն ա արել... Գարուն էր, Ամառ եկավ, Ձագ հանեց ձորում կաքավ, Իսկ հայը զրկվեց ձագից. Իր պոռթկան թոնրի տաքից, Իր մորից, հորից, յարից, Իր բնից ու աշխարհից. –Գարուն ա, ձուն ա արել... ... Ա՜խ ինչպէ՞ս, ո՞նց մոռանալ Արհավիրքն այն օրերի. Աշխարքում ով մոռանա՝ Ջուխտ աչքով թող քոռանա Գառնարած-հովիվ-նախրորդ Ետ չեկան սար-ձորերից... Կեսօրին էլ ո՞վ երգեր. –Սարերը հով չեն անում, Իմ դարդին դարման անում... Հնձվորը արտում մորթվեց Իր ձեռքի սուր մանգաղով... Խեղճ հարսը էլ ո՞նց երգեր –Քաղվորին հաց եմ բերում, Բերանը բաց եմ բերում. Ձկնորսը Վանա ծովում Չփրկվեց ճարպիկ լողով... Աղջիկը զո՜ւր էր կանչում, –Իմ ծամթել տամ լողվորչուն... Երկրի մեջ մարդ չմնաց՝ Մարդ թաղեր մարդու նման... Ա՜խ մնար մեկը գոնե Ու կանչէր. –Դլէ յամա՜ն... Ա՜խ, ինչպէ՞ս, ո՞նց մոռանալ Արհավիրքն այն օրերի, –Աշխարքում ով մոռանա՝ Ջուխտ աչքով թող քոռանա... Ջահերը վառ մնացին Ժամերգվող եկեղեցում, Ժամհարին կախ տվեցին Պարանից զանգակատան... Ջաղացից աղուն բերող Ալրոտված խեղճ գյուղացուն Իր սայլը դագաղ դարձավ, Ալյուրը՝ արնոտ պատան... Մայրն ընկավ՝ ծիծը թողած Իր թմբլիկ մանկան բերնում. Ծծի տեղ ցից խրելով՝ Խեղդեցին մինուճարին... Տատն ընկավ՝ ձեռքը մեկնած կչկչան հավի թառին. Իր հիվանդ թոռան համար Խորոտիկ ճուտ էր բռնում... Կալի մեջ պապին ընկավ, Իր ոսկե թեղն էր էրնում, Որպեսզի տուրքը թուրքին Օր առաջ շուտ վճարի... Ով ծաղիկ հաց էր թխում՝ Խորովվեց թոնրի ծխում... Ով հասել ուխտատեղի, Վառել էր մոմը դեղին, Մոմի դեմ իջել էր ծունր Ու հայցում էր Աստըծուն, Որ բաշխի մի լաճ տղա, – Իր արյամբ մոմը մարեց՝ Չավարտած «Տե՜ր, քեզ մեղա՛»-ն... –Գարուն ա, ձուն ա արել... ...Խոցեցին ու ջնջեցին Հատեցին հաստ ու բարակ Հոշեցին ու տանջեցին, Փշրեցին, տվին կրակ. Վաթեցին արյուն-արցունք, Ներկեցին ձոր ու բարձունք, Քանդեցին երկինք մի լուրթ, Մորթեցին մի ժողովուրդ Հացառատ մի ողջ աշխարհ Սարքեցին փշրանք-նշխար, Սո՜ւրբ նշխարհ՝ շան բերանում, – Ուզեցին մի հայ թողնել, Եվ այն էլ... թանգարանում... Գարուն ա, ձուն ա արել... ՂՈՂԱՆՋ ԱՔՍՈՐԻ Իզո՜ւր Աստծուն պաղատեցին... Ալա՛ն-թալան, Կեռ յաթաղան... Ում որ պետք էր՝ փողոտեցին, Գազանաբար ճղոտեցին, Խողողեցին սրածելով. Քարափներից ջուրն ածելով՝ Դիակներով խեղդվողների Ծանրացըրին հոսք ու հոսանք, Չհարցնելով մանուկ ու ծեր: Եվ ո՞վ կոծեր, Կուրծքը ծեծեր. – Էս ի՜նչ քյաֆուր դարի հասանք... Իզո՜ւր Աստծուն աղաչեցին... Թե բյուրերով հայ խաչեցին. Հազարավոր այր ու կանանց Անդող ձեռքով տեղահանած՝ Քշեցին... ո՞ւր. Դէպի Դէր-Զոր: Մերկ ու բոբիկ, խեղճ ու անզոր՝ Անցան նրանք ավազներով արաբական անապատի, Մի շիրմուղի, ուր ամեն քայլ դիակներով ուղենշվեց, Եվ նորացավ նո՜ր Գողգոթան՝ Ահագնացած տասնապատի՜կ... Մեր փրկության աղաղակներն անցան իզուր, Իզո՜ւր հնչեց ողջ աշխարհով մի ահազանգ, Որ լոկ դարձավ, վերջիվերջո, թառանչ մի սուր. – Էս ի՜նչ քյաֆուր դարի հասանք... ...15 թիւ: Ապրիլ 10... Ապրիլական արբշիռ բույրեր, Գարնանային ծաղկածլում, Կանաչների շքահանդես, – Եվ ծաղկաբույր գիշերվա մեջ Հեռուներից մոտենալով Գաղտագողի-ծածուկ-անտես՝ Խորշակը նույն, Որ շատ շուտով պիտի տանէր միլիոն հայեր, Խորշակը նույն անցավ նաև Պոլսո բոլո՜ր հայ թաղերով՝ Իր հրեղէն ոտների տակ Խաշխշելով ու թաղելով Վերջին հույսի շունչը մեր տաք... Ահեղ գիշեր, Որ բորբ ներկվեց ո՛չ արևով. Այլ մեր արյա՜մբ. Ու կողոպտեց խորանները հայ կաճառի, Խորանները հայ դպրության սուրբ տաճարի. Բոլոր ճյուղերը կտրատեց Հայ հանճարի Ծաղկուն ծառի, Ու մատյանից հայ մեղեդու Ամէնավա՛ռ էջը հատեց... Եվ անուննե՜ր որոնք երեկ Հնչում էին փաղաքշական մասնիկներով Մերձավորի ու մտերիմ բարեկամի սիրող շրթից, Ու հիրավի հպարտության տրոփ պոկում Մի բովանդակ ժողովրդի լեցուն սրտից, – Թե կյանք էին՝ հիմա հանկարծ դարձան անգո՝ Մի գիշերում, բարբարոսի կամք ու ջանքով Ու մղումով անզսպելի Փոխարկվեցին առասպելի. Ապրող մարդուց հանկարծ դարձան Մի մտովին կերտված արձան... Ա՜խ, Բէրայի Բանկալթի թաղ... Ա՜խ, Ղալաթիո եռատաճար եկեղեցի... Քո դարավոր գմբեթի տակ Իրիկնային ժամերգության սուրբ պահերին Պատարագիչ Կոմիտասին չէ՞ որ երեկ Լսում էին հիացմունքով Զօհրապ... Սևակ... Քանքարալից հազար գլուխ՝ Փոքր ու ավագ, Միահավաք Հակվում էին հայ մեղեդու սրբության դեմ Ու հյղանում նոր մեղեդիք՝ Հնչյուններո՛վ, խոսքո՛վ, գրչո՛վ, Արձանակերտ նրբին մրճո՛վ. Երանզների պնակի՛ մեջ. Հետո, մեկտեղ ակըմբվելով Բանկալթիի այնքա՜ն ծանոթ Ու սիրելի տնակի մեջ՝ Խնդրում էին վարդապետին՝ Երգել Կռունկ կամ Խնկի ծառ, Երգել Չինար ես... –Չինար ես՝ Կեռանալ մի... Սակայն ինպէ՞ս չկեռանաս, Երբ կացինն է բունդ տաշում, Երբ սղոցն է ճյուղդ մաշում, – Դէ՜, արի և – Կեռանա՜լ մի: Ի՞նչ, –Մեր, դռնեն հեռանա՞լ մի... Ա՜խ, ո՛ր շունը կհեռանար: Իսկ եթե շուն, գայլ ու գազան Կամ անխնա սրի քաշում, Կամ աքսոր են բռնի քշում Ամբողջ մի ազգ՝ սասա՜ն-սասա՜ն, – Դէ՜, արի և ... Հեռանա՛լ մի: Ինչպէ՞ս, – Աստվա՜ծդ կսիրես... Բայց ո՞ւր է, ա՜խ, ո՞ւր է Աստված, Եթե կույր ու խուլ է Աստված, Եթե «Գթա»-ն զուր է ասված, Նման Աստծուն ինչպէ՞ս սիրես... Ի՞նչ. – Հեռու ես՜ մոռանա՞լ մի... Ո՞նց մոռանալ, ե՜կ մոռացիր, Որ ապրիլյան այն ահավոր Ու ոճրապարտ լուսաբացին Բարբարոսի խուժդուժ ձեռքեր Սուրբ խորաններ կողոպտեցին՝ Խորանները հայ կաճառի, Հայ դպրության սուրբ տաճարի, Հայ հանճարի Ծաղկան ծառի Բոլոր ոստերն անգթորեն կտրատվեցին, Սուրբ մատյանից հայ մեղեդու, Բոլոր էջերն ամենավառ Դարձան մոլի հողմին ավար. Մի գիշերում պոկոտվեցին ու զատվեցին Շեկ աքսորի սև փակուղուց չազատվեցին Ո՛չ մի հանճար, Ո՛չ մի տաղանդ, Ո՛չ մի քանքար՝ Ով որ Պոլսում եղեռնական այդ գարնան կար... Մարդիկ, որոնք կամքով վերին Անցնում էին և պիտի որ անցնէին դեռ Իրենց ճամփան անմահության ու սխրանքի, Բոլո՜րը մեկ՝ Հիմա արդեն կտրում էին ուղին մահվան. Ճանապարհը աքսորանքի... Մի-մի քուրմեր Լեցուն բանիվ ու մեղեդով մեհենական Հիմա պիտի ըմբոշխնեին Թույնն ու լեղին գեհենական Դե՜, բերա՛ն բեր, որ չթքի