ԴԱՆԻԵԼ ՎԱՐՈՒԺԱՆ

[hravart]

Հ Ա Ր Ճ Ը

Դանիել Վարուժան

ԵՐԿԵՐ

«Սովետական Գրող»

Հրատարակչություն

Երեվան

1984

Այսպիսով «Գեղեցիկի և Զորութէան» ձոնն է հնչելու այսօր

Փա՜ռք սարբինային. Ներոն կ'արբենա:

Հարճը… զի յոյժ գեղեցիկ էր, եւ երգէր ձեռամբ:

Մովսես Խօրէնացի, Գիրք Բ

Ա

Գարնանամուտ երեկո մ'իր պալատին մէջ մարմար,

Բակուր, Սիւնեաց Նահապետ, շքեղ հանդէս մը կու տար,

Երբ Ուղևոր մը յանկարծ մըրըրկարշաւ կը հասնի

Լուսնկափայլ ճամբայեն` մեծ դըրան քով արքենի:

Ձին կը հևայ, ու բերնին փըրփուրն` հողմէն միշտ խլւած`

Կը թըրջէ թամբն համօրէն, ասպանդակներն ոսկեմած:

Հեռուներէն ան կու գայ, զայս կը մատնէ թէ՛ փոշին,

Որ դիզվեր է խավերուն մէջ թիկնոցին թավիշին,

Թէ՛ նըժոյգին վըրնջիւնն աստեղացունց մաքրությամբ`

Որ կը խընդրէ ախոռին գոլուտ հանգիստը անթամբ:

Բակուր այդ հիւրն իր անձէն և անունէն կը ճանչնայ.

Բագրատունին Տըրդատն է, հըզօր իշխան ու փեսայ

Տիրան հայոց արքային, որ կը փախչի Մարաստան.

Կը փախչ ան` զի կինն իր, Տիրանի դուստրն աննըման,

Գանակոծեր է խըստիւ, պալատէն դուրս արտաքսէր,

Խուզելով, իբր անարգանք, անոր խարտեաշ գանգուրներ:

–«Տրդա՛տ,– կ'ըսէ Նահապետն,– այս գիշեր քուկդ է իմ տուն.

Մարաց աշխարհն հեռու է, և դու անշուշտ պարտասուն.

Մըտի՛ր սրահը տօնին, թող իրարու դէմ փըշրին

Մեր բաժակներն, ու մեր սէրը մըկըրտէ թող գինին»:

Եվ կոչունքի կը բազմի Բագրատունին վտարանդի

Աջ կողմը ճիշտ Բակուրին` որ իր կարգին կը նըստի

Գահի մը վրայ` որուն լայն թիկնատեղն է քանդակւած

Բագոսը` եզ մ'որթերով պըսակելու ըզբաղած:

Սեղանի շուրջը արդէն Մեծամեծերն հայկազուն

Դէմ հանդիման բազմէր են, բայց ո՛չ իրենց մեծանուն

Աստիճանին համեմատ, այլ սուրերու մեծութէան;

Հոն են ճորտերը Սիւնեաց գավառներուն երկտասան,

Լերան ազատ զավակներ, միշտ զրահի մէջ կուրծքերնին`

Որոնք հըզօր կումբի պես ջահերու տակ կը փայլին:

Հոն կան նաև բըդեշխներ, ազատանին քաջարի`

Որ կը պատմեն թէ ի՛նչպէս կ'որսան վարազը վայրի

Ազնըվատոհմ սեպուհներ ոսկեճարմանդ խլաներով

Գինւոյ բաժակ ի ձեռին կը ծիծաղին կէս գինով:

Պալատին մէջ ծով մը կայ ծիծաղներու և լոյսի`

Որ գաղջօրէն ծուփ առ ծուփ դռներէն դուրս կը հոսի:

Կոչնականները զարմիկ պատերն ի վար կախեր են

Որսի գալար շեփորներն ու վահաններն ոսկեղէն.

Եվ նիզակները, դեռ թաց վարազներու արիւնով,

Տըրձակ տըրձակ կը հանգչին հըսկայափեղկ դըրան քով:

Լայնակոնք սըրահը քըսան սիւներով է կառուցւած`

Որոնց վըրայ կը շողան քըսան ջահեր դէմ դիմաց.

Եվ այն քըսան սիւներուն մէջէն քըսան գերիներ

Կը բերէն թանկ սաներուն վըրայ` խորոված երէներ`

Որոնց շոգին քըմապարար կը բարձրանայ ոլորուն

Ջահերուն շուրջը կազմելով խըլատեռեր ծըփծըփուն:

Ըսպասներն ալ սեղանին մեծարժէք են. և կարծես

Արծաթազօծ դըգալներն ու դանակները նոյնպես

Փողփողումին տակ լոյսին փայլակներ են աղմըկոտ`

Որ կը ծըփան դիպակեայ նըվարտանին վրայ փութկոտ:

Ծաղկակալներ են դըրւած երկայնքէն ի վեր սեղանին,

Որոնցմէ եղկ բուրումներ շուրջը արբշիռ կը սըփռին.

Ծաղիկներուն ընդմէջէն, քըրքիջներուն հետ թըրթռուն,

Կը նըշմարւին ըսպիտակ ակռաներն հիւր ճորտերուն.

Եվ գինիին թանձըր հոտն և խահերուն գոլորշին

Վեր բարձրացած` կը սքողեն կատաղութիւնն այդ ճաշին:

Կու գայ համեղ գերերին` որով Սիւնիքն է առատ,

Զոր եփեր են տատրակի սըրտիկներով անարատ:

–«Աղավնիի սիրտ ուտենք,– կը կոչէ ճորտը Բալի,–

Որ ունենանք վագրի լեարդ»:– «Ես այդ մասին աւելի,–

Կը կատակէ յանկարծ մին,– կընտըրեմ սիրտը՛ կընոջ»:

Ծիծաղելով այն ատեն կից վերնատունը ամբողջ

Կ'ալեկոծի, ուր ժողււած հայ տիկիններ բազմական

Կ'ընեին նոյն խըրախճանքները նոյն շուքով տօնական:

Այն ատեն ներս կը մտնեն երկու ջուխտակ գերիներ

Կրելով երկու լախտ վարազ սաներու վրայ ոսկեհեռ.

Եվ ուրիշներ նոյն թիւով` իրենց ուսին վրայ ունին

Ըսկուտեղները նուռին, սափորները յորդ գինիին.

Յաղթանա՜կն է այս խրախին: Հեղեղ մ'յանկարծ վարդերու,

Իբրև ամէն տիկին արձակէր սիրտն իր աղու,

Վերնատունէն կը տեղան կոչնականաց վրայ գինով:

Քանի մ'ասպետ կը կոփեն վահանն իրենց աշտէով:

Աղաւնիներ աւասիկ կամարին տակ կը ճախրեն,

Եվ ծայրն իրենց թևերուն մըխըրճելով ծուլօրէն

Շատըրվանին մէջ` որ լոյս կ'ողբայ բակին առընթէր,

Կու գան իրենց թռիչներէն վար անձրևել մարգրիտներ:

Ու վարդ, տատրակ հոն խառնւած հեղեղներով ճաճանչի

Կ'ստեղծեն դրախտ մ'ուր կարմիր հեշտութեան նուռը կ'աճի:

Մատըռւակներ աւասիկ կարապնավիզ սափորով

Բաժակներուն մէջ գինին կ'հեղուն դէմքով մ'անխըռով:

Բագրատունին այն ատեն, կորովաբիբ Տըրդատես,

Դաշխուրանն իր վեր կ'առնու, և.–«Ասպետնե՛ր,– կ'ըսէ,– ես

Վանատուրին սէրմնայորդ, և տըռփածոց Աստղիկին,

Անոր` որ հուրն է արու, անոր` որ հողն հեշտագին

Կ'ըմպեմ ի փառս: Անոնց տռիփն ու համբոյրները հաւէտ

Այգիներուն մէջ ձեր թող ծաւալանան ծաղկաւէտ»:

–«Ձեր Թագաւոր աներոջ,– կ'ըսէ Բակուր,– սուրբ կեանքին

Ըմպենք որ մեզ կը պահէ խաղաղութէան մէջ հեշտին»:

–«Թագավորի՜ն, որ կ'հանգչի,– աղաղակեց ճորտ մ'յանկարծ,–

Ձիւներուն մէջ Մասիսի»: Այս յայտնութիւնն հեղակարծ

Ներկաները ապշեցուց:–«Մեռա՞ւ Արքան մեր հայոց…»:

–«Արդ իր դիակը կ'իշխէ յաւերժանիստ սառին ծոց:

Գուժկան մ'երեկ ագռաւի երագութեամբ հոս հասաւ,

Պատմեց թէ ի՛նչպէս Տիրան խեղդըւած է բըքազրավ:

Կ'ըսեն թէ թագը միայն ձիւներէն դուրս է մնացած,

Որուն վըրայ կը շողայ դեռ հայ արևը Մասեաց»:

Շըրջան ըրավ սև լուրն այս պալատին մէջ բովանդակ

Գինեփըրփուր բաժակէ մ'ավելի ե՛ւըս արագ,

Որ միմիայն արբեցուց բերկրանքներով անպատում

Տըրդատի սիրտն` որ մինչև արքային մահն էր սըրտում:

–«Խըմե՜նք,– ըսաւ,– ու տօնենք Արշակունի գահերուն

Թավալումներն անդունդի և մեղկանքի մէջ փըցուն»:

Եվ հազիւ հազ շըրթներուն դըրաւ գավաթն հրահոսան`

Վերնատան մէջ աչքերն իր զոյգ մ'աչքերու դիպեցան:

Կին մը իրեն կը նայեր, կը զգար սըրտին մէջ շըմոր.

Իր կազմին վրայ կ'հիանար, առնագեղ, խրոխտ ու հըզօր,

Հըզօր` վիզովն առիւծի և բիբերով աստղահեռ`

Որոնց բոցեն այրելու համար անգամ մ'իսկ բավ էր

Որ անոնց մէջ հանդըգներ առնաբաղձ կին մը նայիլ:

Հըզօր` մարտիկ գըլուխով, լայնշի լանջքով անարգիլ

Որ ճոշանին մէջ կ'ուռեր կոհակի պես փըրփրազեղ.

Հըզօր` թիկնով մեծադիր, բազուկներով առնագեղ`

Որոնց միջեն կը սիրեն կիներն իբր օ՛ձ գեղածալ

Բիւր ձևերով գալարվիլ ու ծըվարիլ ու տաքնալ:

Վերնատան կինը սարսռաց: Տըրդատ մեկ ձեռքը հենած

Սեղանին վրայ, միւսով տաշտը բերնին գըլխիբաց,

Անոր կապոյտ աչքերուն հառած աչքերն իր մըթին

Խըմեց երկա՜ր– փըրփուրեն մինչև մըրուրն– իր գինին:

Հետո ծոցեն դուրս քաշեց խուրձ մը դեղձան մազերու

Մութ ամպեն դուրս մացառվող ճաճանչներու պես աղու.

Եվ անով իր գինիոտ բերանն աղեկ մը սըրբեց…

Անոնք մազերն էին իր գոռոզ կընոջ` զօր բրածեծ

Ըրավ ու ա՛յսպես ահա ծաղրեց այն էգն անուղղա,

Եվ ապշեցուց ամենքն այդ իր անսովոր գործին վրայ:

Հազիվ Տըրդատ սեղանին դըրավ գավաթը թափուր`

Լոյսէրու հոծ ծովուն մէջ թնդաց սըրահն ընդհանուր.

–«Վարձա՜կն ահա, տեղ բացեք, վարձա՜կը, վարդ տեղացեք.

Մազերուն մէջ, ոտքին տակ մարգարիտինե՜ր լեցուցեք» :

Սանդուխներէն վերնատան վար կ'իջներ կին մը խաժակ.

Կը թըռվռային գըլխուն շուրջ աղավնիներ ըսպիտակ:

Ճաճանչավուխտ քողին մէջ աստըղ մ'էր ան` որուն մեծ

Աչքերուն մէջ սևեռուն Տըրդատ գինին իր խըմեց:

Այդ ժամանակ սրահ մըտան հինգ ծերունի գուսաններ,

Ուսէրուն վրայ վիժանուտ գանգուրներով լուսահեր.

Ոլորակեց տավիղն հեշտ, փանդիռն հնչեց փառակոչ,

Նըման արծաթ կարկուտի երգ ջաղբեց դա՛փը դողդոջ.

Եվ յոթնաղի քընարին որովայնին մէջ տոսախ

Նըվագի ծով մ'ըսկըսավ մըրըրկոտիլ աղեբախ:

Հետո յանկարծ միացած բոլոր լարերն իրարու

Պանծացուցին անգամ մ'ալ փառքերը հին դարերու,

Երգը հըզօր դիքերուն, Դիցուհիի ոսկեմայր,

Երգն աստղահմա քուրմերուն` որոնք բագնին վրայ մարմար

Վըզան օձեր այրեցին բոցերուն հետ ծառացող.

Երգն` ասպետի մը զարմիկ, դիւցազներու զինաշող,

Որոնք նըման կայծակի տեգերն` իրենց պիրկ ձեռքին`

Փաղանգներուն կազմը կուռ արիւնառուշտ ճեղքեցին.

Հընչեցուցին երգերն հուսկ մեհենական պարերու,

Սերն հայկազուն կոյսէրուն և հարճերուն գինարբու`

Որոնք այգվոյն զովալից հովանիին տակ պառկած

Լոյս ծոցն իրենց կը թողուն սեպուհներուն համար բաց:

Կոչնականները համուռ դեպ գուսանները դարձան,

Որոնց մէջտեղ ըսկըսած էր պարել կին մը դեղձան:

Վարձակն էր ան, Նազենիկ, նազելագեղ անունով:

Հասակն ամբողջ կը թըրթռար բարտիի պես հողմախռով.

Դաշներգը իր ջիղերուն դաշներգին հետ լարերուն

Կը միանար, կը սըփռեր համանըվագ մ'հարաճուն:

Յոթն հարճերն հերքը խարտյաշ մատվըներով նախանձոտ

Արաբական իւղի մէջ օծաներ են քաղցրահոտ.

Եվ գըլխուն շուրջը պըսակ մը վարդերու հիւսէր են`

Որոնք եթէ ճըզմըվին անշուշտ արիւն կը ծօրէն:

Կը շողշողան ունկերուն ծայրը օղեր փողփողէջ

Աստղերու նման ցոլալով անրակներուն փոսին մէջ.

Արմունկեն վեր աջ բազուկը կը խածներ սեղմօրէն

Նուրբ մարգրիտով հելուզւած ապարանջան մ'ոսկեղեն.

Իսկ վիզեն վար մինչև ծայրն ըստինքներուն սևապտուկ

Կը բոլորվի վառ մանյակ մը լոյսէրով հեղեղուկ:

Եվ այնքան նուրբ է զառքաշեն` որ կը բըղխե դեպի դուրս

Ազդըրներուն գաղջութիւն և կաթնագոյնը սընդուս.

Մուճակներուն մէջ խարտեշ կաղապարւած ոտքերն ա՛լ

Դռոյթ տալով կը սկըսին հատակին վրայ պար դառնալ:

Կոչնականները լըռիկ հիացումով քարացած,

Մարմնակարկառ, ապշոպյալ, աչուներով լայնաբաց,

Կը դիտեն զինք: Նազենիկ նախ կ'օրորե մեղմօրէն

Ալապաստրե ուսէրուն վըրա գըլուխն հըրեղեն`

Ներկաներուն շըրջելով զոյգ մը աչքերը աղվոր`

Ուր կ'ընկղմի մարդ հեշտին, բայց դուրս կ'ելլե վիրավոր:

Վեր կը վերցնե հոլանի բազուկներն իր հուլօրէն

Լայնշի քողին կապուտակ խաղաղութէան ընդմէջեն

Զոյգ մը տոսախ բամբիռները մատերուն մէջ ճարտար

Հանկարծակի կը հընչեն, կ'ըլլան պարին կառավար:

Մարմինն ընդհուպ կը զոփա, կու տան ոտքերը դըռոյթ,

Եվ ան իր իսկ շարժումին անդունդին մէջ հորձանուտ

Կարծես վայրկեան մը այլևըս աչքերե կ'անհետի`

Ինչպես երկնի մէջ կորսվող լուսադայլայլ մեղեդի:

Օ՜, այդ մեծ պարն հեթանոս` որ Աստղիկի կը ձոնեն,

Գեղեցկութէան այդ աղոթքն, աղոթքը այդ մըսեղեն.

Օ՜, այդ իրանը ճապուկ ելևէջովն ըստինքին`

Որոնց մէջ կաթն իսկ կ'եռա հուզումներէն սաստկագին.

Օ՜, թևերն իր լուսածղի` օձերու պես պարարակ

Կարծես երկար կրթըւած կախարդ սրինգով ներդաշնակ.

Եվ զիստերն իր արսռագեղ, գեր երաստանը շամբոյշ.

Եվ բոլորին իբր առանցք մէջքն ուռիին պես քընքոյշ`

Որուն շուրջ մարդ պիտ' ուզեր բազեղի նման փաթթըվիլ,

Եվ վերջապես հիւթասպառ բաղեղի նման թառամիլ:

Բամբիռներն իր կը հընչեն ձեռքերուն մէջ սաստկօրէն

Իբրև օրենք մարմինին բիւր ձևերուն հոյաշեն.

Բամբիռնե՜րն իր կը հընչեն, ու անոնց երգը բիւրեղ

Կը քաղցրանա մեղրի պես ջահերուն տակ լուսազեղ.

Եղունգներով հինայւած մատերէն վար աղածրի`

Դաշնակութիւն մ'հրաշալից մազերուն մէջ կը ծորի:

Բամբիռներն իր կը հընչեն, այնքան ճարտար` որ կարծես

Անոր ձեռքերն Ապողոն թաթախեր է տարփակեզ

Սըրտին մէջ իր տավիղին: Գործիքին ձայնը կերկեր

Կը զեղու սրահն` ուր շատօնց գուսաններն ա՛լ չեն նվագեր:

Կոհակներուն մէջ լոգցող աղկիոնին հանգունակ

Ան կը լողա մատերուն երգերուն մէջ ներդաշնակ`

Որոնց ի լուր տատրակներ ահա կու գան խառնըվիլ

Ցանցին մէջ իր մազերուն, իր մազերուն հիատեսիլ`

Որոնք, ալիք առ ալիք, կ'երթան սըփռիլ ման ի ման

Ասպետներուն գըլխուն վրայ արշալոյսի մը նըման:

Կոչնականները գինվո մէջ թաթախւած, տըռփագին,

Բոլորը լուռ, սալացած` ըզմայլանքեն գեղեցկին

Կը դիտեն մրրիկն այդ կընոջ գանգուրներուն մետաքսե:

Ան կը ճախրե՜, կը ճախրե՜, կատաղօրէն կը ճախրե՜:

Երբոր ետև կը թէքի` կուրծքին վըրա հոյաշեն

Բըլուրի պես կը դիզվին ըստինքներն իր սարսըռալեն.

Եվ վարսէրն իր վիժանուտ, ուսէրն ի վար հոսելով,

Կ'երթան փըփրիլ հատակին, հոն կազմելով ոսկի ծով.

Ան կը ճախրե՜, կը ճախրե՜, սանձակոտոր կը ճախրե՜…

Հոգվոյն մէջ` ծով, շուրջը` լոյս, ան Կիպերեան Աստղիկն է`

Որ իր չորս կողմն հավաքած աղավնիները լուսեղ

Փորձեր կ'ընե թըռչելու ինքն ալ անոնց հետ մեկտեղ,

Եվ հևհևուն, ծիծաղկոտ, վարդի մը պես բըռնըկած,

Վերջին թափով կը սուզի կապոյտին մէջ վերասլաց

Թողլով որ քողն ամպերէն հորձանապտոյտ իյնա վար

Տիոնիսեան բագնին վրայ, գինիին մէջ հըրավառ:

Ա՛յսպես պարեց վարձակն ալ, մինչև որ քողն հոգիին

Հոն թաթախեց դիրտին մէջ ամեն մարդու բաժակին:

Ա՛լ հոգնած էր ու քըտնած, կ'ուռեր ծոցն իր լուսեղեն,

Երբոր վերջին ճախրին մէջ Տրդատ բըռնեց բազուկեն

Եվ ծունկին վրայ նըստեցուց, գգվեց գըլուխն ոսկեհեր:

Վարսէրն ի վար շիթ առ շիթ կը ծորեին քըրտինքներ.

Ձեռքերուն մէջ դեռ տենդոտ, Բագրատունվոյն ճոշին վրայ

Կը դողային բամբիռներն իր մարմնոյն պես դիւրազգա:

Տըրդատ մատերը անոր համբուրելով մի առ մի

Եվ շամբշելով անոր հետ զերդ սեղեխներ վաղեմի.

–«Նահապե՛տ, ո՞վ է,– ըսավ,– վարձակը այս լուսաստինք:

Եթէ Աստղիկ երկնի մէջ Վահագնի մ'օր հանձներ զինք,

Ու կաթիլները սէրմին ըլլային նոյնիսկ աստղեր`

Դարձյալ այսքան չըքնաղ ծնունդ մը երբեք չէր բողբոջեր:

Այս կինն ինձ տուր, եթէ չէ օրեն` որ մենք ընենք վեճ.

Արշալոյսին թող մեկնիմ արշալոյսն այս գրկիս մէջ»:

Բազմականներն ըսկըսան նախանձահոյզ քըրքըջալ.

Բակուր ծածուկ մախանքե մ'ակռաներն իր ձիւնափայլ

Սեղմեց. և նուռ մ'որ ձեռքին մէջ բըռնած էր այն ատեն,

Ըսկըծանքեն ըսկըսավ ճըմլել: Ըսավ.–«Իշխա՛ն քաջազեն,

Վըրաց երկրեն, ուր կիները կը ծաղկին վարդի պես,

Զայն նիզակովս եմ շահեր, մարտիկներու ընդդէմ վես

Մղելով երկար պայքարներ: Այժըմ ներե որ ըսեմ`

Թէ իմ հարճս է, և չ'ըլլար քեզ աղախին մը նըսեմ:

Եթէ կ'ուզես` որ մեր զոյգ բաժակներն այս մըտերիմ

Հազիվ թափուր գինիե, չլեցվին արյամբ ոխերիմ`

Թո՛ղ զայն, իշխա՛ն»: Բնավ չանսաց Բագրատունին սըրարբած

Սեղանեն վեր բարձրացուց դաշխուրանն իր գինեմած

Ու ձեռքովն իսկ զայն խմցուց, ծունկին վըրա, վարձակին`

Որ կը ժըպտեր ըմպելու ատեն ժըպտով մ'հեշտագին:

Իր գողտըրիկ բերանին երկու կողմեն ընդհոլով`

Թափեցավ քիչ մը գինին ու ծոցն ի վար սահելով`

Գընաց լճակի պես կարմիր ժողվիլ պորտին մէջ անհայտ:

Երբ դեռ բոսոր էին կզակն ու շըրթունքները, Տըրդատ

Զանոնք առած բերանին մէջ համբուրեց կըտղանքով`

Զվարթ հեղուկին մնացորդն ըսպունգի պես ծըծելով:

Լըռեց սրահը համուռ: Բոլոր դարձած Բակուրին

Կը նայեին, որ կը լմեր դեռ նուռը մէջն ագուռին:

Ամեն մարդ հոն թափվելիք արեան մը հոտը կը զգար…

Նահապետն ա՛լ վեր ցատկեց տեղեն իբրև քանասար.

Գնաց որ հարճն ազատե, ջախջախե գըլուխն Ասպետին`

Որ կինն իր տան մէջ կը լլկեր` իբր իր ողկոյզն իր տաշտին:

Այս որ տեսավ Տըդատես վարազացավ ու խոպաց.

Հրեղեն սիւնի մ'էր նըման, դահլիճին մէջ` վերամբարձ.

Կոպիճներուն մէջ աչքերն ըսկըսան ժիր թավալիլ

Մերթ ծովուն խորն ընկլուզվող գունդերու պես հրատեսիլ:

Ձախ թևով հարճը գըրկեց, հետո–«Հա՜, հա՜,– քըրքըջաց,–

Էգ վագրին հոտն ըմբոշխնել արու վագրի՜ն է տըրւած»:

Եվ միշտ ժայռի պես կանգուն, շընչելով բոց աչքերէն,

Հուժկու ձեռքով սեղանին վրայյե խըլեց, իբրև զեն,

Մեծաքանդակ ըսկուտեղ մ'ամբողջ պղնձով կուռ ձուլւած,

Գազանացավ, փըփըրեցավ, շամբշոտացավ ու մըխաց.

Եվ ուղղակի արձակեց զայն Բակուրի ճակատին…

Վերնատան մէջ ահեղ ճիչ մ'արձակեց տան տիրուհին,

Ճորտ ու սեպուհ բոլորն ալ դուրս պուղեցան զահանդած.

Որոնց բազուկն էր միշտ վատ` երբ հոգին էր սըրարբած:

Սակայն կարծես մըրգակալն այն վրիպեցավ հըրաշքով,

Եվ Բակուրի լոկ մեկ ունկն արիւնառուշտ խլելով`

Գընաց բաղխիլ դիմացի մարմար սիւնին մեծադղորդ

Թոթափելով անկե վար կուճեր, կայծե լուսահորդ:

Ոմանք սատար փութացին Նահապետին կարեվեր`

Որուն խըլւած ականջեն, ճըմլւած քունքեն կը հոսէր

Հոն գինիի սափորին մէջ արիւնն իր թըխագոյն,

Այն ժամանակ Նազենիկ սարսափահար, յանկարծոյն,

Փաթաթվելով Տըրդատի պարանոցին` ողոգեց.

–«Այս հարկին տակ, ո՛վ ասպետ, ա՛լ բաժինս է գան ու ծեծ.

Դուն որ գիտցար զիս վտանգել, ազատե արդ շուտափոյթ,

Երբ ես հոժար խըմեցի ձեռքեդ գինին քու սիրոյդ`

Հարկ է ասկե վերջ խըմեմ Բակուրի թոյնն ոխութէան.

Դուն հոս արիւն թափեցիր, և պիտի ե՛ս քավեմ զայն:

Զիս հեռացուր այս երկրեն, եթէ չէ գործ մ'արքենի

Որ ասպետի մը վրիպած հարւածը կին մ'ընդունի»:

Ու ավելի ցած ձայնով հարեց.–«Ես քեզ կը սպասեմ

Արշալոյսին` որ մոտ է: Մեծ դրան քով արեգդէմ

Կա թուզի ծառ մը` որուն սաղարթներուն ընդմէջե

Պատուհանիս ճրագն առկայծ ճամբորդներն հար կը տեսնեն:

Հոն կը սպասեմ ես քեզի վարդենիի մը նման,

Որ կոկոններն իր բանա պիտի կուրծքիդ վրայ տիտան»:

–«Ձիուս առջի խըրխինջին պատրաստ եղիր, Նազենի՛կ,

Դեռ ճրագդ արփվոյն շառայլեն չընըվաղած` կը մեկնինք»:

Ըսավ Տրդատ: Թուրը մերկ միշտ ափին մէջ շողարծարծ,

Տալով կամա երևոյթը մեկնումի մը անդարձ,

Գընաց թամբեց երիվարն ու խավարին մէջ, անտես,

Անհետացավ քառատրոփ, փայլակնացայտ ամպի պես:

Կոչնականներն ահաբեկ, կոչնականներն հիազարհուր,

Գինո՜վ ու վա՜տ, մի առ մի պարպեցին սրահն ընդհանուր.

Լոկ կոյր գուսան մ'երգին մէջ անվերադարձ տեսլացած`

Դեռ լռութէան մէջ կը նվագեր սիւնի մը հաղթ կռթընած:

Բ

Ահա առտվան շողերէն հագեր է վարդ ու սուտակ

Պատուհանին առջևի թըզենի ծառն ընդարձակ`

Որուն ետև հարճն արթուն.– «Ինչո՞ւ չեկավ,– կը խորհի,–

Արտոյտն ահա արձակեց կալին մէջ երգը բարի.

Եվ պալատին պահապան շունն արթընցած ման կու գա

Բակին մէջ` մերթ միզելով պատերն ի վեր շըրջակա:

Ինչո՞ւ չեկավ, ո՛վ Երկինք»: Հորիզոնեն հեղակարծ

Արփվոյն ճաճանչն անդրանիկ սլացավ ինկավ շողարծարծ

Նազենիկի խուցին մէջ. դալկացավ լոյսը ճըրագին:

Օ՜, ի՞նչ խրխինջ, ի՞նչ դոփիւն, ի՞նչ փոթորկում թանկագին…

Կու գա իշխանն ազատել զինք Բակուրի նախանձեն:

Պատուահանին ներքև՛ է Տրդատ ձիուն վրայ արդեն:

Բերկրանքեն հա՛րճը խայտաց. զեղան աչքերը վըրդով

Անպատմելի խընդությամբ, ինչպես երկինքն` արևով,

Գիշերն ամբողջ ինք հոն էր, զով խավարին մէջ արթուն,

Հանդերձներովը պարի, բամբիռներն ալ` մատերուն.

Աստղերուն տակ աղոթող բագոսուհվո մ'էր նման`

Վարդերը դեռ հանդէսին մազերուն մէջ ցիրուցան,

Եվ լանջքը մերկ` որուն վրայ թափւած գինին խըրախին

Տակավին միշտ կը սըփռեր իր զըվարթ բոյրը չորս դին:

–«Ձեռքդ երկարե, 'սավ Տրդատ»:– «Դու գիրկդ բաց, կը ցատկեմ»:

–«Գըլուխդ, ըզգո՜ւյշ, չըփշրես լանջապանիս զրահին դէմ»:

Եվ Նազենիկ անհամբեր հեղեղին հետ վարսէրուն

Ասպետին մռայլ ծոցին մէջ նետեց ինքզինքը սարսռուն,

Եվ զայն հեղ մ'ալ ողողեց մազերովն իր դարալիր:

Դափրեց նըժոյգն և ռունգերը փեռեկած լայնալիր`

Հորիզոնին դարձուց գլուխն ու մըտրակի մ'հարւածով

Թաղվեցավ իր արշաւին ամպրոպին մէջ փոշեծով:

Փա՜ռք մեծազօր կենցաղին ասպետական դարերուն`

Ուր պաշտվեցավ Գեղեցիկն ու Զորութիւնը արբուն,

Եվ խորհրդանիշը անմահ Գեղեցկին, Զորութէան`

Փըրփուրներու Դիցուհին Ըստինքներով ռոշնական:

Փա՜ռք ձեզի միշտ, գանգրահեր ո՛վ ասպետներ արդընկեց,

Որոնց զրահով վերտըւած լանջքերուն տակ բաբախեց

Սիրտ մը հավետ անձնըվեր` տըկարներուն, ընկճւածին,

Եվ գեղանի կիներուն, անոնց մարմնոյն բիւր գանձին:

Փա՜ռք ձեզի միշտ ձիամարտեր, մկունդխաղեր շանթասլաց`

Որոնց օդին մէջ շաչուն տեգերն յանկարծ բըռընկած`

Կայծակներու խաղն եկան երկրիս վրայ փոխադրել.

Վիշապասպան սուսէրներ, ժանգոտելու անընդել,

Կառարշաւներ փոշեմուղ, գուպարահաղթ ոգորներ

Շառափնաթափ տեգ տեգի, կումբ կումբի դէմ ոսկեհեռ

Փա՜ռք ձեզի միշտ, ո՛վ որսէր թըրթռուն ձայնով շեփորին,

Երբ լիճին քով վիրավոր կ'իյնա եղնիկն ողբագին,

Եվ վարազներ արդնահար կը թավալին մարգին վրայ`

Որոնց կողեն արիւնն հորդ կրակի պես կը մըխա:

Փա՜ռք ձեզի միշտ ավարներ, հափափումներ կիներու`

Որոնք տըվին իրենց տարփն ու համբոյրները աղու

Առիւծներու քաջութէան, և ո՛չ ոսկի հորթէրուն

Որոնց սիրտերն առավ լոկ սուրերու ծայրը փաղփուն:

Փա՜ռք ձեզի միշտ, ո՛վ դարեր ասպետական կենցաղին,

Ուր մարդիկ հզօր և անկեղծ էին նըման գինիին:

Առաքինի քաջութէան տեղ նենգն այսօր կը տիրե.

Փոխան տեգին հոլանի` պատեանի մէջ դաշոյնն է`

Որ կը շողա մութի՛ն մէջ, կը ժանգոտի՛ արևին.

Ոճիրներն արդ խավարի լռութէան մէջ կը դարբնվին

Մըխոտ ճրագի լոյսին տակ ծըռած գունատ մարդերէն:

Երբ արեգակը նընջե` մեղքերն հայնժամ կը գործեն:

Չեն պաշտեր կնոջ մարմինին դաշըն ձևերն հըրահրուտ

Լոգցըւած բիւր ջահերու շառայլներով հոսանուտ:

Կինը մարդուն միացնողը Աստղիկի սիրահոդ

Լուսեղ մատերը չե՛ն բնավ, այլ շանսըխուրը ցեխոտ:

Գեղեցկութիւնը ծընունդն է Զորութէան հորձանքին`

Ինչպես մարգրիտն օվկիանի անդունդներուն մոլեգին:

Բայց այսօր չե՛ն քանդակեր սուսէրներով կորովի

Գեղեցկութէան սուրբ բագինն` ուր իգութիւնը խընկվի:

Բավական է լի գավաթ մը Միւնիխի գարեջուր,

Որ աճուրդի հանւած սէրը գնեն մարդիկ քրեիքուր,

Սեր վաճառվա՜ծ, ոչ նվիրւած` ինչպես պըսակ սարդենի

Զոր հերոսին համար սուրն աստւածներէն կ'ընդունի:

Եվ այժըմ մարդն այս դարուն, մարդն ըղեղին տակ կըքած,

Ո՛վ ասպետներ հեթանոս, եթէ բաղխե ոտքն յանկարծ

Ձեր բազուկի մեկ ոսկրին` որ հողին տակ ճերմկած է,

Անոր հըսկա զանգւածեն կը սարսափի, կը կարծե

Ձեզ առասպել դարերու առասպելյալ գազաններ,

Ո՜վ ասպետներ հեթանոս, ո՜վ ասպետի ոսկորներ:

Գ

–«Տե՛ս, Նազենիկ, ինչպես դաշտն ըսպառեց ձիս վըզանուտ

Ա՜յնքան երագ` որ կարծես մոխիրի մէջ բոցանուտ

Սըմբակներն իր խըրվեին: Ան հպարտ է, իմ Սիրուն,

Երբ այդ մազերըդ խառնւած կը զգա իր հորդ բաշերուն»:

–«Ո՛վ իմ ասպետս և իմ քաջըս, մըտրակե՛ անդադրում`

Մինչև որ սա անիծւած Սիւնաց սահմանը թողում:

Սարսափն է դեռ սըրտիս մէջ, բայց մեն մի դռոյթը ձիուդ

Հոգիիս մէջ կը սպաննե երկիւղի տրոփ մը անգութ:

Ո՛վ իմ ասպետս և իմ քաջըս, մտրակե՛, անդադրում»:

Այսպես անոնք խոսելով` հըճըվանքով մ'անպատում

Կ'արշաւերին դեպ Շիրակ: Տըրդատի լայն կուրծքին վրայ

Կը հանգչեցներ` հարճն ամփոփ` գըլուխն իբրև լուսնկա.

