Karen A Simonian Posted May 23, 2010 Author Report Share Posted May 23, 2010 (edited) Edited May 23, 2010 by Karen A Simonian Quote Link to post Share on other sites
Karen A Simonian Posted May 23, 2010 Author Report Share Posted May 23, 2010 Quote Link to post Share on other sites
Karen A Simonian Posted May 23, 2010 Author Report Share Posted May 23, 2010 (edited) ԶԵՂԾՈՒԱԾ ԱՅԲՈՒԲԵՆ ԵՒ ՄԻՏՔ ԽԱԹԱՐՈՒԱԾ... Հերթական անգամ ճապոնացի գիտնականները ինձ զարմացրեցին։ Ժամանակին Թադանոբու Ցունոդան բացայայտել էր, թէ մարդու ուղեղի ձախ եւ աջ կիսագնդերը իրենց վերաբերմունքն ունեն մայրենի եւ օտար լեզուների նկատմամբ։ Եւ գործնականին ապացուցել էր, թէ մայրենի լեզուն օտար մի լեզուով դուրս մղուելու պարագային մարդը կորցնում է բնատուր ընդունակութիւնների իր ունեցած մակարդակը։ Վերջերս ծանօթացայ մէկ ուրիշ բացայայտումի որ կատարել են Իգավա Եասունարին ու Իսսէյ Օկոմոտոն։ Ճապոնական այբուբենի նուազ իմացութեան կամ պարզապէս թերուս լինելու հետեւանքով մարդը կորցնում է տրամաբանելու ընդունակութիւնը։ Զարմանալին, սակայն, այս բացայայտումը չէր, քանի որ քիչ թէ շատ բարեկրթուած մարդ գիտէ ճապոներէնի այբուբենի գաղափարագրային յատկանիշը։ Գաղափարագրերը ներկայացնում են մէկի փոխարէն երկու այբուբեն` կատականան եւ հիրիագանան որոնք իրար հետ մի ընդհանուր անուն ունեն` կանա։ Փոքր ինչ խորանալու դէպքում պարզւում է որ ինքը` ճապոներէնը ունի 48 000 գաղափարագիր, որոնցից առաւել գործածուողները 5-10 հազար հատ են։ Եւ եթէ ժամանակին կառավարութեան որոշումով գաղափարագրական նուազագոյնը դպրոցական դասագրքերի համար ընդամէնը 1850 նշան էր, ապա այսօր գրագիտութեան ընդունելի մակարդակը արդէն հաստատուել է 2000 նշանը։ Այս թռուցիկ մանրամասները ճշտելուց յետոյ, իսկապէս, ոչ մի զարմանալի բան չկայ, երբ կանա այբուբենը կատարեալ չտիրապետող ճապոնացին իսկապէս կարող է նաեւ այնպէս խճճուել, որ կորցնի տրամաբանելու սովորական կարողութիւնը։ Բայց զարմանալին այն է որ ընդամէնը 36 եւ հետագային աւելացուած եւս 2 գիր ունեցող հայերէն այբուբէնը նոյնպէս թերի իմանալու հետեւանքով նոյնիսկ իր գործի մէջ հմուտ վարպետը կարող է տրամաբանութեան խաթարումներ ունենալ։ Թէեւ հայերէնի դէպքում այդ 36 առաւել 2 տառանի այբուբենը հայ ժողովրդի գրեթէ կէսը ընդհանրապէս չգիտէ։ Պատճառը ոչ թէ Հայաստանի մէջ երկու-երեք միլիոն հայերի անշնորհքութիւնն է կամ բթամտութիւնը, որ չեն տիրապետում իրենց ազգային այբուբենին, այլ ինքը` այբուբենը։ Այն զեղծուած այբուբենը որ արդէն ինը տասնամեակ գոյութիւն ունի Հայաստանի իրականութեան մէջ 1922 թուականից ի վեր։ Ինչեւէ… Մի լրատւութեան մէջ կարդում ենք խանդավառ տողեր այն մասին, թէ. «Գրապալատի հայկական տառատեսակների պահպանման եւ մշակման բաժնի վարիչ Էդիկ Ղաբուցեանը «և» եւ «ու» տառերի գրութեան հարցը լուծել է տեխնիկական ճանապարհով։ Միատառ «եվ» ստանալու համար բաւական է հաւաքել այն կազմող երկու մասնիկներ «ե» եւ «վ» որպեսզի համակարգիչի էկրանին դրանք փոխակերպուեն «և»-ի»։ Նոյնը վերաբերում է «ու»-ին։ Առաջին տարակուանք. ի՞նչ է նշանակում միատառ «եվ», երբ այդ «եվ»-ը արդէն իսկ երկու տառով է գրւում։ Եւ հնարաւո՞ր է արդեօք միատառ «ոտ» գրել, կամ միատառ «օդ», կամ միատառ «աջ»… Չի կարելի. չէ՞… Բայց տրամաբանութի՞ւնը… Ինչո՞ւ «եվ» կարելի է, իսկ «ոտ, օդ, աջ»` չի կարելի։ Բա ի հարկէ, ընկեր համալսարանական լեզուագէտ… Չի կարելի, քանի որ «ոտ, օդ» կամ «աջ»-ը բառեր են։ Հապա ո՞վ է, ի՞նչ բան է «ե՞վ»-ը։ Այս հարցին Երեւանի համալսարական լեզուագէտները, որ սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցից այն առաւելութիւնն ունեն իրենց գիտթեկնածուական, դոկտորական, նոյնիսկ ակադեմիկոսական տիտղոսներով, միաբերան կը պատասխանեն. «„եվ„»-ը տառ է»։ Բայց հայերէնի այբուբենի մէջ, հակառակի պէս էլ «և» տառ գոյութիւն չի ունեցել եւ չունի, քանի որ «եւ»-ը բառ է։ Բառ, որի քերականական կոչումը շաղկապն է։ Հետաքրքիր է, կա՞ն արդեօք շաղկապող ուրիշ բառեր։ Ի հարկէ կան։ Նրանք շատ են եւ ունեն տարատեսակ նշանակութիւններ։ Չխորանանք, այլ միայն յիշենք մի քանիսը` հէնց նոր ասուած այլ-ը, յետոյ` կամ, թէ, որովհետեւ, որ եւ այլն։ Հէնց այս պահից էլ սկսւում են իր գործը հրաշալի իմացող, բայց խաթարուած այբուբենի ձեռքին կրակն ընկած վարպետի տրամաբանական մտքի խաթարումները։ Ուրեմն. առողջ տրամաբանութիւն ունենալու կամ Մեսրոպեան այբուբենին ծանօթ լինելու դէպքում պէտք է որ մի հարց ծնուէր՝ որտեղի՞ց է յայտնուել այդ «և»-ը։ Պատասխանը լինելու էր` այդ «և»-ը սղագիր է, քանի որ ժամանակին 36 տառերին յաւելեալ 2 տառերի հետ միացրել է կապակցող «եւ» (երբէք եվ) շաղկապը։ Ապա` ինչո՞ւ է յանկարծ սղագրի անհրաժեշտութիւն ստեղծուել, որ հիմա էլ Հայաստանի համալսարանական լեզուաբանները զուրկ լինելով ինքնուրոյն մտածելու եւ եզրակացութիւններ կատարելու կարողութիւնից (գաղափարականացուած ռեժիմը ինքնուրոյն մտածողութիւն ունեցողին երբէք թոյլ չէր տալիս մօտ գալ հումանիտար գիտութիւններին) մեզ բոլորիս գցել են անգրագէտ համարուելու մէկ ուրիշ կրակի մէջ։ Առողջ տրամաբանութիւնը անմիջապէս թելադրում է. ամէն տեսակի սղումներ կատարւում են ինչ որ բան խնայելու նպատակով։ Մեր գրիչներն էլ, որ ժամանակին գրքերը բազմացնում էին արտագրելով, որպէսզի թէ ժամանակ եւ թէ տեղ շահեն` «եւ» շաղկապը սղագրեցին «և»։ Յիշենք թէ Սուրբ Գրոց շարագրութեան մէջ որպիսի քանակութիւն ունեն այդ «եւ»-երը։ Նաեւ նկատենք որ նոյնիսկ տպագրութեան գիւտը իւրացնելուց յետոյ մէր տպագրիչները պահպանել են ոչ միայն «եւ»-ի սղագրութիւնը, այլեւ յօրինել են բազմաթիւ նոր սղագրութիւններ։ Օրինակ դարձեալ շատ կրկնուող «Աստուած» բառը սղագրել են Ած՟, թեամբ, թեան, թիւն վերջածանցները համապատասխանաբար` թբ՟, թե՟, թի՟ կամ ի՟ ։ Եւ անշուշտ նոյն պատճառով։ Տեղ էին շահում եւ ժամանակ, քանի որ գրաշարը կատարւում էր արկղիկներից մէկիկ-մէկիկ տառաձոյլեր ընտրելով։ Չորս անգամ արկղիկից ձուլատառ վերցնելու փոխարէն ձեռք էին մեկնում երկու կամ մէկ անգամ։ Բառարանների մէջ սղագրուած էր նաեւ կամ շաղկապը` կ՟մ ։ Նկատի ունենալով թէ որքան շատ են լինում բառարանների մէջ, դժուար չէ պատկերացնել ժամանակի եւ տեղի խնայողութիւնը ձեռքը տառարկղ պարզելու թիւը երեքից երկու կրճատելով։ ( «՟» նշանը ձուլուած էր տառի հետ եւ ոչ թէ առանձին, ինչպէս բերուած օրինակների մէջ. այս յանգամանքը չի նշանակում, սակայն, որ հիմա էլ պէտք է միջոցներ յայտնագործենք ստեղծնաշարի երկու հարուածով մէկ նշան ստանալու համար)։ Շարունակենք. եթէ այբուբենից «ւ» գիրը դուրս նետելուց յետոյ հնարաւորութիւն չունենալով այլեւս «եւ» շաղկապը գրել, եւ քանի որ «ո»-ի եւ «ւ»-ի լծորդումն էլ բոլշեւիկեան տգիտութեամբ յայտարարելով տառ (առանց մտածելու, թէ ուր մնաց «մէկ հնչիւնին մէկ տառ» կարգախօսը, որ շատ են սիրում կրկնել համալսարանական մեր թերուսները), ուրեմն, եթէ այս անհեթեթ ճամարտակութիւններից յետոյ դեռ պէտք է շարունակենք տարակուսել, ապա առողջ տրամաբանութեամբ հնարաւոր է գտնել նորանոր փաստարկումներ յանուն «եւ» շաղկապի եւ ընդդէմ «ու» երկհնչիւնը տառ յայտարարելու։ (Եւ այն էլ, ես հաճոյքով պէտք է կրկնեմ` երկու գրերը մէկ գիր տեսնելով, որոնք իբր պէտք է արտայայտէին մէկ հնչիւն. յետոյ աւելացնեմ որ այն, ինչը լսում ենք ՈՒ, բնաւ էլ մէկ հնչիւն չէ, որ արտաբերում ենք… սակայն շատ չշեղուենք. հաստատ որ սովորելու շատ բան կայ եւ գրականութիւնն էլ, փառք Աստծոյ, առաջուայ պէս չեն պահում եօթը փակի ետեւ)։ Բացենք որեւէ բառարան կամ հանրագիտակ։ Եւ հաւատանք մեր թերուսներին, թէ «եւ»-ը իր «և» սղատառով յանդերձ տառ է։ Հաւատանք եւ որոնենք «և» սղատառի մեծատառով սկսուող բառերը։ Ի զուր չորոնէք։ Քանի որ այդպիսի մեծատառ կամ գլխագիր գոյութիւն չունի։ Ո՞նց թէ չունի… Ի հարկէ չունի, քանի որ մեծատառ կամ գլխագիր գրւում է երկու գրով, այսպէս` «Եվ» կամ «ԵՎ»։ Լինում են նաեւ դէպքեր, երբ առաւել անուսումները գլխագրերով «Երեւան» գրում են այսպէս` «ԵՐԵվԱՆ»։ Նոյնը կատարւում է «ու» երկհնչիւնի հետ։ Մի դէպքում գլխագիր տեսնում ենք այսպէս` «ՈՒ», միւս դէպքում գլխագիր է դառնում «Ու»ն, այսպէս` «ՈՒՐԱՐՏՈՒ» եւ «ՈւՐԱՐՏՈւ», քանի որ մի քանի համակարգիչային տառատեսակների մէջ հայերենէին անգիտակները նկարել են մէկ հարուածով մի նեղլիկ «ու» ։ Եթէ տեղեկութիւն ենք ուզում Եւսեբիոս Կեսարացու մասին, ապա թերուս հայը բացում է հանրագիտակի վերջին հատորն ու «Օ», «Ֆ» գրերից առաջ որոնում է «ԵՎ»-ը կամ գոնէ «Եվ»ը։ Չի գտնում։ «Ք»-ով սկսուող բառայօդուածների բաժնից յետոյ ոչ մի «ԵՎ» էլ չկայ։ Դէմ է առնում «Օ»-ին։ Եթէ այդ մէր հայը այբուբենը եղծուելու հետեւանքով դեռեւս իսպառ չի կորցրել տրամաբանելու կարողութիւնը, յանկարծ անդրադառնում է, թէ գուցէ կարելի է փորձել… Ի հարկէ…Ձեռքն է վերցնում հանրագիտակի առաջին հատորը, բացում է «Ե», այսինքն եչ գրի բառայօդուածները։ Ի~նչ յաջողութիւն… Ահաւասիկ` «ԵՎՍԵԲԻՈՍ ԿԵՍԱՐԱՑԻ»։ Թէեւ ճշգրիտ գրելաձեւը ԵՒՍԵԲԻՈՍ պէտք է լինէր։ Ուրեմն «և»-ի գլխագիրը կոմկուսական «հացի գրքոյկով» «ԵՎ»ն է… Ինչպիսի~ ապուշութիւն, մտածում է մեր հայը, բայց ձայն չի հանում, քանի որ իր նման հարցախուզող մարդիկ շատ քիչ են եւ նրանց ձայնը բոլորովին չի լսւում համալսարանական եւ նոյնիսկ ակադեմիական լեզուաբանների լեզուաբանութեան մասին կոմկուսակցութեան եւ սովետական կառավարութեան որոշումներով յագեցուած աղմուկ-աղաղակի մէջ։ Այդ ժխորը նոյնիսկ թոյլ չի տալիս տարակուսել ակադեմիկոսի այն անհեթեթ, տգէտ փաստարկը լսելով, թէ Մեսրոպեան այբուբենով եւ ուղիղ գրելու դէպքում ինչպէ՞ս, օրինակ, հայը կը գրի «թոզ» բառը։ Յիշեցնենք. հայը Մեսրոպեան այբուբենով եւ ուղիղ գրելիս կը գրի «փոշի», իսկ ժխորի հեղինակները իրենց ակադեմիկոսի հետ կը շարունակեն անհանգստանալ, թէ ինչպիսի ուղղագրութեամբ է գրուելու թուրքերէն մի բառ։ Իր գործի հմուտ մասնագէտ Էդիկ Ղաբուցեանը «և» շաղկապը համակարգիչով գրելու հնարքը գտնելով հրաշալի մի առիթ տուեց դարձեալ անդրադառնալու մեր այբուբենն ու հայերէնի ուղղագրութիւնը Կրեմլի դեկրետով զեղծելու խնդրին։ Էդիկ Ղաբուցեանը որեւէ յանցանք չունի, որ այբուբենի խաթարումը իբրեւ պետական շահերից բխող գործողութիւն ներկայանալով` ամբողջ հայ հասարակութեանը զրկել են տրամաբանելով ճշմարտութիւնը բացայայտելու հնարաւորութիւնից։ Տգէտ եւ Կրեմլի դեկրետներին մինչեւ այսօր հաւատարմութեամբ ծառայող լեզուաբանները կարողացան Հայերէնի, այբուբենի եւ ուղղագրութեան խնդիրը հմտօրէն տեղափոխել հանրապետութեան նախագահի գրասենեակ։ Իսկ այդ գրասենեակի խորհրդատուներն էլ իրենցից են՝ այդ նոյն տգէտներից (լաւ, շատ չնեղացնելու համար ասեմ՝ անգէտներից, թէեւ սա խնդիրը բնաւ չի փոխում)։ Եւ այնպիսի տպաւորութիւն է ստեղծուել, թէ հանրապետութեան նախագահն է դիմագրաւել մեր ազգային կենսականութեան այդ հարցը լուծելու գործին։ Եւ ստեղծուել է մոգական մի շրջան։ Քանի որ քաջատեղեակ ենք հայերէնի այբուբենին, ուրեմն տրամաբանենք։ Այդ շրջանից դուրս գալու համար հարկ է որ հանրապետութեան նախագահը անպայման լինի լեզուագէտ եւ այն էլ մէկը նրանցից, որպիսիք էին Ստեփանոս Նազարեանը, Հրաչեայ Աճառեանը կամ Յովհաննէս Թումանեանը։ Այո, խելացի եւ տրամաբանական առաջարկ է, թերեւս… Բայց… Իսկ թատրոնի այսօրուայ վիճակը փրկելու համար, ի՞նչ է, մի քանի ամսուայ նախագահ էլ որոնենք Վարդան Աճեմեանի, Հենրիկ Մալեանի՞ շրջանակից… Կամ գրականութիւնը սոցռեալիզմի բարքերից ու մեթոդներից փարսաղներով հեռու Բակունցի, Թոթովենցի կամ Կոստան Զարեանի՞ միջավայրից մէկին գտնենք… Եւ դեռ կը մնան գիտութիւնը, ճարտարագիտութիւնը, երկրաբանութիւնը, բժշկութիւնը… եւ այլն, եւ այլն։ Ուրեմն, այս մոգական շրջանից դուրս գալու որեւէ ելք ունե՞նք արդեօք։ Ունենք… Մնում է որ, վերջապէս, հանրապետութեան նախագահը դրսեւորի քաղաքական ու ազգային գործիչի այնպիսի մի կամք, որպիսին չունեցաւ եւ չէր էլ կարող ունենալ Լ. Տէր Պետրոսեանը, քանի որ նա նոյնպէս պատկանում է Կրեմլեան դեկրետներով ստեղծուող գրականութեան, պատմութեան եւ ընդհանրապէս հումանիտար գիտելիքների մէջ անօգնական լող տուողների դասին, որոնց եթէ ժամանակին փրկել, բայց այսօր չեն կարող փրկարար օղակ հանդիսանալ այն տիտղոսներն ու կոչումները, որպիսիք ստացել են ստրկամիտ ծառայութեան դիմաց, ստացել են հայոց լեզուի հարցերի մասին թեկնածուական ու դոկտորական կոչումները իրենց չիմացած ռուսերէնով շարադրուած թեզերի հիման վրայ։ Եւ եթէ միայն իրեն պատմաբան, ասօրագէտ, բազմալեզու, գրողների միութեան անդամ, հրապարակային երգի պարի բալետմայսթեր չպատկերացնող հանրապետութեան օրուայ նախագահը կարողանայ ցուցաբերել այնպիսի իմաստութիւն, որպիսին չհամարձակուեց դրսեւորել նաեւ իր նախորդը։ Իմաստութիւնը… 20-րդ դարի բազմակի ողբերգութիւնների հետեւանքով մեր կորցրած ինքնութիւնը վերագտնելու, գրեթէ երկու հազարամեայ մեր անեղծ արժէքները անվերապահօրէն վերականգնելու եւ, ուրեմն, արժանապատիւ Ազգային տէրութեան ամուր հիմքեր ստեղծելու իմաստութիւնը։ ԿԱՍ Փարիզ 2009 Edited May 23, 2010 by Karen A Simonian Quote Link to post Share on other sites
Karen A Simonian Posted May 23, 2010 Author Report Share Posted May 23, 2010 (edited) Խորխէ Լուիս ԲՈՐԽԵՍ © Կարէն Ա. Սիմոնեանի թարգմանութեամբ ՉՈՐՍ ՊԱՐՈՒՆԱԿ «Վագրերի Ոսկին» գրքից Պատմութիւնները ընդամէնը չորսն են։ Դրանցից մէկը, որ ամէնից հինն է, ամրոցային քաղաքի մասին է։ Հերոսները գրոհում են քաղաքի վրա եւ միւս հերոսները պաշտպանում են քաղաքը։ Պաշտպանողները գիտեն որ քաղաքը դատապարտուած է հրի ու սրի, եւ դիմադրութիւնն անիմաստ է։ Բոլորից աւելի փառաբանուած նուաճողներից մէկը՝ Աքիլլէսը գիտէ, որ դատապարտուած է զոհուելու եւ չի տեսնելու յաղթանակը։ Այս պատումը դարերը հարստացրել են մոգական տարրերով։ Նախ սկսեցին այնպէս համարել, թէ Հեղինեն, որի համար կոտորտւմ էին բանակները, եղել է հրաշագեղ մի ամպ, մի տեսիլք։ Տեսիլք է եղել նաեւ վիթխարի ու սնամէջ ձին, որի ներսը թաքնուել են աքայացիները։ Հոմերոսին չի վիճակուի առաջինը վերապատմել այս աւանդութիւնը։ Տասնչորսերորդ դարի բանաստեղծից մի տող կը մնայ, որ յիշում եմ. «The borgh brittened and brent to brondes and aske[1]»։ Դանթ ԳաբրիԷլ Ռոսեթին, հաւանաբար, այնպէս կը ներկայացնի, թէ Տրոյէի ճակատագիրը վճռուել է արդէն իսկ այն պահին, երբ Պարիսը իր ամբողջ կրքոտութեամբ սիրահարուեց Հեղինէին։ Յիթսը կը գնահատի այն պահը, երբ Լեդան մերձանում էր կարապի կերպարանք ընդունած աստծոն։ Երկրորդ պատմութիւնը, որ առընչւում է առաջինին, վերադարձի մասին է։ Ուլիսի մասին, որ տասը տարի ամեհի ծովերով թափառելուց եւ դիւթող կղզիների վրայ հանգրուանելուց յետոյ, նաւարկեց դէպի հայրենի Իթաքէ։ Նաեւ հիւսիսային աստուածների մասին է երկրորդ պատմութիւնը, աստուածների, որոնք ցամաքը ոչնչացնելուց յետոյ տեսնում են, թէ ինչպէս է այն կանաչել, եւ արեւի շողերով ողողուած՝ նորից ծնտւմ է ծովի խորխորատներից. եւ որոնք խոտերի մէջ գտնում էին շախմատի այն խաղաքարերը, որոնց օգնութեամբ մարտնչել էին նախորդ օրը։ Երրորդ պատմութիւնը որոնումի մասին է։ Կարելի է նախորդի տարբերակը համարել։ Եազոնն է, որ նաւարկութեան էր դուրս եկել ոսկէ գեղմը գտնելու նպատակով, նաեւ պարսկական երեսուն թռչուններն են, որ ծովեր ու լեռներ են կտրում-անցնում, որպէսզի տեսնէին իրենց աստծուն՝ Սիմուրգին եւ նա թռչուններից իւրաքանչիւրն էր ու միասին՝ բոլորը։ Անցեալ ժամանակներին ամէն ձեռնարկութիւն յաջողութեամբ էր պսակւում։ Հետեւանքը լինում էր այն, որ մի հերոս կարողանում էր փախցնել ոսկէ խնձորները, իսկ մէկ ուրիշը յաջողացնում էր ձեռք գցել Գրաալը։ Մեր ժամանակներին որոնումները դատապարտուած են ձախողման։ Նաւապետ Աքաաբին յաջողւում է հարպունահարել կետաձկանը, բայց կետաձուկն էլ, այնուհանդերձ, խորտակում է թէ նաւը եւ թէ նաւապետին։ Ջէյմսի եւ Կաֆկայի հերոսներին դարանակալում է միայն պարտութիւնը։ Խիզախութեամբ ու հաւատով մենք այնքան խեղճ ենք ու աղքատ, որ երջանիկ աւարտի մէջ տեսնում ենք զանգուածային ճաշակին հարմարուելու կոպիտ կեղծիքը։ Մենք ընդունակ չենք հաւատալ դրախտին, եւ շատ աւելի քիչ՝ հաւատում ենք դժոխքին։ Վերջին պատմութիւնը աստծոյ ինքնասպանութեան մասին է։ Աթիսը խեղում եւ ինք զինքը սպանում է Փռիւգիայի մէջ։ Նիզակով գամուած Օդինը ինն օր շարունակ կախուած մնալով ծառից՝ ինք զինքը զոհաբերում է Օդինին։ Քրիստոսին խաչում են հռովմեացի լեգիոներները։ Պատմութիւնները ընդամէնը չորսն են։ Եւ ինչքան ժամանակ էլ մնացած լինի՝ մենք շարունակ դրանք ենք պատմելու այս կամ այն տեսքով։ «ՅԱՂԹԱՆԱԿՆ ՈՒ ՊԱՐՏՈՒԹԻՒՆ ԵՐԿՈՒ ԽԱԲԵԲԱՆԵՐ ԵՆ» Խ. Լ. Բորխեսի խորհրդածութիւններից Ես երբէք չեմ ձգտել յայտնի դառնալ։ Երբ լոյս տեսաւ իմ առաջին գիրքը, մտքովս իսկ չանցաւ ուղարկել ուրիշ գրողների կամ խմբագրատներ։ Բաժանեցի բարեկամներիս։ Եւ չէի ենթադրում, թէ յայտնի կը դառնամ։ Բայց յետոյ Եւրոպայում ինձ մրցանակ տուեցին, եւ մարդիկ սկսեցին ուշադրութիւն դարձնել վրաս։ Բնաւ չեմ վախեցել ձախորդութիւններից եւ չեմ մտահոգուել յաջողութեան մասին։ Քիփլինգի պէս, ես էլ եմ կարծում, թէ Յաղթանակն ու Պարտութիւնը երկու խաբեբաներ են։ Ոչ ոք ամէն բան տանուլ չի տալիս, ինչպէս յաճախ թւում է նրան, եւ չի ունենում իր սպասած յաղթանակը։ Ըստ էութեան, այս ամէնը ընդհանրապէս որեւէ կարեւորութիւն չունեն։ Կարեւորն այլ բանն է. դիւրութեամբ ձեռք բերուող ընթերցելու երջանկութիւնն է կարեւորը։ Եւ գրելու երջանկութիւնը։ Երկուսն էլ շատ հաճելի զբաղմունքներ են։ Բայց հիմա դրանցից եւ ոչ մէկը մատչելի չէ ինձ, որովհետեւ կուրացել եմ։ Ես ստիպուած եմ վարժուել այն խաւարին, որի մէջ ընկղմուել է կեանքս։ Որոշ գրողներ խօսում են ստեղծագործական տառապանքների մասին։ Ինձ համար հակառակն է. ստեղծագործելիս բերկրանք եմ ապրում։ Նոյնպիսի բերկրանք է պատճառում ընթերցանութիւնը, թէեւ հիմա միայն լսում եմ այն, ինչ բարձրաձայն կարդում են ինձ համար։ 1955-ին ինձ նշանակեցին Ազգային Գրադարանի տնօրէն։ Գրադարանն ունէր 900 հազար կտոր գիրք։ Եւ այդ ժամանակ էր որ կորցրեցի տեսողութիւնս։ Բայց միեւնոյն է, ես գնել եւ շարունակում եմ գրքեր գնել։ Թերեւս այն պատճառով որ հաճելի է գրքեր ունենալ։ Եւ եթէ յանկարծ տեսողութիւնս վերականգնուի, ես այլեւս չեմ ճամբորդի, կը նստեմ գրադարանի մէջ եւ կը կարդամ, եւ այսպէս կʼապրեմ մինչեւ կեանքիս վերջը։ Ես ձգտում եմ ազատ մարդ լինել, բայց կոյրը միշտ էլ կախման մէջ է ուրիշներից... Իմ տարեկիցներից գրեթէ ոչ ոք այլեւս ողջ չէ։ Ես ծնուել եմ 1899-ին։ 1900-ին վախճանուեց Օսկար Ուայլդը։ Ինձ բաւականին մենակ եմ զգում, բայց այդ մենակութեանը վարժուել եմ։ Ինչ-ինչ գրական մտահղացումներ էլ ունեմ, որոնց մի մասն այլեւս չի իրականանայ։ Պատերազմը սոսկալի բան է։ Երրորդ աշխարհամարտը կը լինի վերջինը եւ դրանով կ՚ʼաւարտուի պատմութիւնը։ Իբրեւ արդարութեան եւ խղճմտանքի խնդիր՝ իմ եւ բոլորի հիմնական պարտականութիւնն է դատապարտել մարդկային ցեղի ոչնչացումը։ Յատկապէս, որ այն սկսուեց Հայերի դէմ Թուրքիայի գործած ոճիրով։ Այդ ոճիրը մինչեւ հիմա էլ ինձ թւում է սահմռկեցուցիչ։ Ոչ մի կերպ չեմ կարողանում ընբռնել՝ յառաջադիմելու փոխարէն մարդը ինչո՞ւ է տակաւին հետադիմում, քանի որ հայերի ջարդերը տեղի ունեցան վերջերս, դարասկզբին։ Կարծում եմ, որ յանցանքի իր բաժինն է ունեցել նաեւ Գերմանիան... Չգիտեմ, թերեւս այս աշխարհի տագնապները կը լուծուեն։ Իսկ հայ ցեղը ոչնչացնելու փաստը ահաւոր է... Անձամբ այն յոյսն ունեմ, որ այն նոյնպէս իր լուծումը կʼունենայ։ Ժամանակը կʼասի իր խօսքը։ ³²³ Արգենտինայի համբաւաւոր գրողն է Խորխէ Լուիս Բորխէսը (Borges, 1899-1986), որ անցեալ դարի 20-ական թուականներին իսպանո-ամերիկեան ավանգարդիզմի հիմնադիրենից մէկն է եղել։ Նրա հեղինակութեամբ լոյս են տեսել «Արարիչ», «Գաղտնագիր», «Մէկ ուրիշը, բայց դարձեալ նոյնը» բանաստեղծութիւնների ժողովածուները, նաեւ ֆանտաստիկ՝ տեսլապաշտական, հոգեբանական, արկածային, ոստիկանական ու սատիրական պատմուածքներ։ Նրա «Յօրինուածքներ» եւ «Ալեֆ» մանրապատումը հագեցած է իմացական-ոգեղէն փոխաբերութեամբ։ «Չորս Պարունակ» մանրարձակը հրատարակուել է «Վագրերի Ոսկին» գրքի մէջ։ «Չորս պարունակ»ն ու Խորհրդածութիւններից հատուածը թարգմանել եմ 1987 թուականին եւ հեռարձակել «Գրական Կամուրջներ» ամեանամսեայ հեռատեսլային իմ հաղորդաշարով։ Երկու խաբեբաների մասին խորհրդածութեան վերջին մի քանի պարբերութիւնները իմ ընդգծումն են եւ հազիւ թէ հէնց դրանք եղած լինէին հաղորդաշարը հերթական անգամ եւս գոցելու պատճառ։ Կ.Ա.Ս. [1] Միջնադարեան անգլերէնով այս տողը նշանակում է մօտատրապէս հետեւեալը. «Հրոյ ճարակ դարձած ու մոխրացած ամրոց»։ Սա կրկնահնչիւնային «Սըր Հավէյնն ու Կանաչ Ասպետը» պոէմից է, որ պահպանում է սաքսոներէնի նախնական երաժշտականութիւնը, թէեւ ստեղծուած է Ուիլեամ Ապօրինածնի առաջնորդութեամբ Անգլիան նուաճելուց մի քանի դար յետոյ։ Edited May 23, 2010 by Karen A Simonian Quote Link to post Share on other sites