Եվ քարե սիրտ որ չճաքի Ու ձգվում էր ճանապարհը աքսորանքի: Ձգվում էր նա հայ բրգացած դիակների ստորոտով, Միջահատված մանուկների թաղում հայցող բլրի մոտով... Մարտիրոսված հայ մայրերի կոնքերը սուրբ Ուզում էին ամոթն իրենց անապատի փոշով ծածկել, Դեղին փոշո՜վ, Ո՛չ թե փեշով, Որ և չկար, Ինչպես չկար ո՛չ սրբություն, Ո՛չ էլ Աստված... Լլկանքի մեջ նահատակված անմեղ կույսեր Ու լույս հարսեր, Ջանում էին լանջերն իրենց ծածկել հողով անապատի, Դեղին հողո՛վ, Ո՛չ թե քօղով, Որ և չկար, Ինչպես չկար ո՛չ սրբություն, Ո՛չ էլ Աստված... Դէ,՜, շրթո՛ւնք բեր որ չանիծի, Դէ՜, բեր բռո՛ւնցք, պրկված կռո՛ւփ, Որ չդառնա քինահարույց կրքի խոյանք Ու մխրճվի երկնքի մեջ՝ Իբրև նզո՞վք, Ո՛չ, ի՜նչ նզովք. Իբրև Սաստծու և երկնքի լիրբ հասցեին Մի առնական թունդ հայոյանք... Իսկ աքսորի ճանապարհը վախճան չուներ: Ավերակված հայ շեներից, Իբրև նշան կենդանության, Ահազարհուր ոռնում էին անբուն շներ՝ Հիմարաբար չըմբռնելով, Որ այսուհետ Շունը մարդուց ավելի է գերադասված Նրա՜նց կողմից, Որ կոչվում են մարդ ու Աստված... Բեկված սնե՛ր, Այրված շենե՛ր Եվ մարդկանցից գերադասված անտուն շնե՛ր, Որ երեկվա իրենց տիրոջ Լուռ դիակն են նախ հոտոտում, Ոռնում՝ կարծես այրող ցավից, Ոռնո՜ւմ, վնգո՜ւմ, Մե՛կ օր, երկո՛ւ, Հետո՝ մղված ծանր սովից՝ Երեկ իրենց կերակրող ձեռն են ուտում, Գռմռալով իրենց տիրոջ դին հոշոտում... ... Ճանապարհն այս դժոխային Կարող էր և անվերջ տեվել, Բայց սարսափի օրն է մթնում, Եվ քարվանը արդա՜ր-արդա՜ր, Եվ քարվանը մահապարտյալ Չանկըրըի բանտն է մտնում: Բանտ թուրքակա՛ն Եվ պատրաստված... հայի՜ համար. Քստմնելի լլկանքների՛, Անպատվությա՛ն, Ոչ թե արդեն երազելի մահի՜ համար, – Մի բախտ դժխեմ, Մի անողորմ ճակատագիր՝ Հիմա արդեն ո՛չ անմարմին, ո՛չ էլ անգո, Այլ զնդանի դռան առաջ պահակացած Թուրք ասկյարի արյունկզակ կերպարանքով... Եվ այդ պահին. – Տեր, ողորմեա՛... Առավել քան երբևիցե. Եվ ավելի քան այլուրեք, Այնքա՜ն տեղին, ժամանակի՛ն, Ա՜խ, վարդապե՛տ, գութ է հայցում Տխրալալուկ ամբողջ մի ազգ Քո սևասուգ սուրբ բերանով, – Տե՜ր ողորմեա՛... Եվ զնդանում նեղ ու անձուկ Պղպջում է մի լայն փղձուկ, Մի տաք փղձուկ տղամարդկա՛նց, Որ եղեգան իրենց փողով Թունդ են հանել սիրտը դողով Որ սրտառուչ իրենց տողով Ու երգերով իրենց թովիչ՝ Գարնա՛ն նման լոկ վրդովիչ, Ծայր են տվել շիթ արցունքի՝ Ո՛չ թե ցավի կամ տրտմության, Այլ հուզառատ հիացմունքի՜... – Յաղագըս հարց, եղբարց, մերոց, Որք են տարյալ ի գերություն, – Տէ՜ր, ողորմեա՛... Իսկ հայրերը արդեն չկա՜ն, Եղբայրներին թուր ու ձգան, Վերջ են տվել սար ու ձորում, Ուր ջրի պես ու ջրի հետ Տաք արյունն է նրանց ծորում... – Շիջո՛ զհուր վառ հնոցի, Փրկեա՜ զմեզ, ամենագո՛ւթ... Բայց աղոթքից այդ ի՜նչ օգուտ, Թե հնոցի Ահեղ բոցին Կուլ է տրված հայոց աշխարհ, Ա՜զգը հայոց՝ ցախի պես խառն... – Հայցեմք ի քէն արտասվելով Եվ պաղատիմք զայս ասելով, – Տէ՜ր, ողորմեա՜... Ի՞նչ էր պահում վաղը նրանց՝ Հանճարարվոր այս մեծ արանց, Ի՞նչ մի վախճան բարբարոսի. Անշուշտ՝ զոհի՜, ո՛չ հերոսի... – Ընկալ զմեր աղաչանըս, Լո՛ւր, գթառա՜տ, և ողորմեա՛... Ա՜խ, թե լսեր ու գթառատ եթե լինէր՝ Գազանադեմ այս խուժանին նա կզինէ՞ր Ու շա՞ղ կտար դաշտ ու սարին՝ Ակնից-Արճէշ, Վանից-Կարին... – Ցո՛ւյց մեզ զքո ողորմություն, Տուր աշխարհիս խաղաղությո՛ւն... Խաղաղութի՜ւն... Եթե այսպես գնար քիչ է՛լ, Մեկ էլ տեսար՝ խաղաղությունն իրո՛ք իջել, Վեր է ածել շեն աշխարհը մի շիրմատան, Ուր այլևս չեն էլ ճարվի ապրող մարդիկ, Որ բյուրավոր հանգչողներին երանի տան... – Տէ՜ր ողորմեա՛... Ո՜չ, վարդապետ, ո՜չ չողորմա՛ց, Իսկ քեզ պատժեց պատժով մի նոր՝ Չառավ հոգիդ, Ինչպես առավ նրանց հոգին, Որոնք մյուս օր՝ Շիկադեղին անապատի ավազի պես ծարա՜վ-ծարա՜վ, Աստվածային աչքերում՝ սով, Չսնվելով նունիսկ հույսով, Անգամ թրից կամ գնդակից չխոցվեցին, Այլ պարզապես... այլ պարզապես... քարկոցվեցին... ... Ի՞նչ էր արդյոք այն պատճառը, Որ քեզ զատեց Եվ անջատեց Քո բախտակից ու սրտամոտ ընկերների դժխեմ բախտից՝ Քարկոծվողի սուղ դրախտից Քեզ նետելով մի լայն դժոխք, Ուր ո՛չ մահ կար, Ո՛չ կյանքի շողք: Ա՜խ, նրանցից ինչի՞ համար քեզ զատեցին, Քեզ – այդքա՜ն ուշ – ինչի՞ համար ազատեցին: Եթե դա էր ազատելը... ՂՈՂԱՆՋ ՄԹԱԳՆՈՒՄԻ Ա՜խ եթե դա էր... Գթառատ տերը Թո՛ղ որ ազատի իր ազատելուց... Ինչ է դաշնամուր և ինչ է ստեղ՝ Մոռացան նրա ճարտա՜ր մատերը... Ինքը Բանկալթու իր տան մեջ, այստե՛ղ, Եվ Չանկըրըի բանտի պատերը Արդեն նրանից շատ-շատ են հեռու, Բայց ուղեղի մեջ... բայց ուղեղի մեջ, Կարծես թե կպած նրա թաղանթից՝ Մթան մի քուլա եռո՜ւմ է եռո՜ւմ, Մերթ իբրև ինչ-որ անմարմին զեռուն, Մերթ իբրև ջրի խաշող գոլորշի, – Պտույտ էր տալիս ծանր ու բոլորշի, Պտույտ էր տալիս Ու պոկ չէր գալիս... Երբ անցնում էր նա Բանկալթու մայթով Մի ձայն էր հնչում Հաճախ ականջում. Թվում էր՝ ձայնեց իր Սիամանթոն, Թվում էր՝ իրեն Դանիելն է կանչում... Իրիկնանալիս իր տան սրահում Թվում էր՝ տեսավ զենք ու զրահում Այն վարազադեմ տաճիկ ասկյարին, Որ ձեռքը տարավ շիկացող քարին, Ո՜ւ ճչում էր նա, Ճչում սոսկալի Եվ իսկույն վառում մոմեր ու կանթեղ, Վառում էր, նստում, ու մեկ էլ հանկարծ Աչքերն էր շրջում այստեղից-այնտեղ. Արյո՜ւն էր թվում բոցը կանթեղի... Ու փչում էր նա մոմեր ու կանթեղ... Վեր-վեր էր թռչում հաճախ անտեղի, Ավելի հաճախ... լինում էր այնտեղ, Լինում էր... այնտեղ՝ իր Հայաստանում՝ Կարինում, Մուշում, Վանա ոստանում... Ինքը Պոլսո՛ մեջ, Իսկ մի՜տքը այնտե՛ղ... ... Ասում են՝ Այնտեղ՝ Հայաստան կոչված անհայ աշխարհում Կուժկոտրուկները, որոնց մոմագույն ծաղկաթերթերից Փռվում էր չորս կողմ գինու թանձր բույր, Հիմա (Եվ ընդմի՛շտ) Կարմիր են հագել Ու գինու բույրը փոխարկել արյան մի ծանր հոտի, Որ գրգռում է քոչվոր քրդերի նախրի պնչերը: Իսկ գեղեցկապաշտ բաղեղը կանաչ, Որ չի ախորժում տգեղություններ, Լուռ մագլցում է քարափներն ի վեր, Որ իր սեփական կանաչ թևերով Արյամբ ողողված ժայռերը ծածկի, Շղարշի քերծեր, Որոնց դուրս պրծած ցցերից