Մերթ ոտքերն իր կը զարներ ձիուն փորին տըղընդեր,

Մերթ Տըրդատի անութին տակեն ետև կը նայեր,

Հորիզոնին շըրջելով կապոյտ աչքերն` որոնց մէջ

Բերկըրանքներ կը հիւսէրին շողերն առեչ առ առեչ

Միշտ մեծցնելով հոյսը զվարթ` ծախւած ճամբուն մեծությամբ:

Շանթ կը տեղար արեգակը երկընքեն վար անամպ

Իր տոթին տակ խեղդելով կենդանութիւնը շուրջի.

Կարծես հողին մէջ ղողւած ըլլար ամեն մեկ ճըճի.

Միմիայն մերթ կը լսվեր բըզզոցը թավ զամբուռին,

Որ ա՛լ հոգնած ընդերկար հալածելե կենդանին`

Արշավանքին փոշվոյն մէջ կանհայտանար խորամուխ:

Անոնք իրար փաթթըւած կ'ամբարտակեն սարին գլուխ:

Խուլ դըրոդիւն մ'հեռվեն եղավ յանկարծ լըսելի,

Կարծես գետնին ընդերքեն անցներ ամպրոպ մ'ահռելի:

Տըրդատ շըրուշակը դարձուց, և երիվարը խոկուն

Ծամծըմելե դադրեցավ պահ մը լըկամը փըրփրուն:

Վարը, դէմի հովիտեն դեպի գագաթ ծառացան

Ձիավորներ զինավառ մըրրկարշաւ ու դաժան:

Ոմանք աղեղ ունեին և ոմանք լախտ ու տապար,

Ոմանց տեգերն ուղղաձիգ արեգակին տակ փարփառ

Հանկարծակի սարեն վեր փայլատակներ ճայթռեցին.

Բակուր մէջտեղն էր անոնց աշտանակած ահեղ ձին.

Կու գար լուծել իշխանեն վըրեժ, պատժել հարճն անխիղճ`

Մորթէլով հոն` փոխանակ զայն փըրկելու աղծապիղծ,

Կոչնականները բոլոր զինւած էին արդ իր հետ.

Երեկ գինով հըղփացած, այսօր արեան հակամետ:

Երբ Բագոսեն վերջ որրեց զանոնք Արեսն արդընկեց`

Հանդիսատես վատութէան հուշն հոգինին զայրագնեց:

Ըսկուտեղին արհավիրքը սիւներուն ընդմէջեն

Հետո իրենց սըրտին մէջ վառեց վրեժի մը գեհեն:

Տըրդատ երկար նայեցավ դեպի հրոսակն հալածիչ,

Աչքերէն թոյն կ'հոսեին մոլուցքի զոյգ մը կարիճ.

Գըրկին մէջ հարճը յանկարծ արձակեց ճիչ մը տրտում.

–«Ո՛վ իմ ասպետս,– ողոգեց,– օ՜հ, մըտրակե՛ անդադրում.

Գերին ըլլամ քու սուրիդ, անոնց գերին մ'ըներ զիս.

Ահա տեգերն ուղղեր են միահամուռ կոկորդիս`

Ուր համբոյրիդ տաքութիւնը դեռ, ավա՜ղ, չէ պաղեր»:

Ըսավ: Թաղեց ասպետին ծոցին մէջ գլուխն ոսկեհեր:

Հա՞րկ էր արդյոք ճակատիլ. ո՛չ. պիտի կռիվն ունենար

Անհավասար հաղթանակ, թէև վըսէր մ'հավասար:

Ու Տըրդատես թոթվեց սանձն երիվարին հողմասլաց,

Երկրադըղորդ թընդաց դռոյթն, փոշին ելավ, և սուրաց,

Ու ըսկըսավ հալածումն հըսկաներուն սանձարձակ:

Ողոգեց հարճը նօրէն.–«Ո՛վ իմ ասպետըս վրիժակ,

Ես կը տեսնեմ անութիդ տակեն զանոնք` որ կ'իջնեն

Բըլուրն ի վար, աչքերնին մեյ մեկ անդունդ լուսեղեն.

Հարիւր ձիեր կարկառեր են վիզերնին դեպի մեզ,

Որոնց շունչերը կ'ելլեն պինչերնեն տաք մոխրի պես:

Օ՜, մտրակե՛, մտրակե՛, երբ բըռնեն զիս` վագրի նման

Պիտի կրծեն ոսկորներս, լակեն արիւնըս լըման»:

–«Հեղեղին մէջ մազերուդ փակե աչքերդ, իմ Աղվոր,

Եվ կուրծքիս վրայ քընացիր օրորումով այս հըզօր,

Անոնք այստեղ չըհասած` մենք Շիրակ ենք գիրկ գըրկի»:

Ու լայնալանջ երիվարը մըտրակեց ուժգնակի:

Անցավ խորունկ փապերէն, հեղեղատեն մեծագոգ,

Ընկըղմեցավ խորն հովտին, ճեղքեց ավազն հրաբորբոք.

Եվ ուղղաբերձ, մեծաշունչ, համբարտակեց սարն հըսկա

Թավալելով հետք ի վար ապառաժներ` որոնց վրայ

Լուսնանըման կուռ պայտերն իրենց դըրոշմը դըրին.

Ճապուռներուն մէջ որսն իր սեղմելով միշտ ավելի.

Ժայռերն ի վար խոեացավ ջըրվեժին պես փըրփրալի`

Հորձանքին մէջ տանելով լերան ծաղիկ մը կարմիր

Իբրև դաշտին մեկ ընծան տըրւած վիհին լայնադիր:

Ու մըտրակե՜ց, մըտրակե՜ց, երբոր յանկարծ լըսվեցան

Իր ետևեն սուլումները նետերու դավաճան:

–«Ասպե՜տ, ասպե՜տ, մահն հասավ մեր թիկունքեն, կը շչա:

Օ՜, կը վախնա՜մ, կը վախնա՜մ. ուսիդ վրայյեն նետ մ'ահա

Հըրախայթոց օձի պես շըշըչալով սըլացավ:

Վայրկյա՜ն մըն ալ և անոնք կու գան կ'հասնին մեծարշաւ.

Աղեղներէն լայնալիճ կարծես արիւն կը կաթի

Եվ կը ներկե ձիերուն հորդ հորդ բաշերը կաթի:

Ասպե՜տ, ասպե՜տ, մի մատներս զիս անոնց խեռ մոլուցքին,

Ես քու գերին, ձիդ ըլլա թող գերին քու մըտրակին»:

Այսպես ըսավ Նազենիկ. լալ ըսկըսավ դառնահեծ,

Եվ Տըրդատի կուրծքին վրայ գըլուխը այնքա՛ն սաղմեց`

Որ զրահին մէջեն իսկ կը լսէր տրոփը սըրտին:

Գանգուրներն իր հողմածուփ ձիուն բաշին կը խառնվին.

Ինք կը սարսռա վարմն ինկած աղավնիի մ'հանգունակ:

Սարսափելի էր տարափը նետերուն մահարձակ`

Որոնք ջուրի նըման օդն եռանդահորձ ճեղքելով

Կ'երթային մահ երգել փախըստական զոյգին քով:

Այն ժամանակ Տրդատես գլուխն իր դարձուց մըրրկահեր

Եվ հեգնօրէն մըռընչեց.–«Հալածեցեք, դե՛հ, գայլե՜ր,

Մինչև շընչատ վար կախվին ձեր լեզուները դողդոջ.

Արձակեցե՜ք կըռնակիս ձեր ասեղները կընոջ»:

Ըսավ. և նժոյգն այս անգամ խթէց այնքան ուժգնալի`

Որ արշաւանքն եղավ շտապ մըտածումեն ավելի:

Ահա ձո՛րն ինք կը սուզի, սարի՛ն միւսները կ'ելլեն.

Կը փայլակե ինք սարին, անոնք ձորին խորերէն

Կը փոթորկվին: Եվ նըման զոյգ մ'ամպրոպի մոլեկան

Լեռնահարթին վրայ անգամ մ'այնքա՛ն իրար մոտեցան,

Որ պիտի շանթը ճայթէր, պիտի պոռթկար նետն արիւն`

Եթէ Տըրդատ ըզգեցած չըլլար քեմուխտ հաստատուն:

Անոնց հանած փոշիներն իրար միացան` կազմելով

Հըրատապ ամպ մը խարտյաշ` կարծես հըղի արիւնով:

Այն ժամանակ պիտ' հազիվ արձակեր տեգն իր Բակուր`

Որ ճեղքե թիկն ասպետին, և հարճին լանջը փըրփուր,

Երբ վիհ մ'յանկարծ դժոխորկոր լերան գըլխուն փեռեկւած

Արհավիրքով մ'ընկրկեց հալածողները սրընթաց:

Ճողոպրեցավ Տըրդատես, և լեռն ի վար ուղղակի

Դիմեց անտառ մը մըռայլ` որ սահմանն էր Շիրակի:

Բակուրի խումը կեցավ հառաչակուլ, ոգեսպառ,

Կատաղութէան խարոյկով ամբողջովին բոցավառ:

Ա՛լ հուսահատ` աղեղները պըրկեցին տըղընդեր,

Լարերն եղան լայնալիճ, անձրևեցին փըքիններ.

Նետե դատարկ կապարճներն եկան լեցվիլ վրեժ ու ոխ:

Հազիվ թէ ծոցն անտառին կ'ընդգոգեր զոյգը փախչող`

Բակուր իր նետը վերջին, հերձակ մ'ամբողջ ժահրաշիթ,

Արձակեց այնքա՜ն զօրեղ, թիրախին ա՜յնքան ճըշգրիտ,

Որ օձի նման շչալով թունոտ լեզվովը սաղապ

Տըրդատեսի անութին տակեն սողոսկ անցավ թափ,

Ու մըխվեցավ վարձակին ծոծրակին մէջ լուսաբուխ

Եվ հոն մընաց` հորդառատ մազերուն մէջ խորամուխ:

Երեք անգամ սըրսըփաց զարնւած աղվոր աղավնին,

Երեք անգամ չուզելով կարծես թողուլ իր հոգին:

Այս բանը ո՛չ Տըրդատես նըկատեց, ո՛չ ալ Բակուր,

Իրենց անզուսպ մոլուցքին փոշիներէն դարձած կոյր.

Բնավ չըտեսան թէ ի՛նչպես կը փըշրվեր ու կ'իյնար

Դաշնակութէան ու գեղի աստւածակերտը գոհար.

Միայն նըժոյգը վրընջեց, ու երեք հեղ սարսըռաց

Երբ սառեցավ փորին վրայ զարնըվող ոտքը յանկարծ:

Դ

Իջևան մ'է կառուցւած սահմանին վրայ Շիրակին,

Գործ արքունի ճոխութէան, մեծազանգւած, ահագին:

Լայն դըռներն իր կը բացվին ճամբուն վըրա հրատոչոր

Դուրս շընչելով զովութիւն և աղբերուն հոտը չոր:

Արևուն դէմ կիզանուտ ապաստան մ'է մըշտազով

Ճամբորդներն հոն կը հասնին տոթէն թխացած ծոցերով

Եվ հոնքերնին բեռնավոր փոշիներով տապախարշ.

Հո՛ն կը հասնին սայլերն հոյլ գոմեշներե ծանրաքարշ,

Եվ կաղացող ջորիներն ու կարավանն էշերու

Քաղցրաողկոյզ խաղողին կողովներուն տակ հըլու:

Հո՛ն կը հասնին շար ի շար ուղտերը հաղթ` բեռնավոր

Տարաշխարհի զանազան համեմներով քաղցրածոր

Եվ կը պառկին ծընկածալ, խըրոխտավիզ, կ'որոճան

Անծանոթ խոտն հեռավոր երկիրներուն արփական:

Թանձրակառոյց իջևանը բարիք մ'է երկնատու

Երբ կը հըսկե ճամբուն վրայ` որուն ծայրերը երկու

Հորիզոնին խորհուրդին մէջ տաղտկօրէն կ'անհետին,

Երբ կը վառե անկենդան լըռութէան մէջ լեռնային

Իր պանդուխտի օճախներն ամեն մարդու անխըտիր

Եվ հոն ամռան ջերմութիւնը մարելու ի խընդիր

Թանին ալիքը կը հոսի երակներու մէջ ծարավ:

Բայց միշտ հասնիլն հոն, անկե մեկնելեն քաղցըր չէ բնավ:

Ավասիկ այդ իջևանն է` ուր կու գա Տըրդատես

Ապաստանիլ նետերուն և արևուն դէմ հրակեզ:

Ծալքերուն մէջ թիկնոցին և կուրծքին վրայ զրահակուռ

Պարուրւած է Նազենիկ մարմարի պես ջարդուփշուր.

Այլևս, ո՛հ, չի հուզեր ոչ մեկ սարսուռ, ոչ մեկ վանկ

Չըքնաղ մարմինն իր սառած լուսարձանի մ'հանգունակ:

–«Արդյոք քնացա՞վ (կը խորհի` ասպետն հասած իջևան)

Թէ սարսափեն մարեցավ, ճըրագի պես, կուրծքիս վրայն:

Ի՜նչպես կըրնա սալանալ այդքան եռանդ մ'յանկարծոյն

Եվ տարածվիլ սըրտիս վրայ շիրմաքարի մը հանգոյն»:

Խորհելով այսպե՛ս Տըրդատ վար կը ցատկե նըժոյգեն

Եվ կ'իջեցնե վարձակն ալ, բայց աչքերն իր կը տեսնեն

Մազերուն մէջ Բակուրի նետն ըսպաննիչ, արիւնն հիր`

Որ հոսած է ծոծրակեն ժապավենի պես կարմիր:

Կընոջ մարմինը անշունչ գիրկը կ'իյնա ցըրտագին.

Կատաղութիւն ահավոր ասպետական խաբկանքին…

Մազերն ամբողջ կը քըստմնին` երբ սիրտն անոր կը տեսնե

Տիեզերքի մը սըրտին նըման` դադրած տրոփելե,

Երբ կը խորհի թէ կինն այդ մեկ թարթափին մէջ աչքին

Գեղեցկութէան հեթանոս ուներ գանձերը անգին,

Թէ իր մարմինն է լոգցած երկնի շողովը անշեջ,

Մեղր ուներ իր թուշին տակ, լոյս ուներ իր ծիծին մէջ,

Եվ իր ձեռքին ու ոտքին մատերուն ծայրն էր խըտացած

Տիեզերքն այս հարդագող Ճարտարութիւնն առեղծւած.

Եվ խորհեցավ վերջապես` սրահին մէջ Բակուրին

Աստւածացումն իր միսին, փոթորկումները պարին,

Եվ առջի հեղ ըլլալով ապառաժ մարդն այդ լացա՜վ…

–Ո՜վ պատրանքի արցունքներ հերոսներուն մեծ համբավ,

Որոնք երբեմըն սըրտի խօրէն կ'հոսին տըխրամած

Հին օրերու հաղթութէան պըսակներուն վրայ դեղնած:

Ե

Բարտի մը կար հինավուրց` զօր ձեռքերովն իր բարի

Իջևանին քով տընկեր էր Դիցանոյշ մ'անտառի.

Սակայն այդ օրն ոստ առ ոստ ան կը չորնար տրտմօրէն

Տերևներն իր դալկահար հողին վրայ ողբալեն:

Ո՛վ գիտե ո՛ր մըրրկածուփ գիշերվան մէջ Արամազդ

Զարկեր պատռեր էր անոր սիրտն իր շանթով մեծասաստ.

Եվ գըլուխն իր գեղուղեշ` որ կը հասներ արևին`

Արդ սոսափներ չէր երգեր, կը նիզակվեր դեպ երկին:

Հո՛ն, ահա այդ բարտիին շուրջը եկան հավաքվիլ

Անտառաբնակ չորս քուրմեր կընգուղ ու ջանջիլ,

Ու Տըրդատի հրամանով անոր բունին ճիշտ ներքև

Միահամուռ փորեցին Նազենիկի փոսը սև.

Ու երգեցին Աստղիկին: Տըրդատ սըրտեն շանթահար`

Անոր դեռ թա՛րմ դիակն առած գրկին մէջ կու լար:

Երբ զայն փոսին հանձնեցին` մազերուն մէջ շաղապատ

Դեռ Բակուրի նետն ոսկի կը փայլակեր լուսացայտ:

Իջևանի քով տնկւած վաղընջական այն բարտին

Վերընձիւղում մ'ըստացավ` բուժելով վերքն իր սրտին`

Երբոր Հարճին լոյս մարմնոյն ավիշներով կենսահորդ

Թաթախվեցան հողին տակ արմատներն իր խորդուբորդ,

Եվ ըսվեցավ թէ անոր տերևուտքին մէջ դողդոջ

Չըքնաղ հոգին վարձակին բընակեցավ դար մ'ամբողջ,

Լուսնկային ժըպտեցավ, ծոծրակին վերքը տվավ ցոյց,

Հովերուն հետ պար եկավ, բամբիռներն իր հնչեցուց:

[hravart]

ԳՈՂԳՈԹԱՅԻ ԾԱՂԻԿՆԵՐ

Դանիել Վարուժամ

Փա՜ռք սարբինային. Քրիստոս կը պատարագե:

1. ԱՍՏՈՒԾՈ ԼԱՑԸ

Գեղեցիկ բաները արցունքի մեջ կը ծնանին:

ՌԸՆԱՆ

Երբ միջոցին մեջ տեղի տըված չէր

Դեռ Ոչընչությունն այս Տիեզերքին`

Ես կարծեմ Աստված բան մը կ'որոներ`

Որ դարման ըլլա տաղտուկի վերքին:

Շըրջան ըրավ Ան միջոցը մեկեն,

Եվ հոն իրմե զատ բան մը չըգտավ.

Էություն մ'ուզեց իր Էութենեն.

Իր Էությունն իր արձագագն եղավ:

Հետո դառնալով, տըխուր և մորմոք,

Համըր լըռության և կույր Ոչինչին`

Ան իրենցմե ինչ մ'ուզեց և անոնք

Ինքզինքնին տըվին, կամ բան չըտըվին:

Երբ Անհունն այդպես դատարկ գտավ Ան,

Իր մեջ ըզգաց խոր, դառնակըսկիծ ցավ.

Եվ Լըռության վրա ու Ոչընչության

Հուսահատութենեն սըրտաբուղխ լացավ:

Վարն իր արցունքներն ուզածը տըվին`

Կազմելով մեյմեկ աստղեր երկընքին.

Եվ Բանաստեղծին նըման Աստված ալ

Որպեսզի ստեղծե` հարկ եղավ նախ լալ:

2. ՃԱՆԱՊԱՐՀ ԽԱՉԻ

Ո՛վ մատնըված Հիսուս,

Դու որ փըշապատ գըլուխ մ'ունեցար`

Գըթա՛ իմ գըլխուս.

Դերաներդ զայն քարկոծեցին հար

Եկեղեցիին սալաքարերով:

Վերքերես բըղխող ըղեըղ կերան

Իշամեղուներն ամբարըշտության:

Տե՛ս, մազերուս վրա եղյամն է նըստեր.

Ես շա՜տ եմ տանջվեր:

Տառապա՛ծ Հիսուս,

Դուն որ ունեցար արտասվող աչքեր`

Գըթա՛ աչքերուս.

Անոնք ավելի արտո՛սր են քամեր

Քան թե խըմեր լույս: Դագաղներու վրա

Միշտ մահն են հըսկեր մոմերու հետ շեջ

Բիբերս են ընկեր վիշտի հորի՛ն մեջ:

Տե՛ս, կոպերուս վրա աճյուն է ցանվեր.

Ես շա՜տ եմ տըքներ:

Ապտակվա՛ծ Հիսուս,

Դուն որ ունեցար ձեռքեր կալ ու կապ…

Գըթա՛ ձեռքերուս.

Ափերս են տաղեր պայտերով հրատապ,

Եվ մատվըներս, ըստինքներու նման

Արյունս են կթեր: Դաստերս ճաթած են

Կըրելեն երկաթ, հողը փորելեն:

Տե՛ս, եղունգներըս սիրտս ե հոշոտեր.

Ես շա՜տ եմ խոցվեր:

Թըքնըվա՛ծ Հիսուս,

Դու որ ունեցար ձաղկըված կողեր`

Գըթա՛ կողերուս.

Անոնք աղբյուսի վըրա են պառկեր`

Եվ վիշտը քունեն ճանչցրեր հաղթական.

Բուծաներ են միշտ գըրկած Մահը կույր`

Իրենց քաղցն անոր տալով կերակուր:

Տե՛ս, փողոցի շուն մ'է կողըս պատռեր.

Շա՜տ եմ հալածվեր:

Մահապա՛րտ Հիսուս,

Դու որ բևեռված ոտքեր ունեցար`

Գըթա՛ ոտքերուս.

Արյուն սըրսկելով թափառեցան հար

Ավերակներու եղիճներուն մեջ:

Զանոնք չըլըվաց ձեռք մը սիարկան

Ո՛չ մեկ լալկանի մեջ ասպընջական

Ոտնամաններս կ'հոսին մոխիրներ.

Ես շա՜տ եմ քալեր:

Ո՛վ խաչված Հիսուս,

Դուն որ նիզակված սիրտ մը ունեցար`

Գըթա՛ սըրտիս հույզ.

Օր մ'որ անոր մեջ բաբախեց աշխարհ`

Հույսին տեղ այսօր Ոչի՜նչը կ'ապրի:

Սիրտըս սափոր մ'է, աճյունս` անոր մեջ,

Զոր պիտի հովե՛րն առնեն մահես վերջ:

Տե՛ս, տե՛ս, սըրտիս վրա դաշույն մ'է խըրվեր.

Ես շա՜տ եմ սիրեր:

3. ԼՈՒՅՍԸ

Դուն կը փայլիս մեծության և զոհագործումին համար:

ՌԻԿ-ՎԵՏԱ

Կ'երթամ աղբյո՜ւրը լույսին…

Ուղին երկա՛ր է. սալարկված է ուղին

Կայծքարերով, ցանկված` մուրտի փուշերով.

Ուղին շեղ է ճառագայթի մ'հանգունակ:

Անկե կ'ելլեմ` հենլով դողդոջ ծունկերուս,

Եվ ծունկերես, զոր գամեցին եղբայրներս,

Արյունըս տաք կը բըխի:

Հևքն է ` կուրծքիս, թարթիչներուս վրա` փոշին,

Սիրտըս սափորն է դատարկ,

Ու ես կ'երթամ դեպի աղբյո՜ւրը լույսին…

Լույսն աղվոր է, բարձրության մեջ հոսանուտ.

Խոնարհումին մեջ` արդար:

Օր մը տեսա էութենեն մաս մը սուրբ

Մորս հոգվույն մեջ ճաճանչագեղ և ցաթած

Մեր գյուղակին մեկ վաղեմի հերոսին

Հողակույտին վրա դալար:

Միջօրեին` զայն տեսա

Որ` նըման մեծ թիթեռնիկի մ'ըսպիտակ`

Կը քալեր գաղջ պատուհանիս քարին վրա,

Որ մայթերեն կամ աղծապիղծ ճամբայեն,

Ներողամիտ գըթությամբ,

Կը հոսեր նոր կըթված կաթի մը պես եղկ,

Որ իրիկունն, հորիզոնե հորիզոն,

Կ'երիզանար գետերու պես հակինթի,

Կամ կը կազմեր, երկինքնեուն վրա խաղաղ,

Անըրջական ավազաններ, որոնց մեջ

Կը բռընկեին նունուֆարե կըղզյակներ:

Զայն ես տեսա՜ և հոգվույս մեջ արթընցավ

Պանդուխտի տենչ մը անորոշ և լըլկիչ

Դեպի գավառ մ'անծանոթ, լի արևով.

Եվ արդ կ'երթամ դեպի աղբյո՜ւրը լույսին…

Լույսն է Մըտքիս հարսը, աղջիկն` Աստուծո.

Ան գինին է Տիեզերքի բերկրության,

Որ իրիկուն մը, կողեն դուրս Հիսուսին,

Հեղեղորեն հոսեցավ,

Ներումի պես հոսեցավ, վա՛րը, Մեղքին

Սեղանին շուրջը հավաքված մարդեուն

Անհուսության ըսկիհներուն մեջ դատարկ,

Լույսը արյո՛ւնն է բնության,

Գիշերվան թագն, ու պատմուճանն է օրվան.

Աստվածային Ակնին է`

Որ` երկունքի մեջ մեռած մոր մը նման,

Կը ստեղծե ի վախճանելու ժամանակ,

Ակնին` հրեղեն բիբերով,

Որուն հոգին ամեն գարուն կը տրոփի

Հյուլեին մեջ և մարդկային մըտածման,

Որուն համար զոհերով դեռ կը մըխան

Նըվիրական ափերը հորդ Գանգեսին:

Ու ես կ'երթամ դեպի աղբյո՜ւրը լույսին…

Լույսը մարմարն է երկնային հանքերուն,

Որով Արվեստն, անմահական երազով,

Կը քանդակե ձյունամարմին աստվածներ:

Իր ծոցին մեջ կը ծընին

Մռայլ Տանդեներն ու Հոմերները հըսկա,

Իր ծոցին մեջ իմաստությունը երգ մ'է`

Զոր գիշերվան մեջ խորին

Բանաստեղծները կը խըմեն աստղերեն`

Որ նըվագեն ցերեկվան մեջ` Մարդերուն:

Ան ամենո՜ւն զինքը կու տա, ամենո՜ւն

Կը բաժնըվի, և կը մընա անբաժան

Նըշխարքին պես. ան նըշխարքն է` որ կ'իջնե

Ամեն առտու, սեղաններուն վըրա մեր,

Մարդեղության արյունլըվա խորհուրդին:

Ու ես կ'երթամ դեպի աղբյո՜ւրը լույսին…

Քանի՞ հազար, քանի՞ հազար տարիներ

Պետք է որ ա՛յսպես քալեմ.

Քանի՞ անգամ պետք է իյնամ կարեվեր,

Ճանապարհիս վրա բացված

Նըպատակիս ժայռափըշուր մուրճերով.

Չըգիտե՜մ ես. միայն թե, ո՜վ եղբայրներ,

Ո՛վ խաչ հանող եղբայրներ,

Թողուցեք զիս ճամբորդությանս մեջ մինակ.

Ա՛յնքան մինակ և ա՛յնքան լուռ, որ լըսեմ

Տըրոփը սըրտիս, զոր ընտըրած նըվագս է

Նըվագներուն մեջեն բյուր.

Արևով լի և արևները տանող

Ուղիիս վրա մի՛ սըփռեք

Ձեր շուքը, մռայլ թևի մը պես ուրուրի:

Եվ ոչ ալ զիս կանչեցեք

Խընճույքներուն ձեր զըվարթ`

Ուր բոզությունը կը զարնե նվագարան:

Ընդունա՜յն է խոստանալ

Սըրտիս կույսեր, սիտըս սափորն է դատարկ

Ու ես կ'երթամ դեպի աղբյո՜ւրը Լույսին…

4. ՏՐՏՈՒՆՋՔ

Եղիա Տեմիրճիպաշյանին

Տրտում է անձն իմ մինչև ի մահ.

Հիսուս

Այս իրիկուն լալագին, ո՜վ սիրելի Եղիա,

Նիրվանայիդ աստղահեռ կու գամ դըռները բաղխել:

Իմ վիշտըս դուն կըրեցիր, դուն կըրնաս զայն հասկընալ`

Մարդիկներե ծանակված մահաբաղձիկ տրտմությունս

Հանճար մը լոկ իր գութով կրնա վայրկյան մ'ըսփոփել:

Ես չեմ ցանկար` քու սիրույդ ըլլալով պահ մ'արժանի`

Անմահությանդ նշույլն իսկ մեռած սրտիս մեջ կըրել,

Իմ կյանքս է լուռ մըխանքին, և մահըս ալ Ոչինչին:

Երբոր բաշխել ուզեց Տերն իր գանձարանն երկնաճոխ

Տաղանդներուն տվավ աստղերն, և արևն ալ հանճարին,

Բայց սընափառ իմ ճակատս արտախուրել ուզեցի

Ասուպներով` որոնք պահ մը շողացին ու մեռան

Մեռան անդա՜րձ. բայց այսօր կը համառիմ հավատալ

Թե ջախջախված լարերես և աճյունես գերիվեր

Կը մընա Վիշտս աննըվաճ, Հուսահատությունըս անմահ:

Տե՛ս, գարունեն ես կու գամ, հայրենիքեն վարդերու.

Օր մ'իմ շիրմիս առջև ալ մայիսն առույգ ծաղկեցավ.

Աղավնիներս ըսպիտակ ավազանիս եզերքին

Համբուրվեցան կարմրագեղ կտուցներով տարփահեղձ.

Բայց տառափանքն անպատում շիրմաքարի մը պես սև

Փակված էր սիրտըս ընդդեմ գարնանային ավիշին.

Ու մայիսի վարդերեն ճակատիս շուրջ լոկ մընաց

Փըշյա պըսակ մը խըրված մինչև ըղեղս արյունլվա:

Դուն որ օր մը, ո՛վ Հընդիկ, բռնված ցավեն հանճարիդ

Ծովակին մեջ Մոտայի, բուրումներով առլըցուն,

Անհայտանալ ուզեցիր բուստերուն տակ լուսաշիթ,

Բնավ երբեք չըտեսար` թե ինչպես շուրջըդ փարթամ

Կը ծիծաղեր բընությունն, աքասիաներն եզերքին

Կը ձյունեին ծաղիկներ անդունդներունվրա ծըռած.

Ծիծառը դուն չըլսեցիր` թևն ալիքին թաթխելով`

Երբ տափագին կը կանչեր քեզ վիհերու թովչանքեն

Արևուն տակ փայլակող աստվածային խընճույքին.

Չըխորհեցար դուն բընավ` թե կ'արժե՛ կյանքը ապրիլ,

Կ'արժե նայիլ աստղերուն, և մըտածել Աստուծո,

Կ'արժե՛ տալ սիրտ մը քընարին, և հետո զայն կըտակել

Անմահական դարերու` քանի մը պարզ թըրթռումով:

Այսպես ալ, ո՛վ Եղիա, կըրնաս դուն լավ հասկընալ

Թե ա՜հ, ո՛րքան ահեղ է անցնիլ կյանքի գարունեն`

Եվ միմիայն աչքերու մեջ արտասուք ունենալ,

Քղանցքըդ քըսել վարդերու, ճակատըդ հըպել դափնիի,

Եվ հուսկ վերքերը կըրել եղիճներուն դավադիր:

Քեզի պես ես ալ նըստա ծովակներու ափունքին,

Կամ նավեցի լըճին վրա բուրումնավետ իրիկունն,

Բայց դեռ չըմպած անդորրանքն` անդունդը ես չափեցի,

Եվ մաղթեցի որ մակույկն իսկույն դագաղըս ըլլար

Եվ բըռնաշունչ մըրըրկե մ'Անծանոթին ծոցն հասներ:

Սակայն կ'արժեր դեռ ապրի՜լ… ու փորձեցի ես սիրել.

Սըրտիս տրոփյունն զգալու համար` կուրծքի մը փարիլ:

Դուն չըրի՞ր նույնն, Եղիա՛, երբ հընդիկի փոստիդ վրա

Կու գար նըստիլ Սըրբուհին և դրած գըլուխը ծունկիդ`

Մըրըրկաշունչ նըվագներդ հրեշտակի պես կ'ունկնդրեր.

Երբ դուն բուի աչքերով կը կարդայիր Ռիկ-Վետան`

Անշուշտ գըտար իր գըլխիկը ավելի շնորհագեղ

Քան թե լուտասը ծաղկած Մայայի լույս ծոցին մեջ.

Ու երբ մազերն հորդառատ ջրվեժի պես թափեցան

Գիրքիդ վըրա` անոնք քեզ հիշեցուցին անպատճառ

Խորախորհուրդ ծըփանքներն անտառներուն հնդկական:

Բայց օր մըն ալ Սըրբուհին հիացումին մեջ հոգնած`

Մըտքիդ թըռիչն անհունին մեջ դիտելեն ձանձրացավ,

Եվ չըհասավ համբուրել վըսեմ ճակատն արևուն.

Ո՞ր գիրգ տատրակը արդյոք ատակեց ձուն արծիվին

Թևերուն տակ ամփոփել, տալ կենդանի ջերմություն.

Ո՞ր կընոջ սիրտը կըրցավ հանճար մ'ընել բարեբաստ:

Սե՜րն ու հանճա՜րն` ըլլալով զույգ հաստիչներն Աշխարհի

Երանության նպատակին բըռնակալներն են անհաշտ,

Մին մըտքերու փոթորիկ, և մյուսը կրակ սըրտերու,

Մին աստըղներ կը ստեղծե, կու տա մյուսն անոնց հուր,

Տիեզերքի բարերար և իրարու ախոյան,

Մեկըզմեկու արյունով անոնք Մեծե՜րն են ծըներ:

Ա՜խ, բանաստե՛ղծ, ի՜նչպես քեզ պատմել եգերգը սերիս.

Հիշելը զայն` վերըստին արյունիլ է ինձ համար:

Ի՞նչպես ըսել թե ես ալ պաշտեցի կին մ'հրաշագեղ.

