Jump to content
Hayastan - Armenian Forum. Айастан - Армянский Форум. Հայաստան

Шалапунька

Hazarapet
 View Profile  See their activity

  • Posts

    8,095

  • Joined

  • Last visited

 Content Type 

Posts posted by Шалапунька

  3. Жития и мученичества армянских святых

    in Religion

    Posted

    ЖИТИЕ ЕПИСКОПА НЕРСЕСА, ТОЛКОВАТЕЛЯ ПСАЛМОВ

    С угасанием царства и государства Армянского, когда столица Ани была завоевана мусульманами и цари наши переселились [из родных мест] в области и владения греческих царей, некий муж из армянских князей, по имени Аплгариб, из рода [князей| васпураканских, как преданный, мудрый и мужественный в ратном деле [человек], был послан самодержцем Алексием в области киликийцев [в качестве] правителя столицы Таре и [города] Маместии. Прибыв, он стал управлять ими по порядкам и законам, [принятым у себя] на родине, но хранил верность грекам. В гористых и равнинных областях [Киликии] он построил церкви; таких: [церквей] с богослужением, принятым у армянского народа, в греческих [владениях] множество.У подножия Таврских гор и над, городом Тарсом в окружении деревень и поселков он основал два неприступных замка, Ламброн и Паперон. Паперон он [превратил! в хранилище своих богатств и построил большую церковь-усыпальницу для себя и своих родных. Ламброн же передал близкому [ему] и любимому князю, по имени Ошин, прибывшему с ним и Армении [сюда], и отдал на хранение бывшие у армян, согласно древней истории,мощи Петра, великого и главного среди апостолов [Христа], и наказал в сем замке неукоснительно служить святому апостолу и принять в собственное владение крепость и ее округу.

    Переселившись сюда со своим родом и найдя крепость в запустении, [Ошин] восстановил ее в меру своих возможностей, и прежде всего построил в ее высокой части покоище для мощей святого и главного апостола. По смерти же Аплгариба, похороненного [в родовой усыпальнице] в Папероне, Тарсом стал править один из его князей, зять Ошина, во дни которого в 500 г. армянского летосчисления [1051] племя исмаильтян вторглось в кили-кийские земли и опустошило все равнинные области, овладело и Тарсом и предало мечу христиан. Ошин же безбедно пребывал в неприступной крепости и, сблизившись с греческим царем, получил от него почетный титул и щедрые дары. После его смерти отцовский престол занял его сын Хетум, удостоившийся от греческого царя Алексия титула севаста, в правление которого пришли франки и овладели святым городом Иерусалимом, Антиохией и киликийскими городами в 547 г. [1098]. Позднее севаст Хетум претерпел от них много тяжелых испытаний из-за отцовских крепостей и, избавившись от всего с помощью Бога и святого апостола Петра, при поддержке греческого царя Иоанна разбогател и стал могущественным. И, имея прекрасных сыновей и дочерей, достигших при его жизни совершеннолетия, он повенчал некоторых из них, но старшего сына, по имени Ошин, оставил при себе холостым. Смбату, второму после него, передал Паперон, одну из дочерей своих он выдал замуж за Васила, брата Григориев, католикоса армянского. Последние были внуками Григора Маги-строса Бджнийского. После же смерти Хетума отцовский престол наследовал его сын Ошин, удостоившийся от царя Мануила титула севаста и ставший владельцем огромных богатств. В его [княжение] греческий царь вновь овладел Тарсом и другими киликийскими городами. Зять Ошина Васил женил его на дочери брата своего Зоравара, [но] втайне от брата своего католикоса, опасаясь как бы кумовство не стало помехой [женитьбе]. Жена его была рачительна и являла венец для мужа своего, украшая юными детьми стол [их] отца подобно прекрасному саду, и жили они благословляемые Богом. После первеницы дочери у них в 600 г. [1101] родился сын Хетум и второй [сын], отец наш, о котором речь моя.

    В грудном возрасте он тяжело заболел, и верные [своему слову] родители посвятили его всехваленной и приснопрославляе-мой Богородице, приведя в носящую ее имя церковь, что в Скеврском монастыре близ крепости. С малых лет он с благоволения родителей упражнялся в науках, преуспевал с другими братьями своими в их изучении и рьяно воспитывался благочестивой матерью своей во всяческом страхе [Божьем]. А добронравный Ошин, заимев пятерых сыновей и трех дочерей, претерпев разные испытания ради верности греческому царю, достиг глубокой старости на престоле своем и, окруженный братьями и детьми, с благословениями почил во Христе, предоставив владение отцовским престолом старшему сыну своему Хетуму, а посвященному Богу сыну стать во главе построенной им самим святой церкви и монастырей. Старший сын, одаренный Богом благоразумием и мудростью, отправился к греческому царю Мануилу и с помощью богатых подношений получил отцовский титул севаста.

    А сей [младший], предназначенный для духовного звания, завершив учение детских лет, в шестнадцатилетнем возрасте был отведен богобоязненной матерью к украшенному всяческой мудростью и знаниями католикосу святому Нерсесу, сменившему на престоле брата [своего] Григора. И он в ответ на преисполненные веры просьбы племянницы своей позвал к себе отрока, рукоположил в священники, [посвятил] в монашеский чин и в честь себя назвал Нерсесом. И мать, оставив его при [католикосе] для получения образования, сама отправилась на поклонение святым местам в Иерусалим.