Karen A Simonian Posted August 16, 2010 Author Report Share Posted August 16, 2010 ՀԱՄԱՆՈՒԱԳ ԲԱՐԵԳՈՒԹ ԱԼՈԻԶ ԱԼՑՀԱՅՄԵՐԸ ԵՒ ՄԵՐ ԵՐՋԱՆԻԿ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ ՀԱՄԱՆՈՒԱԳ Opus Dei A piena voce, որ անցում է կատարում Agitato եւ աւարտւում է Con brio - ով Մի պատմուածք գրեցէք այն մասին, թէ ինչպէս քծնող պաշտօնամեծարութեամբ եւ այլոց մտքերին անվերապահ երկրպագութեամբ դաստիարակուած երիտասարդը… իր միջից կաթիլ առ կաթիլ դուրս է մղում ստրուկին եւ թէ ինչպէս մի գեղեցիկ օր արթնանալով, զգում է որ իր երակներով հոսում է ոչ թէ ստրկամիտի, այլ մարդկային իսկական արիւն»։ Ա. Սուվորինին գրած Ա. Չեխովի նամակից 7 Յունուար, 1889 ՆԱԽԵՐԳ Քանի որ ձեռնարկել եմ այս «Համանուագը», ուրեմն եւ պէտք է ունենայ ոչ թէ նախաբան, այլ նախերգ։ Առաւել եւս, երբ գործ ունենք բարեգութ մէկի կամ արդէն բժշկական բառեզր դարձած Ալցհայմերի երեւոյթի, այդ երեւոյթով պայմանաւորուած մարդու ողբերգութեան, հետեւաբար նաեւ այն բացառիկ երջանիկ վիճակի հետ, որպիսին եղել է Դրախտային Պարտէզի մէջ եւ կը լինի եւս մէկ անգամ ու արդէն մշտնջենաւոր ժամանակով, երբ Արարիչի կամքով յայտնուենք այնտեղ, որտեղից արտաքսուեցին Առաջին Տղամարդն ու Առաջին Կինը։ Հէնց իրենց հիմարութեան պատճառով։ Իսկ այդ հիմարութիւնը ամէն բան իմանալու եւ, առաւել եւս Յիշելու, Չմոռանալու անիմաստ ու անհեթեթ ցանկութիւնն էր։ Ալցհայմերը իր անսահման գթասրտութեամբ ժամանակակից հայ մարդուն ստիպում է մոռանալ, չյիշել, ուրեմն դեռ իր երկրային կեանքի մէջ ապրել Դրախտի Պարտէզում։ Այսինքն ալցհայմերին յաջողուեց այն, ինչը չկարողացան անել կոմունիստները, որոնց բոլշեւիկ են նաեւ ասում, իսկ վերջերս խօսք բացուելիս ամօթխածութեամբ իրենց համարում են ձախլիկ։ Դէպի ձախ գնացող… Իսկ ձախ գնացող տղամարդուն, յայտնի բան է, ոչ Առաջին Կինն է յանդուրժել եւ ոչ էլ կը յանդուրժի վերջինը։ A piena voce[1] Մի օր էլ աչքներս բացեցինք ու տեսանք, որ դարձել ենք մէկ ազգ եւ երկու ժողովուրդ: Հայաստանը «անկախնանալուց» յետոյ Հայի այս կերպարանափոխութիւնը գրեթէ երկու տասնամեակ առաջ արձանագրեց Վահէ Oշականը: Կարելի է մտածել նաեւ որ դարձել ենք մէկ ժողովուրդ եւ երկու ազգ։ Նայած թէ որպիսի հերթական շնորհանդէս են կազմակերպում սփիւռքի կոմերիտական նախարարութիւնում։ Երբ հմուտ եւ բանիմաց վարպետին յորդորում են համակարգիչի ստեղնաշարի համար «յօրինել» Ս. Մաշտոցի երկու գրերով մէկ տառ (խօսքը «ո» եւ «ւ» գրերի մասին է), ապա կարող ենք վստահ լինել, թէ հայերս դարձել ենք մէկ ազգ եւ երկու ժողովուրդ։ Բայց երբ քաջարի նախարարը իբրեւ սիրառատ թխսմայր ամբողջ հայութեանը իր փեշի տակ է որոշում հաւաքել հերթական մի գիւտով, որն է հայերէնից հայերէն թարգմանելու դարակազմիկը, այս անգամ համոզւում ես, թէ ինքներս մեզ դեռեւս մէկ ժողովուրդ կարծելով արդէն երկու ազգ ենք անհասկանալի ազգային երկու լեզուներով, որոնց թարգմանութիւնը պէտք է ռոբոտը (համակարգիչը, «մտածող» մեքենան) կատարի եւ ոչ թէ ուղեղի ծալքերից առայժմ բոլորովին չզրկուած հայաստանցի «ապեռոն» կամ տարաշխարհի «հայրենասէրը»։ Եւ ես, ելնելով արդէն բուն իրականութիւնից, շարունակում եմ այդ միտքը զարգացնել` նկատելով, որ մեզ փորձում են դարձնել ո'չ միայն երկու ժողովուրդ, այլեւ ընդհանրապէս մարդկային երկու տեսակ` մի քանի առումներով: Ընդ որում` հակոտնեայ տեսակներ: Այսպես, օրինակ` «լաւատես» ու «յոռետես», «հարազատ» ու «oտար», «հայրենիքի բարեկամ» ու «հայրենիքի թշնամի»... Ինձ համար բավականին տարօրինակ է լսել, երբ «հայրենասէրները», շատ լաւ հասկանալով, որ իմ դիմաց «ուրիշ խաղ չունեն» եւ չկարողանալով կիրառել միամիտներին ընդհանրապէս մոլորեցնող փաստարկները, սկսում են մտերմական մի երանգով յորդորել, թէ պէտք է լաւատես լինեմ: Եւ ընդհանրապէս «լաւատես լինելու» յանգամանքը այսօր Հայաստանի իշխանութիւնները դարձրել են բարոյական ստորոգութիւն, թէեւ ոչ լաւատեսութիւնը եւ ոչ էլ յոռետեսութիւնը բարոյական կողմնորոշումների բաղկացուցիչներ չեն եղել երբէք: Ասելիքս այն է որ կորցնելով Բարոյական կողմնորոշումները, վերընձիւղուած աւատատիրութիւնը յանձին հարմարուողական զանգուածի, գտնում է այն հողը, որտեղ փորձում է սահմանել անբարոյելու իր ցանկասիրութիւնը կռապաշտական հարսանիքներով եւ «հայ» փղին ռուսաստանից բերուած կոյս փղի հետ ամուսնացնելով։ Ի դէպ, յաջորդ առաւօտ էլ կարմիր խնձորներ բաժանելով գազանանոց եկած ներկաներին։ Այնուհետեւ. Հանրապետութեան իշխանութիւնները` Նախագահի առաջնորդութեամբ, պարբերաբար սկանդալային աղմուկներ են բարձրացնում ոչ միայն քաղաքական մարզում իրենց անճարակութեան հետեւանքով, այլեւ հետապնդելով հասարակութեան ուշադրութիւնը հազար ու բիւր շիկացած խնդիրներից շեղելու նպատակ, խնդիրներ, որոնց նկատմամբ լարուածութիւնը կարող է վճռականութիւն հաղորդել հերթական անգամ ամորձատուած Հայաստանցուն... Շիկացած խնդիրներից մէկն էլ Եռաբլուրի գերեզմանոցում զոհուած ազատամարտիկների հարազատների նստացոյցն էր, որ ինքնին արդէն իսկ մղձաւանջային մի իրողութիւն է... Ալցհայմերեան գթասրտութեան երջանիկ մոռացութեամբ… Յրաւի. ո՞վ է լսել գերեզմանոցային նստացոյցի մասին... Աբսիւրդի գրականութեան ո՞ր հեղինակի մտքովը կ'անցնէր գրել նման պատումով մի վէպ կամ թատրերգութիւն: Ես, որ տարիներ շարունակ մղձաւանջային իրականութիւնը ամբողջ խորքով ու անհեթեթութեամբ բացայայտելու համար նուիրուել եմ անցեալի փաստական դերակատարներին կամ ապագայի անզուսպ մտապարիրներին, հիմա գրում եմ միայն իրապաշտ գործեր, եւ եթե արդիւնքը լինում աբսիւրդը, ապա պատճառը ոչ թէ իմ, այլ Հայաստանյան «լաւատես» իրականութեան մեջ պետք է որոնել: Ուրեմն, լսենք