Անոր հեղեղ մազերուն վըրա, քընար բյուրեղի,

Մատերըս սեր նվագելով մեղրամոմի պես ծյուրան.

Ամբողջ տարի մը նար բիբերու խորն ընկըղմած`

Արյունթաթախ թըռիչներս արբշըռությամբ պարզեցի`

Անեզրության մեջ ո՛րչափ ո՛ր կարելի է պարզել:

Ամբողջ տարի մը եկավ աշխատության խուցիս մեջ

Քնարիս լարերն հարդարել ու դըրած գլուխը կուրծքիս`

Մեծ գաղտնիքներն երգերուս սըրտիս խորունկը փընտռել:

Այն ատեն իր հետ դըռա՛նըս ծերպեն ներս ժըպտեցան

Գարուններ բյուր դարերու, անցյալ վարդերը առույգ.

Իսկ սըրբենի տատրակներն մեհյաններուն հինավուրց

Վերադարձած ձեղունիս գերաններուն մեջ մըրոտ

Տարածեցին եղկ հոտերն իրենց ճերմակ բույներուն:

Սոսափն անոր քըղանցքին դեռ ըստորին սանդուխեն

Տըվավ սըրտիս բաբախել և արյունիս պըղպըջալ.

Ու պահ մը ես ըզգացի թե զըվարթուն մը կու գա

Դուռիս մեջեն ավետել թե երջանիկն եմ երկրիս:

Սակայն ի զո՛ւր մեր տարփանքն անմահանալ խոստացավ.

Խիստ գգվելեն ա՛լ մեռած է թիթեռնիկն ափիս մեջ:

Ի զո՛ւր անոր ծոցին մեջ դըրի գըլուխըս կոշկոճ,

Եվ կուրծքիս տակ կանգ առնելն հավերժության ըզգացի

Ի զո՛ւր ճապուկ թևերուն մատնեցի վիզըս հըլու.

Ու գըլխիկոր պաշտեցի դավադրությունն իր սերին.

Նեկտարաբուղխ բաժակին տակ` զոր առի հույր ձեռքեն`

Իժ մը ծվարած մահվան թույն ատամներեն կը հեղուր:

Ան կը դըրժեր, ու դըրժանքն համբույրը իր կը ծածկեր.

Սիրտը` զոր ես բացի օր մ'ուրիշ բալլիք մ'էր կըղպած:

Մինչ գլուխն իր ծունկիս դրած` կը սևեռեր նայվածքն իր

Անծանոթի՛ մ'հոգվույն մեջ` որուն վըրա կը խորհեր:

Եվ օր մ'ալ ես, ո՛վ վայրկյան հոգեվարքի պես տըխուր,

Երբ լուսաբուղխ պորտին վրա ինկած` կասկածըս լացի`

Տեսա որ փորը խայտաց գաղտ ծիծաղով մը խենեշ`

Բերնիս վըրա համբույրն իր ուրի՛շ համբույր մ'համբուրեց.

Սիրտը սըրտիս վրա ուրիշ սըրտի մ'համար բաբախեց:

Եվ, ո՜վ սարսափ, երբ եկավ բազուկներուս հանձնըվիլ`

Իր մարմինեն ես օտար անկողինի մ'հոտ առի:

Ամայությանմեջ հոգվույս հընչեց մըռունչ մ'այն ատեն.

Որուն անմահ արձագագն է այս քերթվածն, Եղիա՜:

Կինը լըքեց զիս հավետ, և աղմուկն իր քայլերուն

Վիշտս հեգնելով հեռացավ փողոցներուն ընդմեջեն:

Սարսափահար իմ սըտես և խուցես դուրս նետվեցա:

Ապրիլ ամիսը մինչև շիրմիս վերև կը ծաղկեր.

Գերեզմանատան լայն ուղին նոճիներուն մեջտեղեն

Մարեմխոտի բույրերով քայլիս առջև կ'երկըննար:

Այն ատեն ձայն մը կյանքիս ավերակեն լըսեցի`

Որ ըսավ.–«Գնա՛ թափառիլ ոսկորներուն մեջ փըտած.

Գարունն ի՛նչ փույթ, երբ չ'ըլլար սիրտըդ ծիծառը անոր:

Վարդերն ի՛նչ փույթ, երբ միայն կրնան վերքերդ հիշեցնել.

Գընա՛, անշուշտ կը գտնես փոս մը փորված ու պատրաստ,

Եվ հողը վրադ լեցնելու ո՞ր կինը բնավ չի փութար:

Մահվա՛ն համար մենք կ'ապրինք, բայց ա՛ն է լոկ երջանիկ,

Որ մահվան որս կը տանի ավելի՛ նվազ գարուններ»:

Ես այդ ձայնին ունկընդիր շիրիմներուն փութացի,

Բայց դատարկ փոս չըգտա` որ խոնջ գըլուխըս թաղեմ.

Նահատակնե՜րը զանոնք էին բոլոր լեցուցած:

Գուցե ես վա՛տ մըն էի. ուզած էի սոսկ ապրիլ

Սըրտի՛ս համար սեփական, զայն լեցընել բերկրանքով`

Երբ ան արդեն ճաթա՛ծ էր արցունքներուս կըրակով:

Թերևըս զիս ուրիշի՛ն համար բախտն էր սահմանած,

Եվ իմ կյանքիս նըպատակն էր ուրիշ կյանք մը գուցե:

Ու ես խաչիս վըրայեն խաչված Մարդուն նայեցա.

Ինչպես դուն իքըդ ըրիր, բազմաչարչա՛ր Տեսանող,

Երբ զոհի պես, Մեշճիդիդ չորս պատերուն մեջ կանգուն,

Հոսեցուցիր բամբռահար աստեղնահուպ մատերեդ

Սըրտիդ երգերն – ինչ կ'ըսեմ – սըրտիդ ծովերը` բոլոր

Եղբայրներուդ ճակատին շըղթայի պես ողջակեզ:

Եվ որպեսզի կըտակես սերունդներուն ապագա

Վըշտախոս քնար մը թըրթռուն` սարսուռին պես մըրրկին`

Զայն հանճարեդ իսկ առաջ` վըհատությամբըդ օծեցիր:

Անհույսներուն անոր հունչն արդ քույր մըն է ըսփոփիչ.

Ոմանք անով կ'ամոքվին, կ'օրինակեն ոմանք զայն.

Բայց ա՛ն միայն կը զորե երգը երգիդ դաշնակցել`

Ո՛վ որ կ'ըզգա թե սիրտն իր Տիեզերքին առանցքն է,

Եվ արյունլվա գըլուխն իր Նիրվանային կը դիպչի:

Նըվիրվի՜լ պետք է ինծի. ու ես տեսա այն ատեն

Իմ վերքերես ավելի՛ խորունկ վերքեր ու ցավեր.

Կը մորթեին Ժողովուրդ մ'որ առած մուրճը ձեռքին`

Սա կավեղեն դարուն վրա կը նետեր դարը մարմար:

Այն ժամանակ վհատ հոգիս կայծակներով պընդեցավ.

Ու լեցվեցավ ամբուռքով դատարկությունը սըրտիս.

Կամքս նվաճված իմ ցավով` կազդուրեց ցավն ուրիշին:

Ժողովուրդ մ'ես ըզգացի` որ լանջքիս տակ կը տրոփեր.

Աստված մը, ո՜հ, եկած էր քաոսիս մեջ բընակիլ,

Եվ խորն հնոցիս` որ դատարկ էր սերերեն եսապաշտ`

Նետեց անմահ Գաղափարն, ոսկեփըրփուր եռեփեց.

Ա՛լ հոն էի` ուր մըրոտ խըրճիթներուն մեջ մարդիկ

Կ'անիծեն լույսը վաղվան` որ պիտի հանկարծ սառի

Իրենց քաղցեն նըվաղկոտ բիբերուն մեջ մահաբաղձ.

Այնտե՛ղ էի` ուր բանվոր բազուկներ հանք կը պեղեն,

Կը բանան ծոցն ոսկիին, և չարադեպ վըտանգով

Գերեզմաննին կը գըտնեն, ունենալով զերդ պատանք,

Պատառ պատառ շապիկնին պանդըխտորեն քըրտնաթոր.

Այնտե՛ղ էի` ուր բախտին խորթ զավակները համուռ`

Ապրելու մեծ ու արդար իրավունքին ի խընդիր`

Բըռընկցուցին կատարներն ոստաններուն ցասումո՛վ:

Փողոցներեն գրոհն իրենց` եղավ արշավն ամպրոպին`

Որուն ճակտին ճայթեցավ խոսքըս նըման կայծակի.

Հառաջ մըղեց կամ զըսպեց, մըխիթարեց կամ սաստեց,

Եվ ամբոխին արգանդեն ճառագայթներ պոռթկացուց:

Օ՜, խրոխտ զարկերը Եսիս միլեոններու սըրտին մեջ.

Օ՜, շանթակուռ բազուկս իմ որ կըրակներ տեղացուց

Ծովածավալ մարդերու գըլուխներուն վրա` ամբարձ.

Օ՜, խոյացումըս վարազ` ամբոխներուն ուսին վրա.

Ես ժողովուրդը հեծա նըման ձիու մ'ամեհի,

Եվ լուսաղբյուր բիբերս իմ Նպատակին սևեռուն`

Մըրըրկավար քըշեցի զայն գահերուն վըրայեն.

Մերթ խոցեցի խթաններովս հըրաբորբոք կողերն իր,

Մերթ մատերովս քընքույշ բաշերուն ուղխն օծեցի

Մըտրակիս տակ ծառացած` երեք տարի ան վարգեց

Օրենքներուն բըռնակալ ավերակին ընդմեջեն.

Երեք տարի գանկերուն մեջ պայտերն իր թաթախեց,

Եվ արյունի խոշյունով լանջքին այրիլն ան ըզգաց:

Բայց օր մ'ալ խեթ եղավ ձին և խարազանըս խոտեց,

Ու տակավին Փըրկության կատարին վրա ադամանդ

Վըրընջյունն իր չարձակած` ահիպարան ոստումով

Զիս վար նետեց գավակեն, ժայռին դեմ կողըս պատռեց:

Եվ ահա, ո՛վ Եղիա, Նիրվանայիդ դըրան դեմ

Արշավանքիս արյունն է` զոր ճակատս իմ կը դրոշմե:

Ազատության սահմանված ազգը մընաց անմըտրակ.

Ծառացումին մեջ հոգնած, ընտրեց սողալը անարգ

Եվ որպեսզի ավելի ըստըրկության մեջ հեղգա՛

Օձի շապիկն ըզգեցավ, խըլուրդին խուղը մըտավ.

«Ի՜նչ փույթ,– ըսավ,– իմ կարթերս ապաժուժի մեջ թաթխել

Լավագույն է տերերուս հըղփանքին սայլը քաշեմ.

–Սայլ ո՛չ անբիծ մարմարով, ոսկի աղբով բեռցըված –

Ի՜նչ փույթ,– ըսավ,– արևուն տակ քըրտընիլը ազատ,

Ոտքիս շըղթան արգելք չէ` որ ես երբեմըն վերցնեմ

Գանգուրներուն վրա բոզիս գինվո բաժակըս փըրփրուն»:

Ու, Եղիա՜, օր մը ես աստվածային հպարտությամբ

Նախատինքիս եղիճով բաժակը այդ պսակեցի:

Վարժ չեղավ ձեռքս սեղմել ձեռքն` որ տըրմուղ զենքերու`

Ժանգոտ դըրոշմը կըրեց շըղթաներուն կամակիր:

Լա՛վ էր այրույթն ամբոխին, տոնախըմբելը վատթա՛ր.

Ու շանթերես վերջ ժըպիտս անոր դեմքին չըցաթեց:

Եվ երբ անոնք իմ փառքիս համար դափնի հյուսեցին`

Ես քամակիս ապառաժն անոնց շընթման դարձուցած`

Հեռացա, հյուղըս մըտա, մարեցի հույսըս վերջին

Ու պապակովը մահվան, Հընդի՛կ, քեզի՜ ձայնեցի:

Այժըմ ընդդեմ Բընության, և՛ Նըվիրման, և՛ Սերին

Դըռներս պինդ փակած եմ և վհատությամբըս կընքած:

Լուսամուտներս հյուսված են բաղեղներով տըրտմական`

Ուր վաղեմի բույնին մեջ չի՛ գար ծիծառն ալ երգել.

Լուսինն ինծի չըհասած դուրսն որմիս տակ կը մեռնի,

Եվ կը կոտրի փեղկերուս մեջ սյուքին թևն անուշակ,

Ես իմ կյանքես հալածված` խավարին մեջ կ'արտասվեմ.

Այժըմ հողին քացն ունիմ. ծարավ ունիմ Լեթեին.

Եվ օդն` երակըս շարժող, և լույսն` աչքերս կիտվածող

Ես կ'անիծե՜մ… և ահա խելահեղված կը զարնեմ

Նիրվանայիդ աստղահեռ դուռն, ու շեմն իր կը կըրծեմ:

Դեռ ապրի պե՞տք է, Ատո՛մ, հուս'հատությունն աննվաճ

Ոսկի կըռվանն ոտքերուս երբ փոխած է մըղեղի.

Սընուցանել հա՞րկ է դեռ այս փուճ մարմինն` հակառակ

Սրտիս անմեռ սադրանքին, որ մահվան լոկ կ'ունկընդրե:

Ո՛վ Տեսանող, թե ունի երջանկությունը գաղտնիք,

Թե կըրնամ ես պընդանալ մտածումով մ'անծանոթ,

Վերքերս օծել նոր աստղի մը մեղրակաթ շողյունով,

Ըսպիանալ թե կըրանամ, թե կըրնամ ես զըմըռսվիլ,

Հայտնե՛ ինծի… Սակայն դու աստվածորե՜ն կը լըռես.

Լուսացայտ մատըդ միայն ինձ ցույց կու տա զոհանվեր

Պարանը սուրբ` զոր քու մահդ իմ վախճանիս կըտակեց.

Կը հասկընամ թե անոր շուլլվելով է միայն

Որ սիրտս ըսփինքսը կ'ըլլա, վիշտըս գաղտնիքը անոր

Եվ ես զոհի մը ցընթող ճենճերին պես կը հասնիմ

Նիրվանայիդ և քեզի, հավերժակա՜ն Հանգիստին…

5. ԱՌԿԱՅԾ ՃՐԱԳ

Յաղթանակի գիշերն է այս տօնական.-

Հարս, եղ լեցուր ճրագին:

Պիտի դառնայ տղաս կռիւեն յաղթական.-

Հարս, քիթն առ պատրույգին:

Սայլ մը կեցաւ դըան առջեւ, հորին քով.-

Հարս, վառէ լույսը ճրագին:

Տըղաս կուգայ ճակատն հըպարտ դափնիով.-

Հարս, բեր ճրագը շեմին:

Բայց...սայլին վրայ արի՞ւն եւ սո՞ւգ բեռցեր են...

Հարս, ճրագդ ասդին երկարէ:

Հերոս տղաս... հոն զարնուած է սըրտէն.-

Ախ, Հարս, ճրագըդ մարէ...

(ՇԱՐՈՒՆԱԿԵԼԻ)

[hravart]

6. ԽԵՂԴՎԱԾ ՄԻՋԱՏԸ

Գարնան բույրերեն արբշիռ` ինկար դուն

Աչքիս մեջ` որ քեզ ծով մ'եղավ անհուն:

Ափունքի մը հույսով ի զուր լըլկեցիր

Թևերդ այդ մըռայլ ալիքներուն վրա`

Որոնց տակ կ'ապրեր ցավը դավադիր,

Ցա՛վն` որ քեզ ճըմռեց, ըրավ հեղձամահ:

Հետո կոպս իջավ վըրադ` ամպի պես`

Եվ բիբըս հոգվույս լույսով ողողված,

Գերեզմա՛նդ եղավ: Նույն արցունքն ըզքեզ

Ըսպաննեց, և նույն արցունքը ողբաց:

Դուն հետաքըրքիր մեղքըդ քու մահով

Քավեցիր, ես իմս` ակամա լացով:

Գիտեմ թե քեզի եղավ ո՜րքան վիշտ

Լուծվիլը հեռու կառերուն ծոցեն`

Որոնց շուրջն ուրախ կը բըզզայիր միշտ`

Կարծելով երգիդ ականջ կը դընեն

Իրերը բոլոր, կամ քուկըդ է արփին

Եվ տարափներուն մասրենին նըրբին:

Եվ քուկըդ կ'ըլլար տիեզերքն անհուն`

Երբոր կ'իշխեիր հորիզոններուն

Մրըրկին թևին վրա: Ո՜վ կյանք երջանիկ,

Կ'անցնեիր ծաղրով կարծես անտառին

Գոռ ծըփանքներեն, երբ շուրջըդ` քաղցրիկ`

Խիժոտ գիհերեն հար կը խընկեին:

Բայց, ավա՜ղ, բախտիդ մարդն էր աչք տընկած,

Եվ ահա քեզ այդ աչքին մեջ որսաց:

Հոն մեռար: Վերջին բըզզյուներդ ողոք

Մըտերիմ զեփյուռ մ'ի զո՜ւր կանչեցին

Մահվանդ օգնության. ան չեկավ. ո՛չ ոք

Իշխեց մոտենալ մարդկային աչքին:

7. ԲԱՆՎՈՐՈՒՀԻՆ

Պատուհանիս տակեն, ամեն առավոտ,

Ուրվականի պես կ'անցնիս.

Եվ կուսագեղ գլուխդ միակ կ'արտասվե

Տերևաթափ վարդենիս:

Լուռ թաղին մէջ կը լսեմ քայլդ, ու զարթնող

Շունն՝ որ վըրադ կը հաչե՜.

Կամ կը լսեմ քունիս մեջեն ձայնն հազիդ՝

Որ ծոցդ աղվոր կը տանջե:

Եվ կը խորհիմ թե քընատ ես և նոթի,

Իրանդ հովեն կը դողա.

Եվ կը նըստի գանգուրներուդ վըրա, քո՜ւյր,

Եղյամն իբրև շափուղյա:

Կամ մուճակներ են պատըռված, փողոցին

Ջուրն անոնց մեջ կը ճողփա.

Կամ ետևեդ շըվայտորեն կը սուլե

Սըրիկա մը անոպա:

Ես կը խորհիմ թե, տան մեջ, մայրդ է հիվանդ.

Ցամքած է ձեթն ալ ճրագին.

Ու դուն կ'երթաս գործատան մեջ աշխատիլ

Լույսին համար ու կյանքին:

Ես կը խորհի՜մ – և խենթի պես կը բաղձամ

Վար իջնել, քո՜ւյր դալկադեմ,

Քո՜վըդ իջնել, համբուրել ձեռքըդ նիհար,

Եվ հըծծել. – Քեզ կը սիրեմ: –

Կը սիրեմ վիշտդ՝ որ իմ վիշտս է գերագույն,

Կը սիրեմ կուրծքըդ քանդված՝

Որուն մեջ դեռ կը համառի Սերդ երգել

Արտույտի պես սըրարբած:

Կը սիրեմ քու անոթույունդ ու ծարավդ,

Եվ ոսկորներդ ուժասպառ.

Ես կը սիրեմ կույս աղիքներըդ ցամաքած,

Մազերուդ սուգն՝ ուսեդ վար:

Եվ ես կ'ուզեմ ամփոփել քեզ սըրտի՜ս վրա

Տատրակի պես տարագիր,

Տալ ուժըս քեզ, մըրցանակներըս փառքի,

Եվ ազգանունս անբասիր.

Կուրծքըս վահան ընել կուրծիդ նըշավակ,

Եվ քողն ըլլայ պատիվիդ,

Գրանիտե բազուկիս տակ պաշտպանել

Սեռըդ ու գեղդ անժըպիտ:

Կ'ուզեմ քեզ տալ ինչ որ պայքարն ինձ տըվավ,

Ինչ որ խլեցի մարտերով,

Քեզ պըսակել արյունիս գույնն ունեցող

Հաղթանակիս վարդերով:

Միայն թե դուն չըլլաս դըժգույն ու քաղցած,

Արևուն տակ չըհազաս,

Մորըդ վերև չըմարի ճրագն, ու, – ո՜վ քույր, –

Դուն գործատուն ա´լ չերթաս:

8. ՄԵՆԱՎՈՐ

Դեկտեմբերի պայծառափայլ իրիկուն.

Երկընքին տակ, ադամանդի նըման ցուրտ,

Ուղեկորույս հովը կ'անցնի մայելով:

Վըճիտ լույսերն աստղերուն

Արյուն կու լա սառույցին վրա լճակին:

Հոգիս կառչած մըտածումի մը համառ`

Կը սպասե գոց պատուհանին ետև լուռ…

Չեկա՜վ. –«Եվ ա՛լ պիտի չըգամ»,– ըսավ ան:

Որբ շեմիս վրա մըխիթարիչ քայլն անոր

Պիտի բընավ չըծաղկի. և դեռ հոգիս կը սպասե՜:

Ի՜նչ մենավոր սենյակ, ի՜նչ կյանք մոռացըված.

Հիշատակի մեջ հանկարծ կը փըղձկի

Սիրտըս տըրտում… Կը փըղձկի՜…

Ըզգացումներն հանկարծ կուլան մութին մեջ,

Քաղցըր, տըրտում, անհագո՜ւրդ:

Եվ կը խըմեն շրթունքներես

Արտասուքներս հոսանուտ:

Ո՜հ, ի՛նչ ցուրտ է հոս, Տե՛ր իմ.

Հանգեր է կայծը վերջին

Կըրակարանիս մեջը քամի՜ն կ'ողբերգե:

Կը զգամ եղյամն այս թողլըքված խուցին մեջ,

Որ մազերուս վըրա սև

Ձյունասպիտակ ծաղիկներն իր կը բանա.

Բոլոր աստղերն, երկինքեն վար սառնաշիթ,

Օրհասական յուղն օծման

Ճակատիս վրա կը հեղուն:

Կահերուն տակ թաքթաքուր

Ամեն վայրկյան մութն ավելի կը բարդի,

Կը տարածե անկողինիս վրա արդեն

Դամբանական ծածկույթը իր սևաշղարշ:

Ո՛հ, չեմ ուզեր, ես չեմ ուզեր այս ժամուն

Լամբարիս լույսը մատնիչ.

Վարագույրիս ժանյակներեն կաթկըթող

Լուսնկան բա՛վ է ինծի:

Մարդիկներուն շըռայլորեն տալե վերջ

Ավյուն և սեր, ծաղիկներն իմ էության,

Գըտնել զանոնք միշտ ծանծաղ,

Գըտնել Աստված միշտ ըսփինքս

Ոչնչությունը պըճնող,

Եվ հեռացվիլ այն սիրելի էակեն`

Որուն թարթափը կոպերուն կը բավեր

Արծարծելու համար կրակներն արյունիս,

Միսիս ճենճերն, սըրտիս բուրվառն հոտևան,

Հիմա, ավա՜ղ, ի՞նչ կը մընա ալ ինծի.

Մոխի՜ր, մոխի՜ր, և ավերա՜կ. և նույնիսկ

Խորունկ սոսկում մ'իմ իսկ անձիս նայելու:

Ո՜հ, չեմ ուզեր, ես չեմ ուզեր այս ժամուն

Լամբարիս լույսը մատնիչ:

Երբ ա՛լ դատարկ է հոգին

Ահավոր է տեսնել հատակը անոր:

Փլատակներուս կանգուն մնացած կատարին

Լուսնին ոսկի ծեփող մեկ շողը բա՛վ է:

Ես չե՜մ ուզեր լամբարիս լույսը մատնիչ.

բայց լուսինն ալ, ավաղ, լուսինն ալ ահա

Հո՛ն, դըրացի երդին ետև ծածկվեցավ:

Հովը կու լա, կը կաղկանձե, կը թըռչի:

Կրակարանիս մեջ պաղեր է մոխիրն իսկ:

Հովը կ'ոռնա… հովը բացավ մեղմորեն

Պատուհանիս փեղկը հին:

Ո՜հ, ո՜վ Տեր իմ, ո՜վ Տեր իմ,

Չայցելված ասյ սենյակը ո՜րքան ցուրտ է.

Արցունք մ'ահա մարգարտի պես սառեցավ

Ծայրին վըրա թարթիչիս,

Եվ սիրտըս դեռ տըրտո՜ւմ տրտո՜ւմ կը փըղձկի:

9. ՄԻՋՈՆ

Երիտասարդներուն մահը նավաբեկության մը կը նմանի

ՊՂՈՒՏԱՐԳՈՍ

Պատանի էր, հովերուն, ալիքներուն մեջ մեծցած,

Իր հայրենիքն օվկիանն էր, և նավը իր օրորոց:

Քամին հավետ կը լիզեր կուրծքն արևեն թըխացած.

Նըստած էր ա՛ղը ծովուն ճակատին վրա քրտնազօծ:

Միշտ ծըխամորճը բերնին մեջ կ'աշատեր անխըռով.

Նավը բոպիկ կը լըվար, կայմին կ'ելլեր ժիրաժիր.

Վեր կը քաշեր շանաձուկն` անոր քիթեն որսալով.

Եվ ամբարի մուկերուն կու տար երբե՛մըն նախճիր:

Ան մի առ մի կը ճանչնար աստղերն իրենց առաջնորդ.

Կարծեմ նույնիսկ լըսած էր թընծկալն երկու Արջերուն:

Ան կը ճանչնար լուռ դավերն ալիքներուն քինահորդ.

Եթե անգամ մ'ականջ տար Շընիկ աստղին հաչելուն:

Ան կըսիրեր ջուրին վրա երբ որ խարիսխ կը նետեր`

(Ուր Միջոն սև բիբերով բոպիկ աղջիկ մ'էր սիրած)

Արագաճեպ կը մագլեր թըռչարանեն դեպի վեր.

Կը տընկեր դրոշն, հովերո՛ւն ճակտին մազերը տըված:

Ու կայմեն վար հեղեղվող պարաններուն մեջ ծըփուն

Ան կը լողար… ի՛նչ ճապուկ ճախրեր կ'ըներ այդ տղան.

Մերթ կը սողար օձի պես, մերթ փորձելով վիհն անհուն,

Թըռչարանին ճիշտ ծայրին կը թառեր ան բուի նման:

Չըվաններուն գաղտնիքներն ո՛չ ոք կար իր չափ լուծող,

Անոնք իր իսկ մատերուն կարծես ջիղերն ըլլային:

Երբոր քամին կը հուզեր լարերը այդ լուսացող`

Երգովն անոնց կ'արբենար, կը վերանա՜ր լուսինին:

Վե՜րն էր դարձյալ, երբ շանթեց օր մը մրրիկն ախերոն.

Նավուն ներքև կատաղի ցուլի պես ծովը խոպաց,

Եվ ամպրոպի մ'հարվածով կոտերցավ կայմն, ու Միջոն

Գըլորեցավ աստղերեն` անդունդի մեջ լայնաբաց:

Անհունի՜ն էր միացած մասնիկը այդ Անհունին…

Բայց երբ մարմինը դըպավ խարակներուն թըխերանգ`

Դըժբախտ Միջոն ցանկացավ, հառած աչքերը նավին,

Խուսող ճերմակ առագաստն… իր դիակին գեթ պատանք:

10. ԴԱՇՏԵՐՈՒ ՏՂԱՆ

Ուշ ատեն դուն որ կը թողուս ա՛լ մարմանդ

Սիրտըդ` սըրտին, ձեռքըդ` ձեռքին մեջ մորկանդ,

Պահ մը կանգ առ, ո՛վ մանուկ.

Վեր վերցուցած ծաղկալի փեշդ` որ ինծի

Ցույց կու տա մերկ սրունքներըդ գույն բըրընձի,

Թո՛ղ, բա՛ց թևերըդ փափուկ:

Գըրկե՛ հոգիս. ես օտար չեմ. չե՞ս տեսնար`

Որ բացած է Բնությունը, մեր Մայրն արդար,

Իր մատերով բոցագույն`

Սիրտըս` ամենուն. սերս ամենուն կ'հոսի դեռ,

Սերս` որ ոսկի ճանկ մը կ'նետե վարեն վեր,

Ծաղիկներեն` աստղերուն:

Քեզ գըրկելու տենչ մ'հոգվույս մեջ կ'հոսի,

Դաշտերո՛ւ տղա. չէ՞ որ եղբայր եմ քեզի

Մեր Մայր-Բնության կողմանե:

Բուրումներուն մեջտեղ գարնան դաշտերուն,

Կամ բլուրին վրա – ծաղկե՜ բագին – մեր անհուն

Տիրոջ մեր զո՛հը նույնն է:

Քեզմե` սըրտիկդ, ինծմե` քընարս: Ո՛վ հոգիս,

Ճակտիդ համար համբույր մ'ունիմ շըրթունքիս.

Այդ համբույրովս հոգեծին`

Կը ցանկամ որ – իղձ` զոր մեկո՛ւն դեռ չըսի –

Գեթ պահ մ'հոգիդ իմ հոգվույս մեջ սուզի

Ինչպես կարապը` լիճին:

Խոշոր աչքերըդ` որոնք մեն մի թարթափեն`

Զիս իրենց մեջ կը նըկարեն ու կ'ավրեն,

Շուշան ճակատդ որ մերին

Ճակատներուն ցոլք մը հավետ կը ձըգե,

Բերա՛նդ, այտե՛րդ արդյոք դաշտի ի՞նչ ծաղկե

Կամ ի՞նչ խունկով երկնային

Հորինված են: Եվ քու հոգիդ փողփողէջ`

Ինչպես կայծոռը վարդենվույն ծոցին մեջ`

Զեփյուռներով կ'արծարծի:

Հողի՛ն հոտով խընկըված է քու արյունն.

Հողին հոտո՛վ ծըծված ես կյանք և ավյուն,

Դաշնակո՜ւմ մ'ես կարկաչի:

Հազիվ բացիր մեղույշ բիբերդ արևուն`

Քաղքեն հեռու` տեսար դաշտերը անհուն.

Օտար ձեռք քու երակներ

Շոշափած չէ: Լերան կողին, թաքթաքուր,

Դուն տորոնի ծաղիկ մըն ես` որուն բույրն

Ուրիշ բույր չի՛ խանգարեր:

Մեջդ եղծված չէ դրո՛շմն Աստուծո սըրբանվեր,

Զի սրբության` բնությունը չի վընասեր.

Շո՛ղ մ'ես, երբ զով մարգին վրա,

Շուքին, ծաղկին, ճյուղին մեջեն կը սահիս:

Ամեն ձորակ աշխարհ մ'է քեզ, ո՛վ հոգիս,

Քանի որ մեջդ Աստված կա:

Քեզ բնությունն է կազմած, կամ դո՛ւն ես բնություն,

Եթե ա՛յսօր – ներե՛ այս սև բառերուն –

Մահն հողին տակ լուծե քեզ,

Այտերըդ վա՛րդն առնե պիտի, սերդ` լուսնակ,

Սիրտըդ պըլպուլն, երգըդ հովն, աչքերդ մանիշակ,

Հոգիդ երկինքն, արցունքդ… ե՜ս:

11. ՍՊԱՍՈՒՄ

Ահավասիկ շուրջն ընդրիկի սեղանին

Նըստան տղաքն ու կինը ծեր բանվորին:

Մեջտեղը լուռ կը պաղի

Ոսպապուրն իր գոլորշիին մեջ անդորր:

Մայրը հացերը լեղի

Իր սըրտին պես բաժնեց կըտոր առ կըտոր

Տըղոցն համար և ամուսնույն` որ գործեն

Պիտի դառնա… կը սպասեն…

Մըխոտ ճրագին շառ լույսեն

Հացերն ամբողջ կարմիր են.

Կարծես անոնք թորեին

Արյո՜ւն, նըման Քրիստոսի մը կողին,

Ջուրը գույնով քացախի

Կ'երազե հոն ըմպանակի մեջ մեծղի:

Խաղաղավետ օրհնությունով մ'ընդհանուր

Օծված սեղան, հաց և ջուր,

Կ'ընեն աղոթքն ըսպասումի մը երկար

Երբ իրիկուն հոգնած բանվորը չի՛ գար:

Ի՜նքն է. ահա գոռ սանդալներ կը հընչեն

Մայթին վըրա փողոցին…

Ի՜նքն է. ո՛հ, ո՛չ. դըրացին`

Որ տընակին առջևեն

Կ'անցնի դանդաղ երգին հետ իր քայլերուն:

Խե՜ղճ որդիներ, կի՜ն տըժգույն…

Նորեն գըլուխնին կը խոնարհեն հուսակտուր

Սեղանին վրա` ուր կը պաղի ոսպապուրն:

Ո՛հ, ուշացավ ծերունին.

Անոնք գիտեն` որ ունին

Աշխատանքները վըտանգ.

Ունի պայթում ամեն հանք.

Անոնք գիտեն` որ սանդուխներն որմնադրին

Մատնըչորեն կը կոտրին:

Եվ մեքենան կը կասկե,

Զինքը կըրթող թևը ժիր.

Անոնք գիտեն` որ աշխատիլն է ոճիր

Երբ լուսնկան երդիկին վրա կը հըսկե:

Կու գա՜. ահա դուռն հյուղին

Լալաճըռինչ բացվեցավ իր շեմին վրան.

Ի՜նքն է. ո՛չ, ո՛չ. է քամին`

Որ բոթաբեր դըրացիի մը նըման

Ներս կը մըտնե, կը սողոսկի ճրագին մեջ`

Որ բոցին տակ ծըխահարույց կը մեռնի:

Նոթի տղաներն աղիողորմ աչքով գեջ

Կը նային մորն երեսին տըխրունի…

Ինչո՞ւ չեկավ… ո՞ր անիծված ընկերներ

Զինքը իրենց ճամբուն մեջ են մոլորեր:

Սուրբ զո՞հն եղավ բանթողի,

Թե կը խըմե արդ օղի

Գինետան մեջ, սեղանին տակ թըքնելով:

Չեկա՜վ. ահա մորը կուրծքին վրա խորով

Կրտսերագույնը լալեն

Նընջեց… և դեռ կը սպասեն:

Ո՞վ կը հազա դըրան առջև. ա՜ն է, ա՜ն:

Անոնք հազն այդ կը ճանչնան:

Կը ճանչնա կինն ամուսնույն

Շուքն իսկ ջուրին վրա հոսուն:

Ան կ'երևա՛ ավասիկ.