քարե՝, Ինչպես ժանիքից, Թեպետ չուզելով, բայց ծածանվում է պատմաբան քամուց Հայ հարս ու կանանց երբեմնի գունեղ տարազից մի մաս՝ Արևի՞ց արդյոք, Թե՞ իրենց կրած անլուր սարսափից Այյժմ գունաթափ, այժմ ճերմակած, – Թեպետ չուզելով, բայց ծածանվում է պատմաբան քամուց, Իբրև պատվավոր ինքնասպանության սպիտակ դրոշ... Իսկ այն ծերպերը, Որտեղ մագլցել չի կարողանում բաղեղը նույնիսկ, Ու տեղ չի գտնում քարաքոսն անգամ, Կարմի՜ր ծերպերը՝ Մեկ՝ երկար, մեկ՝ կարճ սյուներով ճերմա՛կ, Նման վիթխարի քարե բացօթյա մի երգեհոնի Հայոց լեռների ամֆիթատրոնում, – Իսկ այդ ծերպերը տնքում են խեղճ-խեղճ Լսողությունից բոլորովի՜ն զուրկ, Երգ ու նվագից բա՜ն չհասկացող Բարբարոս քամու պաղ մատների տակ, Երգեհոնի պես նույն տակտն են տնքում, -Այս ի՞նչ պատահեց... Այս ի՞նչ պատահեց... Իսկ հիմար կկուն, Որ իր թռչնային անթռիչք խելքով Զգում է թեպետ բայց չի հասկանում, թե ի՛նչ պատահեց, Միամի՜տ կկուն Ամէն գարնան հետ ընդմիջումներով եթեր կճամփի Իր հայրենականչ ազդանշանը հեռագրային. Կո՛ւ-կո՛ւ-կո՛ւ (լսէ՜ք), Կո՜ւ-կո՜ւ (ի՞նչ եղաք)... Ա՜խ, իզո՜ւր կկուն կազդանշանի. Ովքեր մեռել են՝ չեն լսի նրան. Ովքեր կցրվեն աշխարհի վրա Մի բուռ գարու պես՝ հավերի առաջ. Մի կուց արյան պես՝ պղտոր ջրերում, Թեկուզ և որսան աղդանշանը՝ սրտերով իրենց, Բայց չէ՞ որ, ավա՜ղ, չէ՞ որ կարող են լոկ պատասխանել Կարոտից մարող սրտի բաբախմամբ, Կսկիծից թացվող թարթումով կոպի, Զայրույթից ուռչող երակի զարկով, Սակայն ո՛չ երբէք Ուրախ ու զվարթ վերադարձողի քայլով կենսաթինդ. - Դո՜փ-դո՜փ (գալի՜ս ենք) Դը՛փ-դը՛փ-դը՛փ (եկանք)... - Դէ, ե՜կ Վարդապետ Մի խելագարվիր... ... Այնտեղ՝ Երկնաչու Սասնա լեռներում, Ժայռեր ու ծերպեր մագլցելու մեջ Ընկուզենիներն անգամ մրցում են իշայծյամի հետ՝ Նրանց ճյուղավոր եղջյուրների պես Բուսնելով ժայռի մազոտ ճակատին... Եվ այնտեղ Սասնա սարում ու ձորում՝ Ծառի տերևին, Փշերի վրա, Մանանայի պես գազպեն էր ծորում, Որ շինականը գար ու հավաքեր, Սակայն... երկնային մանանան փոխվեց Երկրային ահեղ մի պատուհասով... Եվ հիմա այնտեղ՝ Հին Ծովասարի քարերի վրա Գառնարած Դավթի երկաթ տրեխի թողած հետքերում, Ինչպես խաղալիք - փոքրիկ գուռի մեջ, Անձրևաջուրն է քմծիծաղ տալիս Պաղ կիսալուսնի ներում ակնարկող բառերի վրա... Սասնա վիպական Մարութա վանքում Ուխտավորի տեղ բուերն են տնքում՝ Այս փուչ աշխարհի բանը խորհելով... Ընկույզի վրա ընկույզն է փտում, -Հավաքո՜ղ չկա... Ոչխարներ վայրի ու վայրենացած Բարձրիկ սարերից անվախ իջնում ցած, Հասնում են մինչև Մշո բաց հովիտ. -Կրակո՜ղ չկա, Նույնիսկ գո՜ղ չկա... Խմորի տաշտում ցնկնում է կատուն, -Նկատո՜ղ չկա... Եվ տանու կովեր, Թեպետ մոռացած գոմեր ու մսուր, Ըստ սովորության Տանջվում են սաստիկ Իրենց սափորված լեփլեցուն կրծից. - Որ կթո՜ղ չկա, – Եվ խուլ բառաչով քարերի չեչոտ ափին են քսում, - Որ խտո՜ւտ չգայ... Արջերն են լիզում Սասնա մանանան Եվ փորկապ ընկած՝ Թավալ են տալիս հին տաճարների սուրբ խորաններում՝ Իրենց ոռնոցով Ձենով Օհանի տնազն անելով, Էլ չե՜ն վախենում Սասնա ծռերի ուրվականներից... - Դէ ե՜կ, Վարդապետ, Եկ ու մի՛ ծռվիր... Լուսաստղն այնպես պայծառ է շողում Նեմրութի վրա, Ասես աստըղ չէ, Սյլ մի պղնձե նոր կլայեկած թաս է հովվական, Իսկ Կաթըն-Ծիրը Օտարերկրացուն պարզապես ճերմակ մի ամպ է թվում... Եվ հայի որդին, Հրաշքո՛վ փրկված հայի խեղճ որդին Օտար ճամբորդի իր անձնագրով Եթե երբևե ոտքով համբուրի փեշը Սիփանա, Թերևս պիտի Վահագնի ճամփան Նո՛ւյնպես շփոթի ճերմակ ամպի հետ... -Դէ ե՜կ Վարդապետ, Ու մի ցնորվիր... - Իջել է այնտեղ մի ծույլ լռություն սարդոստայնային, Որ հորանջում է՝ ականջ դնելսվ, Թե ե՞րբ կշտացած գայլերը գոնե պիտի զկրտան, Ինչքան չլինի՝ ձայն է կենդանի, Եվ որովհետև գայլը սակավ է հագեցած լինում, Էլ ի՞նչ է մնում, Թե ոչ մրափել Քուն բերող «շարքու» նվագի ներքո Երբ բախտը բերի՝ Տարվա մեջ մի օր Այս բնակազուրկ վիլայեթը գան Զաբիթ-ոստիկան... Տարին մեկ անգամ մրափ հարուցող նվոցը «շարքու». Ո՛չ Ծիրանի ծառ, Ո՛չ Մոկաց Միրզա, Եվ ո՛չ Փեսին գովք. Չպիտի ծորայ Հորովել-ն այստեղ, Ո՛չ Լուսնակն անուշ, Ո՛չ էլ Կալի երգ. Հայաստան կոչված անհայ աշխարհում Չպիտի՜ հնչի հայ պարեղանակ, Հայ երգ Ու Խաղիկ... - Դե ե՜կ Վարդապե՛տ, Եկ ու մի՛ ցնդիր... ... Եվ գեշ գոմշի պես Գիշերը պիտի ծանրորեն պառկի՝ Իր եղջյուրներին երկինքը պահած, Ու լուռ որոճա մի կերպ կուլ տված նախճիր ու ոճիր, Որ հեշտ չի մարսում անասունն անգամ... Մութի թանաքը Պիտի ողջ գիշեր եղեռնի մասին եղերերգ գրի, Բայց առավոտյան թանձր թանաքը կը ջնջվի այնպես , Ինչպես... արյունը և Հարցը Հայոց... Իսկ առավո՜տը... Նա ամեն անգամ Երեխայի պես աչքը կբացի միամտորեն, Եվ ամեն անգամ այնպես կթվա, Թե ոչի՜նչ-ոչի՜նչ կյանքում չի փոխվել. Ուր որ է մայրը բակից ձայն կտա իր քնկոտ որդուն՝ Ցմփոր խնոցու շրմփ-շրմփոցը մի պահ կտրելով... Եի գյուղի վրա նորից կալիքվի նախրի բաառաչը, Այգիների մեջ ծովի հառաչը ծաղիկ կթափի Ջուրը՝ Մարգերի փխրուն թմբերը մկան պես ծակած՝ Լորտուի նման առաջ կսողա... Մոտիկ արտերից, Առը շուռ տալիս, Խոփը կփայլի հայելու նման, Եվ շողքը կընկնի դրացու հարսի շարմաղ երեսին՝ Նրան մի վայրկյան ահաբեկելով, -Ամա՜ն, այ ամա՜ն, – Այդ ո՞ր ջահելն է սիրտ անում նրա դեմքին շողք գցել, Իսկ թե իր մարդը իմանա՜ հանկարծ -Ամա՜ն, այ ամա՜ն, – Իսկ թե իր մարդը իմանա՜ հանկարծ՝ Արյու՜ն կթափվի... Իսկ առավոտը, Երբ ամեն անգամ աչքերը բացի, Մի պահ խաբվելով երեխայի պես՝ Քիչ հետո արդեն նա իրեն կզգա հայի որբ մանչուկ. Կուզենա կանչել, Բայց ձա՛յն չի ելնի, Կուզենա լացել՝ Արցունքներ չկան, Կուզենա գոնե - վերջապես - մեռնել, Բայց... մա՜հ էլ չկա, Չէ՞ որ սերում է Փոքր Մհերի անիծված սերմից... - Դե ե՜կ Վարդապե՛տ, Ու մի խենթանա... Մշո լայն դաշտում, Ծայրից մինչև ծայր, Անվերջ կը սուրա կարոտյալ քամին Եվ մեն մի հատիկ երդիկ չի գտնի, Որ դուրս պոռթկացող ծուխը խլելով՝ վայրի կատվի պես քինոտ գզգզի կծիկը նրա... -Դե ե՜կ Վարդապե՛տ, Եկ ու մի գժվիր... Բյուրակն էր կանչում, Օսմանցին եկավ Եվ թարգմանելով, Բինգյոլ անվանեց. Տաս հազար աղբյուր, Տաս հազար լճակ, Եվ հիմա... հիմա Այդ տաս հազարն էլ մարդ են երազում, Որ գա ու թեքվի իրենց ակունքին, Իրենց ափունքին, Իրենց հայելում իրեն տեսնելով՝ Ծարավը կոտրի՝ «Օխա՜յ» ասելով, – Թե չե ի՞նչ աղբյուր, Թե չե ի՞նչ լճակ, Թե չե աղբյուր ես՝ լճակ կդառնաս, Թե չէ լճակ ես՝ կդառնաս ճահիճ, Կդառնաս տանը պառաված օրիորդ, Մինչդեռ հարսնության առողջ բնազդը խտուտ է տալիս, Մինչդեռ մայրական սուրբ հիվանդության Նույնիսկ ծաղիկը ծեծելուց հետո Քորը չի՜ անցնում... Եփրատ էր կոչվում Եվ... Մուրազ ասվեց, Ջհանդամի գյո՜ռը, թող կոչվեր Մուրազ, Միայն թե գետը գետություն աներ՝ Գերաններ տաներ, Եվ ոչ թե դիակ, Առվույտի խրձեր, կոճղեր ափ հաներ, Եվ ոչ թե գանգեր, ուսեր ու թիակ... Միայն թե գետը գետություն աներ. Գեղջուկը բաներ, Տնկեր ու ցաներ, Գետն էլ իր ջրով մեկը տասն աներ, Խոր քարափների ամայության մեջ Նրա ջրերով աղորիք բաներ... Բայց հիմա... հիմա Էլ ի՜նչ վար ու ցանք, Էս ի՜նչ բան ու ջանք Եվ էլ ի՜նչ ջրտուք, Էլ ի՜նչ ջրաղաց, Ինչպես մտքի մեջ հասուն աղջիկն է տեսնում մատանի, Գետն էլ կամուրջ է միայն երազում: Ու... խեղճ Եփրատը կամուրջ է տեսնում... լոկ երազի մեջ... -Դե ե՜կ, Վարդապե՛տ, Մի՛ խելագարվիր... -Քանի՜ ժողովուրդ Վանա լիճ ունի, – Օտար գրքերում և օտար լեզւով Օտար մարդիկ են այս հարցը տալիս, Եվ ոչ թե Վանից զրկված Վանեցին, Որ հար՛ց չի տալիս, այլ հաստա՛տ ասում, -Էս կյանքում մեր Վան, Էն կյանքում դրախտ... Ա՜խ, Բիայնայի ու Բզնունիքի, Տուշպա և Վանա սրտաձև՜ ծովակ: Վարագա սուրբ սար, Սիփան ու Նեմրութ Իրենց ստվերը - ուռկանի նման - նետում են այնտեղ, Եվ տառեխի տեղ Որսում են գույներ, որ անո՛ւն չունեն, Որ անո՜ւն չունեն... Իսկ այգեստանի բույրերից արբշիռ Եվ Արտամետի հոտերից գինով՝ Խոր քուն է մտնում քամին Ոստանում, Այն խնձորենու հոծ սաղարթի մեջ, Որի պտուղը թափահարելիս Լսում ես նորից Ձույլ կորիզների իրար զարնումը՝ Դեղին սաթերի հատիկների պես: Փրկված Վանեցին այսուհետ միայն իր երազի մեջ Կարող է լսել այդ ձայնը ծանոթ և օտարոտի... -Եթե խելք ունես՝ Եկ մի թռցըրու... Նույն Այգեստանում Ու նույն Ոստանում Եթե զարթնում է գինովցած քամին, Ապա զարթնում է ծոցվոր ծառերից կաթող մրգերի Թմփոցից միայն, Եվ գինովցածի մոլոր քայլվածքով լճափ է նետվում, Որ նրա ջրով քիչ զգաստանա: Ու տաքուկ քամու մոտիկությունից Լիճը – կնոջ պես – սրսփում է լուռ Եվ, ամաչելով սուրբ Աղթամարից, Մեղա է գալիս՝ Իր ալիքները ձեռքի պես մեկնած... Ա՜խ, ալիքնե՜րն այդ, Այդ ալիքնե՜րը... Ձիգ ամիսներով ջուր ու օճառի երես չտեսած Տավարածն անգամ Թե մերկանալով մտնի Վանա ծով, Իրեն լավ թրջի ու դուրս գայ ջրից՝ Կեղտի ո՜չ մի հետք. Եվ մաշկը մեկեն թավիշ է դառնում՝ Անցուլ երինջի կռնակի նման... Վանեցին ուրեմն օճառ չէր առնում Եվ հարստացավ ա՞յդ դրամներով, Թե՞ Շամիրամի դարավոր առուն Այգիների մեջ, Արտերի վրա, Հանդում ու ձորում Ոսկի էր փռում... Ա՜խ, Վանա ծովակ... Երբ մութն էր թառում Սիփանա գլխին, Նեմրութի լանջին Եվ ուղղահայաց քարափին Վանա, – Ջնջելով անջինջ սեպագրերը, – Ծովակի վրա երբ մութն էր թառում՝ Երկինքը համակ հեզ շուռ էր գալիս ջրերում ծովի, Եվ ալիքների աշ######ժ խայտանքը չէր թվում ծփանք. Կարծես թե ջուրը Իր կաթսան ընկած շեկլիկ աստղերի հրից էր եռում: Բայց աստղե՞րն էին բոցկլտում այնտեղ, Թե՞ ազատվելու հուսահատ ճիգով Լող էին տալիս հազա՜ր ու հազա՜ր Վանա կատուներ՝ Վառվող աչքերով, Թե՞ ցոլում էին հազա՜ր ու հազա՜ր քարեր թանկագին՝ Շարժելով Վանա ակնագործների նախանձը անկուշտ... Իսկ ամենից վերջ՝ Երկնի ջատագով Մեծ Արջը իր մեծ փլավքամիչով Ցած էր կռանում, Անծայր ճողփյունով թաքուն ներսուզվում Վանա լճի մեջ, Որ... բազմացընի նրա լազուրով Գոռոզ երկնքի գույները խամրած, Սակայն... քամիչի ծակոտիքներից Լազուրը նորից թափվում էր ներքև, Եվ Վանա լճի համեմատութեամբ Երկինքը դարձյալ խամրած էր մնում Ու մի՜շտ կը մնայ... Ա՜խ, Վանա ծովակ, Բայց ախր քե՜զ ինչ երկնքի խամրելն ու չխամրելը, Եթե քո շուրջը և քո քաղաքում Ծնրադրել է խավարը խոժոռ՝ Աղոթարարի ջերմեռանդութեամբ, Որ չհամենա, այլ հարատևի՛ Իր շողահալած իշխանությունը, Իսկ քո հեռավոր-մոտավոր քույրը՝ Լիճը Սևանա՜... Վարդապետ իմ խե՜ղճ, Բայց և բախտավո՛ր, Բայց և բախտավոր, որ չգիտէիր, Թե իր սեփական արյունի գնով Սևանա լիճը լույսեր պիտի տա ծերպերի՛ն անգամ՝ Հարուցանելով քարայծեամների դժգոհությունը և փռշտոցը. Բայց և ո՛չ մի կերպ չկարողանա Լույս տալ մթնախեղդ քաղաքին Վանա, Վանա ծովակի խավար ափերին, – Նրա հեռավոր-մոտավոր քույրը՝ Իր թանկ արյունը լույսի վերածած լիճը Սևանա... - Դէ ե՜կ, Վարդապե՛տ, խեղճ ու բախտավոր, Եթե կարող ես՝ եկ մի խեվանա... - Համայն աշխարհում Այդ քանի՞ երկիր Արարատ ունի, – Ո՛վ էլ որ չասի՝ Աստվածաշունչը իր մագաղաթե դեմքը դեմ կանի Ու կ'ասի՝ կարդա՛, Այդ քանի՞ երկիր Արարատ ունի, Իսկ Արարա՜տը... Է՜հ անունը կա - ամանում չկա... Վարդապետ իմ խե՜ղճ, Բայց և բախտավո՜ր, Բայց և բախտավո՜ր, որ չգիտէիր, Թե հայ կորովի երիտասարդներ՝ Լեռնագնացներ բարձունքներ սիրող, Մասիսի դիմաց կնստեն գնացք, Որ գնան Կազբեկ, Էլբըրուս գնան, Լեռներ մագլցեն Նույնիսկ հեռավոր սահմանի վրա հնդկառուսական, Մինչդեռ Մասիսի լանջը կուսական Մատնե՜ր է տենչում՝ Հայի տա՛ք մատներ, Որ հպվե՛ն իրեն, Իրեն գուրգուրե՛ն, Իրեն ունենա՛ն... Ու դեռ կան հայեր, Որ հավատում են գոյությանն Աստծո, Թող գիտությունը նույնիսկ պապանձվի՛, Աստծուն ժխտում է Արարա՜տն անգամ՝ Աստվածաշնչի սրբազան լեռը՝ Բախտո՜վ իր դժխեմ... -Դե՜, մի թռցրու խելքդ Վարդապե՜տ... Վարդապետ թշվա՜ռ, բայց և բախտավո՛ր. Քո մտքով անցա՞վ, որ Մասիսն, այո՛, Մեր նոր ու վերջին ոստանի առաջ, Մեր հայրենաքաղց աչքերի հանդեպ, Կարծես թե դիտմամբ ու միտումնորեն Մեզ անխղճաբար պիտի գրգռի՜, Մեր փակված վերքը նորից-նոր բանա, Մագնիսի նման անվերջ ձգելով՝ Գեթ մոտիկանալ թույլ չտա բնավ... Դե, ե՜կ Վարդապե՛տ, Ու մի՛ խենթանա... Ի՞նչ կա ավելի ծանր ու խղճալի, Քան թե կսկիծը որդեկորույս մոր: Իսկ եթե դա էլ քիչ են համարո՞ւմ Եվ սպանվածի դիակը դիտմա՛մբ, Տնկում են թշվառ մոր աչքի առջև՝ Ո՛չ թե մի շաբաթ, Այլ ձի՜գ տարիներ... Դէ՜, եթե մայր ես, եկ մի՛ ցնորվիր... Մեզ լավ է ծանոթ ծաղրուծանակը սյս հոգեխարտիչ, Դա ծանոթ է մեզ քանի դար արդեն, Մեր հայրենասեր թագավորներին ու հերոսներին Այսպես պարսկական դահիճներն էին մորթազերծ անում, Մեջը լցնելով դարման ու չոր խոտ՝ Խրվիլակ շինում Ու բռնի դնում Մորթազերծվածին պաշտողի առաջ, Որ... սքանչանան իրենք իերենցով... Արարատն – այսպէ՛ս – դրել են ահա Երեվանի դեմ... - Դէ ե՜կ, Վարդապետ... ՂՈՂԱՆՋ ՑՆՈՐՄԱՆ Եվ Պատկերներից այս ահազարհուր, բայց և իրական Նախ ցնորվեցին աչքե՜րը նրա Եվ ապա մի՛տքը, Մի՛տքը տիրական... Վայրի աղմուկի, Խոլ աղաղակի, ժխորի տեղակ Մի գերեզմանվող լռություն տիրեց նրա հոգու մեջ. - Գլուխը նրա, Որ մի երկնային լուսատու էր ցարդ, Հիմա փոխարկվեց մի մոլորակի. Նույնն էր արտաքուստ, Բայց ինչպէ՞ս, ինչպէ՞ս, ինչպէ՞ս էր նույնը, Եթե լուսատուն... էլ լո՜ւյս չէր տալիս... ...Նա չհասցրեց զոհել Վարդանին Գոռ Ավարայրի ճակատամարտում, Եվ ինքը զոհվեց. Ա՜խ, ո՜ւր էր գոնե Վարդանի նման, Մեր խաղ ու տաղի զորավարն ուժեղ Վախճան ընդունեց որպես նոր Մուշեղ, Ում վերջին խոսքը նա գիտեր անգիր Դեռ ճեմարանի առաջին տարուց, -Բայց իբրև եհաս ինձ մահս վատթար, Ո՛հ, թե՜ դիպյալ էր ի վերայ ձիոյ... Մեր խարդախ բախտից՝ Նա չընկավ մարտում ու ձիու վրա, Այլ զոհվեց անլուր դավաճանությամբ. Մեր դժխեմ բախտից՝ Նա չըհասցրեց իր օպերայում Թշվառ Անուշին խելացնորել, Եվ ի՜նքը, ի՛նքը, ի՜նքը ցնորվեց... Մեր դաժան բախտից՝ Սասնա ծռերին երգել չտված, Նա ինքը դարձավ նոր Փոքըր Մհեր Ու դեռ կենդանի՛, ո՜ղջ-ո՜ղջ զնդանվեց Հոգեբուժարան – Ագռավաքարում... ... Ով մազապուրծ էր մահից, Վարդապե՛տ, Քեզ կորցընելու ցավից ահավոր Աչքերս լիքը լաց ա... մրմնջաց, Առանց խոսքերի և անեղանակ Էրվում եմ, էրվում այրվելով երգեց, Սակայն... անօգո՜ւտ: Ով առուփախով, գաղթով էր փրկվել, Անզորությունից կրկին մոռացած Հայի անարդար Աստըծո հանդեպ Իր քենը արդար՝ Երկնքին նայեց լուռ պաղատանքով, Սակայն... ապարդյո՜ւն: Ինչ եկեղեցի որ չէր ավիրվել, Եվ ամեն տաճար, Որ ժամերգվում էր դեռ հայ աշխարհում, Պատարագիչի դողդողջ շուրթերով Պահպանիչ ասաց՝ կյանքիդ ի խնդիր, Սակայն... չփրկե՛ց. Հայացքըդ կրկին անկենդան մնաց, Գլուխդ որ ցարդ լուսատու էր մի, Դարձավ մոլորակ՝ պաղած ու անլույս... ՂՈՂԱՆՋ ԱՆԱՆՑ ՍՈՒԳԻ Պոլսին մոտիկ Շիշլի գյուղում, Երկու տարի զնդանվեց նա, Որին մի ողջ ազգ էր պաշտում: Բժշկո՜ւմ են... Ի՞նչ են բուժում, Ուղեղի՜ վէրք, Մթագնած մի՜տք, Որ մնում է թանձր մուժում... Ովքեր նրա միտքը պաշտում Եվ կորստին դեռ չեն հաշտվում, Ուղարկում են նրան Փարիզ: Փարի՜զ, Փարի՜զ... Երկու տարի դեռ չի անցել, Ինչ նա այդպես քեզ էր գալիս, Որ իր ձայնով, սրինգ-փողով, Որ իր մտքով, խելքով պայծառ Գերեր մի ողջ Համաժողով: Փարի՜զ, Փարի՜զ... Հիմա դարձյա՛լ, Վերստին է նա քեզ գալիս, Ո՛չ հիացմունք հավաքելու, Նա՝ մարմրող ու վիրավոր՝ Էլ թև չունի որ հաղթ սուրա, Էլ հուր չունի որ հուրհրա... Ո՛չ «բռավո» Ծափուն «ուրա». Եվ ո՛չ էլ «բիս» Փարի՜զ, Փարի՜զ... Գալիս է նա, որ միտք մուրա... Փարի՜զ, Փարի՜զ... Եղիր բարի՛, Ի սէր Աստծո գթա՛ծ եղիր, Այս ծուռ ճամփից նրան շեղի՛ր Ու բեր շիտակ ճանապարհի. Այնպէ՛ս արա, որ նա դարձյալ Քեզ ողողի մտքով պայծառ, Որ երգերով սիրտդ վառի, Նվագի փող, Շորոր պարի... Բայց խեղճ Փարիզն ի՞նչ դեղ ճարի, Ինչպե՞ս փրկի քո հանճարին, Թե մեկնելիս նավի վրա, Աշակերտներն իր սիրասուն Ծաղկեփունջ են տալիս նրան, Իսկ նա... նրանց բառ չի ասում, Ոչ էլ ժպտում բարի՜-բարի՜, Իսկ նա... փունջը չի հոտոտում, Այլ - անտարբեր - ծովն է նետում՝ Պաղ հայացքը՝ սար ու քարին... Տարվա հետքով սողաց տարին, – Բուժում չկա՜ քո հանճարին... Տարվա հետքով տարին գնաց, – Եվ խազերը մեր հինավուրց, Որոնց ամբողջ տաժանակիր քսան տարի Նա մայրական իր ջանքերով Անխոնջորէն ոտքի հանած՝ Քայլելու էր վարժեցըրել, Դրել ուղիղ ճանապարհի, – Նույն խազերը հիմա դարձյալ Քար կտրեցին ու կոնդացան. Ինչ արված էր երկար ու ձիգ քսան տարում՝ Չար մի հողմով ցրիվ եկավ քար ու սարում... Տարիների ոտնահետքով Նոր տարիներ վրա հասան. Մեկ-տասնըմեկ՝ դարձան քսա՛ն: Տարվա հետքով տարին գնաց, Իսկ նա՝ մեռած անթաղ մնաց: Քսա՜նի տարի անթաղ մնաց Մի սո՜ւրբ դիակ, Սուրբ ու միա՛կ... Տարվա շունչը տարվա հևքին՝ Մեկը մեկից սկիզբ առան, Իսկ նա՝ նման Զմրուխտ հավքին, Նման հավքին մեր Հազարան՝ Ո՛չ գնդակված, Ո՛չ էլ մորթված, Այլ ճակատի բութ հարվածից ուշակորույս. Քսան տարի լուռ թպրտաց՝ Գոնե... Գոնէ չթողնելով հնարք ու հույս Փարատելու մեր ցավը խոր, Ավարտելու կոծն ու սուգը, Մեր հոգու մեջ չորացնելու Սանդեր փորող արտասուքը... Քսա՜ն տարի մեռած-անթաղ. Ե՛ւ մահացած, և՛ ողջանդամ Մի սո՜ւրբ դիակ, Սուրբ ու միա՛կ... Edited March 8, 2007 by hravart Quote Link to post Share on other sites
hravart Posted January 26, 2007 Author Report Share Posted January 26, 2007 (edited) ԱՆԼՌԵԼԻ ԶԱՆԳԱԿԱՏՈՒՆ (Նոր Ուղղագրությամբ) VI. ԱՀԱԳՆԱՑՈՂ ԱՐՁԱԱՆՔ ՂՈՂԱՆՋ ՎԵՐԱԾՆՄԱՆ Ա՜խ, Վարդապե՛տ, Մեռած դանդաղ, Մեռած թեպետ. Բայց և անթագ. Բայց և անփուտ մեր սրբություն. Կարելի էր յաթաղանով, Ջարդով, Խարտով, Դավով-անդավ Բնաջնջել մի ո՜ղջ անտառ, – Անմարդկային մի լրբութի՜ւն, – Եվ այդ մտքից զարհուրելի Չխենթանալ չէ՛ր կարելի: Սակայն չարի խոփը դիպավ ժեռ քարերի, Եվ ժանգոտած խոփը նրա չդիմացավ: Դու՝ Փարիզյան Վիլ-Ժուիֆում, Այդ չիմացար... Դու չիմացար, որ աշխարհով Կայծակեցին ահեղ շանթեր. Եվ ազգը քո որբ ու անտեր, Բզի՜կ-բզի՜կ, Ծվա՜տ-ծվա՜տ. Լքված Աստծուց և մարդկանցից. Զրկված անգամ հուսո գանձից. Ի դեմս ամեն բարեկամի Լոկ տեսնելով ծախու կավատ, Մինչև մրուր դատարկելով Վհատության գավ ու գավաթ, – Նույն ազգը քո հանկարծ մեկեն Վերստացավ նոր մի հավատ. Հոգեվարքի իր մահիճում Հոգեդարձը վերածնվեց, Մի նոր կյանքի հույսով զինվեց... Իմ ժողովուրդ հնամենի, Ինչպէ՞ս գտնել դեռ չստեղծված Բառն այն, որով հնար լինի