նրանց` զոհուած ազատամարտիկների հարազատներին, որոնց հետ զրուցել է իմ դուստրը Լիլիթ Կ. Սիմոնեանը: Վերջերս ձեռքս անցաւ այդ ձայնագրուած ժապաւէնը, որ նորից լսելով, ինձ համար եւս մի նոր յայտնութիւն արեցի… Ճիշտ եւ ճիշտ երկու տասնամեակ առաջ մեր ժողովրդական երգացանկ մտած երգի առաջին բառերով. «Արդեօք ովքե՞ր են…» Յիշում էք, ի հարկէ, եթէ ալցհայմերը դեռ շատ չի առաջադիմել։ Եւ ինքնաբերաբար ծնուեց մի նոր շարունակութիւն… «Արդեօք ովքե՞ր են… Հանրապետութեան ազգային հերոսներից ոմանք, որ ի տարբերութիւն ճշմարիտ հերոսների, իրենց անուններով փողոցներ ու համերգային սրահներ ունեն»։ …Ես պահպանել եմ նստացոյցի բանաւոր խօսքի բնականութիւնը, կատարելով աննշան խմբագրումներ միայն` Հայերենի լեզուական օրենքերի սահանների մէջ։ Agitato[2] Նստացոյց Եռաբլուրի գերեզմանոցում — Մենք զոհուած ազատամարտիկների ծնողներն ենք ու կանայք... — Հաւաքուել ենք էստեղ, որովհետեւ 94 թւի գերեզմաններին տապանաքարեր դնելու փոխարեն հողով են ուզում ծածկել։ Շիրիմները բոստան են սարքում: — Երեք օր ա էստեղ ենք: Պահանջում ենք, որ բոլորի գերեզմանները լինեն միատեսակ: Բոլորն էլ մեր Հայ ազգի երեխաներն են... Մեր հայրենիքի համար են զոհուել: — Մինչեւ 93-ը գերեզմանները սարքուած են շատ գեղեցիկ, բազալտ քարով: Հիմա պէտք է բանջարանոցի նման լինի... Ասում են որ ծաղիկ ենք ցանելու կողքերը... Էդ մեզ պէտք չի... Մենք չենք կարողանալու մոտենալ գերեզմանին, որ համբուրենք... Հո մենք չենք տրորելու մեր հանգուցեալների ոտներն ու գլուխը... — Մի րոպէ... Վազգեն Սարգսյանը եղել ա Եռաբլուրում: Ես անձամբ մօտիկացել եմ… Ասել եմ` ո՞նց հասկանամ... Ճանապարհից վերեւ շիրիմները ուրիշ տեսակ պիտի լինեն, իսկ ճանապարհից ցած` ուրի՞շ: Ծնողները կարող են իրենք սարքել: Իսկ դրանք ստից գործեր են անում: Բետոն են թափում, գերեզմանները ծածկում... Ուզում են, որ մինչեւ ապրիլի 24-ը մի բան հասցնեն, որ արտասահմանից գալողները տեսնեն որ գերեզմանները կարգի են բերել: — 94 թուականի ընթացքում զոհուածներ կան, մօտ ութսուն հոգի, որոնց գերեզմանը 91, 92, 93 թւի պէս ա... Էդ ժամանակ մարդիկ ծանօթ գտան, դասաւորեցին, իրենց զոհուածներին ճանապարհից վերեւ թաղեցին... — Մենք նստացոյցի ենք: Թող գան ու մեզ լսեն: Ես չեմ թոյլ տայ, որ իմ երեխայի շիրիմը այդպես սարքուի... — Ինչի՞ իրենց էրեխեքին չեն ուղարկում կռուելու... — Մենք գեներալ Աբրահամեանին դիմեցինք: Հեռախոսով խօսեցինք: Թո'ղ խօսողը պատմի: Տիկին, մօտեցէք... — Այո'... Ես նրան ասացի որ չորս հարիւր զոհուած ազատամարտիկների կողմից ներկայացուցիչ եմ... Հարցրեց` ի՞նչ խնդրով: Ասացի` Եռաբլուրի գերեզմանների... որ բանջարանոցի են ուզում վերածել... Եւ մենք դէմ ենք... Ուզում ենք, որ մեր երեխաների գերեզմանները լինեն այնպես, ինչպէս եղել են միւսներինը: Բոլորն էլ զոհուածներ են, չէ՞: Մենք ուզում ենք, որ բոլորինն էլ հաւասար լինի: Ասաց` տիկին, ելոյթ մի' ունեցէք: Այո', ասաց` ելոյթ մի' ունեցէք... Դիմում գրէք... — Ո՞մ մայրն էք: — Շահինեան Գառնիկի մայրն եմ` Շահինեան Սեդա: Մինչեւ դիմումը դրանց հասնի, մեր երեխեքի գերեզմաններից բան չի մնայ... — Ես էլ Բրիլանթ Արսենի Փափազեանն եմ, բուլղարահայ: Մենք մի oջախից երեք ֆիդայի ունենք... Եթէ իրանք իմ երեխու գերեզմանը միւսների պես չանեն, թող ինձ իմ երեխուս հետ ուղարկեն ետ` Պլովդիվ քաղաք... Էնտեղի հայութիւնը ոտի ա կանգնած, իմ երեխու շիրիմը շատ լաւ կը սարքի... — Ես մի տղայ ունէի, գնաց զոհուեց: Եւ այսօրուայ հայրենիքը աչքաթող ա արել... Ոչինչ չեմ խնդրում: Ոչ փող, ոչ ուտելիք... Ես վարձով ապրող կին եմ... Երկու որբեր եմ պահում իմ տան մեջ... Խնդրում եմ իմ որդու շիրիմը տապանաքարով սարքեն... — Երկու անչափահաս, հինգ ու եօթը տարեկան երեխեն հետս ամբողջ օրը Եռաբլուրում նստած եմ եղել... — Ստեփանեան Գագիկ... Երեխաս է, իմ տղաս է... Զոհուել է 94 թուի մարտի 16‐ին... Էս թաղումը կատարել են կառավարական... Նա էդքան յարգանք ունէր, որ թաղումը կատարեն կառավարական... որովհետեւ նա հերոս ա: Առաջին աստիճանի Մարտական Խաչի հերոս ա... — Սուսաննա, դու խօսա: — Երկու անչափահաս երեխայ ունեմ: Ապրում եմ վարձով: Զոհուել ա 94 թւի մայիսի 5-ին: Միայն թօշակ են տալիս մեզ: Առայժմ որպես oֆիցերի ընտանիք` 4705 դրամ ենք ստանում: Երեք շնչով այդքան ենք ստանում: Բայց արդէն ապրիլի 15‐ն ա, մենք մարտ ամսուայ թօշակը չենք ստացել: Եղել ա, որ երկու ամիս իրար վրայ մենք թօշակը չենք ստացել: Ինչո՞վ պէտք է ես ապրեմ: Մտնում եմ զինուորական կոմիսարիատ, ասում եմ` թօշակը տուէք: Ասում է` չկայ, աղջիկ ջան, ու գրպանից հանում ա 1000 դրամ, ասում ա` գնա ապրի, երբ թօշակ ստանաս, իմ պարտքը կը տաս: Բա ես էդպես ո՞նց կարող եմ ապրել... — Քսանմէկ տարեկան որդուս կորցրել եմ: Որդուս տուել եմ հայրենիքին: Զոհուել ա: Բայց սա ինձ համար հայրենիք չեմ համարում: — Իմ երեխան երեսուներկու տարեկան էր: Ժառանգ էլ չունի: Մինուճար երեխայ էր: Կամաւոր գնացել ա... Շուշիի կռուին ու ազատագրմանը մասնակցել ա: Լաչինին մասնակցել ա: Արծուաշէնին մասնակցել ա: Կրասնոսելսկի պաշտպանութեանը մասնակցել ա: Ջոկատի հրամանատար ա եղել: Վիրաւորուելով, արնաքամ լինելով, չի թողել իր ջոկատը... Զոհուել ա... Բերել թաղել են ու հիմա նրա շիրիմին տապանաքար էլ չեն ուզում դնել: — Երբ իմացանք, թէ գերեզմանները պիտի սարքեն, ես դեռ չէի պատկերացնում, թէ ի'նչ աշխատանք պիտի անեն... Էդ նոր ձեւը, որ արել են` իմ ամուսնու վրայ ա սկսուել: Ասացին` սա աւելի գեղեցիկ ա լինելու, քան հները... Երբ որ գնացի ու տեսայ, որ ցեմենտ‐բետոնը թափել են... Խնդրեցի, որ մի քիչ բարձրացնեն: Երկու կողմերինը բարձրացրել են, իմը մնացել ա փոսի մեջ: Անձրեւ որ գայ ջուրը հաւաքուելու ա: Գիտէ՞ք ինձ ի'նչ պատասխանեցին: Ասացին` «Չգիտենք, թէ դուք իրա ինչն էք: Կորցնելուց յետոյ սրա մասի՞ն էք մտածում»... Բա դա պատասխա՞ն է զոհուածի կնոջը... — Ես ուզում եմ իմ երեխայի վերջի գրած ոտանաւորը արտասանել... — Հա', Հա'... Կարդա'... — «ԳՆԱԼՈՒՑ ԱՌԱՋ». «Այսօր նորից եմ կռիւ գնալու Միտք չունեմ հողը թշնամուն տալու, Մնաք բարով, սիրուն աղջիկներ, Սիրտս ծաղիկ է, առէք ձեզ նուէր: Դու էլ իմ քաղաք, տխուր ու փոքրիկ, Հաւերժ կը մնաս իմ հոգուն մօտիկ, Ծառեր, ծաղիկներ, կանաչով զուգուէք, Ճամբաս հեռու է, հաւատով լցուէք... Արեւ ոսկեշող, երկինք կապուտակ, Լոյսով գուրգուրէք աստղս միակ, Այսօր նորից եմ կռիւ գնալու, Հողս կանչում ա իր գիրկն առնելու» ...