Գլուխն է փոշոտ, փոշոտ լոդիկը բըզիկ.

Եվ իր կապույտ տաբատն հին

Շըպարն ունի շաղախին:

Դըժնե բիբերը արյունի մեջ ի լող,

Կը թավալին կոպերուն տակ շըլմորուն:

Կը նետե մուրճը փողփող

Օճախին մեջ. ու դըրան մեջը կանգուն

Սեղմած կռուփները ջըղուտ

Կ'աղաղակե կընոջ` մռունչով մ'առյուծի.

–«Բո՛զ հերատուկ, չըսպասեցի՞ր դուն ինծի»:

Շունչը լեցուն գինվո հոտով ժանտաժուտ`

Կը հուզե հյուղն համորեն:

Կինն ու տղաները զարհուր

Կու լա՜ն… լացով կ'օծանեն

Սեղանն` որուն վրա պաղե՜ր է ոսպապուրն:

12. ԸՆԿԵՑԻԿԸ

Բուքը կը մռընչե: Շըքեղ տան մ'առջև.

Կես գիշերին, հո՛ն, մայրը առավ կանգ:

Հույզեն կը դողա սիրտը, զերդ տերև.

Մարմինը ձյունեն հագեր է պատանք:

Կը նիրհե գըրկին մեջ դեռ երեխան.

Գուցե անոթի, գուցե նըվաղած…

Կթեն կաթիլ մը, մարգարտի նըման,

Բերանին վըրա ցուրտեն է պաղած:

Պետք է լըքե՛լ հոս: Ի՞նչ նըկուղի մեջ

Ծընավ ծաղիկն այդ զարնված եղյամեն…

Ունեցա՞վ շապիկ, կամ օրոցք մը գեջ…

Հրեշտակ մ'իջավ վար` ժըպտելու իրեն:

Հայր մ'հավատարիմ ունեցա՞վ արդյոք`

Որ խառներ քըրտինքն իր արտասուքին.

Թե կույս մը խաբված սիրով մը բորբոք

Անոր մայր եղավ` նախ չեղած դեռ կին:

Չըգիտեմ. միայն այդ մայրն է տըժգույն`

Խոնավ քարին տակ բուսնող սեզին պես:

Ոտքերն են բոպիկ, հասակը նըկուն`

Զոր պիտի փըշրե ցուրտ քամին կարծես:

Թոշնած են ծիծերն` ուրկե բըղխեցուց

Սերը` կաթի տեղ` շիթ մը շարավի:

Մերթ թափը հովին կուրծքը կու տա ցույց,

Ուր վիշտն է պառկեր, ձյունը կը մաղվի:

Պետք է լըքե՛լ հոս. կը դընե տըղան

Ծածքին տակ քիվին, տանը շեմին վրա…

Իր կանեփ շալով կը սքողե վըրան.

Ինք երընքին տակ, մերկ, կը դողդըղա:

Զայն կը համբուրե և կ'ուզե փախչի՜լ…

Բայց սիրտը քայլին չի՛ հըպատակիր.

Ո՜հ, ինչպե՛ս բաժնել, փետե՜լ հոգեխիլ

Իր աղիքն որդվույն աղիքեն կարմիր:

Եվ հոն կը սպասե մինչև արշալույս.

Խելահեղ ուրուն կ'ըլլա գիշերվան.

Ու երբոր տըղան կու լա սըրտահույզ`

Մարմար շեմին վրա մերթ կ'օրորե զայն:

Կը խորհի. գուցե ունենա որդին

Վաղը այս կյանքեն կյանք մը լավագույն.

Դըրվի օրորան. ծիծերն ըստընուին

Իրեն ավելի՛ առատ կաթ մ'հեղուն:

Ունենա գուցե նույնիսկ խաղալիք.

Պուպրիկ մ'իրեն պես բեհեզներ հագած.

Մարդիկ զայն կարծեն իշխան մը փոքրիկ.

Եվ զայն իր հրեշտակն ընդունի Աստված:

Ա՛յսպես կը խորհի մայրը դողդոջուն,

Մայրը` հոն հագած պատանքը ձյունին…

Այգը կը ծագի. փողոցներն համբուն

Կյանքի շըշուկով տակավ կը լեցվին:

Կ'երգե աքաղաղն, որդին կը ճըչա,

Զի կոպերն անոնց շո՛ղն է համբուրած:

Մայրը խելացնոր, մայրը ակամա,

Ըշտապ կը փախչի՜… սիրտը հոն թողած:

13. ՊԱՏԳԱՄԱՎՈՐՆԵՐՍ

Ֆերրա՜րա… երբ քու ամայի պալատներդ քար քարի վրա չմնան`

քերթողի մը բանտը փառքիդ մեծագույն տիտղոսը պիտի ըլլա:

ԼՈՐՏ ՊԱՅՐԸՆ

«Ըսե՛, ծիծեռնա՛կ,

Ճանճ մը կըտուցիդ կ'երթաս ծաղկավետ ո՞ր այգեստաներ.

Ո՞ր աշտարակն է` որ գաղջ արևու մեջ է ընկըղմեր.

Ըսե՛, ծիծեռնա՛կ»:

–Մետեխի բանտին պատին նորոգել կ'երթամ բույնս ամա`

Որուն մեջ ձյո՛ւն է տեղացեր ձմեռն, ու այնտեղ հիմա

Օձ մը ծըվարած, գլուխը պոչին տակ, լուռ կը մըրափե:

Օձի շապիկով կ'երթամ կարկըտել բույնըս կանեփե:

«Ա՜խ, գընա՛, ծիծա՛ռ, երգը կըտուցիդ:

Միայնության մեջ մեծ եղբայր մ'ունինք մենք հոն կալանված.

Թեզաններն ի վար կը հոսեն թոքերն արյուն մ'անձնուրաց,

Հաց մ'են դրեր իր քով, մոխիրո՜րով թըրուն, դառնահամ բըլիթ,

Եվ կուժ մ'որուն մեջ ծըռած կ'արտասվեն մողեզներ դեղին:

Ծիծա՛ռ, շող մը տար լուսնեն` որ օծե բիբերն անժըպիտ,

Երգ մ'որ ըսփոփե հոգին` ուր տրոփեց հողը մայր Երկրին:

Ա՜խ, գընա՛, ծիծա՛ռ, համբույրըս կտուցիդ»:

«Ըսե՛, իմ կըռո՛ւնկ,

Դեպի հորիզոն նետի պես սլաքած վիզըդ բոցեղեն`

Այսպես ո՞ւր կ'երթաս ուրախ կրկռոցով երդիքիս վրայեն.

Ըսե՛, իմ կըռո՛ւնկ»:

–Կովկասը լիճեր ունի` որոնց մեջ եղեգներ ջով ջով

Բարձըր ուռճացած արև կը շնչեն փրփրուն կատարով:

Ու լըքվածներու տընակներ կան հոն` որոնք կը բաղձան`

Որ իրենց շեմին երգեմ, իրիկունն, երգերս ըսփոփման:

Ա՜խ, գընա՜, կըռո՜ւնկ, հույսը կըտուցիդ:

Բայց բանտի մ'երդին պահ մը ամփոփե թևեըդ հոգնած:

Հոն Արվեստի քուրմ մը կա` որ նվագեց Վիշտն համատարած

Ըստեղնաշարին վըրա աստղերուն` մատերով վըճիտ:

Արդ իր գանկին ջահն արյուն կը ծեփե պատերն Ոճրի Տան:

Կըռո՛ւնկ, պըսակ տար ի ջախջախ քնարին սա ճյուղը փըթիթ

Զոր մենք ամենքնիս օծանեցինք մեր ողբովն հավիտյան:

Ա՜խ, գընա՛, կըռո՛ւնկ, արցունքըս կտուցիդ:

Ըսե՛, արագի՛լ,

Գորտ մը, զմրուխտի նըման, բերնիդ մեջ ո՞ւր կու տաս խոյս.

Ո՞ւրտեղ օգոստոսն իրենց փոսերեն իժերն հանեց դուրս,

Ըսե՛, արագի՛լ:

–Հեռո՜ւն, կը տեսնեմ գլուխներն ադամանդ լեռներուն Կավկաս`

Որոնց կողերեն ձորերը կ'հոսի արևն հըրամազ:

Գարունն է պճներ հոն հարսի նըման բարտի մը վըսեմ.

Իր սոսափյունին մեջ բույնս ուռիով ես պիտի հյուսեմ:

Ա՜խ, գնա՛, արագի՛լ, կարոտը կըտուցիդ:

Հոն կապանքի տակ Հայրենիքն ունի հանճար մ'ողջակեզ:

Գրիչը մատերուն մեջ խորտակեցին ճառագայթի պես:

Արագի՛լ, վրայեդ փետուր մը ձգե, բանտն իր մահառիթ`

Ուր ան օրե օր իր գերեզմանին համար կ'հասուննա:

Ի՜նչ փույթ թե խլված փետուրեն` թևադ այդ արյունի շիթ շիթ.

Անով հաղթանակն ան պիտի գըրե իր Ուխտին հըսկա:

Ա՜խ, գնա, արագի՛լ, սիրտըս կըտուցիդ:

Ըսե՛, խրոխտ բազե՛.

Ճեղքելով անտառը կայծակներուն, ամպերուն խորեն,

Ինչ կատարի վրա կ'երթաս քըթվըտել պորտըդ լուսեղեն.

Ըսե՛, խրոխտ բազե՛:

–Ռուս հորիզոնեն գաղթող մրրիկներն ինձ հոտը բերին,

Հոտ դիակներու, հունտերը կարմիր բեղուն ժանտախտին:

Հըզոր թըռիչներես վար գաղջ արյուններ ես անձրևելով`

Կ'երթամ արածիլ մարդկային բիբերն ու սիրտերն համով:

Ա՜խ, գընա՛, բազե՛, կայծակը կտուցիդ…

Բայց մեռելներն այդ` զոհերն են լույսի. անոնց մի՛ դըպչիր.

Սիրտեր` որ վրեժեն չեն գիտեր պաղիլ. անոնց մի՛ դըպչիր:

Այլ այնտեղ Պայքարն Առաքյալ մ'ունի բանտին մեջ կրանիթ.

Թևերովդ հուժկու զա՛րկ, փըշրե՛ խախամն իր լուսամուտին,

Եվ շանթը կտուցիդ` Հույսն երգե՛` թառած իր ուսին վըճիտ:

Ըսե՛ թե շուտով մենք պիտի կանգնենք արձանն իր փառքին:

Ա՜խ, գընա՛, բազե՛, դափնի՜ մը կտուցիդ:

14. ՄԵՌՆՈՂ ԲԱՆՎՈՐ

Քամին կ'ոռնա ու տընակն իր հիմերեն կը ցընցե

Իբրև ահեղ դամբարան:

Ծյուրախտավոր բանվոր մ'հոն կը վախճանի մազկըռինչ`

Խարին վրա հոտևան:

Հանո՜ւն պատառ մը հացի` գործատան մեջ թաղեց ան

Ճառագայթներն հոգիին.

Տըվավ փերթ փերթ որ ուտեն մեքենաները վիշապ

Միսերն հուժկու կըռնակին:

Անիվներուն ակռաներն ողնածուծո՛վն օծանեց,

Եվ սըրբեց իր մազերով.

Հընոցին դեմ` մերկալանջ, ժահրոտ օդին մեջ` մըղձկուկ

Ապրեցավ միշտ մեռնելով:

Արդ տապալող նոճիի հանգույն բան մ'է այդ տըղան,

Այդ հա՛ղթ ռամիկն երբեմնի:

Երկաթներու հետ պայքար մ'եղավ իր կյանքն հարատև.

Արդ կը փըշրի զերդ վանի:

Գերեզմանին դեղին հո՛ղն իր աչքերուն վրա կապույտ

Սըփռեր է Մահն անժըպիտ.

Մեղրամոմի պես մարմինն ահավասիկ կը հալի

Մատերն ի վար շիթ առ շիթ:

Ի զո՜ւր գարունն երազեց, և հովերուն մեջ ազատ

Կաղնիացումն հասակին.

Ի զո՜ւր տենչաց երգով լի շրթունքներն իր երկարել

Աղբյուրներու ջինջ ակին:

Արևուն տեղ` դալկություն, շուշաններու տեղ` մըրուր

Պըսակեցին ճակատն իր:

Սիրո երգին փոխարեն` եկավ փըրփրիլ շըրթունքին

Հըրատապ հազ մը կարմիր:

Արդ կը հազա՜, կը հազա՜ իր զոհի գլուխը դրած

Ծոցին մեջ մո՛րն աղեկե՜զ`

Որուն կուրցա՛ծ աչքերն իսկ արտասուք կը բըղխին`

Հողեն պըտղող ջուրին պես:

Վար կը կախվի սընարեն Հիսուսի խաչը կարմիր,

Բայց ճակատին վրա չինկած

Շիթ մ'Արյունեն փրկության-որ սառե՜ր է խաչին վրա–

Ինք կը մեռնի, վաստակած:

Քամին կ'ոռնա ու տընակն իր հիմերեն կը ցընցե

Իբրև ահեղ դամբարան…

Ու սև կատուն տընակին կը մըլավե՜ խելահեղ

Ճանկըռթելով շեմքը դրան:

15. ԽԱԲՎԱԾ ԿՈՒՅՍԵՐ

Կ'աշխատեիք հյուղակին մեջ, ճըրագին տակ արդար,

Հարուստներուն պատմուճան, մերթ ալ պատանք կարելով.

Ասեղն հյուծած մատներուդ միջև ցուրտեն կը սարսռար…

Հոգինիդ էր անվըրդո՜վ:

Բայց հեշտությունն ամբարիշտ կը դավեր քա՛ղցը ձերին,

Եվ ծախեց ձեր հոգիները` գընելով մարմիննիդ:

Անմեղությունն անպաշտպան` կուրություն մ'է երկնային`

Զոր խաբեցին ուխտն ու ժպիտ:

Օ՜, այն հարուստ պարոններն, այն հըտպիտները շըքեղ,

Որոնք ոսկի ցանեցին` որ բոզությունը հըձեն,

Ձեր հյուղերեն ներս մըտան սիրահարի պես անմեղ,

Եվ դուրս ելան քըրքջալեն:

Ձեր սիրտն անոնց համար լո՛լ բաժակ մ'եղավ գինիի`

Զոր, պարպելե վերջ, հարբածը կը կոտրե հաճույքով:

Ու օր մ'ալ երբ մայր եղաք` անոնք ըրին ձեզ այրի

Արցունքներու մեջ թողլով:

Եվ փողոցնե՜րը ինկաք. Դուք օր մ'ազնիվ բյուրեղներ,

Կոխոտվելով մարդերեն` եղած էիք այժըմ ցեխ:

Սակայն ոճիրն հըտպիտին արգանդնուդ մեջ գոհար մ'էր,

Եվ կը մեծնար սիրազեղ:

Դուք կոչվեցած Գաթինա, և կամ Ֆանթին արտալած`

Որ պաշտպանեց բոզությամբ իր մայրությունը անզեն.

Մարգարիտա կոչվեցաք` Դըժոխքեն իսկ պըղծըված,

Մարիամ` եղծված Երկինքեն:

Ես կը տեսնեմ ձեզմե մին կեցած ահա հորին քով:

Սըրտաճըմլիկ փորին վրա կիներ ծածուկ կը ժըպտին:

Իրմե հեռուն կը խուսեն կույսերն անբիծ` զինք թողլով

Իր դույլին հետ` առանձին:

Ահա ուրիշ մը լըքված` խավարներուն մեջ հյուղին…

Կը հանդերձե նորածինն իր վարսերով տըխրաշուք.

Քըքույշ բերնին կը ճըմլե ծիծերն, ուրկե կը ծորին

Կաթերու տեղ` արտասուք:

Խարտիշուհի մ'հերատո՜ւկն ահա կ'ըլլա փողոցին,

Եվ իր սերը կը դընե հացի մ'համար գըրավի:

Ու օր մ'ալ` երբ ճարահատ` դուռը զարնե բոզնոցին,

Դըժո՛խքն իրեն կը բացվի:

Եվ դուք, ծեփած սընգույրով բոլոր ամոթն այտերնուդ,

Ահա կ'անցնիք բյուրավոր տըռփանքներուն ընդմեջեն.

Ա՛լ միսերնիդ կը լըկտան` բաց ի ձերին մայրագութ

Նվիրագործված ըստներեն:

Ես կ'արտասվեմ ձեր վրա, ո՛վ տարաբախտ իմ Քույրեր.

Ես ձեր այպանքը կու լամ` աչքերս այպեն փակելով.

Գինետան հույր տակառին կատարն եք դուք պըսակեր

Ձեր կուսության պըսակով:

Զազրաթորմի ձեր մազերն հոգվույս վըրա կը սողան`

Շընչելով քեն մ'արյունիս, օձերու պես թունավոր.

Եվ ես քենո՛վ կ'անիծեմ դարուս կավատ Մարդկության

Ոսկի Հորթերը բոլոր:

16. ՄԵՔԵՆԱՆԵՐԸ

Արեգակին մեջ ամրան, որուն բոցով կը մըրրկին

Արծաթացոլ գըմբեթներն ու տանիքները Քաղքին,

Կը ցըցվի բա՛րձըր կատարը գործատան մըշտագոռ:

Մուխը բարդ բարդ կը պոռթկա բուխերիկեն լայնորկոր`

Ճակատն երկնի ծեփելով կարծես կուպրով թանձրամած:

Կը սողոսկին շոգիներ պատերուն շուրջը քըրտնած.

Ու կը մըռնչե գործատունն ընդերքներեն բոցավետ:

Մենք, ո՛վ Ընկեր ջահակիր, այնտե՛ղ մըտնենք քեզի հետ,

Մենք սերմանող մըրըրկի, տառապանքի հընձողներ:

Օ՜, ի՛նչ ժըխոր, ի՛նչ պայթում. ալիքն օդին ջերմաջեր

Մարմինս ամբողջ ողողեց ծըծումբի պես հոսանուտ::

Ի՜նչ թավալում ահավոր զանգվածներու մառախլուտ…

Հազարավոր բանվորներ մըկանունքով կը ստեղծեն`

Ողջագուրված` պողպատին, բիրտ ուժին հետ համորեն,

Կը ծառանան բոցին հետ, ու մոխիրին հետ կ'իյնան,

Ու կը պըրկեն, կը կըրծեն, ու կը կըռփեն հաղթական`

Մինչև որ նյութն ապստամբ գեղ ու արժեք կը ստանա,

Հոն բուրդն ըլլա` լուսակիզ, քըրտինքն ըլլա` շափյուղա:

Եվ կը մըռընչե Աշխատանքն, Աշխատանքն հոն կը ստեղծե

Իբրև վիշապ` բըռնըված օձագալար երկունքե:

Փողրակներուն ընդմեջեն, մինչև չորս ծագն Աշխարհին,

Կը հոսին միշտ ծութ առ ծուփ տաք ալիքներն ոսկիին:

Մեքենաներն հոս կ'իշխե՛ն ըղեղին վրա մարդերուն`

Իբրև հրեշներ վիթխարի` որջի մը մեջ մըշտարթուն:

Հաստ գըլաններ զուգարշավ, գըլուխներով ահագին,

Մինչև ձեղուն խորդալով կը ծառանան. կ'ընկըղմին

Հետո իրենց կըլանող անդունդին մեջ մըթապատ:

Դատարկին մեջ սուլելով կը թավալին անընդհատ

Հըսկայածիր անիվներ, ու ակռանին իրարու

Լինդերու մեջ մըխըրճած` կ'ոռնան նըման շուներու:

Փոկերը պիրկ կը ձըգվին ճախարակե ճախարակ,

Ու կը հոսին խըժալուր` ջըրվեժներու պես արագ

Լիսեռներու գոգավոր շըրջանակին ընդմեջեն.

Մեքենական կազմվածքին անոնց ջիղերն են հրեղեն`

Որոնցմե մին թե բեկտի` աշխարհներն այդ ներդաշնակ

Կը ջախջախեն մեկըզմեկ, աստղափըշուր, եղերգակ,

Գուժելով մահն Ոսկիին, և փըրկությունը Ույժին:

Կարկահներու անհամար կըկոցներուն մոլեգին

Մեջեն կ'անցնին պատառները բուրդերուն մեծաշահ.

Գեղմը փափուկ, ձյունեղեն, ատամներով պողպատյա

Կը հոշոտվի գեղագեղ` անբըծության նըմանակ.

Եվ ծվենները թըռչուն թիթեռներու պես ճերմակ`

Գըլաններու կատարին, պատերուն վըրա կը թառին,

Եվ կամ կ'իջնան լույսի պես` բանվորներու գըլուխին:

Թեռերն հետո նըրբոլոր, առեչներուն ընդմեջեն,

Ճաճանչի նըման հապըշտապ կը խուսափին ուղխորեն,

Եվ շար ի շար, լուսաբեկ, բյուրապատիկ թելերով,

Կը ջըրվեժին ճախրին վրա ճախրակներուն մըշտահոլով`

Որոնք արբշիռ կը դառնան, ու կը փաթթե՜ն, կը փաթթե՜ն

Զանոնք իրենց հաստաբեստ իրաններուն վրա շըրջկեն:

Մեկ ծայրեն մյուսը կ'եռա գործատունն այս հաղթակերտ,

Մեկ ծայրեն մյուսը կ'ոռնան մեքենաները ժըմերտ

Իրարու մեջ թավալող, և իրարմե արտալած

Աշխարհներու հանգունակ, անհունին մեջ խենթացած:

Կը զեռա վարը կաթսանգոլորշիով առլըցուն`

Ընդհատ ընդհատ պուղլով մեծ կափարիչն: որմերուն

Աղյուսներն հար արյուններ կը քըրտընին շոգիեն.

Ձեղունն ի վար կը կաթին արտասուքներ օդեղեն:

Կյանքը այստեղ կը ստեղծե խավարին մեջ մեռնելով…

Վա՛րը, հընոցն անդադար դեռ կը կատղի բոցերով,

Ոսկի՜, ոսկի՜ կը լափե, դուրս կը փըսխե միշտ մոխիր,

Եվ ծուխին հետ միասին տարածելով լույս մը հիր`

Կարծես արյուն կը ծեփե մեքենաներն ու մարդեր:

Այս գեհե՜ն մ'է, գեհե՜ն մ'է, ուր կը հուսան, ո՛վ Ընկեր,

Սա բանակները կըմախք, սա բանվորները ոսին.

Եվ միշտ ի զո՜ւր կը խընդրեն ազատությունը օդին`

Որուն մեջ խըլուրդն իսկ լույսով և բուրումով կ'արբենա.

Ի զո՜ւր անոնք կ'երազեն հողին համբույրը հըսկա

Զոր լիաբուռ սերմանողն` անմահության է հընձող.

Ի զո՜ւր կ'ուզեն, ծիտի պես, լոգանքն երկնի լուսաշող.

Աչքերն անոնց կը կուրնան արեգակի կարոտեն:

Միշտ կա երկաթն իրենց շուրջ, երկաթի ժխորն համորեն:

Մեքենա՛ն է իրենց տերն, իրենց օրենքը անեղծ,

Որ կը մռընչե անդադրում հոգիներուն մեջ տըխեղծ,

Որուն անոնք կ'աղերսե՛ն, կը ծառայե՛ն, կը հուսա՛ն,

Եվ փոշիին կ'ըմպեն ուղխն` աղբյուրին տեղ ռոշնական:

Հընոցին բոց երախեն, ժանիքներեն ճախրակին

Որպեսզի հացը կորզեն` տըվեր են կյանք գարնային:

Արդ կը տեսնեմ, ո՛վ Ընկեր, որ խորդացող այս գլաններ

Պատերն ի վեր կը զգայռեն անմարսելի արյուններ.

Եվ իրար մեջ թավալող անվակներն այս գահավեժ

Կը հափըշտակեն իրարու լինդե միսեր գեղագեշ:

Ես կը տեսնեմ այս պահուս` որ աղմուկն այս խելահեղ,

Մըշտաթավալ, շոգեմուղ մեքենաները ժանեղ

Դահիճի պես կարմի՜ր են և կը պոռթկան ձեղունին

Զիրենք ճընշող մեծ Եղեռն, անպատմելի Եղեռն հին`

Որ կը սողա կռանակուռ իրենց փորին մեջ անկուշտ:

Երեկ, Ընկե՛ր, սըրատամ սա ճախարակն արյունռուշտ

Կատաղորեն հափափեց, փըշրեց ոսկոր առ ոսկոր,

Աչքերնին լի գարունով զույգ մը կտրիճ գործավոր:

Ու դեռ կ'հոսին ծուփ առ ծուփ մինչև չորս դին Աշխարհին,

Փողրակներուն ընդմեջեն տաք ալիքներն Ոսկիին:

17. ՄԱՄՈՒՍ ԱՂՈԹՔԸ

Լիալուսնին դմ նըստած

Մամըս ալևոր կ'ընե աղոթքն իրիկվան:

Գըլխուն վերև սև չըղջիկներ կը դառնան.

Կ'ապրի սըրտին մեջ Աստված:

Շըրթունքներն իր (սո՜ւրբ վարդեր

Թոռմած առջևն Աստվածամոր խորանին)

Կը շարժին ա՛յնքան մեղմորեն` որ հոգին

Իր ըսածն ի՛նք չի լըսեր:

Ցո՛ւրտ շողին տակ լուսինին

Հանդարտորեն վար կը կախվի գլուխը ծե՜ր,

Տըխրահա՜կ, խո՜նջ, իբրև նմանիլ ան ուզեր

Մեր այս դարուն հավատքին:

Հայր մեր… Բայց չի՛ դառնար ա՛լ

Գարունն հին, մա՛մ, կալերուն երգը աղու.

Արյուն ետ չի՛ շեղիր զարկեն. վայլելու

Իղձդ արթընցավ, բայց մա՛հն ալ:

Ողջույն… բայց միշտ պիտ' պարապ

Մընան ոսկրերդ ավյունի մեծ հոսանքեն,

Եվ մերթ բեղուն կողերուդ մեջ

Ա՛լ հին սերերն հըրատապ:

Բայց ո՛հ, գիտեմ, դուն ծարավ

Ես Երկինքին` որուն մինչ ցարդ հավտացիր,

Որուն համար մարմինըդ միշտ ծընրադիր

Հոգվույդ առջև ապրեցավ:

Երկինքը քո՛ւկդ է, ո՛վ մամ,

Քանի որ ծեր բիբերուդ մեջ դեռ անեղծ

Մընաց անոր կապույտն` ամեն ամպե զերծ.

Քանի որ, մայր բարեխնամ,

Արյունիդ հետ միասին

Ծիծերըդ հինգ զավակներու քամեցիր:

Եղար աննենգ. և բարձեդ մաս չըտըվիր

Օտարներու գըլուխին:

Եվ հիմա որ, ո՛վ հանիս,

Ճերմակ մազերդ լուսնին խառնած` մեր կրոնքին

Փուլերուն վրա կանգուն կ'մեռնիս ծեր և կին`

Պիտ' վաղ կո՛ւյս վերածնիս:

18. ՃԻՎԱՂԸ Կ'ԱՆՑՆԻ

Գիշերվան մեջ, փողոցներեն ամայի

Կ'անցնի սարսափ մը թևին հետ հովերուն,

Եվ բարտիներն անհունորեն կը սարսռան

Աստղերուն մեջ ընկըղմած:

Շուն մը նըստած գերեզմնատան պատվարին`

Քաղքին վերև միշտ կ'ոռնա,

Ու երդին վրա խոշոր կատու մը ճերմակ

Բուխերիկին տակե հանկարծ կու տա խոյս`

Կենալով մերթ ուշադիր

Քայլի մ'ըշտապ` որ թևին հետ հովերուն

Կ'անցնի կ'երթա փողոցներեն ամայի.

Կենդանացած կմախ մ'է,

Կմա՛խ մըն է լուսասփյուռ

Քողի մը սև ալիքին տակ ծածկըված:

Գերեզմանի դեղին հողերն հորդառատ

Կապիճներուն խոռոչներեն կը հոսին.

Ու ծընոտները մըսաթափ

Լըռության մեջ կը կափկափեն չարախինդ:

Ջուրի նըման` ոսկորներուն մեջ քամին

Հորձանապտույտ կը մըռընչե ու կ'անցնի:

Ճամբուն վըրա պառկող շուներն` ավելի՛

Ցռուկնին իրենց պոչերուն տակ կը թաղեն:

Գըլխուն վերև ճիվաղին

Պատուհաններն շըռընդալից կը փակվին:

Ան միշտ կ'անցնի. գարշապարներն ոսկրակուռ

Մայթերուն վրա կը հընչեն`

Ազդելով դողը մահվան

Տուներուն մեջ հոգիներուն կըծկըված:

Հոգիներուն դողահար:

Քողին ծալքերը քամիեն փըքուռույց

Փողոցն համայն կը ծածկեն,

Եվ, ագռավի թևերուն պես, կը ծըփան

Պատերն ի վեր լուռումունջ.

Եվ կըմախքին անրակներուն ընդմեջեն

Կը ջըրվեժին ժանտ թույներու փոշիներ:

Օդը, աստղերը մինչև,

Կը ժահրանա ու կը հեծե մահաբույր:

Իր ժանտաժուտ շունչին տակ

Վար կը թափին, թիթեռներու պես մեռած,

Հիր ծաղիկները նըռենվույն գեղեցիկ:

Ան միշտ կ'անցնի՜ կըրունկներով ոսկրակուռ…

Պատուհանե պատուհան

Ճրագներն ընդփույթ կը մարեն.

Եվ գետակին սագերն, հանկարծ թևաբախ,

Սարսափահա՜ր, սարսափահա՜ր կը կըռչեն:

Բայց չի՛ կենար, կ'անցնի՛ ճիվաղն ահավոր…

Մերթ ծիծաղով դիվահար

Բաց մընացած դուռե մ'երկա՜ր կը նայի,

Ու երբեմն ալ կը մըտնե նե՛րս:

…Տունն այն խեղճ`

Որ փողոցին ծայրը լըքված առանձին`

Իբրև վանդակ մ'հովերուն մեջ կը դողա`

Տեսավ անցնիլն իր շեմեն

Սարսափելի ճիվաղին,

Որ բարձրացավ սանդուխներեն զաղփաղփուն,

Ընտըրեց քա՛ջն ամենեն`

Որուն սըրտին բաբախյունները առույգ

Կը լըսվեին լըռության մեջ գիշերվան:

Մահասփյուռ քողն` իր ուսեն

Անոր վըրա տարածեց.

Ու համբույրով մ'ահավոր,

Անկողնին մեջ, խեղդեց պարմանը կարշնեղ:

Ժանտ շունչին տակ ածխացուց

Արյունն, ու սիրտը լափեց…

Հետո գընաց մըտնելու տուն մը ուրիշ`

Անցքին վըրա թողլով բաց

Հյուղակին դուռն, ու մարելով ներսն, ավա՜ղ,

Տանը ճըրա՛գը պըլպլուն:

Եվ դեռ նըստած գերեզմանատան պատին վրա

Շուն մը կ'ոռնա քաղքին վերև անընդհատ:

19. ԳԻՐՔԵՐՈՒՆ ՄԵՋ

Խոժո՛ռ գիրքեր, մե՛ծ գիքեր,

Ահա ճակատըս այսօր ձեր էջերեն

Վեր կ'առնեմ, դեպի արև՜ն,

Ու կ'անիծեմ րաբունորեն բոլորնիդ…

Բայց երկանային շողն ինչո՞ւ

Հանկարծակի աչքերուս մեջ կը սառի:

Եվ քայլերս այս, որ գիտության կրանիդե

Ապառաժեն վերամբառնալ իշխեցին,

Մարգերուն վրա ինչո՞ւ համար կը դողան:

Ո՛վ խաբեբա գիրքե՛ր, գիրքե՛ր մահաբույր,

Ես կը տեսնեմ որ ինծի

Ոչի՛նչ տըվիք, առիք ամե՛ն բան ինծմե,

Առիք գարունս և գարունն իմ հասակիս,

Առիք վարդերը ճակտիս`

Ձեր էջերուն մեջ դալկորեն թափթըփած.

Եվ ջընջեցիք Աստվածս` որուն հավատալն

Եթե իրավ պատրանք է

Սակայն ո՛չ կյանքն, այլ Մահվան

Ճշմարտությունն է պարտըվողը միայն:

Այսօր ահա, գըրկած նոճի մը տըրտում,

Գերեզմա՜նն եմ իմ սըրտիս`

Որ իր թույնով թունավորված զերդ կարիճ`

Այրեցավ իր իսկ կրակեն:

Հանդեսներու խընծիղներուն դեմ փակված

Պատուհանես` չանցա՜վ զեփյուռն Ապրիլին:

Արշալույսներն երգեցին

Եվ սըրսկեցին մարգրիտներ,

Հարսնևորները, թըմբուկով ջահակիր,

Դընելով պըսակ մը շեմիս`

Տանս առջեն կաքավեցին ու անցան:

Դուռըս փա՛կ էր, մընաց փա՛կ

Դամբարանի մը նըման`

Ուր հեգ մեռելը պառկած

Լըռության մեջ կը ծյուրի:

Ես ծյուրեցա… ո՜վ խոլություն մարդկային…

Որ մարմինիս կաթիլներովը լեցնեմ

Հոգվույս բաժակը լուսեղ:

Եվ այսօր որ ավանդական ժամուն հետ,

Եկավ Աղջիկն ըսպասված

Ծըռիլ ուսես, և գիրքիս վրա ժըպտիլ,

Շըրթներուս վրա մեռա՜ծ է

Վաղանցավոր կյանքիս համբույրը արդեն,

Համբույրն` որ հեշտ նախերգն է

Իմաստնագույն կյանքերուն,

Եվ վերցնելու համար, վայրկյա՜ն մը գոնե,

Ձեռքն իր քնքույշ, բայց ծանրացած` գարունով,

Իմ ձեռքս է տկա՜ր, դողդոջո՜ւն…

Եվ, ո՛վ վիճակ ահռլի,

Սիրտըս ծովուն ափին լըքված խեփորն է`

Որուն մեջի կենդանին

Արդեն մեռա՜ծ է շատոնց:

20. ԴԱԴԱՐ

Միջօրեի դադարն է գեհենամռունչ գործատան.