Քեզ ճշտորեն անվանելու... Դու՝ Պատմության մութ առեղծված, Դու՝ Մարդկության բարդ հանելուկ, Տեղն ու տեղդ՝ զարմանալի... Քեզ որտեղի՞ց այն բանալին, Որով կյանքի դուռն ես բացել, Այն դարավոր Հաստ դուռը, որ Ճակատի դեմ քո լուսավոր Փակվել է միշտ, շրխկացել: Քեզ դարեդար հալածելով, խուժդուժորեն սրածելով՝ Սպանեցին, Խաչ հանեցին, Սակայն մնաց դեռ հայությունն, Առանք նորից մենք հարություն, Եվ ո՛չ իբրև մի նոր Հիսուս, Այլ... հայի՛ պես: Դարեր ի վեր վառում են մեզ, Այրում են մեզ, Դարձնում մոխիր Հնոցի մեջ խուլ չարության, խարույկի մեջ քեն ու ոխի, Ու տաք մոխիրն անգամ թրջու՜մ... Սակայն ոգին մեր հայության Թե այրվեց էլ, ո՛չ, չի՜ կորչում. Ելք է ճարում նո՛ր հարության, Եվ... ո՛չ որպես փյունիկ թըռչուն, Այլ... հայի պես... Սակայն ոգին մեր հայության Ավելի ճիշտ՝ չի՜ մոխրանում, - Միևնույնն է, թե չարության Հուրը թեժ է կամ մարմանդ է, Չի մոխրանում, Այլ ճախր անում, Սավառնում է ոգին հայի, Եվ... ո՛չ իբրև հեքիաթային Կախարդական սալամանդըր, Այլ... ի՛ր նման՝ Հայ ոգո՜ւ պես... Դիակներով ձորն է լցվում, Դիակներով վիհն է խցվում, Արյուն հագնում սարավանդը... Հարվածում են մեզ մահացու, Վերքի վրա նոր վերք բացում... Ջարդեր հայտնի, դավեր ծածուկ, Կործանումներ գունակ-գունակ... Դժխեմ բախտի մատյանի մեջ Սպառումի հազա՜ր սյունակ... Իսկ մենք տոկուն ու կենսունակ, Ինչի՞ նման,- դե եկ ասա... Իսկ մենք՝ տոկուն ու կենսունակ Հենց... որպես հա՜յ, Հենց... որպես հա՜յ... Արցունքն՝ աչքին, Վերքը՝ կրծքին, Պատա՜ռ-պատա՜ռ, ծվատ թեպետ, Քո ժողովուրդը, վարդապե՛տ, Զնդանումիդ քսան տարում Ջանաց ասել մնաս բարև Ամեն բանտի ու զնդանի, Մտավ հզոր մի ընտանիք, Ուր հույսը նույն Դարձել էր սյուն, Նույն երազը՝ ծածկող տանիք... Մեր կեղեքման ու մեր տանջման, Մեր վերահաս բնաջնջման Ահեղ մտքից ցնորվելով, Դու չիմացար, որ հորվելով՝ Հանձնվելով խավար հողին, Չփտեցինք մենք հողի տակ, Այլ վազի պես մեր խաղողի, Երբ որ հասավ գարունը տաք, Հողի մեջ էլ մեզ ուղղեցինք, Գարնան շնչով ընձուղեցինք Ու կանգնեցինք՝ նորից շիտակ, Իսկ գարո՜ւն էր, Ի՜նչ գարուն էր... Եվ դարավոր մեր արյունը Պատանորեն տաք պղպղջաց, Հին ավիշը, նոր ավյունը Կրկին եռաց մեր բնի մեջ, Անցավ ջարդված ճյուղքի միջով, Ու մեր ծերուկ հոգին ճչաց Նորածինի զնգուն ճիչով: Չլիացանք փրկված քիչով, Թե պաղ էինք, շուտ հալվեցինք Ու շատացա՜նք, ծավալվեցի՜նք, Եվ ուր կուզես՝ հայ մի անուն, Որ մեր պատիվն է պահպանում, Մեր մեծությունն է վեր հանում, Դռներ բանում պանծացումի, Հեռու տանում համբավը մեր... Երեկ դեռ որբ ու սովագար՝ Մենք շողացինք անբավ գանձով Ծովից զրկված, մի ազգ անծով՝ Եվ տվեցինք մենք... ծովակալ... Արդեն վաղո՜ւց, վաղո՜ւց թեպետ Կորցրած զորք, սպարապետ, Ոտնահարված՝ բանակներից, Ապրած գրոհ, ջարդ ու արշավ, Եվ... քո ավեր տնակներից Ծնունդ առան բյուր զորապետ, Գեներալներ ու հայ... մարշալ... Դարեր ի վեր Մարմինը մեր, Մարմինը մեր խեղճ ու տոկուն Հիսուսի պես չարչարեցին, Բայց քիչ էր դա, Հասան հոգուն, Նաև հոգուց մեզ զրկելու Մի անհոգի ճար ճարեցին. Ո՛չ մի երգիչ՝ մեզ երգելու, Մեր մահն անգամ ողբերգելու Ո՛չ մի երգիչ... Եվ չարեցի՞ն: Այն էլ ինչպէ՜ս, ի՜նչ արեցին... Բայց - ո՛վ հրաշք - պէտք չէր մի դար, Ոչ էլ կես դար, որպեսզի մենք Ծնունդ տաինք մեր... Չարենցին, Որ... չծնվեց մորից արդար Եվ ուժ չառավ նրա կաթից, Այլ... դուրս թռավ մեր հեքիաթից՝ Իբրև եղբայր մի արժանի Սիամանթո-Վարուժանի, Կրտսեր եղբայր, կրտսեր զավակ, Որ պիտի գա և այն անի, Ինչ չարեցին միջնեկ-ավագ... Մենք մատնըված ջարդ ու գաղթի, Անբախտներից անբախտ կյանքում, Բազմաստեղյան հոծ երկնքում Մենք՝ զուրկ նույնիսկ աստղից բախտի, Հիմա փրկված չար ու անգութ Սամում-խորշակ ուրագանից, Ողջ աշխարհին երեկ անյայտ Մեր երկնասեր Բյուրկանից Ոչ թե անհայտ կամ դեռ հեռու Աստղի ծինն ենք ազդարարում, Այլև գտնում հազարաբյուր Աստեղաբույլ- Աստղասըփյուռ, – Եվ գիտության հոգնած դեմքով Անց է կենում թարմ մի զէփյուռ... Նույն երկնի տակ, նորից այնտեղ՝ Արագածի ձնոտ լանջին, Ուր չէր վառվել Լուսավորչի Առասպելյա ոչ մի կանթեղ, Վերին կամքով ոչ արարչի, Այլ հայորդու Մտքով արթուն Փնջվում են արդ, Դառնում կանթեղ Կոսմիկական ճառագայթներ... Դու մեր անթաղ, բայց և անփուտ, Տրոփասիրտ մեր սուրբ մումիա, Թեկուզ մարած, բայց վառվելիք Մեր հոգու ջահ հազարամյա, Դու չիմացար և որտեղի՞ց իմանայիր, Թե Մասիսի սուրբ փեշերից Մինչև լանջը Հիմալայի, Անունովդ հպարտացող մի Կվարտետ՝ Քեզ յուրովի կրկնելով, Քո հարկադիր կաշկանդումն է, որ կավարտեր՝ Սկիզբ տալով քո վերահաս արձակ կյանքին, Հետզհետե ահագնացող անլռելի արձագանքին՝ Երկրից երկիր, Սրտերից սիրտ, Շուրթերից շուրթ՝ Արևաշատ հայրենիքիդ երկնքից լուրթ Մինչը Կարպատ ու լանջերը Հիմալայի... Դու՝ երազկոտ, և չիմացար, Ա՜խ, որտեղի՞ց իմանայիր, Որ այն, ինչ քո ազգամեծար Ու մեծ հոգով դո՛ւ կամեցար՝ Որպես երա՜զ մտքի շշո՜ւնջ, Պիտի մի օր ստանա շո՛ւնչ, Ստանա ձև՛... Դու չիմացար, Եվ որտեղի՞ց իմանայիր: Մինչդեռ հիմա, հիմա... Նայի՜ր... ՂՈՂԱՆՋ ՄԱՐՄՆԱՎՈՐՎԱԾ ԵՐԱԶԻ Քանի՜ աչիկներ, մանչուկնե՜ր քանի, Քանի՜ նորատի, պարման-պատանի Աչքերը սևսաթ, դէմքերը սուտակ, Ձեռքերին սրինգ, շեփոր ու ջութակ, Դպրոցից գալիս դպրոց են գնում՝ Պայուսակներում ու թևերի տակ Քո երգ ու տաղի պրակները տաք... - Դե ե՜կ, Վարդապե՛տ, եկ ու հավատա՜: Որպես նորորակ հոյակապ տաճար Եվ մեր պատմության ու մեր քերթության Օջախ մի անշեջ ու սուրբ մի կաճառ, Մատենադարա՜նն ահա, խազագէ՛տ, Մի շէնք փառակազմ ու հրաշակերտ, Ամենապարփակ մի շտեմարան, Որտեղ պահվում է հունձքը մեր հոգու՝ Մեսրոպյան տառի կնիքը վրան, – Եվ նրա կողքին՝ Մեկ այլ շինություն Անցուդարձողի ուշք ու միտք գերող, Հայոց Առաջի՜ն Կոնսերվատորիան՝ Քո ամենասուրբ անունը կրող... -Դե ե՜կ, Վարդապե՛տ, ու խոսքեր ճարիր... Մկրտված ոգով քո սուրբ հանճարի՝ Քանի՜ երգչուհի, քանի՜ հայ երգիչ, Եվ քանի՜-քանի՜ հայ երաժիշտներ՝ Քոյասիրահար ու քեզապաշտներ, Ելած քո ազգի բեղուն ընդերքից՝ Բեմերի վրա համայն աշխարհի