Հողը իր գիրկը առաւ տղայիս: Որ մենք էլ ըսենց մրմուռ սրտով նստենք իրա սիրած հայրենիքի պատերի տակ... փողոցներում արցունք թափենք... — Բոլորն էլ գնացել զոհուել են յանուն իրանց մայրերի, քոյրերի, իրանց ծնողների, ոչ թէ դրանց նման էդ թափթփուկների, որ հիմա ոտատակ են տալիս շիրիմները... Ռայսովետը ասում ա` դուք պէտք է oգնութիւն ստանաք, դուք կցուած էք հիմնարկի, գնացէ՛ք: Մենք էլ գնում ենք հիմնարկ, գնում ենք տրոլէյբուսի պարկ: Գնում ենք եւ արժանանում ենք մի այնպիսի՜ արհամարհանքի… Յետոյ էլ, թէ՝ էս oգնութեան համար պիտի վճարէք 800 դրամ: Եթե oգնութիւն է` ինչի՞ պէտք է 800 վճարեմ... — Աշոտ Աղաջանյան: Տղաս Ղափանի շրջանում ա կռուել: Ազատամարտիկ: Զոհուել ա... Իմ հարցը որն ա... Ես ոչ աշխատում եմ, ոչ թօշակ եմ առնում: Գոնէ թօշակ ստանամ... Տղաս էլ ամուսնացած ա եղել: Մի հատ էլ երեխայ ունի... Էլի իմ անունով` Աշոտ... Բայց գրանցուած չեն եղել: Էդ երեխեն ու կինն էլ ոչինչ չեն ստանում: 93 թուի Օգոստոսին զոհուել ա... Մինչեւ հիմա գերեզմանը էապէս մնում ա... Էն ով 94-ին ա զոհուել, արդէն նրանը պատրաստ ա... — Էսպէս շտապում են, որ հիւրերին ցոյց տան: Միշտ հիւրեր են բերում: Բայց դեռ չի եղել, որ գան ու հարգեն էս գերեզմանները... Ես չեմ տեսել նման բան... — Ես զոհուած ազատամարտիկի ծնող եմ... Դիլանեան Հրաչեայի պապան եմ... Զոհուել ա 94 թուի Մայիսի 11-ին: Ես խնդրում եմ... որ եթե սարքում են, ուրեմն թող Եռաբլուրը սարքեն ինչպես սարքել են 91 թուին, 92 թուին: Բոլորը թող հաւասար լինեն: — Ուզում են Հայ ազգը վերացնեն... Երիտասարդներին տանում են փչացնում... Չորս տարի երեխայ չեմ ունեցել, յետոյ էս տղես ա ծնուել: Աչքի լուսի պես եմ պահէլ մեծացրել, որ մի գերեզման էլ չունենա՞յ... — Երեւի լսել ու տեսել էք... Մարդիկ որ իբր ազատամարտիկների ծնողներ են, ռադիոյով ու հեռուստատեսութեամբ դասալիքներին կոչեր անում գնալ ու հայրենիք պաշտպանել... Բա սա մեր հայրենի՞քն ա, որ պաշտպանեն: Բա հայրենիքը իր համար զոհուածների գերեզմանները էքսկավատորո՞վ ա շուռ տալիս ու քանդում... — Առաջ տապանաքարեր են դրել, իսկ հիմա գերեզմանի վրա միայն հող են փռում, որ ծաղիկ ցանեն ու բոստան սարքեն: Ինչո՞ւ պիտի իմ տղան տապանաքար չունենայ: Con brio[3] Հասկանալի է, որ ազատամարտիկների հարազատները «դրանք» ասելով, նկատի ունեն իշխանութիւններին: Հասկանալի է նաեւ, որ շարադրանքը չի հաղորդում հարազատների ողբն ու վիրավորանքի լացը, որ արձանագրուած է ձայներիզի վրա: Թէ առիթ լինի` կարող ենք միասին լսել... Բանից պարզւում է որ «ֆինանսական միջոցներ չլինելու պատճառով», իշխանութիւնները որոշել են էժանացնել զոհուած ազատամարտիկների` պետութեան հաշուին կատարուող յուղարկաւորութիւնները: Տապանաքարերի փոխարեն` «գեղեցիկ ծաղիկներ»: Բայց այդ ո՞ւմ հաշուին են միլիարդներ կուտակւում զանազան «դմբո»ների, «գռփո»ների, «լեւիկ»ների, «սեռոժների», «բդո»ների ձեռքում։ Ո՞ւր են գնում ժողովրդի սեփականութիւնը «պարտքի դիմաց» (այդ ո՞ր պարտքի) վաճառուած եւ «բարեկամական օգնութիւն» ցուցաբերող Ռուսաստանի ջոջապետերից եկած միլիոնները… Գերեզմանային նստացոյցի մասին իմ այս հրապարակումը թող ոչ ոք չհամարձակուի ժամանակավրեպ համարել նոյնիսկ անուղղակի կերպով։ Ապագայ «ազգային հերոսը», որի հերոսական արարքը ընդամէնը Ազգային Ժողովի բեմահարթակին նստած եղածն է եղել, նոյնպէս ներկայ է այս փաստագրութեան մէջ։ Նա, ով մարդորսութեան խայտառակ գործողութիւններով երիտասարդութեանը հաւաքելն ու առանց ռազմական գիտելիքների կրակի բերան դուրս բերելով` կոտորել տալը, նպատակ էր հետապնդում վերացնել մօտիկ ապագայում նաեւ իրենից հաշիւ պահանջողներին: Եւ նրանք վերացան… Զոհուելով, հեռանալով, կամ պարզապես մնալով ու բարոյալքուելով: Եւ ամէնից սոսկալի ստահակութիւնը… Բանից պարզւում է նաեւ, որ զոհուած ազատամարտիկների գերեզմանոցը ընդամենը «տեսարժան մի վայր» է պաշտօնական հիւրերի համար, եւ յիշատակի օրն էլ ուզում են հարմարեցնել Ապրիլ 24-ի խորհուրդին: Իսկ Ապրիլ 24-ի խորհուրդը, ինչպես արդէն քաջատեղեակ ենք նախագահական հրամանագրերից, չարաբաստիկ մի ազդեցութիւն ունի հայ մանուկների ու պատանիների առողջութեան վրայ: Արդեօք որեւէ ներքին կապ կա՞յ այս երկու երեւույթների միջեւ: Արդեօք ազատամարտիկների յիշատակը Ցեղասպանութեան զոհերի յիշատակին համադրելը չի՞ նշանակում արդեօք, թէ Ազատամարտի նիւթը նոյնպէս ցանկալի չէ Հայաստանի դպրոցներում: Մի՞թէ հնարաւոր է, որ մի պետութիւն եւ նրա կառավարութիւնը այնքան անկեալ լինի, որ մերժի Ազատութիւնը որպես Բարոյականութեան գլխաւոր ու հիմնական ստորոգութիւն: Այո' հնարաւոր է: Քանի որ չենք ուզում յիշել, ապա մոռանալը թեթեւացնում է մեր կեանքը։ Անցեալը ուրանալը ձերբազատում է մարդուն Պատասխանատուութիւնից։ Եւ բանն այնտեղ է հասել որ բեմահարթակային հերոսների բացայայտ յանցագործութիւնները մոռացած, ազգաբնակչութեան կեանքի ասպարէզի մէջ վաղուց պտտւում է մի կարուսել։ Այդ կարուսելի ձիաններին հեծնել են երեք հոգի միայն։ Երջանիկ ողբերգութեամբ եւ իր ստրկամիտի արիւնով գոյութիւն քարշ տուող երկ-ազգանի ժողովուրդը կամ երկ-ժողովրդեան մէկ ազգը յառաջիկայ տասնամեակների համար բացի այդ երեք «ջիգիթներից» ուրիշ որեւէ մէկին, երկուսին… երեքին… հինգին… յիսունին չի գտնում իբրեւ առաջնորդ։ Առաջնորդ եւ ոչ թէ բալետմայստր։ Առաջնորդ եւ ոչ թէ սովետական նենգութիւններով ծրագրաւորուած մի ռոբ… այո', մի ռոբոտ… Առաջնորդ եւ ոչ թէ ֆութբոլային դիւանագիտութեան ու դիւանագիտական աճպարարութեան անշնորհք մի դերակատար… Բայց սա արդէն մի նոր Համանուագի մեղեդի է… Փարիզ 2010 [1] Լիաձայն [2] Յուզաթաթաւ։ [3] Կրակոտ, զայրոյթով։ Quote Link to post Share on other sites
Karen A Simonian Posted August 16, 2010 Author Report Share Posted August 16, 2010 Quote Link to post Share on other sites
Karen A Simonian Posted August 16, 2010 Author Report Share Posted August 16, 2010 Quote Link to post Share on other sites
Karen A Simonian Posted August 16, 2010 Author Report Share Posted August 16, 2010 Quote Link to post Share on other sites
Karen A Simonian Posted August 16, 2010 Author Report Share Posted August 16, 2010 Quote Link to post Share on other sites