Ինչպես վիշապ մը թըմրած` կը նիրհե հընոցը տիտան,

Բուխերիկին կլափին մեջ պահ մը ծուխն է խեղդըվեր.

Ներսը գլանները արշավ, և անիվներն ընդհոլով

Հանկարծ կեցեր են` իրենց ընթացքին մեջ խոկալով.

Այդ անդորրին մեջ միա՛յն կարծես կ'ըլլան լըսելի

Մեքենական ճախրանքին հոգնած հևքերն ահռելի:

Ընկե՛ր, թույլ տուր շողշողա երկաթներուն գագաթին

Բանվորներուն քիրտն առատ, գոհարն իրենց ճակատին.

Թույլ տուր որ ներս մոռացվող արևուն մեջ, թռչըտուն,

Զըմրուխտ ճանճերը բըզզան` հեգնելով կյանքը մարդուն,

Կանգնե՛ դուն մայր-դըրան քով. Տե՛ս պատառուն շապիկով

Անոնք փողոց կը խուժեն, ու կ'ընդլայնին իբրև ծով:

Ռամիկ ուժին բանա՜կն է, հանճա՜րն է վաստակին

Որ կըրեր է դարերու կոթողն իր հաղթ քամակին:

Սա փոշիով և կուպրով ծեփված գլուխներըը տիտան`

Որոնց վարսերը երբեք աստղերուն մեջ չըլոգցան`

Կը կարկառվին, խենդի պես, դեպի հովերը քաղցրիկ,

Գարնան բույրով կ'ողողեն իրենց բիբերը հըրձիգ:

Ծերերն ունին կըռնակներ ծալլված մինչև գերեզման`

Որոնց խորեն կը լըսվին ճարճատյուններ ողբական

Համրորեն վար թավալող ողնային փուտ սյուներու:

Եվ կույսերն են դալկահար, կմախներ թոռմած վարդերու,

Թիթեռներուն թևին վրա զո՜ւր կը շողա թանկ փոշին,

Հնոցին մոխի՜րն է ցանվեր իրենց երկար թարթիչին:

Ահա մայրերն աղճատված, և արգանդները անբավ`

Ուր սերմի հունտն արցունքի կաթիլներու փոխվեցավ,

Ահա ծիծերը, քամված ողկույզներու հանգունակ,

Որոնցմե բյուր սերունդներ խըմեցին մաղձ ու պատրանք:

Հարյուր հազա՛րն են անոնք. բանակներն են զոհերու`

Զոր կը տանին միշտ Ոսկյա Հորթին առջև մորթելու.

Ունին տաղված դաստակներ, և կըռնակներ ողընտեռ.

Այժըմ միայն թիթեղի կ'արձակեն փայլը աղոտ.

Իրենց սըրտին ծաղիկներն են խամրած, ծղոտ առ ծըղոտ:

Ճակատնե՜ր` լի խորշոմով, խորշոմնե՜ր` լի քըրտինքով.

Արյունոտ հաց մ'են կերեր` իրենց հոգին ծախելով:

Գիտեն որ այդ վաստակով պատանք մը լոկ կը ստանան.

Բախտ մ'է սակայն ունենալ կուշտ փոր մը օրը մահվան:

Հարյուր հազա՜րն են անոնք. անոնք են որ կանգնեցին

Անմահությունն բուրգերուն, և խորհուրդներն ըսփինքսին:

Կմախնին, մարմար առ մարմար, սանդուխ ելավ գահերուն`

Ուրկե Դենպետն ու Արքան ելան մինչև աստղերուն.

Մինչև այսօր, հիմին տակ պալատներուն, կը գըտնես

Շուշանն անոնց կրծոսկրին, անբավ սրտերն ողջակեզ.

Անոնց արյան շաղա՛խն են պատերը մռայլ Եըլտըզին.

Անոնց լուսեղ քըրտինքին մարգրիտներով են ծեփված.

Անոնց խոփին նախ հանձնեց կորդ բընությունը` Աստված.

Կուռքերն անո՛նք դրոշեցին, և նույն անո՛նք զոհ եղան.

Խաչն անոնցմով ճանանչեց, բայց ուրիշներ փըրկվեցան.

Հըղկեցին միշտ իրենց հաղթ ոսկորներով կարծրացած

Հաղթողներու նժույգներուն լայնշի պայտերը արծարծ:

Փեռեկտեցան պարեխներն անոնց ուժին դեմ ռամիկ`

Եվ հոսեցին ոսկիի և արյունի ջերմ ալիք,

Եվ մեր դարուն Հաղթության Կամարն այսօր կը հանգչի

Հարյուր հազա՜ր բանվորի ուսերուն վրա արճիճի:

Ու երբ այսօր ելլելով գործատունեն` կը ցըրվին

Կորագըլուխ, մերկալանջ, անոնք նըման են գերիին`

Զոր աճուրդի կը հանեն տոնավաճառ օրերուն:

Նըման գետին, որ ակեն դուրս ժայթքելով փրփըրուն

Կը բաժնըվի սըրընթաց առվակներու անհամար,

Անոնք կերթան ծավալիլ գռեհներուն մեջ հազար.

Բյուրապատիկ գլուխներու անդընդածին ալիքով

Քաղաքն ամբողջ կ'ողողեն` ամեն անկյուն հորդելով:

Բոլոր քաղցա՜ծ են, քաղցա՜ծ, քոսոտած շան մը նըման`

Զոր խաշնարածը հոտեն հալածեր է անգուման:

Սակայն իրե՛նց է ինչ որ կ'իյնա կտուցեն վար ցինին.

Իրե՛նց է խյուսը թեփին, բայց ո՛չ նըկանն ալյուրին.

Խառնապուրներն իրե՛նց են զոր գըլխահակ կը լակեն

Ճակատներե վար` անոնց մեջ քըրտինքներ հոսելեն.

Նեխած միսերն իրե՛նց են, ու բորբոսները հացին`

Զոր կը գնեն ումպ մը ջրով կըրպակներեն փողոցին.

Երշիկն իրե՛նց է, լեցված ճարպով ծեր ջորիի,

Հետո ծխարմո՜րճը սևցած, միակ ըսփո՜փն հոգիի:

Ահա՛ բոլոր հույսն անոնց, երազն անոնց փորերուն`

Զոր կ'երազեն գործատան միջօրեի հեշտ ժամուն…

Ու կը քալե՜ն, կը քալե՜ն, փոշվով, կուպրով միշտ ծեփված

Նեղ կու գան այդ ուղխերուն պողոտաներ լայնաբաց:

Իրենց հորձանքը կարծես խուլ զայրույթով կը փորե

Դղյակներու հիմունքներն ու սալարկներն որձքարե:

Կարծես մեռե՜ր են Քաղքին մեջ մյուս կյանքերն ինքնագոհ

Միայն Սարսափն այդ ահեղ բանակներուն` կու տա գրոհ.

Սիրտերն հըզոր կը տրոփե՜ն, և միշտ կ'ըլլան լըսելի

Սովալըլուկ կողերու բաբախյուններ ահռելի.

Կը կըճըրտվին ակռանե՜ր, ու կը ծամվին լեզունե՜ր.

Քաղցը ինքզինք կը կըրծե, գազանի պես շաղղակեր:

Ախորժակներն, ավելի գըրգըռված եղկ արևեն,

Կը զայրագնին ու քարեն իսկ հացի հոտը կ'առնեն:

Դուն կը լըսե՞ս, ո՛վ Ընկեր, գըռեհներեն բյուրավոր

Մըշտագալար փորերու խուլ աղաղակն ահավոր:

Բիբերն հանկարծ կ'ընդլայնի՜ն, և ըղեղները կ'եռա՜ն.

Կը սեղմըվին բըռունցքներն` ուր կը ձուլվի Ապագան.

Ճարճատյունին ընդմեջեն կըմախներու տըրտմագին

Աստվածային ոճիրներ կանչող ձայնե՛ր կը լըսվին:

Օ՜, այս սիրտերը հըսկա, որոնց տրոփները, նըման

Փոսապեղի մը բրիչին հարվածներուն, կը թընդան.

Օ՜, բազուկներն այդ ստրուկ, խարանված բորբ երկաթով,

Որոնք կարմի՜ր պիտ' ըլլան օր մը գանկե՛ր դարբնելով.

Օ՜, այդ քայլերն, որոնց բիրտ սանդալներուն հունչը գոռ

Փողոցներուն թե՛ երգն է, թե՛ մահազանգն ահավոր.

Օ՜, իրաններն այդ ռամիկ, այդ մարդակներն` որոնք ցանգ

Աշխարհը վեր են բըռներ, ու փըտեր են անոր տակ…

Ատոնք բոլոր մըրրի՛կ են, ատոնք բոլոր կայծա՛կ են`

Որոնք գոռան պիտի օր մ'ու Մարդկությունը սարսեն:

Վաղն, ո՛վ Ընկեր, պիտի այս ամբարտավան Քաղքին վրա

Ճայթի Ամպրո՛պն, ու վառե հազար ջահերն իր հըսկա,

Զի կը տեսնե՞ս գըռեհներն, հույր աղիքները անոր,

Գետնահարկերը խոնավ, կոյուղիներն աղբաթոր.

Եվ կը տեսնե՞ս անոնց մեջ Քաղցին ճիվաղն հոգնահեռ`

Ով քինահույզ կը սողա, կուշտին կը կրե կայծակներ.

Վաղն, ո՛վ Ընկեր, ո՛վ Ընկեր, Քաղաքին վրա այս գոռոզ

Պիտի Ամպրո՜պը ճայթի, վառե ջահե՜ր բարբարոս:

21. ՄԱՅԻՍ ՄԵԿ

Քընարս այսօր կըտըրտելով լարերն իր,

Ձե՜զ կը կանչե Արևելքեն Արևմուտք,

Ո՛վ դուք

Հաց՛ի զոհեր, որ ունիք միշտ արևու

Պասուք:

Այս առավոտ` գըտա հասակըս թաղված

Հեղեղին մեջ շուրջըս ծաղկած վարդերուն.

Եվ կանգուն`

Խմեցի ավիշն հողին, երգերը բոլոր

Բույներուն:

Ինծի՛ եկեք, ես կախարդն եմ Մայիսին.

Ձեր քըրտինքն ես կ'ընեմ գոհար ցողն անգին

Վարդին.

Կը հեղում ձեր ոսկորներուն մեջ ցամքած`

Արփին:

Ինծի՛ եկեք գործատունեն` ուր երկար

Շաղվեցիք դուք մեր աշխարհին ցեցակեր

Նո՛ր հիմեր.

Փուռեն` որ ձեր գըլխուն, սըրտին վրա` մոխիր

Է ցաներ:

Ինծի՛ եկեք նավարանեն` ուր կռեցիք

Նավեր, վաղվան ձեր դագաղները պողպատ

Ելե՛ք արդ

Աղիքներեն հողին, ճահճին արգանդեն,

Դա՜շտն ու ա՜րտ:

Ինծի՛, ինծի՛ եկեք այսօր բոլորնիդ.

Սիրտս ա՜յնքան բոց ունի, հոգիս` ա՜յնքան լույս`

Որ ձեր խյուս

Ցեխերեն իսկ կը շաղվեմ նո՛ր Մարդկություն

Եվ նո՛ր Հույս:

Հերի՛ք հյուծաք նըկուղներուն մեջ խոնավ,

Եվ ունեցաք միշտ կարոտ, նման խըլուրդի,

Օդի,

Եվ ժանգի պես երկաթներուն փարեցաք,

Նոթի՜:

Թող ձեր մուրճն ա՛լ չըկայծակե սալին վրա.

Մըխված մընան թող ատամները սղոցին`

Հեցին.

Կոճղին խըրված` թող խեժերեն ժանգոտի

Կացինն:

Ի՛նչ փույթ թե որբ մընա շարժիչ մեքենան,

Եվ գործատան մեջ ճիվաղներ սողան լուռ.

Ի՛նչ փույթ ո՛ւր

Դառնա ճախրակն, ու խորտակվին լույծ փոկերն

Ընդհանուր:

Դե՛հ քրտնաբույր ձեր շապիկներն հանեցեք.

Թող ճենճոտած ձեր գըտակները նետվին

Հնոցին.

Գլուխնիդ այսօր պիտի սուզիմ արևուն

Բոցին:

Ինծի՛ եկեք, եկեք ինծի՛, Եղբայրնե՛ր,

Ձեր ամենուդ այսօր տոնն է Մայիսի,

Վասընզի

Հողն ըստեղծիչ, ձեր ըստեղծիչ արյան լոկ

Կը խոսի:

Զեփյուռն ահա՛, ո՛վ տառապյալ հոգիներ,

Ձեր կուրծքերուն բացե՛ք վերքերն` իր անգին

Խունկին.

Աղբյուրն ահա՛, թո՛ղ գըլուխնիդ իր լույսին

Հակին:

Դեղձին ահա՛, ծաղիկներն իր կ'անձրևե

Ձեր կոշկոճված ձեռքերուն վրա արյունոտ.

Եվ կարոտ

Կը զգա մայրին` որ գըրկեք զինք թևերով`

Վիրոտ:

Ահա Արև՜ն, Արև՜ն ահա. լոկ ձեզի`

Այսօր կ'նայի. կը համբուրե միայն ձե՛ր

Ճակատներ.

Ան` բոլոր մյուս ճակատներուն վրա իշխող

Է թըքեր:

Ձե՛րն են դաշտեր, ձե՛րն է Քաղաքն, որուն լուռ

Փողոցներեն պետք է անցնի լոկ այսօր

Ձե՛ր թափոր,

Դրոշներ ծըփան, ծաղկին հույսեր, և գոռա

Շեփոր:

Հանգի՜ստ երգեն թող ձեր բոլոր արծիվներ.

Հանգի՜ստ երգե քընարս, որուն, ձեզ համար,

Իբրև լար,

Ես արծիվի տըվի այսօր աղիքներ`

Որ գոռար:

Թող ձեր շեմերը ողողվին վարդերով:

Երբ գա լուսինն ու իր բիբերը բոցե

Հածե`

Բալասանո՜վ թող այս գիշեր ձեր դուռներն

Օծե…

22. ՀՐԱՇՔԻՆ ԱՂԲՅՈՒՐԸ

Աղջի՜կս, եկո՜ւր, քեզ տանիմ

Բլուրին գոտի եղող ճերմակ ուղիեն

Վըճիտ Աղբյուրն Հըրաշքին:

Հիվանդներուն թափորն անոր կը դիմե

Արևին տակ հազալով:

Լուրթ ու կարմիր վարշամակով, խուռներամ,

Կ'երթան դանդաղ. կը լըսե՞ս ձայնն աղոթքին

Բլուրին գոտի եղող ճերմակ ուղիեն:

Ձեռքդ ինծի տուր դո՛ւստըր, աչքերըդ ծածկե

Ձյունասպիտակ քողիդ տակ`

Որ ըզգաս խոր – մինչև դըպչիլը հոգվույդ –

Արեգակին հոտն առողջ`

Որ շուրջը մեր կը բարձրանա ավասիկ

Անդորրավետ այգիեն:

Տերևներուն տակ լայնշի

Կը կարմըրին ողկույզներն, որքա՜ն ատոք.

Որթատունկին կորակոր

Կարծես գինին – որ աշնան

Ծունկերուդ ուժ պիտի տա –

Հողին վըրա պիտի թափի անհամբեր:

Քալե՛, աղջի՛կըս, քալե՛,

Մո՛տ է Աղբյուրն Հըրաշքին:

Վատախտարակ ամբոխը զայն չըծածկած,

Աղջի՛կըս, տե՛ս, ինչպե՜ս հըզոր կը բըղխի

Ժայռին ծոցեն գուռին մեջ:

Սարավանդեն թըխապըտուղ մորենին

Անոր վըրա է կախվեր:

Ո՜րքան մարգրիտ ակին մեջ.

Եվ գուռին մեջ ո՜րքան լույս:

Հովիտին խորը թագնված

Ան ադամանդ ու երգ է,

Երգ մըն է ան` մենության մեջ գըլգըլուն`

Որուն ի լուր մայր բընությունը շուրջի

Գիշերվան մեջ կ'ավշավետի, կը մեղմե

Ծըլարձակման աշխատանքն իր ծանրակիր:

Հեռուներե՜ն ու խորերե՜ն ան կու գա.

Կ'անցնի թագուն անձավներե` ուր առկախ

Շըթաքարեր կան լազվարթ

Նայադներու աչքերուն մեջ արտասվող,

Ուր կա սառույց բյուրեղյա`

Որուն հազիվ կը հասնին

Մայրիներուն վիմապատառ արմատներն.

Հոն կան բրածո ադամանդյա խըլուրդներ,

Մարգարտացած հին օձեր,

Հոն կան հուրեր, լույծ ոսկիի լըճակներ,

Լայնածավալ անտառներ`

Իրենց մեջի մրրիկներով ածխացած…

Հեռուներե՜ն ու խորերե՜ն ան կու գա:

Եվ կը պատմեն թե առած է ա՛յն օրեն

Պայծառությունն իր լուսեղ`

Երբ սըրբուհի մը մոտակա գյուղերեն

Եկավ անոր մեջ լըվալ

Համեստ աչքերն այր մարդե բնա՛վ չհամբուրված:

Ո՜հ, ջուրն է սուրբ, աղջի՛կս, ջուրը դեղ է`

Գերեզմանի հոտ բուրող

Ամեն տեսակ ախտերու:

Հիվանդներու հոտն ահա

Ի՜նչպես անոր լույսին վըրա կը հակի:

Կ'ըմպե՜ն, կ'ըմպե՜ն, և ջուրին մեջ կը հազան.

Կ'ըմպե՜ն, կ'ըմպե՜ն, և ջուրին մեջ կը տըքան:

Կիներ են, տե՛ս, որ բընավ

Վարդ շըրթունքներ և վարդ այտեր չունեցան.

Ծըխախոտի արտերուն մեջ թունաբեր

Ծառին բունին վրա բուսնող

Սունկերուն պես դեղնեցան:

Իրենց արգանդը երբեք

Բեղմնավորել չզորեց սերմն առնական:

Կ'ըմպե՜ն, կ'ըմպե՜ն, և կը կապեն մաքրենի

Մորենիին ճյուղերուն

Հարսանեկան նուրբ նարոտնին իբըր նվեր,

Ու ավասիկ պտուկներն իրենց ծիծերուն

Անգամ մըն ալ կը թաթախեն Աղբյուրին

Զովության մեջ, ու կ'ըմպե՜ն…

Տըղաքներ են, պատանիներ ջլախտավոր,

Գործատունի մեջ ծընած,

Որոնց աչքին մեջ խուժեց

Արյուն մ'հիվանդ ու տեռատես, կամ որոնց

Թևն ու սըրունքը, մեքենան հաստաբեստ

Իբրև վիշապ մ'ամեհի`

Խըլեց, խառեց, կուռ ժանիքովը կասկեց.

Կու գան ահա՛ նըվիրական ջուրին մեջ

Լըվալ իրենց Աշխատանքի վերքերուն

Բերանն հրաբորբ, և բիծերն

Իրենց երկար թարթիչին:

Կույսեր են, տե՛ս, ժանեկազարդ քույրեր են`

Որ բարձին վրա հալեցան

Փըրփուրներու պես անգայտ,

Որոնց թոքին կեսն, ավա՜ղ,

Դատարկեց որդը սիրո,

Եվ արդեն իսկ պըտըղցուց

Սըրտերուն վրա իր սողոսկյունը ցըրտին:

Ահա լայնշի քողերուն տակ կը հակին

Աղբյուրին վրա, կը խըմեն փա՜կ աչքերով.

Ավերն իրենց դեմքերուն

Չըտեսնելու համար խորունկը ջուրին`

Կը խըմեն փա՜կ աչքերով:

Եվ կը զոդեն մազերնեն փունջ մ'օծանուտ

Մորենիին` արդեն նվերով բեռնավոր,

Ու կը դառանան մըմունջներով աղոթքի

Բլուրին գոտի եղող ճերմակ ուղիեն:

Դո՛ւստըր, ահա մինակ ենք.

Հավատքը թող տաք անձրևի մը նըման

Մեր սըրտերուն մեջ ցողի:

Եկո՛ւր, եկո՛ւր, ո՜վ իմին Սերս անուշակ,

Զանակացոլ ավազուտին վըրա նուրբ

Ծալլե ծունկերըս դողդոջ

Եվ Աղբյուրին վրա ծըռե:

Ահա ես քողդ ե՛տ առի. ո՜րքան լույս

Ճառագայթեց դեմքիդ վրայեն` ակին մեջ:

Կարծես բերնին մեջ Աղբյուրին` երկինքեն

Աստըղ մ'ինկեր կը ցոլա:

Ըմպե՛, աղջի՛կըս, ըմպե՛…

Եվ թող կուրծքիդ տակ մեռնի

Եղեռնավոր սերն այն հըպարտ պարմանին`

Որ քեզ տվավ իր մատանին, սիրտը` ո՛չ:

Մի՛, մի՛ հազար, ըմպե՛, աղջի՛կըս, ըմպե՛:

Այս ջուրը ջինջ Աստվածամոր արտոսրով

Է քաղցրացած, թախիծդ ընդհուպ կը բուժե.

Նորեն այտերդ գինիի մեջ թաթախված

Շուշանի պես` պիտ' բուրեն

Գեղ ու առույգ թարմություն.

Եվ երբ քալես պիտի սըրսփա միսըդ հույր

Բյուր ձևերով ներդաշնակ:

Ըմպե՛, աղջի՛կըս, ըմպե.

Եվ Աղբյուրին ձոնելու

Նըվերըդ ահա՛, կը տըրոփի ափիս մեջ.

Տատրա՜կն է այս Աստղիկին,

Վարդ կըտուցով, փետուրներով ձյունաթույր

Տատրա՜կն` որ միշտ թևածեց

Շուրջը գըլխիդ, ըստինքներուդ վրա թառած`

Խըմեց ջըրիկն իր անհագ

Սըրտիդ ակեն վիրավոր:

Այս` քու հիվանդ սիրույդ պատկերը, մորթե՛,

Գուռին քարին վրա մորթե՛:

Հերի՛ք ծոցիդ մեջ գըգվես

Գըլուխը ժիր և մագիլներն իր խոցող:

Հերի՛ք լուսեղ ափիդ մեջ

Կերցընես կուտն իր անգին.

Աստղիկի պես տատրակը վարդ կըտուցով,

Գուռին մամռոտ քարին վրա,

Մորթե՛, աղջի՛կըս, մորթե՛:

23. ԼՔՈՒՄ

Կորիցէ օրն` յորում ես ծնայ:

ՀՈՎԲ.

Իրիկուն է: Մեր տան դըրան առջևի

Պարտեզին մեջ բարտիներուն ըստվերներն

Անհունորեն կ'երկարին:

Իրիկուն է: Այնտեղ մինակ և տըրտում,

Ջըրհորին եզրն արմըկած`

Վար կը նայիմ, կը նայիմ խո՛րն ու կու լամ:

Ներսը, տան մեջ, հանդարտավետ երգելով`

Հանիիս հետ մայրըս խաղող կը հընձանե,

Ու եղբայրներս, իր չորս դին,

Ողկույզներուն բույրեն արբշիտ կը կայտռեն…

Ո՛չ ոք, ո՛չ ոք գիտե վիշտն`

Որ թոքերուս մեջ, զերդ խաշխաշ թունաբեր,

Արագորեն կ'ուռճանա.

Ո՛չ ոք գիտե թե ի՜նչ կերպ

Հուսհատություն օրե օր զիս մահվան հետ

Կ'ընդելացնե, թե կ'երթամ ի՛նչ ճամբայով

Կյանքիս մոխիրն ես իմ ափիս մեջ կըշռել.

Մահկանացու նայվածքներու վարագույր

Պիտի ըլլա սարդի ոստայնը` զոր ես

Լռությամբս հոգվույս ավերին վրա կը հյուսեմ:

Դուն գիտես լոկ ճակատագիրս ահավոր,

Ո՛վ Լուսնկա ուրվադեմ,

Որ հուրին մեջ տըրտմաթախիծ կը ժըպտիս

Եվ զիս քեզի՛ կը կանչես:

Դո՛ւն գիտես լոկ թե ի՛նչ հողով թունավոր

Թըրծըված է բաժակն այն`

Որով կյանքս իմ խըմելու եմ սահմանված.

Ու կը խոկաս բախտիս վըրա, կը գըթաս.

Յուրաքանչյուր շիթն արցունքիս` որ կ'իյնա

Խորության մեջ ջըրհորին`

Կ'այլանդակե դեմքդ, ու հառաչել կու տա քեզ:

Կանո՜ւխ է դեռ, իմ ձեռքերս իմ արյան մեջ

Թաթխելու դեռ կանո՛ւխ է:

Երբ շիրմաբույր իմ գոյությանըս կարոտ

Սըրտերուն մեջ, սըրտերուն հետ նախ մեռնիմ.

Եվ հանձնեմ քնարս աստվածներուն ոլիմբյան,

Որ կը դարձնե դեռ հաճո

Իմ կյանքս ուրիշ արեգնամոլ կյանքերու.

Երբ հույսի Ուղտն, ալ խոնջ, ծալլե ծունկներն իր

Անապատին մեջ օրերուս անծաղիկ,

Այն ժամանակ, մըտերի՛մ հոր,

Ամեն անոնք, որ ինձ դափնի կը քաղեն,

Պետք է դառնան, թող դառնան,

Շուրջն եզերքիդ, մեռելապսակս հյուսելու.

Քանզի այն օրն, անիծելով հայրական

Համբույրը կույր` որ եղավ

Իմ սև սերմիս առաջնորդ,

Դարձյալ քեզի՜ պիտի գամ,

Քու երազկոտ, նիրվանական ջուրերո՜ւդ`

Ուր ճակատեն կը սըրբըվի` արևուն

Խարանը պիղծ, կը լըվացվի ամեն տարր

Ու ամեն հոդ կը հաղթըվի, կը թողու

Հոգին ազատ, հոգին մաքուր, մըտնելու

Գիրկն Հանգիստին: Դարձյալ քեզի՜ պիտի գամ,

Այսպես խաղաղ իրիկուն մ'երբ տնակին մեջ

Մայրըս կ'երգե, ըզբաղած,

Մահվան սաստիկ ծարավեն`

Չըդընելով ուշ եզերքիդ բաղեղին`

Որ գըթությամբ պիտի կառչի քըղանցքիս,

Պիտի նետեմ մարմինս այս խոնջ, կարեվեր,

Խորհուրդիդ մեջ… իմ հետին ճիչս օրհասի`

Խորության մեջ դարձդարձիկ`

Պիտի գանգյուն տա քարերուդ միջև թուխ,

Որուն ի լուր` մերձակա

Դըռնեն մայրս իմ լեղապատառ պիտ' վազե.

Սակայն զարթնուն պիտի քնացող ալիքներդ

Ու զիս ընդհուպ ընկլուզեն.

Հետո իրենց սովորական պըշնումով,

Աղիտավոր գահավիժման ամեն հետք

Պիտի ջընջեն: Լըռությունն` իր պատըռված

Պատանքը վրաս պիտի հյուսե վերըստին

Եվ Լուսնկան (որ պիտի փշրի անկումես

Ծընունդ տալով հազարավոր աստղերու)

Հետո դարձյալ, խաղաղիկ,

Պիտի առնե ձևն իր նախկին, պիտ' ըլլա

Ջուրերուդ վրա` իմ անձնասպան հոգիես

Բողբոջած մեծ արյունլըվա նունուֆար

Մ'որույն արմատն ոչ ոք գիտե թե ո՛ւր է:

24. ՍԻՐՏՍ Է ՀՈԳՆԱԾ

Սիրտս է հոգնած, վիրավո՜ր.

Ո՛չ մեկ գարնան ծաղիկներուն կը սպասե.

Կին մը ապուշ մոլոցքով

Զայն բըզըքտեց. արդ տասը լույս մատերեն

Արյուններս են, որ հատերու պես նուռի,

Կաթիլ կաթիլ կը ծորին…

Սիրտս է հոգնա՜ծ,

Ու սերս իր մեջ վիրավոր:

Քնարս է տըրտում, փըշըրվա՜ծ.

Կը սպասե ո՛չ մեկ տոնական գինիի.

Կին մ'անգիտակ ոճիրով

Անոր լարերն աղիքներուս մեջ փետտեց…

Ու տոսախե պորտին մեջ

Կըթեց թույներն իր ծիծերուն ու լեզվին…

Քնարս է տըրտո՜ւմ,

Ու երգս իր մեջ վիրավոր:

25. ՎԱՐՈՒԺՆԱԿԻՍ

Աղվո՜ր, աղվո՜ր, աղվո՜ր վարդն իմ Գարունիս`

Որ սըրտիս վրա բացվեցար,

Եվ քեզի հետ բացիր հոգիս վըշտահեղձ

Նոր երազի մը պայծառ:

Հին օրորանն, որ թաղարի պես լըքված,

Կ'ըլլար խըշտյակը սարդին,

Կենդանացա՜վ ճըռվողյունով, բույնի պես

Պաճուճվեցավ վերըստին:

Արև մը նոր, շողերուն հետ աչքերուդ,

Շեմիս վըրա ցաթեցավ.

Եվ վանդակին մեջ կաքավս վիրավոր

Կարկաջեց երգ մը անձկավ:

Դուն սենյակե սենյակ թըռար դեդևուն

Բույնեն ինկած ծիտի պես.

Ձայնեդ դյութված` այցելեցին տընակիս

Սերոբեներ լուսագես:

Աղվո՜ր, աղվո՜ր, աղվո՜ր վարդն իմ Գարունիս,

Եկուր նըստե` ծունկերուս.

Թող լուսնակի պես` մըռայլ ծոցս ողողեն

Ոսկի վարսերըդ սընդուս:

Շըղթայե վիզըս այդ թևերովըդ քընքույշ

Նըման ծաղկե մանյակի.

Ժըպտե՛ ինծի, որ ցուրտ անդունդը սըրտիս

Արշալույսո՛վ բըռընկի:

Խոսե՛ ինծի, անծանոթ խոսքը, զոր դուն

Երկինքեն հետըդ բերիր,

Կը բան շողը` վարդն, իսկ շուրթը մանկան

Աստուծո մատը կարմիր:

Նայե՛ ինծի, լուսնակն ինչպես կը նայի

Դամբանին խորը խավար.

Սերըս մեռած` պիտի առնե հարություն

Ու պիտ' ապրի քեզ համար:

Քեզի՜ համար, որուն միսն է գոյացած

Շուշաններու թերթերեն,

Մյուռանաբույր շապիկն հյուսված է թևով

Թիթեռներու նըկարեն:

Քեզի՜ համար, ո՛վ իմ քերթվածըս անմահ`

Զոր արյունովս հըղացա,

Զոր երգեցի` հպելով սըրտիս լարերուն

Լարն ամենե՛ն դյուրազգա:

Քու ձեռքըդ լոկ դեռ կը բըռնե զիս կանգուն

Ավազներուն վրա փառքիս.

Եվ մազիդ մեկ թելը բա՛վ է կապելու

Տիեզերքին հետ` հոգիս:

Վարուժնա՛կդ իմ, իմ փափկասո՛ւն Դիցուհիս,

Ո՛վ քընարե դու հոգյակ,

Թող որ արցունքս, որ այտերուդ վրա կ'իյնա,

Ըլլա ծիծաղ կամ սուտակ.

Բիբերուդ թող սըրսկեն աստղե՛րն երկընքին

Իմ խորշոմած ճակատիս`

Որ իր վըրա, թագի պես, բա՛րձըր բըռնեց

Խոր ըսպիները սըրտիս:

Զի ես անդո՛ւնդն եմ` որ կ'ըլլա երջանիկ

Փոսուռայի մը լույսով.

Անապա՛տն եմ, որ երկինքին կը ժըպտի

Իր ծըլարձակ մե՛կ բույսով:

26. ԱՆԻՇԽԱՆՈՒՀԻՆ

Պիտի մեկնիս: Սև պարեգո՛տդ ես հագած.

Ներքև քու այդ բաղեղնազարդ փեղույրին

Դուն կը թըվիս զոհ մը ինծի` բարձրացած

Մարմարակերտ բագինին:

Զո՜ւր հուսացի օծումն հոգվույդ սիրահալ

Դուն փափկությունը չունեցար կիներուն.

Մատերդ հինա չըներկեցիր, և ոչ ալ

Հավերուն կուտ տըվիր դուն:

Միշտ սերտեցիր Մարգարեներն ռահվիրա

Քու կուսական գիշերներուդ մեջ արդար.

Եվ Բրյուտոմի եղեռնաբույր գանկին վրա

Գարուններով թուխս նըստար:

Դուն կըկեցիր դավեր և ռումբ շաղվեցիր.

Գաղափարի հուրե՛րն աչքերդ բըղխեցան.

Սև գանգուրներդ, ուսերուդ վրա ցանուցիր,

Եղան դրոշակը Մահվան:

Ռունգրըդ արդ կը բաբախեն բոցանուտ

Հորիզոնին դեպի հովերը անհուն.

Կը փըրփըրի մարմինիդ մեջ կենեղուտ

Հըրդեհն հըզոր գահերուն:

Բո՞ց կը տանիս պալատներուն` թե ժանտախտ…

Ծըրարվեր են շանթեր սըրտիդ մեջ խորով.

Օրենքներուն, թագերուն վրա ձեռքդ է լա՛խտ,

Գիրգ ձեռքըդ` լի վարդերով:

Հակառակ իմ տարփանքներուս կ'երթաս դու:

Զո՜ւր տեղ ըզքեզ խընդրեցի հարսն իմ հյուղին.