Մեր տաղ ու պարի Թովչանքն են ցրում, Բուրմունքը փռում Մեր բան ու բառի: Դե ե՜կ, Վարդապե՛տ, մի՛ ժպտա բարի... Մեր երգի հունը լայնացընելով, Համանվագի շարքեր ծնելով՝ Ճախրում են Նորքից մինչևիսկ Նյու-Յորք, Սևանից մինչև գոռ Նիագարա Քանի՜ երգաստեղծ ու նվագարար: Ու նրանց ամեն նոր համերգի մեջ, Ու նրանց իրե՛նց և - ամենքի՜ մեջ - Դո՜ւ ես. հոր նման արյուն ես դարձել, Փոխարկվել ջղի, նոր ձև ստացել: Դո՜ւ ես, նահապե՛տ, դու ես այն յան-ը, Որ հայություն է հաղորդում նրանց Իսկույն ճանաչվող հայ ազգանվանը, Հայկական շունչն ու անտես ա՛յն ոգին, Որ համակում է նրանց ամենքին, Եվ որ աշխարհն է զգում-հասկանում, Ինչպես Եվրոպա՛ն, այնպես էլ Ասիան, Այն շունչն ազգային, մշտառկա ոգին, Որ կյանքում նո՛ւյնպես ունի ազգանուն՝ Քո՜ անունը սուրբ, քո՛ -Կոմիտասյա՜ն ... -Դեհ ե՛կ, մահացա՜ծ, ու մի համբառնա, Դեհ արի՛, պանդո՜ւխտ, Երկիր մի՛ դառնա... ՂՈՂԱՆՋ ՎԵՐԱԴԱՐՁԻ Ու վերադարձա՜վ... Նրանից առաջ Աշխարհասփյուռ մազապուրծ հայեր, Դիպվածն էր որոնց չար մահից պահել, Որպեսզի հետո տա լաց ու հառաչ Եվ -ի տրիտուր- իր հերթին տանջի՜, – Աշխարհասփյուռ-մազապուրծ հայեր Կրկին հայրենի հողն էին դառնում, Մարած շեների կրակը խառնում, Որ ծուխը փնչի, Երդիկը շնչի Սեգ Մասիսների աչքի հանդիման, Փեշերի վրա Արագածների՝ Ի հանգստություն բյուր ընկածների: Վերադառնում էր, գալիս էր հիմա Նա՝ անթաղ զոհը նույն առուփախի, Խելաբորբոքը նույն սառ ու պաղի, Մեր պար ու խաղի, Մեր երգ ու տաղի, Այն միակ հույսը և ապավենը, Մեր հինն ու նորը իրար շաղկապող Ծիածանակերպ այն ժապավենը, Որ հատվեց մի օր դանակով չարի, Եվ որին ահա քսա՜ն ձիգ տարի Նախ՝ վերափոխման ակնկալիքով Եվ ապա տենչով հանգստանալու, Սպասում էինք՝ Սիրով բանալու Մեր վերքն՝ սպիով, ներկան՝ գալիքով. - Գալուստիդ մեռնի քո կարոտ յարը Ախպեր ջան, արի՜, դե արի երթա՛նք... Նա՝ Հեռագնաց մեր կարոտյալը, Նա՝ Մինուճարը, զավակը մեր թանկ, Նա՝ Հեգ պանդուխտը մեր քսանամյա, Վերադառնում էր, գալիս էր հիմա. – ... Քո գալո՛ւն մեռնեմ, ... Կարո՜տըս առնեմ... Աև էր գնացել՝ բեղ մորուքը սև, Վարդապետական սև սքեմ հագած: Սև էր գնացել՝ եկավ ճերմակած... ... Ա՜խ շատը կուլ տամ, գոնե քիչն ասեմ, Անաստված Աստված, բա քո ինչն ասեմ. Գնացել էր նա, Հիմա բերեցին. Գնաց՝ սեփական ոտքերի վրա, Իսկ հիմա բերին Իսկ հիմա նրան Մեր տաղերեցին Ահա բերեցին... ձեռքերի վրա... -Վախ, մէրդ մեռնի, Ծաղկաթափ նռնի... Գնաց այն պահին, Երբ ահի՛, Մահի՛ Շունչն էր մոլեգնում որպես չար խորշակ, Երբ կուլ էր գնում ողջ ցեղը հայի, Ու դեռ չէր փակվել մի գազանային Մարդակերական անկուշտ ախորժակ, - Երբ հիմա հեռվից դառնում էր նա տուն, Մի տուն Որ փրկված ամեհի հողմից Շինվել էր կրկին և ամեն կողմից Խաղողի վազով երեսն էր պատում: - Գարուն է, արի, Վա՜խ, քեզ ի՜նչ արին... Ու վերադարձավ հողն իր հայրենի, Որին առհավետ կորցըրած կարծեց, Եվ հենց ա՛յդ, հենց ա՜յդ միտքը վայրենի Որդի պես նրա ուղեղը կրծեց... Ու վերադարձավ Արարատներին, Արագածներին իր քառակատար, Իր հող ու ջրին, անարատներին, Իր տաճարներին ու պալատներին, Իր արտին, այգուն և արոտներին, Անցյալ, Ապառնի, Ու հարակատար Բոլորանվեր ա՛յն կարոտներին, Որ մնում էին հավէտ անվտար, Որ կիտվել էին քսանհի՜նգ տարի Իր մթար սրտում, Վթար մտքի մեջ՝ Ա՛յն դժբախտ օրից, երբ Մայր տաճարի Գավիթը թողած, ցաված ու խռով Նա գնաց Պոլիս Եվ ապա... Փարիզ... - Ա՜խ գալըդ լիներ, Գնալ չլիներ... Ու վերադարձավ մեր սուրբ հեռական... Ահավոր մտքից ինքը խելագար՝ Չգիտեր թեկուզ, որ քսան տարում Վառ ղողանջումը իր զնգուն զանգի Արձագանքել էր խելագար թափով՝ Լացով հիացման, Որոտուն ծափով Ելել էր, հորդել և նոր մի ափով Հասել, խառնըվել ուրիշ հոսանքի: - Ումուդ ջան, նանին Քո ցավը տանի... Ու վերադարձաւ, Որ էլ չգնա, Որ մրսած հոգին նորից տաքանա, Ժողովրդական սիրո տաք օդով, Որ չիմանալով, դառնա սեգ կոթող՝ Ողորկ գրանիտ ու բրոնզ հագած, Եվ այնտեղ... նրա հերքը ճերմակած Առաջվա նման - ընդմի՜շտ - մգանա, Հայացքի մուժը այնտեղ չքանա Աչքերը փայլեն իրենց հին ցոլքով, Ու նորից ցրեն Ու փռեն Չորս կողմ Մարդեղացումը աստւածայնության, Եւ սուրբ բերանի մնջախաղ-երգով, Շարժումով ձեռքի Կրկին տա դասեր Դասեր մեներգի Բազմաձայնությա՜ն... - Աչքերըդ պայծառ, Բերանըդ՝ տաճար... Նա վերադարձաւ. Եւ ողջ մի երկիր, Ժողովո՜ւրդ մի ողջ սրտով վշտառու Ելավ հերթ ի հերթ, Եկավ շար ի շար՝ Իր խաղ ու պարի, իր տաղ ու երգի Կախարդիչ մոգին հրաժեշտ տալու... - Իմ կանաչ արև, Ի՜նչ մնաս բարև... ՂՈՂԱՆՋ ՀՐԱԺԵՇՏԻ Արագածի, Արարատի Հայացքի դեմ սգավոր, Սև տուֆակերտ մի պալատի Տրտմահանդես դահլիճում Պառկած էր նա՝ Որպես անթագ, բայց հիրավի թագավոր, Որ ունի գահ. Բայց ոչ երբեք իր սեգ գահից վար իջնում: Եվ գահազուրկ մի ժողովուրդ, Որ, իբր արդար հատուցում, Հեղափողել մի ողջ աշխարհ Ու ջարդել էր հին գահեր, Հիմա ուրիշ մի արքայի Ծով հարգանք է մատուցում, – Ու փղձուկն են հազիւ պահել Կին, տղամարդ, ծեր, ջահել: Քարացել են ակնածանքից Սև երիզով դրոշներ, Հա՜յ պետական դրոշներ, Լսո՞ւմ ես դու, Վարդապե՛տ: Եվ մի ամբողջ մայրաքաղաք, Մայրաքաղա՜ք, ո՛չ գաղութ, Իր հոգու մեջ - վերջի՜ն անգամ - Աշխատում է դրոշմել Կերպարանքը քո սիրելի, Քո դեմքը թանկ, որ թեպետ Երգերիդ պես չի շողշողում, Որ ցոլուն չէ ու ջղուտ, Բայց գունատ է ո՛չ որբի պես, Այլ մի արդար սրբի՜ պես... Ու կանգնում են պատվո պահակ Մասի՜ս, Սիփա՜ն, Արագա՜ծ՝ Ճերմակահեր գլուխն իրենց աճյունիդ դէմ վար հակած... Ու կանգնում են պատվո պահակ Հայոց պետեր, Վարպետներ, Հայ աշխարհի մեծերն ամեն, Ամէն երեց ու ավագ... Եվ քեզ ծնած մի ժողովուրդ՝ Հիմա դարձած քեզ զավակ, Հրաժեշտի խոր տրտմութեամբ միաժողով ու հավաք, Կքված ցավից հայրակորույս, Կիզված վշտի խոր տապից՝ Գալիս է լուռ, գալիս հերթով, Որ հոգու մեջ խոր տպի Մասունքներիդ սրբազան տեսքն ու դէմքը քո, Դէմքը սուրբ... ՂՈՂԱՆՋ ԹԱՂՄԱՆ ԵՎ ՀԱՐՈՒԹՅԱՆ Թաղման թափորն անվերջ ձգվեց Աբովյանից մինչև Պանթեոն, Որտեղ արդեն, ամենից վաղ, Հրազդանն էր նրան կոծում՝ Եղերամոր եղանակով: Եվ մարդկային ծովի վրա հանդարտ ճոճվեց Պսակներով առագաստված մի սուրբ նավակ... Դարձել էին հուղարկավոր Բազմահազար երեվանցիք, Եվ... ոչ միայն վերջին ու նոր մեր ոստանի Բնակիչներն արտասվաթոր, Եվ ոչ միայն մի ժողովուրդ, Որ ապրում էր իր պետության սահմաններում, Եվ ո՛չ միայն մի ժողովուրդ, Որ փռված էր ողջ աշխարհի լայնքի վրա, Այլև... բոլոր մեր զոհե՜րը միլիոնավոր, Մեր բյուրավոր մեռելն՜րը, Որ մինչև իսկ չարժանացան... թաղման ծեսի, – Բոլո՛ր նրանք, որոնց բախտից ահազարհուր Կորավ և սա՜, Սա՝ զոհը մեր ամենամե՛ծ... Հայաստանյան լեռներն էին հուղարկավոր Եվ գերեվար լեռները մեր՝ Կարսից-Զէյթուն... Բուրվառում էր հայրենաշունչ բուրիչ քամին... Զանգակաձայն իր դուստրերից Նա՛, որ ուներ Հայկից առած անուշ անուն, Շիրիմ կոչված այն փոսի մոտ, Որ հիրավի պիտի կոչվեր նոր Խոր Վիրապ, Անմարդկային լռության մեջ սկիզբ տվեց Պահիպատշաճ Չինար ես-ին. -Կեռանա՜լ մի... Ու կեռացան-խոնարհվեցին բյուր գլուխներ... Արցունք կաթեց պսակներին, Լսվեց փղձուկ համատարած՝ Իբրև երգի մի յուրտիպ նվագակցում... Եվ չէր ճարվի բոլորի մեջ մի անձ գոնե, Որ ակամա և մեկուսի չմտածեր. -«Չի կեռանա». Վկան, նաև առհավատչյան՝ Արարատն էր՝ երկնաձիգը, Արագածն էր՝ իր չորս անկոր կատարներով, Ինչպես նաև այս երգը նույն, Որ հայցում էր - ... Հեռանա՜լ մի: Հեռանում էր: Բայց հեռանում Ահավասիկ այս իրիկվա արևի պես, Որ բնավ էլ մայր չի մտնում, Այլ իր լույսով ողողելու Ուրիշ ու նոր կողմեր գտնում: Հեռանում էր: Բայց հեռանում, որ մոտիկից հեռանալով՝ Հեռուներում լայն ծավալվի ու տարածվի, Որ կիսատը նոր լրացվի Եվ տարածված ու լրացված՝ Երբևիցէ չմոռացվի: Եվ իզուր էր երգը խընդրում. Մոռանալ մի... ...Երբ սկսեց աճյունն իջնել Շիրիմ կոչված այն փոսի մեջ, Որ հիրավի պիտի կոչւէր նոր Խոր Վիրապ, Նույն այդ պահին հայ երկնքից Հանկարծակի անձրև՜ տեղաց. Զարմանալի զուգատիպո՞ւմ. Թե՞ իսկապես երկինքն անգամ Ողբում էր քեզ՝ Խաղա՜ղ-տրտո՜ւմ-հանգստարա՜ր իր անձրև ով... ...Երբ սկսեց աճյունն իջնել Շիրիմ կոչված այն փոսի մեջ, Որ հիրավի պիտի կոչվեր նոր Խոր Վիրապ, Այդ վայրկյանին ո՞վ չլսեց, Որ բովանդակ աշխարհով մեկ Փռված բոլոր եկեղեցիք հայահավատ Իրենց բոլոր զանգակներով ու զանգերով Դէպի երկինք ղողանջեցին. - Դռներըդ բա՜ց... Եվ հայկական տաճարների բյուր բեմերից Կոմիտասյան Պատարագ-ով Ժամերգեցին քե՜զ, Կոմիտա՛ս: -Երբեմն էի լուս, և այժըմ Խավար եմ և ստւեր մահու... Ո՛չ, այս անգամ սխալվեցի՜ր, պատարագի՛չ, Նա լույս էր վառ ու լույս է արդ, Ու կմնա միշտ լույս զվարթ, Լույս՝ աչքերում հայ մանուկի, Լույս՝ մտքի մեջ հայ պարմանու, Հայ հարսների պտղած ծոցում, Հայ թոռնօրոր նանիների Ինքնամոռաց ժպիտի մեջ, Հայ այրերի ու հայ կանանց Ջերմ սրտերում սիրատրոփ: Քեզ, Վարդապե՛տ, Անփուտ հողին ի պահ տալիս Իզո՜ւր էին պատարագում թաղման երգով, -Ի վերինըն Երուսաղեմ... Ո՛չ թե թաղման երգն էր պատշաճ, Այլ հարության վառ մեղեդի՜ն. -Փառք ի բարձո՜ւնս... Օրհնեա՛լ ես դու... Օրհնեա՜լ ես դու, Եվ չես թաղվում ու հող դառնում, Այլ թաղվելիս հարութի՜ւն ես կրկին առնում... -Օրհնեա՛լ ես դու. Գա՜ռն աստուծոյ... Ա՜խ, գա՛ռն արդար, որ զոհ գնաց Եվ անդանա՜կ զոհվեց չարին՝ Արհավիրքի այն սև տարին, Երբ հայ երկրում հայ չմնաց... -Ելն ի բարձունս... էառ աւար, Բաշխեալ պարգևս... որդւոց մարդկան... Պարգև բաշխեց Որդիներին իր տարաբախտ ժողովրդի Եվ... մարդկութեա՜ն: Պարգև բաշխեց Աստծո՛ նման՝ շռայլորե՜ն, Եվ բաշխելով՝ հարստացա՛վ... - Գովե՛մք զքեզ, Բարեբանե՜մք... Բայց դրվատման ի՞նչ խոսքերով Բարեբանենք և քեզ գովենք, Թե աղքատ է հանկարծ թվում Բառարանը մեր հայկազյան... Ի՞նչ խոսքերով բարեբանենք Քե՜զ Վարդապե՛տ... Դո՜ւ - Վարդապ՞տ... Դու ամենայն Հայոց երգի Վեհափառն ես, Դու՝ մեր երգի Մեսրոպ Մաշտոց, Գիրն ու տառն ես Հայոց երգի: Հայոց երգի անծիր հերկի Ե՛ւ ակոսն ու խորունկ առն ես, Ե՛ւ մատընտիր սերմը նրա, Ե՛վ խոստումը գալիք բերքի... Եվ ծիրանի մեր այն ծառն ես, Որ ինչքան էլ ճղակոտոր՝ Շտկըվել է ու բար տվել, Ու... մեր դարդը իրար տվել... Եվ հայրենի այն ծիծառը, Որ հավիտյան բույն է դրել Մեր հոգու մեջ, Մեր կիսավեր ու դեռ կանգուն տաճարների Ու մեր երկնի գմբեթի տակ... Դու՝ մեր տավիղ, Եվ քո լարը Մինչև անգամ և հատվելիս Հայերեն է նորից ճնգում: Դու՝ մեր սրտի ձայնալարը, Մինչև անգամ վհատվելիս Հայերէն ես դարձյալ տնքում... Դու ես քարը Եվ սրբատաշ մեր պատշարը. Հացը օրվա Եվ նեղ ժամի մեր պաշարը. Մեր փակ հոգին, բաց աշխարհը, Սրբագործված մեր նշխարը. Եվ մեր ճարը՝ Օտարամուտ ախտի դիմաց. Խնկածավալ մեր տաճարը՝ Օտարահոտ աղտի դիմաց. Վերադարձի մեր պատճառը՝ Մեր հարկադիր գաղթի դիմաց. Համահավաք մեր հանճարը՝ Ազգասփյուռ բախտի դիմաց... Դու մեր հաստատ Մասիս սարը՝ Վստահելի թիկունքն ես մեր, Մեր երգերի Ծովասարը Ու բյուրակյան ակունքն ես մեր, Մեր արնոտված հավքի լեզուն, Մեր կարոտած ֆիդան յարը, Մեր լեփլեցուն հոգիների ձայնատարը, Մեր երգերի խա՛զը-նոտա՛ն-ձայնատա՛ռը Ձայնասփի՜ւռը կենդանի Ու ձայների թանգարա՛նը, – Մեր հայկական երգարա՜նը... Արտը մեզնից՝ դու ես մաճկալ, Հարդը մեզնից՝ ցորենը դու, Հարթը մեզնից՝ կատար դո սեգ. Լուրթը մեզնից՝ երկինքը դու, Շուրթը մեզնից՝ դու համբույրը, Ցուրտը մեզնից՝ իսկ դու՝ կրակ, Իսկ դու՝ օջախ, Իսկ դու՝ թոնիր... Եվ մեզանից արդ ընդունիր Երախտիքի այս խաչբո՜ւռը, Այս խաչբուռը՝ քո՛ իսկ հերկի: Ընդունիր դո՜ւ, դո՛ւ՝ մեր երգի Մշտահնչուն նվագարան. Ընդունիր դո՛ւ՝ մեր ցաքուցիր Մասունքների հավաքարա՜ր. Դու՝ խազերի մեր քերական, Դու՝ հոգևոր մեր շարական. Դու՝ սրբազան մի ավազան, Որ մեր հոգին ախտահանեց. Դու՝ բիբլիական մի գավազան, Որ ուր դիպավ՝ աղբյուր հանեց. Դու մեր կարոտ ու մեր մորմոք, Մեր տաղի քուրմ, Մեր խաղի մոգ, Մեր մշտահունչ ու մշտարթուն, Անլռելի զանգակատուն. Edited March 8, 2007 by hravart Quote Link to post Share on other sites
Recommended Posts
Join the conversation
You can post now and register later. If you have an account, sign in now to post with your account.