Karen A Simonian Posted August 16, 2010 Author Report Share Posted August 16, 2010 (edited) ՄԵԾԱՊԵՏԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ՊԱՅՔԱՐ ՀԱՅԵՐԷՆԻ ԴԷՄ, ՈՐ ԻՄ ՄԻԱԿ ՀԱՅՐԵՆԻՔՆ Է ԲԱՐԵԳՈՒԹ ԱԼՈԻԶ ԱԼՑՀԱՅՄԵՐԸ ԵՒ ՄԵՐ ԵՐՋԱՆԻԿ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ ՀԱՄԱՆՈՒԱԳ Op. 3 ՄԱՍՆ ԵՐՐՈՐԴ ԿԱՄ «ազգային նեխած, ինքնապարփակ միջավայրԸ» Ա «Շատ հնարաւոր է ու հաւանական որ Լեհաստանում չեն ուզի օգտագործել ռուսերէնը, բայց Կովկասում եւ Ռուսաստանի միւս վայրերում մանր ազգերը ոչնչով դէմ չեն լինի ռուսերէնին՝ որպէս համապետական լեզուի, այլեւ անհրաժեշտ կը համարեն այն»։ Ստեփան Շահումեան Երկեր 3 հատորով, հ. 3, Ե. 1958, էջ 456) Առաջին Աշախարհամարտը աւարտուեց երկու դասական եւ արիւնարբու կայսրութիւնների պարտութեամբ։ Ռուսաստանը եւ Թուրքիան… Երկուսն էլ գրեթէ միաժամանակ փոխեցին իրենց անունները։ Առաջինը դարձաւ Սովետական Հանրապետութիւնների Միութիւն, երկրորդը՝ Թուրքական Հանրապետութիւն։ Երկուսն էլ իւրացրեցին պետական կարմիր դրօշներ. առաջինը մուրճ ու մանգաղով, երկրորդը՝ Լուսնի մահիկով։ Բայց կարեւորը այստեղ դրօշների գոյնն էր։ Վլադիմիր Լենինը, նկատի ունենալով արդէն ծրագրուած եւ իր համար տեսանելի արիւնահեղ մօտալուտ ապագայի իրականութիւնը[2], արդէն իսկ վստահութեամբ յայտարարեց, թէ իրենց դրօշը ներկուած է «բանուոր դասակարգի կարմիր արիւնով», իսկ թէ ո՞ւմ արիւնով էր ներկուած Մուստաֆա Քեմալի հանրապետութեան կարմիր դրօշը՝ առայսօր աշխարհի հետ վիճարկում են թուրքերը։ Երկու կայսրութիւններն էլ ստիպուած եղան ներս քաշել իրենց մագիլները։ Նիկոլայ Բ ինքնակալ ցարին հրաժարեցրին գահից, ստեղծեցին Ժամանակաւոր կառավարութիւն, որ պէտք է ժողովրդավարական սկզբունքներով վերակառուցէր երկիրը։ Փետրուարից մինչեւ Հոկտեմբեր արդէն բաւականին փոփոխութիւններ էին տեղի ունեցել աշխարհի մէկ հինգերորդ մասը ռուսացնելով՝ մոսկալա-թաթարական վաղեմի հորդայի հաւերժական սեփականութիւն դարձնելու նկրտումները տապալելու համար։ Եթէ Մուստաֆա Քեմալը համոզուած լինելով որ այլեւս չի յաջողուելու ետ բերել թուրքերի կայսրութեան կողմից գերուած ժողովուրդները՝ իրենց տարածքներով, վճռեց շարունակել այլազգիների կոտորածը, ապա Վլադիմիր Լենինը հենուելով նուաճուած ժողովուրդների անաստուած ու ապազգայնացուած (ինքնազերծուած) տարրերի վրայ, նրանց մղելով ազգային դաւի՝ ինչ որ չափով յաջողեց կորցրած պատառներ փախցնել։ Այստեղ, անշուշտ, իմ խօսքը Հայաստանի մասին է։ 20-րդ դարում Լազարեանների «ազատագրական պայքարի» շարունակողները դարձան մարքսիստ-կոմունիստները, որոնք բացէ ի բաց յայտարարեցին. «Հայ ժողովրդին պատրաստ են զոհաբերելու համաշխարհային յեղափոխութեան բագինին»։ «Կովկասեան Լենին» յորջորջուող Ստեփան Շահումեանը իսկական Վլադիմիր Լենինին գրած նամակի մէջ, որտեղից բերել եմ այս ենթագլխի բնաբանը, նաեւ գրում է, թէ այդ որոշումը պէտք է ընդունել իշխանութիւնը նուաճելուն պէս։ Բայց Վլադիմիր Լենինը իր կովկասեան կրկնակին կանխելով, թոյլ չի տալիս ռուսական ապագայ կայսրութեան «ընտանեկան» հարցեր լուծել «մանր մի ազգի» վիժուածքի թելադրանքով։ Ստեփան Շահումեանին նա ցոյց է տալիս իր տեղը եւ «մեր, կովկասեան Լենինը» շտապում է նահանջել, պատրաստակամօրէն դաւելով հայ եւ հարեւան ժողովուրդներին։ «Դուք ինձ գրում էք որ պէտք չէ խրտնեցնող ոստիկանական մահակը են այլն. որ կարելի է "ռուսաց լեզուն պահպանելու եւ տարածելու ազատ միութիւններ" ստեղծել։ Բայց ինչո՞ւ Դուք չէք ընդունում որ մանր ազգերը, ինչպէս հայերը, վրացիները, թաթարները, լեռնականները[3] (ես թուարկում եմ կովկասեան ժողովուրդներին), կարող են յօժարակամ որոշել որ նրանց փոխադարձ հարաբերութիւնների համար պետական հիմնարկներում ընդհանուր լեզու ճանաչուի ռուսերէնը։ Եւ ինչո՞ւ մէնք պէտք չէ առաջարկենք, յանձնարարենք նրանց։ Շատ հնարաւոր է ու հաւանական որ Լեհաստանում չեն ուզի օգտագործել ռուսերէնը, բայց Կովկասում եւ Ռուսաստանի միւս վայրերում մանր ազգերը ոչնչով դէմ չեն լինի ռուսերէնին՝ որպէս համապետական լեզուի, այլեւ անհրաժեշտ կը համարեն այն» (ընգծումն իմն է – ԿԱՍ.)։ Ահաւասիկ, թէ որպիսին է մինչեւ օրս Երեւանի մէջ իբրեւ անմահ արձան կանգնած Ստեփան Շահումեանը… Որպիսի՜ պատիւ այդ «մանր ազգին՝» հայութեանը, ռուսերէնով լլկելու գործը յաղթական աւարտի հասցնելու համար։ Հակառակի պէս, համաշխարհային աշխատաւորութեան առաջնորդն էլ զգոյշ ու նաեւ խորամանկ է։ Նա չի համաձայնում նոյնիսկ «յօժարակամ» ձուլուելու առաջարկին։ Չի ուզում «խրտնեցնել ոստիկանական մահակով», քանի որ առանց այդ էլ Ռուսաստանը ստրկացած ժողովուրդներին հէնց այդ մահակով է սաստել եւ ռուսացնելու ընթացքն սկսել… Նա պահանջում է աւելի նուրբ գործելակերպ՝ «հիմնել ռուսաց լեզուն պահպանելու եւ տարածելու ազատ միութիւններ»։ Ի՜նչ գեղեցիկ ու հպարտ է հնչում, չէ՞… Ռուսաց լեզուն կարօտ է պաշտպանութեան, քանի որ այլալեզու խառնիխուռն ցեղերը «իրենց կամքով միացել» եւ ուզում են աւերել փրկիչի լեզուն… Եւ ի՜նչ վստահութիւն… Մենք՝ հայերս ռուսների միակ ու հաւատարիմ բարեկամներն ենք… Մենք, հայերս, պատրաստ ենք յանուն ռուսերէնի պահպանութեան եւ տարածելու վերջնականապէս հրաժարուել Հայերէնից… Եւ յետոյ՝ ի՜նչ հրապուրիչ հեռանկար է, երբ այդ ամէնը պէտք է անել ազատօրէն, «ազատ միութիւններ» հիմնելով… Ի՜նչ լաւիկն են այդ կոմունիստները… Առաջարկում են նոյնիսկ ազատ միութիւններ հիմնել… Պատկերացնո՞ւմ էք՝ ազա՜տ… Բ «…Կոմունիստներին կշտամբում են, թէ նրանք իբր ուզում են վերացնել հայրենիքը, ազգութիւնը։ Աշխատաւորները հայրենիք չունեն։ Նրանցից չի կարելի խլել այն, ինչ նրանք չունեն»։ «Կոմունիստական կուսակցութեան մանիֆեստը» Կ. ՄԱՐՔՍ, Ֆ. ԷՆԳԵԼՍ 1918 թուականի Մայիս 21-ին Ստեփան Շահումեանը Բանուորների, զինուորների եւ նաւաստիների դեպուտատների Բաքուի շրքանի սովետի նիստին ունեցած ելոյթի ընթացքին իր անհանդոտութիւնն ու մտահոգութիւնն է յայտնել նաեւ դպրոցի մասին։ «Երբ տեղի ունեցաւ Փետրուարեան յեղափոխութիւնը, ապա դպրոցի դրութիւնը բոլորովին չփոխուեց։ Ընդհակառակը, բոլորովին վատթարացաւ։ Երբ տեսնում էի, թէ ինչ դրութեան մէջ են երեխաները, ես սարսափում էի։ Միակ «բարելաւումն» այն էր որ ստացանք ազգային դպրոց՝ ինտերնացիոնալ դպրոցի փոխարէն։ Հայ երեխաները, որոնք առաջ նստում էին հրեա եւ ռուս երեխաների հետ, առանձին դասարաններ տեղափոխուեցին […] Միակ արժէքաւորը, որ յիշում եմ միջնակարգ ուսումնական հաստատութեան մէջ իմ գտնուելուց, այն է, որ դպրոցը գոնէ ինտերնացիոնալ էր, որ ազգային նեխած, ինքնապարփակ միջավայրի փոխարէն, մենք՝ այդ միջավայրից դուրս եկածներս, հանդիպում էինք ուրիշ ազգութիւնների երեխաների հետ եւ համակւում ինտերնացիոնալիզմի ոգով, այսինքն ամենաարժէքաւորն այն ամէնից, ինչ պէտք է լինի երեխաների դաստիարակութեան մէջ։ Իմ երեխաները վերադառնալով դպրոցից, սարսափած պատմում էին, որ իրենց կտրել են ուրիշ ազգութիւնների իրենց ընկերներից ու ստիպել սովորել ազգային ոգով» (Անդ, էջ 192)։ Այսպիսով, ազգային դպրոց ունենալը Ստեփան Շահումեանի սրտովը չէ, քանի որ, կրկնենք՝ ազգային միջավայրը նրա համար ԻՆՔՆԱՊԱՐՓԱԿ Է եւ ՆԵԽԱԾ։ Իսկ նրա զաւակներին, ո՜հ, սոսկալի իրականութիւն, ազգային դպրոցում «ստիպում են սովորել