Սիրտդ է պըտուղ մը նըռնագեղ` որ կ'հեղու

Թո՜ւյն` ափին մեջ բացողին:

Գընա՜, և ես թող միամիտ հավատամ

Թե պիտ' դընեմ օր մը գըլուխիդ պըսակներ,

Եվ ռումբը սա` զոր հիշատակ քեզ կու տամ`

Օր մը Աշխա՜րհն է ջահեր:

27. ԵՓՐԵՄ

Դագաղն արդեն փակվեցավ. վըրան վարդեր Շիրազի,

Սուր մը հըսկա, դեռ ջերմիկ, ուրկե արյո՛ւն կը հոսի:

Կափարիչին տակ կը նիրհե, անմահությամբ սըրարբած,

Շանթն Աստուծո` խորտակված:

Զինվորներ լուռ կ'արտասվեն. թնդանոթները կ'ողբան

Ահեղ անունը անոր, բարձունքներուն վրա լերան,

Եվ ձորերուն մեջ` իրենց պողպատակուռ երախեն

Կ'հեղուն արցունք հըրեղեն:

Եփրե՜մ… անունդ ավասիկ քանդակվեցավ խորասույզ

Արծիվներուն կուրծքին վրա, և ճակատին վրա դարուս,

Անուն մ'որ միշտ կայծակո՛վ փորագըրված պիտի մնա

Ազատության սուրին վրա:

Երիվարիդ վրա անցար` ինչպես ամպրոպը կ'անցնի`

Տանելով կրակն երկնային իր ծոցին մեջ հոլանի.

Դուն լոկ պատանք ըզգեցար, սըփռեցիր քու ծիրանին

Ժող'վուրդներու քամակին:

Կարիպալտին` Հռովմինն է, և Բոնաբարդ` Ոճիրին.

Կը պատկանիս դո՛ւն միայն Ազատության Ոգիին:

Ըզքեզ խրճիթ մը ծընավ, հայ վիշտը քեզ օրորեց.

Այդ վիշտին չափ եղար մեծ:

Հայրենիքն այն, զոր քու մեծ ըստվերովդ իսկ լեցուցիր,

Ի՛նչ փույթ թե օր մը հյուղիդ քարերն ըրավ ցանուցիր,

Գերիներու շըղթան ա՛յժմ էր քավությունը ինքնին

Հազկերտներու ոճիրին:

Պատառ պատառ կը հոշվեր ձեռքերուն մեջ Բըռնության

Հաֆըզներու երկիրն հեգ, սոխակներու Վարդաստանն:

Հարկ էր փըրկել Գեղեցիկն ու Գաղափարը ցանված.

Կապեց սուսերըդ` Աստված:

Նըժույգդ հեծար, հեծար այդ կայծակնավազ կենդանին`

Որուն չհասան քամիներն ու ետևեն հևացին.

Մռունչը փողիդ թավալեց գոռոզ վաշտերն հըրեղեն`

Եվ Ահրիմանն` երկինքեն:

Քաղաքներուն ապըստամբ դըռներն ի փուլ բացվեցան

Հրանոթներուդ կատաղիշունչին առջև հրահոսան:

Խըլեցիր թագն Իպլիսին, ու զայն դըրիր վերըստին

Մանուկի մ'հեզ գըլուխին:

Փախան Շահե՛րն առջևեդ. Պատմուճաննին պատառտուն

Հազիվ բավեց ըլլալու պատանքն իրենց զորքերուն:

Սիրեց նըժույգդ հաղթական դընել անոնց գահին վրա

Լուսաբուղխ պայտն արյունլվա:

Դուն սիրեցիր ողջունել ծագող Արևն Իրանին

Աստվածորեն միշտ կանգնած թընդանոթիդ կատարին,

Կառքիդ ետև շըղթայած` բերիր գերի բանակներ

Ժողովուրդիդ զերդ նըվեր

Բայց ակոսն այն, զոր սուրովդ հողին լանջքին վրա բացիր

Պետք ուներ քու արյունիդ` որ բողբոջեր լուսալիր.

Եվ մարմարյա՛ ճակատեդ պոռթկաց Արյունդ հըրաշող

Արշալույսին պես ծագող:

Ինկա՜ր… նըման արծիվին որ կ'իյնա վա՛ր ամպերեն`

Ճանկին մեջ շանթը շոպած, հոգվույնմեջ մաս մ'արևեն.

Անհունին մեջ քու անկումդ` ինչպես նաև սըրտերու`

Բացավ ակոս մ'ահարկու:

Ով որ զարկիր թուրիդ տակ` դյուցա՛զ մ'ըրիր զանիկա:

Դյուցազնացար մ'ավելի դուն քու մահովըդ հըսկա:

Ա՜յս է վըճիռն, երբ Աստված կարկառե պսակը փառքի`

Հանճարն հարկ է խոնարհի:

Խոնարհեցար արյունլվա` խորության մեջ անոհւնին

Ինչպես Արևն հըրավառ կ'ընկըղմի ծոցն օվկիանին.

Մարմինս` Անդունդը առավ, սուրըդ առավ` Եհովան,

Անունդ առավ` Ապագան:

… Կ'երգե Իրանն հաղթանակ, արդեն կու գա նոր Գարուն,

Եվ կը հյուսվի դափնիի ճյուղ մը` քնարիս լարերուն:

Իսպահանի լիճերուն մեջ կարապներն աղվական

Մարգրիտներով կը լոգնան:

Զո՜ւր է, Եփրե՛մ. Մինչ ազատ Ժողովուրդները արդեն

Պըղընձախյուսն արձանիդ Արշալույսով կը շաղվեն,

Հո՛ն, շիրմիդ վրա, հերարձակ Մայր մը կա միշտ ցավագին

Լըքվա՜ծ Վիշտին մեջ կըրկին:

28. ՄԱՏՅԱՆՆ ԱՀԱ…

Մատյանն ահա` զոր խոստացա… Երբ գըտնես

Հոն դարերու կյանքին Երազն ահատակ,

Եվ Բագոսի քըրմուհիներ վարդերես

Որ կը պարեն բըլուրին վրա, լուսնին տակ,

Եվ աստվածներ` որ կ'ուզեն սիրտն Հոմերին

Դե ողջակեզ, կամ Մեսալին մ'հըրաչյա`

Որ պատանքի տեղ կը սըփռե ծիրանին

Սերեն մեռած ասպետներուն մարմնին վրա,

Երբ հոն գըտնես Պոմպեյի գիշերներ,

Նո՛ւռն` հրաբխին բերանին վրա հասունցած,

Հետո այն Դարն` Հիսուսի պես կարեվեր`

Արշալույսի մը երկունքեն բըռնըված:

Երբ հոն գըտնես սիրտեր ճրագի պես մարող,

Մաքառումներն երկաթներուն ու մարդուն,

Ցեխեն կանգնող Ոճիրը խենթ, անսըքող,

Որ կը խըմե արյունն անմեղ վարդերուն,

Ո՛վ բարեկամ, խորհե թե Երգս է պատմեր

Ցավն հաճույքին և հաճույքները ցավին.

Սիրտն ըսկիհ մ'է` ուր երբ լեցվին գինիներ

Աստվածներու սուրբ արյունին կը փոխվին.

Խորհե թե սանձն արևաբիբ Բեգասիս

Ոչ ոք կըրցավ իր ափին մեջ ամփոփել.

Ագռավներուն կըռընչյուններն ամախեզ

Խըրտչեցընել չըկըրցան վազն անարգել.

Խորհե թե միշտ քըննադատն է միաչյա,

Եվ ներքինի` բարոյագետը խոհեմ.

Տառապած Սիրտն ո՞վ պիտի կշռել կարենա

Նըժարին մեջ Տիեզերքին դեմ առ դեմ:

Ա՛ն լոկ կըրնա ճանչնալ Երազը սրարբած`

Ո՞վ կ'արբենա կյանքի դիրտովն ու խունկով,

Ա՛ն որ Մարդն է` լույսով ցեխով թըրծըված,

Ա՛ն որ Մարդն է` սըրբագործված արցունքով:

Վ Ե Ր Ջ

ԳՈՂԳՈԹԱՅԻ ԾԱՂԻԿՆԵՐ_ՑԱՆԿ

Դանիել Վարուժան

1. Աստուծո լացը

2. Ճանապարհ խաչի

3. Լույսը

4. Տրտունջք

5. Առկայծ ճրագ

6. Խեղդված միջատը

7. Բանվորուհին

8. Մենավոր

9. Միջոն

10. Դաշտերու տղան

11. Սպասում

12. Ընկեցիկը

13. Պատգամավորներս

14. Մեռնող բանվոր

15. Խաբված կույսեր

16. Մեքենաները

17. Մամուս աղոթքը

18. Ճիվաղը կ'անցնի

19. Գիրքերուն մեջ

20. Դադար

21. Մայիս մեկ

22. Հրաշքին աղբյուրը

23. Լքում

24. Սիրտըս է հոգնած

25. Վարուժնակիս

26. Անիշխանուհին

27. Եփրեմ

28. Մատյանն ահա

[hravart]

ՀԱՑԻՆ ԵՐԳԸ

Դանիել Վարուժան

ԵՐԿԵՐ

«Սովետական Գրող»

Հրատարակչություն

Երեվան

1984

1. ՄՈՒՍԱՅԻՆ

Թե ջըլապինդ մըշակն ի՛նչպես կը փարի

Իր կոր մաճին, կը պատռե լանջն հողերուն:

Եվ սահանքին տակ արփական շողերուն

Ի՛նչպես կ'ըլլան լերկ ակոսները` բերրի:

Թե շիկագույն ցորյանն ի՛նչպես կալին մեջ

Կը բըրգանա, և աղորիք կը մռընչեն.

Ի՛նչպես կ'հորդի քաղցած խըմորը տաշտեն,

Զոր հուսկ կ'եփեն գեղջուկ փուռին մեջ անշեջ:

Թե կը սըփռե Հա՜ցը, Հա՜ցը սրբազան

Ի՛նչ բերկրանքներ, արարչական ի՛նչ կորով,

Սորվեցո՛ւր ինձ, ո՛վ հայրենի իմ Մուսան:

Սորվեցուր ինձ. պսակե քընարս հասկերով,

Զի կալին մեջ, զով շուքին տակ ուռիին

Ահա կը նստիմ, ու նըվագներս կը ծընի՜ն:

2. ԱՐՏԵՐՈՒՆ ՀՐԱՎԵՐԸ

Գյուղակներեն հորիզոնները մինչև

Կը տարածվի մեր մայրությունը հողի:

Գարունն եկա՛վ. չի բավեր ձյունը թեթև

Ա՛լ ծածկելու մեր մերկությունը հըղի:

Վերադարձեք մեր ծոցը, ո՛վ մըշակներ,

Առավոտներն արդեն Ապրիլ կը բուրեն.

Սառեն լուծված կը կարկաջեն առվակներ.

Մեր տաք կողեն ծըլավ նարգիսը արդեն:

Մեզի եկեք. ձեր սերմով լի բուռերուն

Մենք կը սպասենք կիներու լուռ ըղձանքով.

Ճաճանչն արդեն խըվեցավ մեր սիրտերուն:

Պիտի լեցվին քըրտինքներու համրանքով

Հասկերը շեկ, ու պիտի ո՜րքան բերկրինք

Երբ առջի հեղ խոփը ճըմլե մեր ըստինք:

3. ՄՇԱԿՆԵՐԸ

Մըշակնե՛րն են իմ գյուղիս, դաշտի հըզո՛ր զավակներ,

Քըրտինքներով մարգարտյա` բընության թա՛գն են հյուսեր:

Կը բաբախե սիրտն հողին իրենց բըրդոտ կուրծքին տակ.

Ու իրենց լայն երակին մեջ կը հորդի արեգակ:

Երբ որ քալեն` մայր-երկիրն իր արգանդեն կը սարսռա.

Բայց չի խամրիր ծիլ մը իսկ գարշապարնուն տակ հըսկա:

Գըլուխն իրենց, զոր կ'հակեն առջևը սուրբ խորանին,

Պըսակված է միշտ ոսկի փոշիներովը հարդին:

Ակոսներուն մեջ անոնք խինդ կը ցանեն, և Աստված

Իրենց ճակտին ակոսեն բարություններ կը հընձե:

Ավիշներուն հոսուն երգն անո՛նք միայն են լըսած:

Եզին շողիքն ի՛նչ փույթ թե իրենց ձեռքերը կ'օծե,

Եվ ախոռի հոտ կու գա իրենց նախշուն լոդիկեն.

Նախ անենց լայն ափի՛ն մեջ կը ծըլին սերմերն համորեն:

4. ՀԱՐԿԻՔ

Եզներս են խարտյաշ, լույս ճակատներով`

Զոր պաճուճեր եմ նուսխայով կապույտ:

Գարունի առտվան օդեն են գինով.

Կը նային, խաղա՜ղ, դաշտերուն անքույթ:

Ձըմեռը զանոնք խարո՛վ սընուցի.

Մեհյանին պարարտ կուռքերն են կարծես:

Իրենց սանտըրված պոչը թավարծի

Կը լիզե իրենց կողերն` օձի պես:

Կը սիրեմ անոնց նյուսը բյուրածալ,

Ռունգերնին տամուկ, բիբերնին խոշոր`

Ուր կա դաշտերուն երազն անայլայլ,

Եվ ճոճքը իրենց, և պոչյունն հըզոր

Հորիզոններե՜ն. երբ կ'երթան անվերջ

Եղջյուրնին մըխած Արշալույսին մեջ:

5. ՀԵՐԿԵՐ

Հո՜, հռո՛ հռո՛ հռո՛. Հողին տակ հըռընդյունն է արորին

Լուրթ մշուշին մեջ առտվան, կողին վրա բըլուրին

Կ'երթան եզները հուժկու` զանգակներով դաշնավոր,

Ու մսուրին վերջին հարդը կ'որոճան գլխիկոր:

Սարին ուսեն ծըյլացող արևն ահա կը ծագի

Ու մըշակին ճակտին վրա կը դնե հումբույրը ոսկի:

Մարդը կ'երթա երգելով` մաճն ափին մեջ պընդաջիղ,

Ու իր ճամբան կը գծե իր հոգիին պես ուղիղ:

Հո՜, հռո՛ հռո՛ հռո՛. Ակոսները կը բացվին մըխալով,

Եվ կը դիզվին արգավանդ հողակոշտերն իրար քով:

Մեկ ծագեն մյուսն հուլորեն կը սողա խոփը պողպատ,

Կը հեղեղե հերկերուն մեջ իր լույսերը արծաթ:

Իր տակ ճըմլված, կարեվեր, կը գալարվի հույր Ճըճին.

Կ'ահաբեկին խըլուրդներ իրենց խուղին մեջ մըթին:

Բունծերն ահա կ'ոռոգին մերթ օձերու արյունով,

Զոր ըսպաննած է արորն անոնց գլուխեն անցնելով:

Արևն արդեն կը հոսե իր երակներն հրածորան

Ակոսներուն նորաբաց արգանդին մեջ հոտևան:

Հո՛, հռո՛ հռո՛ հռո՛. Անդաստանն է կորդացած այս տարի,

Բայց հերկերուն ծարքն արդեն անհունորեն կ'երկարի:

Եզները հաղթ թափ կու տան, դողացնելով մերթ ընդ մերթ,

Սուր խըթանեն` ըստևներն իրենց փորին լուսաշերտ:

Ի՛նչ փույթ թե ճղուղն արորիին խութին դեմ հա՛նկարծ կու լա,

Եվ կը ծորի մըշակին քիրտը ամեն գուղձի վրա:

Դեռ սուրբ կոչնակը գյուղին` սարին ետև չըհընչած`

Բըլուրին կողը ամբողջ պիտի ըլլա թըխացած,

Եվ պիտի լայն ակոսները շար ի շար ավարտին`

Օծված շաղով իրիկվան, շողիքներովն հարկիքին…

Այն ատեն երբ արտին ծայրն հասած, ճիգով մը դողդոջ,

Տըղմուտ արորն հողին մեջ հանկարծ կասի, Մշակը խոնջ

Պիտի խորհի անկասկած – հանո՜ւն վաղվան հունձքերուն–

Թե կարասի՛ մ'ոսկելից կառչեր է խոփը իսկույն:

6. ՑԱՆ

Սերմանողն է: Հաղթահասակ կը կանգնի

Մայրամուտին շողերուն մեջ ոսկեթույր:

Ոտքին առջև անդաստաններն հայրենի

Կը տարածեն մերկություննին անպարույր:

Լի է ամբողջ ցորեններով աստղահատ

Խորունկ գոգնոցն: Հարկերն հերվան` ծարավի`

Կը սպասեն իր լայնշի բուռին, և բուռն այդ

Արտերուն վրա` զերդ արշալույս` կը բացվի:

Մըշա՛կ, ցանե՜. հանուն տանդ սեղանին

Թևիդ շարժումն անպարագի՛ծ թող ըլլա.

Վաղ` նետած ցորեններդ այդ կը թափին

Օրհնության պես թոռնիկներուդ գլխին վրա:

Մըշա՛կ, ցանե՜. Հանուն նոթի թըշվառին

Թող գոգնոցեդ կես չելլե ափըդ բնավ.

Աղքատ մ'այսօր ճըրագին մեջ տաճարին

Վաղվան հունձքիդ համար վերջին ձեթը դրավ:

Մըշա՛կ, ցանե՜. հանուն Տիրոջ նըշխարին

Թող մատներդ հորդին սերմեր լուսեղեն.

Վաղը ամեն հասկի մեջ կաթնային

Պիտ' հասուննա մաս մ'Հիսուսի մարմինեն:

Ցանե՜, ցանե՜. նույնիսկ հեռու սահմանեն,

Աստղերու պես, ալիքներու պես ցանե՜:

Ծիտերն ի՛նչ փույթ թե հատիկներդ կ'ավերեն.

Տեղը Աստված պիտի մարգրիտ սերմանե:

Լեցո՛ւր ակոսն, հորդե՛ հերկերը բերրի,

Հողին ծոցեն ոսկի լույսեր թող հոսին:

Օրը ահա կ'իրիկնանա. կ'երկարի

Շուքը թևիդ հորիզոննե՜րն աստղային:

7. ՏԱՓԱՆ

Տափա՛ն, տափնե, կոշտերն հարթե,

Թաղե ցաներն հողին մեջ.

Ցորենն` ոսկի, սերմն հակինթ է`

Երբ միանա հողին գեջ:

Տափա՜ն, թևերըդ տարածե,

Գրկե արտերը հուռթի.

Հերկն աննըվաճ ալիք մըն է`

Զոր կ'անդորրես դուն հեշտին:

Տափա՛ն, տափնե, կոշտերն հարթե,

Փակե բերանն ակոսին`

Ուր ամեն մեկ ցորեն սաթ է.

Թող սարյակներ չը տանին:

Տափնեց տափանն, հարթեց կոշտեր,

Հըղկեց անդերը անհուն…

Այժմ հողին տակ կ'ուռին հունտեր`

Ինչպես ծիծերն ուլերուն:

8. ԱՌԱՋԻՆ ԾԻԼԵՐ

Զեղուն ավշին հողերուն տակ պայթեցուց

Սերմերն: Արտերս այս գիշեր

Կանանչցեր են լուսնկային տակ գարնան…

– Մայրի՛կ, ինծի ծիլ մը բեր,

Քըրտինքիս ցողը վըրան:

Կատաղորե՜ն, կատաղորե՜ն հորդեր են

Տե՛ս, ցորեններն աղածրի:

Դաշտերն հագեր են զմրուխտե պատմուճան…

– Քույրի՛կ, ծիլ մը բեր ինծի,

Եզիս շողիքը վըրան:

Կը փողփողին արտավարե արտավար

Կարծես կանանչ մոմիկներ:

Ամեն ընձյուղ մարգրիտ մ'ունի իր բերանն…

– Հոտա՛ղ, ինծի ծիլ մը բեր,

Արևուն շողը վըրան:

Կը զարդարե ամայությունը հողին

Մատղաշ ծաղի՛կը հացի.

Կանանչին մեջ կոշտերը թուխ կը լողան…

– Հարսնո՛ւկ, ծիլ մը բեր ինծի,

Մատերուդ բույրը վըրան:

Ծիլ արտերուս մեջն է ծըլեր նըշենիս,

Հոն միսմինա՜կը ծաղկեր…

–Մայրի՛կ, քույրի՛կ, հոտա՛ղ, հարսնո՛ւկ սիրական,

Բերեք անկե ծաղիկներ,

Բերեք վարդգույն ծաղիկներ,

Հընձվորին հո՜ւյսը վըրան:

9. ԳԱՐՆԱՆ ԱՆՁՐԵՎ

Դաշտերուն վրա իր տրտմությամբ համառող

Անձրևը չէ՛ ասիկա:

Գարնան ջաղբն է` որ ցանքերուն վրա անհուն

Լուսացընցուղ կը տեղա:

Աստղերն անհայտ, կարծես հալած արևեն,

Տեղատարափ կը թափին,

Եվ կը լըվան իրենց լույսին մեջ փաղփուն

Անդաստաններն ու այգին:

Կապույտն հանկարծ կու լա բուռն ծիծաղեն,

Եվ կը տեղա ադամանդ.

Կը լուսանան կույր աղբերակներն ու կ'երգեն

Իրենց ծընունդն արգավանդ:

Անհունն ի վար կը հեղեղվին շառաչուկ

Մեծ կաթիլներ շափյուղա,

Լի արևով, ցընծությունով, կապույտով,

Ծիծաղներով սատափյա:

Մարգերը թաց կ'արտաշընչեն զովություն…

Կը լըվացվին գառնուկներ…

Բո՜ւյրը հողին, հողին բո՜ւյրը, ծավալուն,

Կը լեցնե գյուղն ու եթեր:

Ու արտերո՜ւս, արտերո՜ւս մեջ քրտնաշատ

Իմ ցորյաններս համեցող

Նոր ուժերով հորդահոսա՜ն կ'ընձյուղին

Կայլակներու մեջ ի լող:

Եվ մաքըրված անտառին մեջ, այս պահուս,

– Ըստ իմ գյուղիս հեքիաթին –

Կը ծնի եղնիկը, գոտիին տակ ծիրանի,

Եզնորդ մը ` նման լուսինին:

10. ՑՈՐՅԱՆԻ ԾՈՎԵՐ

Հովե՜ր կ'ացնին.

Ու ցորյաններս հուշիկ հուշիկ կարթըննան.

Իրենց խորքեն կը հոսի դող մ'անսահման:

Գեղադալար կողերն ի վար բըլուրին

Ծովե՜ր կ'անցնին:

Հովե՜ր կ'ացնին.

Ա՛յնքան կ'հորդի, կը կատղի դաշտը հուռթի`

Որ պիտի հոն արածող ուլը խեղդի:

Գոգին մեջեն ալետատան հովիտին

Ծովե՜ր կ'անցնին:

Հովե՜ր կ'անցնին.

Ու ցորյանին պատմուճանները ծըփուն

Մերթ կը պատռին, մերթ կը կարվին փողփողուն:

Ըստվերի մեջ, լույսերու մեջ փրփրագին

Ծովե՜ր կ'ացնին:

Հովե՜ր կ'անցնին.

Քիստերուն տակ կ'ալեծփին եղիներ`

Ուր լուսնակն իր սափորին կաթն է հոսեր:

Կալերեն գյուղ, գյուղեն մինչև աղորին

Ծովե՜ր կ'անցնին:

Հովե՜ր կ'անցնին.

Զըմրուխտներով կը ծփա դաշտը անհուն:

Ծիտը կ'երգե թառած ճյուղի մ'օրորուն`

Մինչ իր տակեն ցորյաններու մոլեգին

Ծովե՜ր կ'անցնին,

Հովե՜ր կ'անցնին:

11. ԿԱԿԱՉՆԵՐ

Քո՛ւյր իմ, ցանքին մեջ կակաչներ կան, քաղե՛.

Ահա սիրող սիրտերու պես կ'արյունին:

Պիտի իրենց բաժակներեն բյուրեղե

Խըմենք ալիքն արևին:

Անոնք ա՛յնչափ բըռնըկեր են` որ կարծես

Հըդեհն իրենց կ'այրե դաշտերը անհուն:

Պիտի իրենց բաժակներեն հըրակեզ

Խըմենք կայծերն աստղերուն:

Քո՛ւյր իմ, քաղե՛, լորի մը պես ծածկըված

Ցորեններուն մեջ` որ մեղմիկ կը նազին:

Պիտի իրենց բաժակներեն բոսորած

Խըմենք արյունն ակոսին:

Անոնք ծըռած արտույտներու բույնին վրա

Լալ շողերով ողկույզ ողկույզ կը ծըփան:

Պիտի իրենց բաժակներեն հակընթյա

Խըմենք խոստումը Գարնան:

Քաղե՛, քո՛ւյր իմ, կակաչ չէ, բո՜ց քղե դուն.

Հըրդեհն իրենց լեցուր գոգնոցդ կույսի:

Պիտի իրենց բաժակներեն փափկասուն

Խըմենք կրակներն Հունիսի:

Ծաղկե՜ր, ծաղկե՜ր են բերնիդ պես քնքշենի,

Կը խոսակցին ցորյանին հետ օրորուն:

Պիտի իրենց բաժակներեն ծիրանի

Խըմենք գաղտնիքն հասկերուն:

Քաղե՛, քույր իմ, պիտի պսակվինք անոնցմով

Վաղվան զըվարթ տոնին համար գյուղակին:

Եվ պիտի այդ բաժակներեն, պարելով,

Խըմենք գինին Տարփանքին:

12. ԱՆԴԱՊԱՀԸ

– «Եհե՜. եհե՜. արտերուն մեջ մարդ մարդաձայն չը մըտնե՜»:

Հովեուն հետ սարեն եկող անդապահին աղաղակն է:

Ուսընդանութ պարկը կախած և մասրենի ցուպ մը ձեռքին`

Ցորյաններու զըմրուխտին մեջ կը թափառի ան առանձին:

Արևներուն մեջ կը լողա ինչպես ամրան իշամեղուն:

Աչքերուն մեջ կը ծավալի կականչ երազը դաշտերուն:

Գիշերը մերթ սարին նըստած լուսինին դեմ կ'ածե սըրինգ.

Խրտվիլակը ցանքին մեջեն, միակ ընկեր, կը լսե զինք:

Երգերուն տակ անդորրական հասկերն համայն կը ծոցվորին.

Կը կատաղի` երբոր զանոնք իր թևին տակ լըլկե քամին:

Ան սարսափն է բոլոր անոնց` որ կ'ավրեն անդ ու անդաստան.

Կը խըռովեն շողքն արևուն, կը կոխկըրտեն հացը վաղվան:

Ի՜նչ խլուրդներ ըսպաննած, և պնդագլուխ ի՜նչ գոմեշներ

Հարվածներեն իր ճարահատ ճահիճներն են ապաստաներ:

Ան դեռ երեկ քաղվորներու չըքնաղ երամ մ'հալածելով`

Հարսի մը ոտքը ջախջախեց սատկած իշու մ'հաղթ ծնոտով:

Ու սարին վրա միշտ հովերո՜ւն, հովերո՜ւն հետ կ'աղաղակե.

– «Եհե՜. եհե՜. արտերուն մեջ մարդ մարդաձայն չը մըտնե՜»:

13. ՀՈՒՆՁՔ

Կը սոթտըվին թեզանիքներ, գերանդիներ թող հեսանվին.

Այսօր երկու հազար մըշակ կը հնձեն ցորե՛նը և գարին:

Քա՜ղցր է թեղվիլ հասկերուն մեջ` որոնց քիստերը խարշափուն

Կը խառնըվին բաց կուրծքերու անտառացած թուխ մազերուն:

Քա՜ղցր է լողալ համառորեն որաներուն մեջեն հեղեղ.

Ըզգալ ուռիլը բազուկին երակներուն արևազեղ:

Ահավասիկ գերանդիներ, կատաղությո՛ւն փայլատակի,

Ցորեններուն մեջ իբր արծաթ կ'ընկղմվին, դուրս կ'ելլեն` ոսկի:

Հասկեր կ'իյնան շարվեշարան, և կ'արյունին կակաչներ լուռ.

Բըլուրներուն քողը խարտյաշ կը ծալլըվի լայնասարսուռ:

Ծըփանքներ նո՛ր ծըփանքներու ներքև ընդմիշտ կը փըլուզին.

Ալիք կ'ըլլան ակոսին մեջ ծովե՛ր, ծովե՛ր, ծովե՛ր դեղին:

Ու կ'ընդլայնին դաշտեր, սարեր, խոզաններով միշտ քըստմընած.

Հովիտին մեջ հեղեղներ կան` որ կը ցամքին կամաց կամաց:

Հանկարծ թուփեր կը հատնվին, կամ կը ցըցվի քար մը ճերմակ.

Առվակ մ'հեռուն կը փալփլի, որ կը նիրհեր վասակին տակ:

Մըշակներ կան` որ փարչն իրենց բերնին դըրած, Արև՜ն ի վեր,

Կ'ըմպեն երկա՜ր ջուրը գըլգլուն` զոր աղբյուրեն հարսն է բերեր:

Ոմանք իրենց ափերուն մեջ` մերթ կը փըշրեն հասկ մը ատոք,

Եվ կ'օրհնեն թիվն հատիկներուն, ու կը ծամեն հետո զանոնք:

Հոտաղներ կան արտերե արտ` որ ժիրաժիր կը հեսանեն

Աղոտ մահիկը մանգաղին, աղմըկելով լուռ միջօրեն:

Եվ կը հնձե՜ն, միշտ կը հնձե՜ն. թևի ամեն լայն շարժումի

Ամառներու բերկրությունն է` որ քիստե քիստ կը ծավալի:

Օ՜, ի՜նչ կոծեր, հորիզոնե հորիզոն ի՜նչ նըվաճումներ,

Ի՜նչ հեծկըլտանք հանճարներու, ի՜նչ փըլուզվող օվկիաններ:

Ու կը հնձեն, դեռ կը հնձե՜ն. մինչև շուքերը երկարին

Եվ շըփոթվին իրարու հետ ա՛լ սահմաններն անդաստանին:

Այն ատեն լուռ ճամբուն վըրա կը տեսնըվին շարան շարան,

Հընձվորները որ դեպ իրենց տընակներուն ճրագը կ'երթան:

Գերանդիներն անոնց ուսին կը ցոլցոլան լուսնկայեն,

Կը հովանան անոնց քըրտնած կուրծքերն անուշ ծըմակներեն:

Իսկ անդորրին մեջ դաշտերուն ահա ծըղրիդ մը արթընցած

Կը լեցընե իր երգերով ամբողջ Անհունն աստեղամած:

14. ՀԱՍՈՒՆ ԱՐՏ

Արտըս ոսկո՜ւն է…

Նըման բոցերու

Ցորենն է բըռնկեր`

Առանց այրելու:

Արտըս ոսկո՜ւն է…

Երկինքն է կըրակ.

Հողը խորխոլած

Ծըղոտներուն տակ:

Արտըս ոսկո՜ւն է…

Քառաշար հասկեր

Քառաշար սաթով

Արև՛ են հագեր:

Արտըս ոսկո՜ւն է…

Բոռ, մեղու, պիծակ,

Քիստերուն մեջեն

Կ'անցնին զերդ փայլակ:

Արտըս ոսկո՜ւն է…

Մերթ կ'ելլե, հովեն,

Դեղձանիկ մը, թի՛ռ,

Ոսկեծուփ ծովեն:

Օրո՜ր, ոսկո՛ւն արտ,

Օ՜ր տուր, հասո՛ւն արտ,

Գամ ոսկիդ հնձեմ

Մանգաղով արծաթ:

15. ՀՈՒՆՁՔ ԿԸ ԺՈՂՎԵՄ…

Հունձք կը ժողվեմ մանգաղով,

–Լուսնակը յարս է–

Ակոս ակոս ման գալով,

–Սիրածս հարս է:

Գլխեբաց եմ ու բոպիկ,

–Անո՜ւշ են հովեր–

Արտերուն մեջ թափառիկ,

–Մազե՜րս են ծովեր:

Ցորեն, կակաչ, կարոտով,

–Կաքավը կու լա–

Կապեցի մե՛կ նարոտով,

–Ձեռքերն են հինա:

Հասկերուն մեջ, վերևեն,

–Ասուպը անցավ–

Աստղեր մյուռոն կը ծորեն,

–Դեմքը լուսացավ:

Քանի՜ խուրձեր շաղերով,

–Վարդենին թաց է–

Ես կապեցի խաղերով,

–Ծոցիկը բաց է:

Արտըս խոզանով մընաց,

–Կ'երթա՜ լուսնակը–

Դեզերով լեռ եմ շինած,

–Սի՜րտս է կըրակը:

Մանգաղըս քարին եկավ,

–Յարըս յա՜ր ունի–

Քարեն լորիկը թըռավ,

–Լե՜րդըս կ'արյունի:

16. ՍԱՅԼԵՐԸ

Գյուղի ճամբայեն սայլերը կ'երթան

Հունձքով բեռնաբարձ:

Մայրամուտին մեջ շարժուն բուրգեր են`

Ճաճանչներ հագած:

Թխադեմ տղաներ, դեզերուն վըրա,

Կը խըթանեն մերթ

Մեծղի եզերուն կողը սըրսըփուն,

Կողը լուսաշերտ:

Գոմեշներ, համառ, ետև կարկառած

Իրենց մութ լեզուն`

Կը քանդեն որան` որ կը հեղեղվի

Իրենց նուսերուն:

Ցորեններ ի լյուղ պերճ արյունին մեջ

Իրիկնադեմին`

Նոր պըսակ կ'ըլլան պըսակին վըրա

Անոնց եղջյուրին:

Ճամբան, արտերեն կալերը մինչև,

Կը ծըփա հասկով`

Զոր ուշ մընացած հավեր կը քըրքրեն

Զըվարթ կըտուցով:

Ճամբան խարտյաշ է, կարմիր է ճամբան,

Որուն եզերքին

Արյուն կը ծորե չափազանց հասուն

Փոշոտ մորենին:

Սայլրեը կ'երթան, անդորրության մեջ

Աղաղակելո՜վ…

Կը տանին արև, հըրդեհ կը տանին

Հըսկա դեզերով:

Կը տանին հեղեղն ահա լեռնացած

Քըրտինքի, Հույսի,

Որ լուծեն մինչև անիվներուն վրա

Առատ կը հոսի:

Կ'երգե՜ն տըղաներ, խըթանելով միշտ

Կողը եզերուն…

Ջինջ անհունին մեջ զիրենք կ'օրորե

Ցունցը դեզերուն:

Կ'երգեն ճըպուռին, մանգաղին նըման,

Կ'երգեն հովի պես,

Մինչ հասնին կալերն, ու հոն տարածեն

Հունձքը ծովի պես:

17. ՃԱՐԱԿՈՒՄ

Բըլուրին գաղջ կողին վըրա ընկողմանած

Սըրինգ կ'ածեմ.

Եզներըս լայն հովիտին մեջ, սըրտի երգով,

Ես կ'արածեմ:

Լուսնակն իջած է մանգաղված լուռ արտերուն

Մակերեսին.

Կը ծավալե խոզանններուն մեջեն հեզիկ

Կաթը լույսին:

Ջինջ գիշեր է: Երգս անհունե անհուն, խաղաղ,

Կը ծըփծըփա.

Եվ սըրինգըս, հովերուն հետ, իր ծակերեն

Շաղե՜ր կու լա:

Հեռո՜ւն կը լսեմ բոժոժներն իմ նախիրներուս,

Որոնք կ'արծին

Ցորյաններուն ծիղն` ոռոգված մեղրերուն մեջ

Ծիր Կաթինին:

Կը լըսեմ մուշ մուշ ճարակումն` առվեզերքի

Թուփերուն մեջ`

Ուր մոզին իր դունչը մըխած` կը բըզըքտե

Խոլորձը գեջ:

Ցուլերն ամեն, գլուխնին կախ, կարծես դյութվա՛ծ

Ինձ կ'երևան.

Գոմեշներուն բիբերն ահեղ` աստղերուն տակ

Մերթ կը շողան:

Կ'ընե միջատ մը, շուրջն անոնց, ճաճանչաթիռ

Միշտ ելևէջ:

Ճերմակ եզը, կարծես կուռք մ'է, ձուլված լուսնին

Արծաթին մեջ:

Կը ճարակի՜ն, հովուն տըված թավ պոչերնին.

Եվ կը խըմեն

Իրեն մազոտ ու բաբախոտ ականջներով

Սըրնգիս ակեն:

Կը ճարակի՜ն, բութ ակռաներն իրենց` մինչև

Կանանչանան,

Եվ որովայնն անպարագիծ լեցվի՛, լեցվի՛

Մարագի նման:

Եվ ատեն ա՛լ դաշտերուն մեջ կը մակաղին

Մեծազանգված,

Մեկը մյուսին կըռնակին վրա, որոճալով,

Դունչը դըրած:

Մինչև որ ա՛լ Արփին ծագի, լույսն արտին վրա

Իջնե սարեն,

Եվ ժողվե ցողն, հակինթ հակինթ, անոնց խոնավ

Եղջյուրներեն:

18. ԽԱՉԲՈՒՌ

(Աստվածամոր սեղանին)

Քեզ կը բերեմ, Մա՛յր, հունձքերուս նախընծան:

Զոհագործե՛ սեղանիդ վրա` ուր, դարե՜ր,

Փեթակներուս մեղրամոմերը դեղձան

Լույս ու արցունք են հոսեր:

Դո՛ւն, սուրբ պաշտպան հայրենական հողերուս`

Որոնց տըվիր անմահությունը դրախտի.

Ծիլը ծաղիկ ըրիր, հույսը` Արշալույս,

Որ խըրճիթիս կը ժըպտի:

Դո՛ւն, Խաչաբուռն այս, զոր իմ ձեռքով եմ հյուսեր,

Ընդունե՛, Մա՜յր: Բյուր հասկերուս մեջ ասոնք

Կը նազեին կույսերու պես շիկահեր,

Արևահե՛ղց և ատո՛ք:

Գերանդիիս տակ, գըլուխնին դեռ ցողով,

Լուսնեն հնձված ճառագայթի պես` ինկա՜ն:

Ոչ մի արտույտ քանդեր է իր կըտուցով`

Անոնց շարքերը լըման:

Ես հյուսեցի զանոնք, գիսակ առ գիսակ,

Տալով խաչին ձևը Որդվույդ կարեվեր`

Որուն արյունն, ամեն Զատկի, սո՜ւրբ կըրակ,

Մեր ակոսներն են խըմեր:

Իր հույսերուս, իղձերուս հետ հյուսեցի:

Անոնց մեջ է հույզն արտին, հուրն արևուն,

Խոփին փայլակն ու թևիս թափն առնացի,

Պաղատանքն իմ թոռներուն:

Մա՛յր, Խաչաբուռն այս օրհնե՜. և տուր արտերուս

Ամառն` ոսկի, ինչպես գարունը` մարգրիտ.

Որքան ամբարքըս լի ըլլան` ջահեր լույս

Պիտի տան խորանիդ:

Ըրե այնպես` որ – նման հի՜ն օրերուն–

Երբ դաշտերե դաշտ ժուռ գալու դուն ելլես`

Փուշեր չըգա՜ն ոտքերուդ տակ` այլ սարսռուն

Կակաչներ` մեր սըրտին պես:

19. ԿԱԼԵՐ

Կալերու մեջ ես կը նըստիմ իմ երազուն

Հովանիին տակ էշիս`

Որ քովս սա կոճղին կապած` կը շըփե

Աղու ծընոտը ուսիս:

Տափաստանին վըրա, խաղաղ, կը փըռվի

Ճերմակ ալիք մ'արևու`

Որուն մեջ լյուղ կու գան դեզերն, և կըրիան

Եկեր է հոն տաքնալու:

Թևը հովին, ծանրացած գաղջ բույրերով,

Հազիվ ծույլ ծույլ կը շարժի:

Կովին ըստվերը փառահեղ լույսին վրա`

Սև կարկըտան մ'է լայնշի:

Շինականն իր կահն ու կազմածը բերած`

Հոն հիմներ է նո՜ր գյուղակ…

Հեռուն` լըքված իր մամռապատ շեմին վրա

Կը հըսկե գամփռը մինակ:

Կալերուն մեջ դեզը` ծեփված արևով`

Կարծես տընակ մ'է ոսկի:

Տերևախիտ ծառին զով շուքը կ'ըլլա

Առագաստ մը նոր հարսի:

Ու ես նըստած հովանիին տակ էշիս

Կ'երգեմ քաջերը հողին`

Որոնք մանգաղն հազիվ կախած պատն ի վար`

Կը կըրթեն ցուլը` կամին:

Կ'երգեմ հոտաղն` որ կը հարթե կալատեղ

Լողքարի՛ն զինքը լըծած,

Մինչ քըրտինքով կը թըրջըվի շապիկն իր

Կուրծքին վըրա` պատըռտած:

Կ'երգեմ հարսերն` որ հինան դեռ մատերնուն`

Կը մաղեն ժիր ժիր գարի.

Կը թափթըփին իրենց մաղին ծակերեն

Կարծես շիթեր գոհարի:

Կ'երգեմ մշակներն` որ սայլերուն կատարին

Աստվածներու պես կանգուն`

Երկժանիով կատաղորեն կը քանդեն

Ճակատն հըսկա դեզերուն:

Կա՜մը կ'երգեմ` որ կը նավե շուրջն հունձքին

Իբրև հրագույն լիճի վրա,

Հետո ցորե՜նն աշխարհածուփ` որ արդեն

Հարդերուն մեջ կը լողա:

Օ՛, ի՜նչ քաղցր է երթալ խառնվիլ էությամբ

Այդ սըրբագույն վաստակին.

Տըրեխներեդ մինչև մազերդ համակվիլ

Մըղեղներուն մեջ դեզին:

Փուռի կայծի՜ն, դաշտի հացի՜ն ի խնդիր

Ըլլալ Պա՜նը կալերուն,

Վերադարձնել ջաղացքներուն սըրտին մեջ

Իրենց երգերը անհուն:

20. ԿԱԼԵՐՈՒ ԳԻՇԵՐ

Ամարվան քա՜ղցր գիշեր, գլուխը կամին վրա դրած`

Աշխատանքի սուրբ Ոգին Կալերուն մեջ կը նընջե:

Կը լողա մեծ Լռությունն աստղերուն մեջ ծովացած:

Անհունը` բյուր աչքերու թարթափով` զի՛ս կը կանչե:

Կ'երգեն, հեռուն, ծըղրիդներ: Ջուրերուն մեջ լըճակին

Կ'ըլլա հարսնիք մը ծածուկ նայադներու` այս գիշեր:

Սյուքն հուզելով ուռենին ափերուն վրա գետակին`

Կ'արթընցընե անծանոթ լարերու վրա նըվագներ:

Ծոթրիններու բույրին մեջ, պառկած կատարը դեզին`

Ես կը թողում որ սըրտիս դըպչի ամեն մեկ ճաճանչ.

Ու կ'արբենամ գինիովն Անհունի մեծ կարասին`

Ուր կը ճըմլվին ասուպներ քայլի մը տակ անճանաչ:

Հե՜շտ է մըտքիս ընկըղմիլ կապույտին մեջ լուսալիք,

Նավաբեկիլ – թե հարկ է – կըրակներուն մեջ վերին.

Գըտնել աստղեր նորանոր, կորսըված հի՜ն հայրենիք`

Ուրկե ինկած հոգիս դեռ կու լա կարոտն եթերին:

Վերանալ քա՜ղցր է ինծի թևերուն վրա լըռության,

Լըսել միա՛յն Միջոցին շընչառությունն անխըռով,

Մինչև աչքերըս գոցվին քունի մը մեջ դյութական,

Ու կոպերուս տակ մընա Անհունը իր աստղերով:

Ա՛յսպես, ա՛յսպես կը նընջեն գյուղին մարդիկը ամեն.

Հոտաղն է իր սայլին վրա, վերմակին տակ լուսածոր,

Հարսն է դեզի կատարին` ծոցը բացված զեփյուռեն`

Ուր կը պարպե Հարդգողն իր կաթը սափոր առ սափոր:

Եվ այսպես` օր մը պառկած` փողփողումին տակ երկնի,

Իմ ծընողներըս մըշակ` զիս հըղացան կաթոգին,

Զիս հըղացա՜ն սևեռած իրենց աչքերը բարի

Վերն ամենեն մեծ Աստղին, ամենավառ Հըրայրքին:

21. ԿԱՄՆԵՐԳ

Կամ կը քըշեմ վաղվան հույսով`

Արևն առած ճակտիս վըրա:

Հորիզոնը, անհուն լույսով

Իմ աչերուս մեջ կը լողա:

– Դարձի՛ր կամըս, արագ դարձիր, հիռ, հիռ.

Նվաճե դեզերը հունձքերուս, ժիր ժիր:–

Կը թըռչըտի շուրջը կալին

Իշամեղուն, բռնկած գոհար,

Ու թափ տալով խըռպոտ տաղին`

Լըծկանն առաջ կը մըղե հաչ:

– Դարձի՛ր կամըս, արագ դարձիր, հիռ, հիռ.

Քանդե պըսակն որաներուն, ժիր, ժիր:–

Վարոցըս սուր, հըսկա մասուր,

Հոտված` սըրտեն անտառներուն

Իմ ծույլ եզիս կողեն հաստույր

Մերթ կը քաղե կաթիլ մ'արյուն:

– Դարձի՛ր կամըս, արագ դարձիր, հիռ, հիռ.

Խուզե հասկին բոց մորուքը, ժիր, ժիր:–

Հորձանքին մեջ աշխետ հունձքին

Ես կը լողամ երգերուս հետ.

Մըղեղներուն հետ միասին

Կ'ըմպեմ խարին հոտն ափավետ:

– Դարձի՛ր կամըս, արագ դարձիր, հիռ, հիռ.

Կույս հատիկին պատռե քողը, ժիր, ժիր:–

Ի՜նչ փույթ քաղցած ըլլան եզներ,

Ու մըշակներն ալ` ծարավի.

Խոտն է կանանչ ձորին մեջ դեռ,

Թան աղբյուրին մեջ կը պաղի:

– Դարձի՛ր կամըս, արագ դարձիր, հիռ, հիռ.

Հասկին սըրտեն սուտակ թափե, ժիր, ժիր:–

Զուր տեղը չէր, կա՛մս աղվոր,

Որ օծեցի քեզ կուպրերով,

Զինեցի պորտըդ սևավոր

Կայծքարե սուր ակռաներով:

– Դարձի՛ր կամըս, արագ դարձիր, հիռ, հիռ.

Կըրծե հարդին ոսկիները, ժիր, ժիր:–

Ցորե՜նն ահա, ցորե՜նն ահա,

Մըշուշին մեջ մըղեղներուն,

Անհունորե՜ն կ'արշալույսնա:

…Զվարթությո՜ւն խըրճիթներուն:

– Կեցի՛ր կամըս, ա՛լ կեցիր դուն,

Խաղաղությո՜ւն խըրճիթներուն…

22. ՄԻՋՕՐԵ

Այս այն ժամն է` երբ կալին մեջ Աշխատանքն առած կանգ`

Արևուն տակ կը հևա:

Կը նընջե մեն մի մըշակ:

Քարայրին մեջ հեռակա

Հեծեծագին կը մեռնի զով Զեփյուռը ամրափակ:

Միջոցին սիրտն` հըրեղեն ցանցի մը մեջ սեղմված`

Կը բաբախե հազի՜վ հազ:

Լըռության մեջ շողարծարծ

Ի՜նչ հըծծյուններ, ի՜նչ երազ.

Եվ ի՜նչ բույրեր առտըվան եղեգներուն կըտըրված:

Կը քընանան անտառներ թուխ կողերուն վրա սարին`

Արծաթահյուս քողի տակ

Կապույտին մեջ, առանձին,

Կ'երթա ամպ մը կաթնորակ

Փափուկ բուրդեն ծըվեններ թողլով ժայռի կատարին:

Կ'ընդունի հողն իր սըրտին մեջ` իր սըրտեն ճեղքելով`

Լույսին նիզակն արյունոտ:

Աղբյուր մը հոն, ծառին քով,

Կը հեծեծե նըվաղկոտ`

Իր ոռոգած ծաղիկին վրա մեռնի՜լ չուզելով:

Գոմեշներ` լուծը լըքած` ճահիճին մեջ կը պառկին

Իրենց բերնեն հոսելով

Թելերն արծաթ շողիքին:

Սայլերն, անդին, դեզին քով,

Հըսկա ցռուկներ ցըցած` դատարկությա՛ն կը նային:

Այս այն ժամն է, ո՜վ հոգիս, որ ճըպուռին պես մինակ`

Կատարներուն վրա մընաս.

Անդորրին մեջ անապակ

Դուն քու երգով արբենաս`

Ինչպես արևն իր լույսով, իր լույսին հետ մի՜ս-մինակ:

23. ԳՈՒՌԸ

Իրիկվան մեջ, գյուղին քով,

Կը մըրմընջե գուռն ուռիին տակ շըքեղ:

Զայն կը լեցնե աղբյուրին երգովը բյուրեղ,

Աստղը` բյուրեղ արցունքով:

Խորհուրդին մեջ ըստվերին

Կընունքի ջինջ ավազան մ'է կարծես ան`

Ուր քաղցրորեն կը մըկըրտվի լուսնկան`

Տըղու մը պես նորածին:

Հոգնաբեկ խումբն եզներուն

Հոն կը դիմե արահետեն ճախճախուտ`

Ուրկե կը հոսի, ճապաղելով, ջուրն անփույթ`

Մարգերուն տակ` պըսպըղուն:

Կողեր կողի դեմ ահա՛,

Եվ գավակներ գավակներու կ'ընդհարին.

Հանկարծ մոլուցք մ'եղջյուրներու ահագին

Կը տատանի գուռին վրա:

Միահաղույն կ'երկարեն

Վիզերն իրենց, և ռունգերնին հարդամած

Հըստակ ջուրին ադամանդին մեջ մըխած`

Հավերժորե՜ն կը խըմեն:

Կ'ըմպեն ալիքն անապակ,

Լույս ծյուրումը պարեխներուն սառնակերտ.

Ու չե՛ն խըրչտիր լուսնկայեն` որ մերթ մերթ

Կ'լողա իրենց բերնին տակ:

Կը վերցընեն երբեմն, հա՛գ,

Հըզոր գլուխնին, ու կը նային սարերո՜ւն…

Կը սորսորա իրենց դունչեն` քարերուն`

Ջուրը, երակ առ երակ:

Անդեորդն, հոն, մահակին

Վըրա կըռթնած` կը սուլե երգն հեշտօրոր,

Մինչև վետ վետ ցամքե հեղուկը բոլոր,

Մընա մամուռն` հատակին:

Կ'երթան հետո, օրորուն,

Գոմին խաղաղ գավիթին մեջ պառկելու.

Կը կարկաջե գյուղամեջեն, զերդ առու,

Զանգակն իրենց վիզերուն:

Ու երբ դարձյալ գան առտուն

Պիտի գըտնեն հըսկումին տակ ուռիին

Գուռը նորե՜ն լեցված երգովն աղբյուրին,

Եվ արցունքովն աստղերուն:

24. ԵՐՆՈՒՄ

Իրիկվան մեջ հովերն հևուն

Երբ դուրս կ'ելլեն քարայրներեն`

Մեկ ծայրեն մյուսը կալերուն

Ա՛լ կամնըված հունձքը կ'երնեն`

Հըծծելով երգն Աշխատության.

–Երնե՛, էրան, երնե՛, էրան.

Հարդը քեզի, մեզի ցորյան:–

Հարս ու աղջիկ, պարմանիներ,

(Ժըպտուն վարդեր մասուրի քով)

Իրենց ձեռքին հոսելիներ

Կը ճեղքեն թեղն, հույսերու բով.

Ու կը պոռթկա երգն հաղթական.

–Երնե՛, էրան, երնե՛, էրան.

Հարդը քեզի, մեզի ցորյան:–

Ժիր շարքերուն մեջ ի՜նչ խուճապ

Ելլող իջնող բազուկներու…

Հեղեղներ են` որ հապշտապ

Վեր կը նետվին` սաթ տեղալու.

Ու կ'եռա երգն ալետատան.

–Երնե՛, էրան, երնե՛, էրան.

Հարդը քեզի, մեզի ցորյան:–

Հովեր կ'անցնին, խարտիշահեր,

Թողլով որ վա՛րը երկարին

Հարդգողի լույս ճանապարհներ`

Ու սարյակներ կը թափառին`

Սուլելով երգը ցընծության.

–Երնե՛, էրան, երնե՛, էրան.

Հարդը քեզի, մեզի ցորյան:–

Ուսերե վեր ի՜նչ փոթորիկ,

Ի՜նչ փաղփումներ մազերու մեջ…

Ցորենին հետ, հատիկ հատիկ,

Կը թափի ցողն իրիկվան գեջ:

Ու կ'ըղձա երգն երանության.

–Երնե՛, էրան, երնե՛, էրան.

Հարդը քեզի, մեզի ցորյան:–

Ու երբ ոսկվով ծեփվին կալեր.

Հարսերն ոսկի քողեր առնեն,

Եվ ցորյանի ձուլվին սարեր`

Զոր գա լուսնակն օրհնել վերեն`

Պիտի նվաղի երգն աղվական.

–Երնե՛, էրան, երնե՛, էրան.

Հարդը քեզի, մեզի ցորյան:

25. ՕՐՀՆՈՒԹՅՈՒՆ

Ափ մը ցորյան ափերուդ մեջ

Թող լեցընեմ, կըտրի՛ճ Որդիս.

Կըտրիճ Որդիս, գոտի՛ն մեջքիս

Թող մաճակալ բազուկներեդ

Քըսան ցուլի արյուն անցնի,

Եվ եղևնի քու հասակեդ

Քըսան տունի սյունը կանգնի.

Ու երբ թիվովը մատերուդ

Սերմանես քու սերմընցուն`

Հընձես թիվո՜վն աստղերուն:

Ափ մը ցորյան գըլուխդ ի վար

Թող որ թափեմ, Թոռնի՛կ սիրված,

Թոռնիկ սիրված, ցո՛ւպըս ծաղկած.

Թող ճակատիդ վըա գըրվի

Հարյուր սաղմոս իմաստության,

Եվ ուսերուդ վըրա դըրվի

Տապանակը ըզգաստության.

Ու երբ հոտիդ օր մ'այցելես`

Թող քու ափիդ գարիին

Հազա՜ր ոչխար երկարին:

Ափ մը ցորյան մազերուդ մեջ

Թող որ տեղամ, վա՛րդ Թոռնուհիս,

Վարդ Թոռնուհիս, պըսա՛կ շիրմիս.

Թող այտերուդ վըրա շողան

Ամեն գարուն նո՛ր կակաչներ,

Եվ աչքերուդ մեջը լողան

Ամեն ամառ նո՛ր ճաճանչներ.

Ու երբ տընկես ճյուղ մ'ուռիի

Ամեն ապրիլ դուն տեսնես

Իր շուքին տակ կանա՜նչ քեզ:

Ափ մը ցորյան ծոցերուդ մեջ

Թող որ ցանեմ, Հա՛րսըս աղվոր,

Հարսըս աղվոր, սե՜րս հեռավոր.

Թող անկողնիդ ակոսին մեջ

Հասկ մը ծըլի` լըման շարքով,

Եվ օրորած օրոցքիդ մեջ

Արշալույսնե՜ր նընջեն փառքով,

Ու երբ կըթես քառսուն երինջ

Դույլերուդ մեջ մակըրդի

Կաթը` արծաթ, դալն` ոսկի:

Ափ մը ցորյան, ափ մը ցորյան

Ա՜յ իմ պառավ, ա՜յ իմ Աննա,

Մեր գըլխուն ալ թող որ տեղա.

Թող չըսառի՜ արևն աշնան

Մեր մազերուն ձյուներուն մեջ.

Չը մարի՜ մեր մոմն իրիկվան

Ժամուն մարմար սյուներուն մեջ`

Ու երբ դրվինք ա՛լ գերեզման`

Մեր ներքև հո՛ղը, Աննա՛,

Քիչ մը կակո՜ւղ թող ըլլա:

26. ՎԵՐԱԴԱՐՁ

Այս իրիկուն ձեզի կուգանք, ե՜րգ երգելով,

Լուսնակ ճամբով,

Ո՛վ գյուղակներ, գյուղակներ.

Ձեր բակերուն մեջ ամեն

Թող գամփըռներն արթըննան,

Եվ աղբյուրները որեն

Դույլերու մեջ քրքըջան.

Ձեր տոներուն համար դաշտեն` մաղերով

Վարդ ենք բերեր` խաղերով:

Այս իրիկուն ձեզի կուգանք, սե՜ր երգելով,

Սարի ճամբով,

Ո՛վ հյուղակներ, հյուղակներ.

Եղջյուրներուն դեմ եզին

Թող ա՛լ բացվին ձեր դուռներ,

Թոնիրը մխա, պըսակվին

Կապույտ ծուխով կըտուրներ.

Ահա ձեզի հարսերը` նո՜ր մանչերով`

Կաթ են բերեր` փարչերով:

Այս իրիկուն ձեզի կուգանք, հո՜ւյսն երգելով,

Արտի ճամբով,

Ո՛վ մարագներ, մարագներ.

Ձեր պատերուն մեջ խավար

Թող նոր արև նըշողե,

Երդիկներուն վրա դալար

Լուսնակն ալյուր թող մաղե.

Ահա ձեզի բերեր են խար` խուրձերով

Հարդը` անույշ ուրցերով:

Այս իրիկուն ձեզի կուգանք, հա՜ցն երգելով,

Կալի ճամբով,

Ո՛վ ամբարներ, ամբարներ.

Փեր մութ ծոցին մեջ հըսկա

Թող բերկրության շող ցաթի.

Սարդոստայնը ձեր վըրա

Թող ըլլա քող մ'արծաթի.

Զի բերեր են սայլե՜ր, սայլե՜ր շարքերով

Ցորե՜նն` հազար պարկերով:

27. ԱՄԲԱՐՆԵՐ

Տընակին մեջ մըթըշաղ, կըտուրին տակ հայրական.

Ամբարնե՜րն են, շար ի շար, նոր բերքերով ծոցվորած:

Իրենց լայնշի արգանդեն` թանձր բույրերը կու գան

Աշուններուն պըտղալից և արտերուն մանգաղված:

Հո՛ն է վիգը թըխահատ, հո՛ն է գարին իլաձև.

Հո՛ն, քամվելով ակոսեն ու հոսելով սարն ի վար

Ցորյանն հեղե՜ղ է կազմեր: Անոնք ոսկի և արև

Գըրկած կարծես թե ըլլան արշալույսներ ամպածրար:

Գերաններեն ծըխապատ, և մենավոր պատերեն

Սարդն անոնց վրա է փըռեր պատմուճանները մոխրոտ:

Մերթ անոնց վրա կը ցաթե շեշտակի լույս մը վերեն

Տատամսելե վերջ երկա՜ր շուրջն երդիկին արևոտ:

Անոնք իրենց ծոցին մեջ գանձերն հողին ծըրարած`

Կարծես լըռիկ կը հեգնեն ձըմեռն ու սովը վաղվան…

Իրենց առջև, մըշտարթու, թավ պոչին մեջ ծըվարած,

Կը հըսկե տանը կատուն, Համբարուի մը նըման:

28. ՄԱՐԱԳՆԵՐ

Առվույտի՛ մարագ, լեցուն բույրերով

Խունկի, հաշիշի.

Երբ դուռըդ բանամ` ցուլերը բոլոր

Ճակատով լայնշի

Կը պոչոռեն, խո՛լ, կըտրելով իրենց

Վըզտեքը կաշի:

Ոլոռնի՛ մարագ, լեցուն լեռնաբույր

Հազար ծաղիկով.

Երբ մըսուրներուն խուրձերըդ տանիմ

Կողով առ կողով`

Կը խընկե ծոցիս, թեզանիքիս մեջ

Համեմդ` օրերով:

Հարդերո՛ւ մարագ, երդիքեն նայող

Արևով լեցուն.

Դու` որուն կակուղ դեզին վրա պառկած

Կը ցըկնի կատուն,

Դու` որ կ'արծաթես դունչը գառներուս

Օրհնյա՜լ ըլլաս դուն:

29. ԱՂՈՐԻՔ

Է՜յ աղորիք, դարձի՛ր, դարձիր,

Նըստած կանանչ խորը ձորին.

Աղաղակե՛ երգըդ խորին

Դեպի լուսնակն արծաթածիր:

Դուն դողդոջուն տընակ մըն ես

Ալյուրոտած պատերով` ուր

Կարծես կու լան հիազարհուր

Ջըրանույշներ հագած բեհեզ:

Միշտ կը հըսկե մեջըդ արթուն,

Աղորեպանը ճեփ-ճերմակ.

Եվ ըստ պետքի` մեղմ կամ արագ`

Կը լարե սի՛րտըդ բաբախուն:

Է՜յ աղորիք, բանտվա՛ծ մրրիկ

Ծառերուն մեջ. Աղա՛, աղա՛,

Փըրփուր խըմե՛, ալյուր տեղա՛.

Քարե կուրծքեդ տեղա՛ բարիք:

Կեցո՛ւր գետակն ընթացքին մեջ

Իր ծըփանուտ բաշեն բըռնած:

Ջըրվեժն ահեղ երգի փոխած

Պոռթկա վիհեն վար գահավեժ:

Սայլե՜ր, սայլե՜ր անծայրածիր

Ջաղացքներուն ճերմակ ճամբեն

Աղոնն իրենց քեզ կը բերեն…

Է՜յ աղորիք, դարձի՛ր, դարձիր:

Ցորեններ թող ալյուր ըլլան

Պորտին մեջ ժիր երկաններուն`

Որոնք բռնված տենդով մ'անհուն

Կը մըռըլտան ու հիռ կու գան:

Ցորեններ թող ըլլան փոշի

Զիրար գըրկող քարերուն տակ.

Զիրար կըրծող ժայռերուն տակ

Ցորեններ թող ըլլան նաշիհ:

Մինչև լեցվին շարան շարան

Պարկերն, ու վե՛ր կանգնին նորեն.

Եվ սայլերն ալ ճըռվողելեն

Ոսկի թողած լույսով դառնան:

ՀԱՑԻՆ ԵՐԳԸ_ՑԱՆԿ

Դանիել Վարուժան

1. Մուսային

2. Արտերուն Հրավերը

3. Մշակները

4. Հարկիք

5. Հերկեր

6. Ցան

7. Տափան

8. Առաջին Ծիլեր

9. Գարնան Անձրեվ

10. Ցորյանի Ծովեր

11. Կակաչներ

12. Անդապահը

13. Հունձք

14. Հասուն Արտ

15. Հունձք Կը Ժողվեմ…

16. Սայլերը

17. Ճարակում

18. Խաչբուռ

19. Կալեր

20. Կալերու Գիշեր

21. Կամներգ

22. Միջօրե

23. Գուռը

24. Երնում

25. Օրհնություն

26. Վերադարձ

27. Ամբարներ

28. Մարագներ

29. Աղորիք

[hravart]

ԲԱՌԱՐԱՆ

Դանիել Վարուժանի Գործերում Գործածված Բառեր

Ա

Ագուռ –բուռ, ափ

Ազազուն –չոր, վտիտ

Ալք, ալքեր –ալիք, ալիքներ: Խորք

Ախերոն –Աքերոն առասպելական գետը, այստեղ՝ դժոխային իմաստով

Ակութ –կրակ պահելու տեղ, օջախ

Ակռապլիկ –ատամները թափած

Ահիապարան –ահեղ պարանոցով, վիզը ձգած

Աղածրի, աղարծի –մատղաշ, մատաղահաս

Աղամող –ծուռ ու մուռ, ծեղված

Աղեբախ –աղիքներից շինված նվագարանի լարերի բախումը:

Աղեբեկ –ալեխառն, ալիքանման մազ՝ բաշ, մորուք

Աղծապիղծ –կեղտոտ, պղծված

Աղկիոն –ծովային թռչուն

Աղոթկեր –աղոթող, աղոթարար

Աղորիք –երկանք, ջրաղացաքար

Աճռել –աչքը տրորել

Աղու –քաղցր, անուշ, դուրեկան

Ամա –ամայի

Ամազոն –քաջ, խիզախ կին

Ամբարձ –վեր բարձրացած

Ամբուռք –ամպրոպ, խառնակություն, փոթորիկ

Ամոթլյած –ամոթխած, ամաչկոտ

Այպանք –ամոթանք, նախատինք

Անարդիլ –վիթխարի, անճոռնի մեծ

Անգայտ –նոսր, ցանցառ, նուրբ

Անդ –հանդ, դաշտ

Անդաստան –հանդեր, դաշտեր, նաև՝ կրոնական արարողություն՝ անդաստանների օրհնություն հատկապես երաշտի կամ այլ վտանգի ժամանակ:

Անդեսյա –դեղթափ, դեղ՝ ցավի և թույնի դեմ

Անդեորդի –հանդի, դաշտի որդի, հովիվ, տավարած

Անդույր –անդորր, հանգիստ, խաղաղ

Անթրոց –թոնրի և հնոցի կրակի խառնիչ

Անձկավ –կարոտով, անձկությամբ

Անձնյա –փարթամ, թիկնեղ, խոշոր

Անճառ –անպատմելի, անասելի

Աննիազ –անկարոտ

Անոպա –կոպիտ, բիրտ, տմարդի

Անոսր –նոսր,ցանցառ

Անպատիր –ճշմարիտ, անսուտ, իրական

Անպատում –անպատմելի, անասելի

Անպարույր –անշրջանակ

Անսալ –լսել, հնազանդվել

Անսվաղ –անոթի, քաղցած, խեղճ, աղքատ

Անվեր –վերք չունեցող, չվիրավորված

Անրակ –ուսագոտու երկար ոսկորը

Անար –փայտե կամ մետաղե օղ՝ զսպաօղ, շղթա, կապանք

Անքթիթ –անշարժ

Անքույթ –հանգիստ, խաղաղ

Աշտանակել –ոստույնով ձիու վրա բարձրանալ և խթելով քշել

Աշտե –նիզակ

Աչեղ –գեղեցիկ աչքեր ունեցող

Ապալեր –բուսականությունից զուրկ, լերկ, մերկ

Ապաժույժ –անտանելի, արյունահոսություն

Ապաառոշ –գլխի սպիտակ փաթթոց, չալմա

Ապարում –ձիու մետաքսյա զարդեր

Ապշոպ –շփոթ

Ապրիել –ապրիլ, տարվա չորրորդ ամիսը

Առաթուր –ոտքի տակ, կոխկրտելով

Առինքնում –իրենով գրավել, դյութել

Առիշեղ –շեղում, թեք ընկած

Առլեփ –զառիվայր, զառիթափ

Առխթել –բոթելով, հրելով առաջ մղել

Աստղահեռ –աստղազարդ, աստղակուռ

Ասպար –վահան

Ավելածու –ավլող

Ատակել –կարողանալ

Ատոք –հասուն, լեցված հասկ

Արաղչի –գլխարկ

Արբշիռ –արբած, հարբած, զեխ, շվայտ

Արդընկեց –տեգահար, տեգի զարկից ընկած

Արդնահար –տեգահար

Արմուկ –արմունկ

Արյունազանգ –արյունաթաթախ, արյունլվա

Արյունտողիք –արյունախառն թուք

Արտալած –հալածված, քշված

Արտախուրել –պսակել

Արտոսր –արցունք

Արփագաղջ –արևից գոյացած

Արքենի –հաղթանդամ, պատվական, ազնիվ, արքայական

Աքացել –աքացի տալ, ոտքը գցել, առաջ բերել:

Բ

Բագին –զոհասեղան հեթանոսական տաճարում, զոհարան

Բադուց –տան ներսի պատին կից լրացուցիչ կիսապատ, որի վրա ամաններ են դարսում

Բալիշ –հաղթողին տրված զարդ

Բակեղ –(բակեղաթ) –տոպրակ, մաղախ, պարկ, կապոց

Բաղրջուկ –ուտելու կանաչ բույս, փիփերթ

Բամբիշ –պալատական կին, թագուհի

Բամբիռ –նվագելու լարավոր գործիք, փանդիռ

Բայոց –գազանների որջ

Բանտագուշանք –ցնորում, զառանցանք, շվարումն, գլխին զոռ տալ

Բանված –հյուսվածքա, գործվածք

Բաստ –բախտ, երջանկություն

Բարձրահուն –խոր, իմաստալից

Բարունակ –ճյուղ, ոստ

Բդեշխ –սահմանապահ, կուսակալ

Բեկտել –կոտորել, կտրտել, փշրել

Բժոտ –աղոտ տեսնող, ճպռոտ աչք

Բժժանք –կախարդանք

Բիր –ցից, ձող, բհիր, մահակ

Բլշակնած –աչքը մթագնած

Բյուրաղի –բազմալար

Բուծ –ծառի բնի և ճյուղերի միջի հյութ, սնունդ

Բուծանել –բուծել, բազմացնել

Բումբ –սրունքի մսոտ մասը

Բունծ –հողի կոշտ

Բուստ –մարջան

Բվիճակ –բուի մի տեսակը, բվեճ

Բրաբիոն –դափնի, հաղթության պսակ

Բքազրավ –բքամահ, բքից խեղդված

Գ

Գազ –մի տեսակ փուշ, որ վառում են

Գաղափարապաշտ –ըստ արևմտահայերի՝ իդեալիստ

Գաղտնամես –գաղտնապահ, խարդախ, նենգ

Գանարի –քանարիկ (Թռչուն)