ազգային ոգով»։ Բայց արդեօք որեւէ բանով փոխուե՞լ է կոմունիստների վերաբերմունքը ազգային արժէքները ճանաչելու եւ գնահատելու, առաւել եւս ազգային արժէքներով սերունդներ դաստիարակելու ասպարէզի մէջ։ Այս հարցին պատասխանելուց առաջ նախ անհրաժէշտ է 20-րդ դարի երկրորդ կէսի կոմկուսի շարքայինների միջեւ ջրաբաժան անցկացնել։ Այս կողմը՝ կոմունիստներ, որ Մոսկուայի հաւատարիմ կամակատարներ լինելով խցկուած են կոմկուսակցութեան եւ սովետների հierarchie-ի[4] մէջ, ովքեր իրականացնում էին վերից եկող բոլոր հրահանգները առանց բացառութեան։ Իսկ այդ հրահանգները միշտ ուղղուած էին լինում ժողովրդի Ինքնութեան[5] շահերին։ Միւս կողմը՝ կուսակցականները։ Մտաւորականներ, որոնց գիտութեան թեկնածուի ատենախօսութիւնը պաշտպանելու նախապայմանը կոմկուսի շարքային լինելն էր եւ այդ պատճառով գիտական նիւթով զբաղուելուց առաջ նրանք ուղիներ էին որոնում կուսակցական տոմսը գրպանելու համար. բանուորներ, գիւղացիներ, ուսուցիչներ, բժիշկներ եւն, ովքեր շարքային լինելու դէպքում կարող էին աւելի թեթեւ գործի անցնել — արտադրամասի վարպետ կամ պետ, կոլտնտեսութեան բրիգադավար, ուսմասվար, դպրոցի տնօրէն, հիւանդանոցի բաժնի վարիչ… եւ բոլորն էլ շահոյթաբեր պաշտօններ։ Յետոյ կուստոմսը դարձաւ կուսակցութեան շրջանային կոմիտեների առուծախի առարկայ։ Ճաշարանի բարմեն նշանակուելու համար նոյնպէս անհրաժէշտ էր լինել կոմկուսակցութեան շարքային։ Եւ ապագայ շարքայինները արդէն 70-80-ականներին փաստաթղթեր էին ստանում 500 ռուբլով, որ յետագային բարձրացաւ 1000 եւ աւելի ռուբլու։ Ջրաբաժանի երկու կողմերին գտնուողների նպատակներն ու շահերը իրարից տարբերւում էին։ Մետրոպոլիային բնաւ չէին հետաքրքրում շարքայինները, որոնք սուսուփուս ենթարկւում էին պաշտօնական դրածոներին։ Այդ շարքայիններն էին որ իրենց կուսակցական անդամութեան փաստաթղթերը անուանում էին «հացի գրքոյկ»։ Քանի որ քիչ վերը կատարած իմ հարցադրումը բնաւ էլ հռետորական չէ, ուստի պատասխանելու եմ, որ ազգային արժէքները ճանաչելու եւ գնահատելու, առաւել եւս ազգային արժէքներով սերունդներ դաստիարակելու ասպարէզի մէջ մինչեւ օրս ոչինչ չի փոխուել։ Կոմունիստ դրածոներին փոխարինելու են եկել Չէկիստական կամ KGB-ական Կրեմլի դրածոները, որոնք նոյնպէս հաւատարմօրէն ծառայում են «իրենց իմպերիային» (Հր.Մաթէոսեանի արտայայտութիւնն է) եւ իրենց KGB- ին։ Բոլոր այդ դրոծոները, որ շատ աւելի դիպուկ անուն ունեն՝ ՍԱՏՐԱՊՆԵՐ, մինչեւ այսօր գարշել ու գարշում են հայկական «նեխած» միջավայից եւ սարսափում են «ազգային ոգուց», շարունակելով «կովկասեան Լենինի» ինքնութիւնազանց մոլագարութիւնը։ Հէնց այստեղից յառաջանում է տրամաբանական մի հարց։ Ուրեմն, ինչպէ՞ս անել որպէսզի մեր ժողովուրդը եւ հասարակութիւնը, որ իր շարունակական ընդարմացումից դուրս գայ եւ հնարաւորութիւն ունենայ կանխել այն բոլոր դաւադրութիւնները, որոնք տեղի են ունենում պատերի ճեղքերից դուրս ելած առնէտների ձեռքով եւ ընդհանրապէս կարողանայ բազէներին զատել այդ առնէտներից, որոնք Չարիք են Երկրի եւ Ժողովրդի գլխին։ Այդ միջոցը կայ։ Եւ կոչւում է Lustratio (լատ.), Люстрация (ռուս.) եւ Ապաշխարութիւն՝ հայերէն։ Յ.Գ. Ընթերցողներից ոմանք այնպէս են համոզուած, թէ իմ այս Desiso, Crescendo եւ Agitato ներշնչանքով գրութիւնները սոսկ այսօրուայ ուշացած մտահոգութիւններ են։ Հետեւաբար, պարկեշտութիւնը պահանջում է ասելու հետեւեալը։ Առաջին անգամ 1962 թուականին Երեւան լոյս տեսնող պատանեկան «Պիոներ Կանչ» թերթի առաջին էջի ճակատին լոյս տեսաւ իմ «Բաց Նամակը» դպրոցականներին, որով յորդորում էի ստեղծել Հայերէնի պահպանութեան եւ մաքրութեան ակումբներ։ Այդ նամակի հրատարակութիւնը, ինչպէս երկու շաբաթ անց պարզուեց ինձ համար, պայմանաւորուած էր թերթի խմբագրին իր պարտականութիւններից մօտ ժամանակներին ազատելու հետ։ Խմբագրութիւնը առաջարկել էր կարծիքներ յայտնել տարբեր հեղինակաւոր մարդկանց, ինչպէս նաեւ իրենց՝ դպրոցականներին։ Առաջին արձագանգողը եղաւ Նաիրի Զարեանը՝ «Իջել ես Հայոց լեռներէն, Ինչո՞ւ չես խօսում Հայերէն» բանաստեղծութեան հեղինակը։ Նա իր հախուռն մարդու ոգեւորութեամբ էր իր հերթին յորդորում Հայերէնի պաշտպանութեան գործը դպրոցից սկսելու անհրաժեշտութիւնը։ Յաջորդը պէտք է գրէր Սիլվա Կապուտիկեանը, որ իր սովորութեան համաձայն խուսափեց մի նախաձեռնութիւնից, որ կուսկենտկոմից «չէին իջեցրել»։ Թերթի խմբագիրը այլ աշխատանքի անցնելուց յետոյ միայն ինձ յայտնեց, թէ իբր Սիլվան չի յանդուրժել որ իր տարիքով ու ստալինեան դափնեկրի հեղինակութեամբ բանաստեղծը ընդամէնը արձագանգող լինի քսանհինգ տարեկան «մի լակոտի»։ Բայց ամէնից սոսկալին ակադեմիկոս, նախկինում, մինչեւ իբրեւ ժողովրդի թշնամի ԳՈՒլագ աքսորուելը Հայաստանի կոմկուսակցութեան առաջին քարտուղար Աշոտ Յովհաննիսեանի արձագանգն էր, որտեղ նա առանց քաշուելու յորդորում էր որ դպրոցականները անպայման մտահոգուեն ռուսերէնով, քանի որ… մի խօսքով, մի քանի տարի անց ես կռահեցի որ նրա այդ կարծիքը ոչ թէ պայմանաւորուած է Ստեփան Շահումեանի նամակով ու ելոյթով, այլ Մոսկուայի քաղաքականութեամբ, որի մասին մի քանի տարի առաջ հնարաւորութիւն ունեցայ հրապարակել «Կրեմլի Յոյժ Գաղտնի Մի Քանի Փաստաթղթերը» գրքոյկով։ Այն նոյնութեամբ հրապարաց նաեւ Լոս-Անջելեսի «ՆՈՐ ԿԵԱՆՔ» շաբաթաթերթը։ Ես դեռ նորից կ'անդրադառնամ այդ խնդրին։ Իսկ հիմա. Յաջորդիւ «ՄԱՍՆ ՉՈՐՐՈՐԴ ԿԱՄ Marcato»: [1] Desiso —Վճռական (երաժշտ. Եզրաբառ)։ [2] Քաջատեղեակ լինելով ֆրանսական հեղափոխութեան եւ Փարիզի կոմունայի համեմատական պատմութեանը, Վ. Լենինը կասկած չունէր որ Ռոբեսպիերի են նրա կողմնակիցների համար տերորը իշխանութիւնը սեփական ձեռքերի մէջ պահելու միջոց էր։ [3] Թաթարներ եւ լեռնականները — Մինչեւ 1922 թուականը մեր հարեւանները թաթարներն էին, որոնք այնուհետեւ ատրպատական (ատրուշանների երկիր) տեղանունով դարձան ադրբեջանցի։ Իսկ լեռնական ընդհանուր անունով էին կոչւում Չեչենները, Ինգուշները եւն.։ [4] Hierarchie — նուիրապետութեան, պետութեանը նուիրեալների դասակարգ, մեր իրականութեան մէջ բոլոր ծախուածները մետրոպոլիային կամ աթոռանիստին, որն է Մոսկուան։ [5] Այսուհետեւ «ազգային» եզրաբառը փոխարինելու եմ «Ինքնութիւն» եզրաբառով, քանի որ Հայաստանի մէջ յայտնուել են «ազգայինը» «ազգայնականութեան» հետ նոյնացնողներ եւ Հայ-քրիստոնեայի Հաւատքը ֆաշիզմի նախապայման լինելը «ապացուցողներ»։ Edited August 16, 2010 by Karen A Simonian Quote Link to post Share on other sites
Recommended Posts
Join the conversation
You can post now and register later. If you have an account, sign in now to post with your account.