Գանգյուն –թնդյուն

Գելոց –գործիք որով տանջարանում պրկում, ճնշում են մարմինը

Գեհենամռունչ –դժոխային մռունչ

Գեղարդ –նիզակ

Գեղուղեշ –գեղեցիկ ճյուղերով

Գեջ –թաց, խոնավ, նամ

Գերերին –մի տեսակ համեղ սունկ

Գերփված –ուժով զարկված, ավերված, կողոպտված

Գի, գիհի –փշատերև թուփ, որի պտուղները գործ են ածում իբրև խունկ

Գիհ –ոչխարի հոտ

Գիրգ –փափուկ, փափկասուն, քնքուշ

Գլել –գլորել, հոլովել, պտտացնե

Գոլուտ –գոլ,տաքուկ

Գոռեխ –իշամեղու

Գորգոնա –դժողքի կատաղի կին

Գուճ –ծնկերի ծալք

Գուշ –փայտե փոքրիկ աման

Գուպար –կռիվ, մենամարտ, մրցություն

Գռեհ –փողոց

Գրկանք –գուրգուրանք, գգվանք, փափկություն

Գրգարան –գուրգուրանքի տեղ

Դ

Դահամունք –նվեր, ընծա, տուրք

Դահանակ –կանաչ ու դեղին ընտիր քար

Դաշխուրան –թաս, կոնք

Դառնակոշկոճ –խիստ ջարդված, խոշտանգված

Դաստաբան –թրի կոթ

Դաստարակ –թաշկինակ, մաքուր կտավից երեսսրբիչ

Դարալիր –փարթամ ու խիտ մազեր

Դափր, դափրել –ձիու ոտքի զարկն ու գետին փորելը

Դևդևուն –դողդոջուն

Դենպետ –զրադաշտականների կրոնապետ

Դետ –դիտող, տեսնող, կռահող

Դդչահոս –որոտացող աղմուկով խոսող

Դլփին –դելֆին, ծովային կենդանի

Դվարած –տավարած, հովիվ

Դրնդյուն –խառնակ ձայն, շփոթ, ձիու ոտքի գետին զարնելը

Դժնիկ –մի տեսակ փուշ

Դժպհի –անճոռնի, ատելի

Դիրտ –մրուր

Դիք –հեթանոսական աստվածներ

Դշխո –իշխող կին, թագուհի, տիկնանց տիկին

Դրույթ –դռութ, գրոհ

Դրասանգ –դռները, լուսամուտները տոն օրերին զարդարող ծաղիկների հյուսակ

Դուժ (խուժ ու դուժ) –բարքով ու լեզվով օտար, խորթ, խուժդուժ

Ե

Եբենոս –սև տեսակի ամուր ծառ, փայտ

Եղի –նորահաս, խակ ցորեն

Եղիճ –փշախոտ

Եղանել –ապականել, ավերել, խանգարել, մերժել, հերքել

Եղկ –գոլ, գաղջ, եղկելի, ողորմելի

Եղնորդ –եղնիկի ձագ

Եղտյուր –Բուսաբանությամբ առատ, ջրարքի տեղ

Եղտյուրիկ –թռչուն, կիվկիվ

Եռանդնահորձ –եռանդուն, ուժեղ հորձանք տալ

Երագ –արագ, շտապ

Երագազ –կենդանիներ բռնելու ցանց

Երաստան –նստուկ, նստատեղ

Երբուծ –լանջի, կրծքի միսը

Երեսակել –երեսը պատել, ծածկել

Երեքարձին –երեք սուր ծայր ունեցող, եռաժանի

Երկնապող –դեպի երկինք սլացող, մխրճվող

Զ

Զազրթորմի –զազրելիություն, գարշելիություն, զազրելի, զզվելի

Զահանդած –զարհուրած, սարսափած

Զաղփաղ, զաղփուն –խախուտ, խարխլած

Զամբուռ –իշամեղու

Զանակ –ոսկու, արծաթի կտորտանք

Զառքաշ –ոսկեթել, ոսկեկար հանդերձ

Զարմիկ –ազնվացեղ

Զգայազիրկ –զգալու կարողությունից զուրկ

Զգայռել –զզվել, ործկալ

Զգենոզ –հագնել

Զգլխանք (ըզգլխանք) –արբեցում

Զկծանք (ըզկծանք) –սրտի դաղ, զայրույթ

Զոշաքաղ –դրամաշորթ, ագահ, աչքածագ

Զոփալ –դողալ, դողդողալ, ծփալ

Է

Էլիլամա (հրեերեն) –աստված, ինչո՞ւ

Էդլվայս –առյուծամագիլ կոչվող ծաղիկ

Ը

Ընդաբույս, ընդածին –բնածին

Ընթարմ (ընդարմ) –ընդարմացած, ընդարմացնող, թմրած, թմրեցնող

Ընդհոլով –իրար հետ դարձող, պտտվող, հոլովվող

Ընդունել –վիզը ոլորելով ետ մղել

Ընդգճած –չոքած, ծունկի եկած

Ընկերավար-ական –սոցիալիստ-ական

Ընկլուզել –խորասուզել, ընկղմել, ջրասույզ անել, կուլ տալ

Ընչապտուտ –ունչը, քիթը պտտեցնող

Թ

Թաթե ի թաթող –թաթից թաթ, ձեռքից ձեռք

Թալթլել, թալթլեցավ –թավալվել, թավլվեց, թափլտվել, նվաղել

Թակույք –Գինու և ջրի անոթ, սափոր, կուժ

Թաղար –ծաղկաման, բույսեր աճեցնելու անոթ

Թանալ –թրջել, թաթախել

Թասուն –հևացող, շնչարգել եղած

Թավարծի –մազոտ, թավամազ

Թարշամ –թոռոմած

Թաքթաքուր –պահվտելով, թաքնվելով

Թեզանի –հագուստի թևերի վերջավորությունը

Թեռ –չուխայե կամ բրդե թել

Թնջակ –թի, նավավարության թիակ, ձող

Թերաթափ –կիսով չափ թափված

Թերափ –տան կուռք, բժժանք

Թերաքամ –անկատար, պակաս, թերի

Թխայրյաց –հրդեհից այրված, սևացած, թխացած

Թնծկալ –կծկնծալ, կաղկանձել, լացը զսպելով հեկեկալ

Թյում –անուշահոտ բույս, ուրց

Թնջուկ –սնկազգիների մի տեսակը, անութների գանգրամազ

Թոնուտ –թաց, խոնավ

Թունել –թունավորել

Թրած –թրով խլված, առնված

Թրուն –շաղվելը, հունցելը՝ ալյուրի մոխրի

Ժ

Ժանեղ –մեծ, ուժեղ, ժանիքներ ունեցող

Ժանտաժուտ –ժանտից ժանտ, դաժանից դաժան

Ժմերտ –հանդուգն, լիրբ

Ժոռատ –ատամները թափած

Ժուժով –համբերելով, տոկալով

Ժույժ –համբերության ուժ, ժուժկալ

Ի

իլաձև -իլիկաձև

Իսկուհի –թագուհի, դշխո, տիրուհի, աստվածուհի

Իրապաշտ –ըստ արևմտահայերի՝ ռեալիստ

Լ

Լալոն –ողբ, լաց

Լական –լագան, կոնք, աման

Լախուրտ –լախտ

Լայնալիճ –լայն բացված աղեղ, լայն բացվածք

Լայնափեռեկ –լայն ձևով պատռված

Լայնշի –լայն ձևով, խիստ լայն

Լզվռտվիլ –լիզվել

Լծընկեց –անհնազանդ, լուծը վար նետած, փախած

Լկամ –սանձ, երասանակ

Լկտալ –թուլանալ, կախվել

Լման –լրիվ, ամբողջապես

Լմել –ճմլել, տրորել

Լյուղ –լող

Լողիկ –թիկնոց, վերարկու

Լոմա (լումա) –դրամայական ընծայաբերում

Լոռ –ջրային կանաչ գորտնբուրգ

Լպսաքել –երկարել, ձգել, պարզել, ցցել

Լույծ –հոսող, հոսանուտ, հեղուկ

Լուսածղի –լուսաթև, լուսաբազուկ

Լուտաս –լոտոս ծաղիկը

Խ

Խազմուզ –նոր քաշած գինի

Խախամ –խախտվածություն, քայքայվածություն, փտած

Խահ –խորտիկ, համադամ կերակուր

Խայր –բերք, պտուղ, ընծա

Խանթուռք –ծոպ

Խաշխաշ –թունավոր բույս, հաշիշ

Խաչբուռ –ցորենի հասկերից խաչաձև կազմված փունջ

Խառնել –ոլորելով պոկել, խլել

Խար –չոր խոտ

Խարբալ –մաղ, քարմաղ

Խարշափյուն –տերևի և խոտի ձայն, շրշյուն

Խարստի, խարստ –արու ձի կամ էշ, հովատակ, սերնդագործության համար պահվող

Խենեշ –լկտի, անպատկառ, մեղկ, լիրբ

Խեչակ –նեցուկ, հենարան՝ ծառի ճյուղի տակ դրված

Խեռ –անհնազանդ, ըմբոստ

Խեփոր –խեցեմորթի կեղև, խեցի

Խթել –հրել, խթանել

Խժալուր –ոչ ախորժալուր, անախորժ ձայն

Խիթայի –կասկածելի, վտանգավոր, երկյուղալի

Խլա –պատմուճան

Խլատեռ –թանկ քող, շղարշ

Խխում –վարուժանի մոտ՝ գանգուրներն ավելի մեծացած, ջրի կաթիլներով փափկացած, խխմած

Խյուս –ջրալի խմորի շաղվածք, կամ ջարդված գանգի ուղեղահյութ

Խնծիղ –խաղ ու խնդում, հրճվանք

Խնող –խցկել, գոցել, սեղմել

Խշտյակ –ներքնակ, պառկելու տեղ՝ գետնի վրա

Խոթ –հիվանդոտ, ախտավոր

Խոլորձ –խոտի տեսակ

Խոշյուն –շաչյուն, շառաչուն

Խոշոշել –խողխողելով սպանել, մորթել

Խոպալ –ուժգնությամբ առաջ մղվել, խայտալ, խոյանալ

Խոտել –արհամարհանքով դեն գցել, երես դարձնել, անարգել

Խոտոռնակ –շեղված, թեքված, հակադիր, ընդդիմացող փոս, վիհ, անդունդ

Խորդալ –հռնդալ, թնդալ, խռխռալ

Խորխ –օձի բարակ մաշկը, որ փոխում է

Խորխոլ –ճաքճքած

Խորհրդապաշտ –սիմվոլիստ

Խրախ –խրախճանք, կեր ու խում, խնջույք

Խույր –թագ

Խուն –խունացած

Խուռնախիտ –թանձրախիտ, շատ խիտ

Խուսող –խուսափող

Ծ

Ծարիր –աչքը քաշելու սև դեղ, սուրմա

Ծեքծեքում –կոտրտվել, կոտրտվելով նազ անել

Ծյուրախտ –մարմնի քայքայում, թոքախտ

Ծոթրին –անուշահոտ բույս, ուրց

Ծովամույն –ծովում խեղդված, ջրահեղձ

Կ

Կահ –կարասի, տնային շարժական ինչք

Կաղամար –թանաքաման

Կաճ –թաղիք, նաև՝ թդլի փաթույթ

Կամշոտ –քմհաճոյքներ ունեցող, սեթևեթ

Կայթ –ուրախ ցատկոտելը, պարելը

Կայտռել –թռվռալ, թռչկոտել

Կանամբի –ամուսնացած տղամարդ

Կապելա –գինետուն, պանդոկ

Կառ –փշատերև բույս, կանկառ

Կառաչ –ցավագին կոչ, լաց

Կասկել –մեքենայի հարվածից մարմնին պատճառված խաթարում, աղարտում

Կարկահ –ասեղնագործելու մեքենա, դազգահ کارگاه، دستگاه) (

Կարկուրա –նավակ

Կարմրաշառայլ –կարմրաշող, լուսահորդ

Կարմրավերտ –կարմիր գույնի հյուսվածք, կարմրազրահ

Կարշնեղ –ջղուտ, մկանոտ

Կենեղուտ –կյանքոտ, առույգ, զվարթ, կենդանի

Կկել –հյուսել, յնութեր, գործել

Կղկաթ –կարոտագին, կաթոգին, խանդակաթ

Կինամոն –դարչին

Կինճ –վայրի խոզ, արու վարազ

Կիպերյան –կիպրոսյան, կիպրոսցի

Կլափ –ծնոտ, կզակ, դունչ, երախ

Կկոց –մագոգ, մագուգ, մաքոք (նախշ անող) ոստայնակի գործիք, մքուք (բրբ.)

Կյուս –կախարդանք, հմայք

Կնգուղ –սրածայր գլխարկ

Կնյուն –ուղիղ և ճկուն բույս

Կոկոռ –նունուֆար ծաղիկ

Կոնդակ –պապերի և կաթողիկոսների պաշտոնական գրություն

Կոնտոլ –գոնդոլ

Կոշարա –խունկ պահելու աման

Կոշկոճված –ծեծված, խոշտանգված

Կոշկոռ –հողի կտոր, կոշտ

Կոչնական –հյուր, հրավիրյալ

Կոչունք –հյուրասիրություն, հավաք

Կոպիճ –խիճ, մանր քար

Կորդ –խոպան, անմշակ, նաև ամուր թել

Կորդակ –սաղավարտ

Կուզն –խաղաողի ողկույզ

Կութք –այգեկութք, այգեքաղ

Կոճ –մարմար

Կումբ –վահանի մեջտեղի ուռուցիկ մասը, պորտ

Կուր –մակույկ

Կուրտ –կռտած, ներքինի

Կռուփ –բռունցք

Կտղուց, կտղել –խլրտմունք, կատաղություն, արուի ցանկություն, տռպանք

Կտտում (կտտանք) –մարմնական տամջանք, խոշտանգում

Կրկնոց –վերնազգեստ, վերարկու

Հ

Հագ –կուշտ

Հազածո (յազածո) –կուռքերին զոհված

Հալվե –խեժ, խունկ

Հակճիռս –մի ոտքի վրա ձգվելով և ականջը սրելով

Հաղթաժեռ (յաղթաժեռ) –հաղթանդամ, վիթխարահսկա

Համբարտակել –վեր սլանալ, սարն ի վեր բարձրանալ

Համբարու –տնային ոգի, դև, հուշկապարիկ

Համբուն –համակ, ամբողջովին

Համենալ –ուշանալ, դանդաղել

Համորեն –բոլոր, բովանդակ, ընդհանուր

Համպարե, համպար (յամպար) –անուշահոտ թուփ, որից անուշահոտ յուղ է ստացվում

Հայեկ –նայելու տեղ, դիտարան

Հանգանակ –նման

Հանգրճել –ժողովել, ամփոփել, փնջել, վեր քշտել

Հանի –մամ, տատ

Հաչաղկոտ (յաչաղկոտ) –նախանձոտ

Հաջաղ –երեսի ծածկոց, քող

Հասկաթուռ –լեցուն հասկ

Հասպիս –թանկագին քար

Հաստաբեստ –ամրակառույց

Հաստիչ –ստեղծող, հաստատող

Հաստույր –սաստիկ, ուժգին

Հարկիք –մի լուծ եզ, ամոլ

Հեղակարծ (յեղակարծ) –հանկարծ, անակնկալ

Հեղգալ –անհոգանալ, անփութանալ

Հեղել –թափել

Հեղց (յեղց) –լի, լեփլեցուն

Հենասանտր –գործելու ատամնաձև գործիք

Հեռ –մոտեմոտ շարված, հյուսված, գամված

Հեռ –գժտություն, անմիաբանություն, նախանձ

Հեսկ –չվան, կապ, կտորաշերտ, զանազան

Հեստ, հեստի –անհնազանդ, ըմբոստ

Հետսակողմ –ետևի կողմը

Հերապանծ –պանծալի մազեր ունեցող, վարսագեղ

Հերատու, -անամոթ, պոռնիկ

Հերձակ –պաք, նետ, հերձող, դանակ

Հերյուն –հերուն, բիզ

Հեցած (յեցած) –հենակ, կռթնած

Հիմենի, հիմենյան –Աֆրոդիտի օգնականներից մեկի՝ամուսնության պտանի աստված Հիմենոսի անունից: Ըստ առասպելի նա ամուսնացած զույգերին շնորհում էր երջանկություն: Նրա անունով էր կոչվում նորապսակների առագաստը:

Հիռ –ման գալ, պտտել

Հիր –կարմիր, ծիրանագույն

Հիրիկ –ծաղկատեսակ

Հյուլ –հյուլե, ատոմ

Հոգեգեշ –մեռելի ուրվական, հոգին դիակացնող

Հոգեդետ –հոգին տեսնող, կռահող, վերլուծող

Հոգեխիլ –հոգուց խլված, առնված

Հողամաղ –ջրային թռչուն

Հոմա –սրբազան խմիչք, ըստ զրադաշտական պարսիկների

Հոյն –հոն

Հուլորեն (յուլորեն) –ծուլորեն, դանդաղորեն

Հույլ (յոյլ) –փունջ, խումբ, բազմություն

Հույր –գեր, պարարտ

Հուռութք –կախարդանք, չար աքից հեռու պահող զորություն, համայիլ

Հոսկ –վերջին

Հտպիտ –խեղկատակ, նաև՝ պչրանք, խենեշ

Հարավարսամ –հրե վարսամ (գիսաստղ)

Հրմազ –հրամազ, ոսկեմազ

Հրտապ –հրատապ, այրված, հրատոչոր, բոցակեզ

Հոտել (յօտել) –ճյուղը կամ վազը կտրել

Ձ

Ձար –մազ՝ ձիու պոչի, այծի մորուքից

Ղ

Ղողել –ծածկել, գոցել, պահել, թաքցնել

Ճ

Ճաճանչավուխտ –փայլուն, գույնզգույն

Ճամուկ –գույնզգույն, խայտաբղետ

Ճապուկ –ճկուն, դյուրաթեք

Ճապոռ –մագիլ, ճիրան

Ճարակում –տավարի արածելը

Ճեմք –քայլվածք

Ճետ –զավակ, սերունդ

Ճիղմ –մատղաշ, դեռաբույս

Ճղուղ –անվի շառավիղ

Ճոճճեմական –ծռմռտկվելով, օրորվելով քայլել, նավակը օրորելով քշել

Ճոշ, ճոշուն –զրահ, լանջապանակ

Մ

Մագլել -մագլցել

Մազկռինչ –Հոգեվարքի վերջին րոպեն

Մալ –կռտած ոչխար

Մախանք –նախանձ, չարություն, խանդ

Մախիզ –զզվելի, գարշելի, գանելի

Մախր (մարխ) –վառելու յուղոտ փայտ

Մածան –մացուցիկ, կպչուն

Մամաց –նոր մարսածը ստամոքսի մեջ

Մամուկ –սարդ

Մայա (հուն.) –կախարդություն

Մատնչորեն –մատնիչաբար, խարդախորեն

Մարդակ –տանիքածածկ բարակ գերան

Մարմնաքանց –մարմինը քայքայող, մաշող

Մարման –թաշկինակ

Մաքրենի –մաքրափայլ, հստակ

Մեհևանդ –կանացի շղթայաձև զարդ

Մեղծի –մեծ, խոշոր

Մեկոն –հաշիշ, խաշխաշ

Մեղեսիկ –ամեթիստ, թանկագին քար

Մեշճիտ –մեճիտ, մզկիթ

Մեսալի –խստասիրտ, անառակ կին ընդհանրապես

Մեսի –փրկիչ

Միահաղույն –բոլորը մեկ, միակտուր

Մկանագեղ –մկանուտ, ջղուտ

Մկունդխաղ –նիզակախաղ, ձիավազք, ջիրիդ

Մղեղ –հարդի մանրուքը, փոշին

Մնչել –մեղմ ձայն հանել, հեծող

Մոլեգնադռույթ –մոլեգին կերպով գրոհ տալ

Մոլոշ –բաղրջուկ, փիփերթ

Մոծիր –մոխիր, փոշի

Մորճ –դալար, կանաչ

Մորմ, մորմենի –մորենի, շան խաղող

Մուեզզին –մահմեդական աղոթարար, աղոթքի կանչող

Մուճակ –զարդարուն ոտնաման

Մույք –կողքերից և տակից հաստատ պահող փայտ, հենարան, նեցուկ

Մուշկ –անուշահոտ յուղ, որ ստացվում է այծյամից

Մուրտի –մրտի, մրտենի, մշտադալար թուփ

Ն

նախճիր –կոտորած, արյունահեղություն

Նամետ –թաց, խոնավ

Նայուհի –հավերժահարս

Նաշին –մանր և մաքուր ալյուր

Նավասարդ –ըստ հին հայկական տոմարի՝ տարվա առաջին ամիսը

Նարոտ –գույնզգույն թել, հյուսվածք

Նենգժոտ –նենգության մեջ վարպետ

Նեռ –այն ոգին, որը վերջ է բերելու աշխարհին

Նժդեհ –օտարական, թափառական, եկվոր

Նիրվանա –ըստ հնդիկների՝ երանության, մոռացության աշխարհ

Նկան –բլիթ

Նշավակ –նախատինքի առարկա

Նշդրակ –նշտրակ, նշտար՝ վիրաբուժական սուր դանակ

Նշկահում –անհնազանդություն, ապստամբություն

Նշողյուն –լույսի փայլ, շող

Նուս –կռնակ, թիկնամեջք (եզան և ձիու)

Նուսխա (արաբ.) –համայիլ, հուռութք

Նվարտան -ծածկոց

Շ

Շաղաշույտ –ցոփ, ցանկասեր, անառակ

Շաղղակեր –հում-հում ուտող, գիշակեր

Շաղվել –շաղախել, միացնել, ստեղծել

Շամբուշ –մոլեգնորեն կրքոտ, պագշոտ

Շանսխուր –պոռնիկի վարձագին

Շառ –թունդ, կարմիր, բոսորագույն լույս

Շառայլ –ուժեղ, պայծառ լույս, ցոլք

Շառափնաթափ –լույս թափող, շողարձակ

Շարավ –թարախ

Շափյուղա –կապույտ թանկագին քար

Շերափակ –Շերտերով՝ ցցերով փակած, փայտե ցանկապատ

Շշչար –շառաչել

Շին տառ –արաբական տառ, որի ձեռագրերը նման է աղեղի

Շլմորոն –վարանած, շփոթված, իրեն կորցրած

Շմոր –շփոթ, աղմուկ, գժտություն

Շնթման, շնթեմ –շան նման քսմսվել, իրար քծնել, շողոմել

Շողիք –եզան բերանի լորձունք, թուք

Շոճի –սոճի ծառ

Շոպել –ձեռք գցել, կորզել, հափշտակել

Շրուշակ –սանձ, բերանակապ

Շրջկեն –պտտվել, դարձող, թափառող, շրջան

Ո

Ոգել –արտասանել, ասել, երգել

Ոգոր –կռիվ, պայքար

Ոլոռն –լոբու նման բույս, գլոլ, բակլա

Ոլորակել –ոլորելով ներդաշնակ ձայն հանել, երգել, նվագել

Ողիկ-ողիկ –հոնգուր-հոնգուր լաց լինել

Ողնաեռ –վերք մեջքի վրա

Ողոքել –աղերսել, աղաչել

Ոպնիազ –սև, ամուր տեսակի փայտ, եբենոս

Ոսին –վտիտ, նիհար

Ովսաննա –ցնծության բացականչություն, կեցցե՜

Որա –հնձած հացաբույսի խուրձ

Որորդներ –ձայներ, աղմուկ, շառաչ

Ոքոզ –բույս, որի փշոտ գլխիկները օգտագործում էին կտուրին խավ տալու համար

Պ

Պախուրց –սանձ

Պակուցում –վախ, սարսափ

Պահլավուն –Պահլավ ցեղից սերված, Վարուժանի մոտ՝ զարմիկ

Պաղլել –Քիմիական աղ, շիբ

Պապաչել –այծի, կապիկի ձայն հանել

Պասմա –չիթ

Պասուք –ծարավ, պապակ

Պատարոն –լեցուն, լիակատար

Պատիճ –բույսերի պատյանը, որի մեջ ամփոփվում են սերմերը, կեղև

Պատրիկ –ազատանի, ազնվական՝ հին հռոմ

Պարարակ –պարարտ, գեր

Պարեգոտ –պատմուճան, վերնազգեստ

Պարեխ –ժայռի կտոր, ցցվածք

Պերճասոսորդ –փառավոր վզով, հիասքանչ պարանոցով

Պշկիլ –կեղտոտվել, աղտոտվել

Պնդացայլ –պինդ աճոյկ ունեցող, ամրապինդ

Պշնել –զարմանալ, շվարել

Պոչյուն –եզան, գոմշի բառաչ

Պոռոչ –բառաչ

Պորտաքար –լողաքար բաղնիքում

Պորփյուր –կարմիր գույնի հանքային քար

Պուղել –ցրվել,քշել, վանել

Պրիսմակ –հատվածակողմ, պրիզմա

Պրտու –երկար, բարակ եղեգն

Ջ

Ջախել –ջախջախել, փշրել

Ջաղբեկ –հորդ անձև տեղալ

Ջամբել –կերակրել, սնել

Ջայլ –բազմություն, մեռելի վրա լացող կանանց խումբ

Ջանջիլ –կտավի ազնիվ տեսակ

Ջով –ընձյուղ, խոտի ոլորվածք, որից զամբյուղ են գործում, նաև՝ փունջ

Ջորդան –ջրորդան, խողովակ

Ջրդեղել –տաք երկաթը տաք ջրով կարծրացնել, նաև՝ ջնարակել, հղկել, փայլ տալ

Ռ

Ռահ –ճանապարհ راه

Ռեդին –դալուկ, դալկագույն

Ռոշնական –լուսավոր, պայծառ (պրսկ.) روشن

Ս

Սադրանք –խաբեբայություն, չար դրդումն, չար խրատ

Սադուռնական –Ժամանակի և պտղաբերության աստծո՝ Սատուրնի անունով հեթանոսական շրջանում կար տոն՝ ցոփության, շվայտության, սանձարձակ խրախճանքի օրեր:

Սալացած –պաղած, սառած, քարացած

Սալար –զորապետ, զորահրամանատար (պրսկ.) سالار

Սակր –տապար, կացին

Սահմռկած –զարհուրած, սարսափած, փշաքաղված

Սաղապ –անհաստատ, հեղհեղուկ, դողդողջուն, երերուն

Սան –պղնձյա կարաս

Սատան –սատանա, չարք

Սատրապ –կուսակալ, բռնակալ, բռնապետ

Սարբինա –խեչակ, խաղողի որթը, ծառերի ճյուղերը բարձրացնելու նեցուկ

Սարդենի –դափնի

Սարւք –սարվածք, գութանի գործիք, չվան, շղթա

Սեղեխ –սիրեկան, տարփածու

Սեպուհ –ասպետ, ազնվական

Սթար (ըսթար) –ձիու թամբի ծածկոց

Սլականջ –ջրային խեցեմորթի մի տեսակ

Սկիհ (ըսկիհ) –գավաթ

Սկուտ –սկուտեղ, սկավառակ, պնակ

Անգույր –դեմքի շպար

Անդուս –դիպակ, նուրբ կերպաս (պրսկ.) کرباس

Սոթտած –քշտած

Սորսորուն –հոսուն, հոսանուտ

Սպածանի (ըսպածանի) –գոգնոց

Ստև (ըստև) –մազ, բուրդ

Ստներ (ըստներ) –ստինքներ

Ստնու (ըստնու) –փոքրիկ երեխային կերակրող, խնամող

Սրարբերլ –խիստ գինովնալ, հարբել, սիրով տարվել, սիրով արբենալ

Սրտուկ –սպունգանման թեթև ու կակուղ նյութ, միջուկ, որ գտնվում է մի քանի ծառերի և բույսերի բնի մեջ:

Վ

Վանի –բյուրեղաքար

Վատախտարակ –թշվառ, չարաբախտ, անբախտ

Վատշվեր –Անզգամ, անպիտան, վառ, չար, թշվառական

Վարձակ –պարող, երգող կին, հարճ

Վարմ –թակարդ, ցանց, որս բռնելու գործիք

Վարշամակ –գլխի և երեսի ծածկոց

Վարսամ –վարսավոր (գլխավոր) աստղ

Վարուժան –արու թռչուն

Վարուժնակ –արու թռչնակ

Վեստ –ազնվական տոհմից ծագած

Վերտված –ոլորված, շղթայի պես հյուսված զրահ, զրահված

Վզան –վիզը տնկած, բարձրավիզ

Վիգ –վայրի ոլոռն, խոտ, օգնական, զորավիգ

Վիժանուտ –առատ թաղված մազեր

Վիմուտ –քարքարոտ, ժայռոտ

Վին –երաժշտական գործիք

Վիրոտ –վիրավոր, վերք ունեցող

Վկա –կրոնի համար նահատակված, մարտիրող

Վկանդ –հաղթող, տիրող

Վսեր –հանդուգն, լիրբ

Վրիժակ –վրեժխնդիր, վրիժառու

Տ

Տամուկ –թաց, խոնավ, գեջ

Տապախարշ –շոգից մրկված

Տապանակ –տուփ, փոքր սնդուկ, գանձանակ, սրբության անոթ

Տապատ –փռված, ընկած, մեռած

Տառաքող –յափունջի, հովվի թաղիքե վերարկու

Տատամսիլ –շվարել, վարանել, տարակուսել

Տարմ –խումբ, երամ

Տարփ –տարփանք, սիրո կիրք, տոփանք

Տափան –հերկած արտը հարթող, ցաք

Տեռատես –այն կինը, որ ունի դաշտանի մշտական արյունահոսություն

Տիռտան (տիրտեռ) –կոկորդիլոս

Տխեղծ –արատավոր, տգեղ, այլանդակ, թույլ, պակասավոր

Տկճոր –տիկ, նվագարան (պարկապզուկ)

Տղնդեր –ուռած փորով, տռզած

Տղմուտ –պղտոր, տղմոտ, ցեխոտ ջուր

Տմույն –գունատ, դժգույն

Տնտնալ –մի բանի վրա երկար հապաղել, մզմզալ, դանդաղել

Տոռն –չվան, թոկ, շղթա

Տոսախ –ընտիր փայտ, շիմշիր

Տռամ –դրամա, դրամատիկ վիճակ

Տրմուղ –դժվարասանձ, անվարժ կենդանի

Ր

Րաբբի –(հրեական) ուսուցիչ, ուսուցչապետ, վարդապետ

Րուբոնորեն –ուսուցչի պես, իմաստունի պես

Ց

Ցաթել –ծագել

Ցանգ –ցանկություն, տենչանք

Ցնծամույն –ցնորութեան մեջ խեղդված

Ցռուկ –նավակի քիթ

ՈՒ

Ուծացվել –սռչել, չորանալ, նաև հեռանալ, օտարանալ

Ուղխ –ջրի հոսանք, վազող առատ ջուր

Ուղփաճեմ –լուսավոր, երկնային

Ումպետ –փուչ, անպիտան

Ույծք –բացված, ճեղքվածք

Ունչեր –քիթ, ռունգներ, քթանցք

Ուռնակուռ –կռանով կոփված, շինված

Ուռնահարդ –կռանով հարդարած, ուղղված

Ուսընդանութ –Ուսից մինչը թևի, անութի տակ

Ուրար –ժապավենաձև կտոր, որ սարկավագները կրում են ձախ ուսի վրա եկեղեցիներում, արարողության ժամանակ

Ուրվազ –երազից ցնցված, գրգռված

Փ

Փալա –փալան, համետ

Փաղագ –լեգեոն, հետևազորքի խումբ

Փաղփուն –փայլուն, պսպղուն

Փայլար –փայլուն, բյեւրեղաթերթ, հանքային քար

Փանդիռ –երեք լարանի նվագարան

Փապար –խոռոչ, քարանձավ, ավերակ

Փառփառ –վառվռուն, զվարթ

Փեյղամբեր –իսլամական կրոնի մարգարե (պրսկ.) پیغمبر

Փեղույր –գլխարկ՝ տղամարդի կամ կնոջ

Փեռեկտել –պատառել, ճեղքոտել

Փողրակ –հողից շինված խողովակ

Փողփողէջ –փայլով իջնող

Փոսապեղ –փոս փորող, պեղող, բաց անող

Փոսուտա –կայծոռիկ

Փսոր –մանր մաս, փոշի, փշրանք

Փցուն –անպետք, պակասավոր, պիղծ

Փքին –նետ

Փքուռույց –քամուց ուռած, փքված

Ք

Քաղցու –նոր ճմլած խաղողի հյութ, շիրա, մաճառ

Քայռ -մանյակ

Քանասար –կատաղի գայլ

Քառամանյակ –կանանց վզի գոհարազարդ մանյակ

Քարբ –թունավոր սև օձի մի տեսակը

Քարձ –անմազ, մորուքը ցանցառ

Քեղի –նավի ղեկ, կառքի, սայլի երկար ձողը

Քեմուխտ –ողորկացրած, կոկված կաշի

Քթթում –աչքի թարթումն

Քիրտ (քերտեր) –քրտինք

Քղամիդ –թագավորական կամ իշխանական ծիրանի, պատմուճան, վերնազգեստ

Քճքճած –գզգզած, ծվատած

Քմածին –իր քմահաճույքով, ըստ իր ճաշակի, մտացածին քիմքը գըրգըռող, պարուրող

Քնթռնոց –օձի մարմնի և փղի կնճիթի գալարումն

Քողեք –ապարանջան

Քսիվ –քավելը, հպվելը

Քրեիքուր –գարշելի, վատթար, հանցավոր

Քրքում –զաֆրան, շաֆրան, անուշահոտ ծաղիկ

Օ

Օթեկ –հնացած

Օշնան –բույս, որի արմատից փրփուր է ստացվում