    Нерсес, побыв короткое время при патриаршем престоле и благодаря рукоположению укрепившись духом, мечтал о безмятежной уединенной жизни, [целиком посвященной] чтению. Святой патриарх, радуясь успехам отрока, послал его в монастыри Черной горы, [где] он углублял [свои познания] в практических [науках] и [пополнял свое] теоретическое образование, преуспевая [в этом! и стремясь достичь совершенной добродетели в любви К Христу. Через несколько лет, возвратившись в отчий дом, он был с радостью встречен матерью и братьями, однако не пожелал стать во главе духовного братства, как было завещано ему отцом, а одиноко жил в горах, в глуши, вместе со своим духовным учителе» Ованесом. И это было для него желанней любых наслаждений. Пустынь, в которой он обитал, носила имя Шугрской Богородицы, [и находилась она] на берегу реки Жеракра, близ церкви св. Георга, где в маленькой келье пребывал он денно-нощно в неустанном чтении, [отвлекаясь] лишь для отправления святой службы.

    Между тем в 622 г. [1173] почил во Христе патриарх св. Нерсес и преемником его на святом престоле стал его племянник Григорис, по прозвищу Тга, который одновременно приходился двоюродным братом этому. Он письмом вызвал к себе отрока Нерсеса, и этот из-за любви, связывающей их, а также ради пополнения своих познаний в Св. писании поспешил к сородичу своему, св. патриарху, и благодаря его заботе с помощью святых наставников изучил глубокий смысл Ветхого и Нового заветов. В двадцатитрехлетнем возрасте патриарх рукоположил его епископом [города] Тарса, а также Ламброна и прилегающей округи и с почестями отправил к своим [подчиненным].

    Прибыв, он избегал пастырских обязанностей и жадно стремился [заняться] чтением Св. писания, но не было у него безмятежной жизни, о которой он так мечтал, и он стал скрываться в разных отдаленных местах. И так как с детства благодаря усилиям матери своей он с любовью изучил греческие сочинения и мудрость, содержащуюся в них, то [теперь] отправился как скромный бедняк на остров Кипр, дабы там на месте усовершенствовать свои познания в греческой риторике. Однако желание матери и любовь братьев воспрепятствовали этому: узнав о том, они возвратили его оттуда силой. Поняв, что не сможет удалиться, он вновь поднялся в свою прежнюю пустынь, именуемую Шуг.р, где его ждали маленькая келья и живший там его наставник духовный отец Ованес.

    И, собрав все божественные книги, он оставался в названном месте несколько лет, пребывая в теле [с помощью] слова Божьего, которое для вкусивших его слаще меда. В Господние дни вознося хвалу, он отправлял таинство святой литургии, остальные же дни уединенно проводил в келье, занимаясь чтением, письмом и [предаваясь] молитвам. А духовный отец его и воспитатель Ованес, время от времени засиживаясь у него, предавался исследованию смысла псалмов и, слыша его толкования, молил [его] записать это и оставить я а пользование вослед идущим. Тогда по воле Божьей и покоряясь [желанию] просившего, он начал писать Толкование псалмов, будучи двадцати шести лет от роду, в 627г. [1178], и закончил его в двадцатидевятилетнем возрасте. Вслед за этим он поспешил на гору, что насупротив города Антиохии, в латинские и греческие монастыри, прославленные своими правилами и верой. И, живя там некоторое время, он перевел Толкование Откровения Иоанна. И, понуждаемый вновь любовью патриарха св. Григория, настойчиво и властно звавшего его [обратно], явился к нему. А тот с мольбой и угрозами убедил его возглавить епархию, оказавшую ему доверие участием в [его] рукоположении, И таким образом, обуздав парение мыслей духовного отца [нашего], он забрал из полной лишений жизни и с почестями отослал его к [епископской] кафедре. В это же время и высокочтимый брат его севаст Хетум построил в святой обители великолепный храм для: молитв, украшенный росписью, и принял в нем вышедшего из пустыни жениха, как луна прекрасного божественной мыслью и как солнце сверкающего блеском знаний, изумительным житием и речами. И по правую руку его установили царицу [невесту] — святую церковь, украшенную и осыпанную драгоценностями. И, воссев на архиепископском престоле в день св. Девы, он принес церкви нашей мир и отслужил чудесное таинство св. литургии в память о спасении [рода человеческого] Христом и искуплении, [дарованном] людям. И мы, став сопричастными [всему этому] благодаря своему присутствию и вкусив [сладость его речей], воздали славу Христу. И с тех пор, проникнутый глубокой заботой о церкви, он благочинно упорядочивал [дела] завещанной ему отцом святой епархии и, ежедневно спускаясь в церковь города Тарса, утешал проповедями и был успокоением для всех, кто слушал и видел его, и не только последователей армянской церкви, но и людей народа франков и греков, как человек сведущий в [церковных] правилах и вероисповедании каждого народа, и был примирителем и успокоителем их разногласий.

    Между тем по прошествии нескольких лет усилился кровный родственник их Робен, после смерти царя Мануила захвативший Маместию и Таре. С жадностью Ахава, стремившегося овладеть, виноградником Навуфея, он силой хотел отнять у них эту богоданную крепость. Их же, в течение целого года остававшихся осажденными в ней и бедствующих из-за его вражды, вновь посетил Бог и обратил их к миру. И отрок Рубен в начале второго года умирает, [перед смертью] он просит у них прощения за ошибку, совершенную по юношеской [неопытности]. Власть переходит к родному брату его благомысленному Левону, установившему с дими нерушимый мир. В Господние праздники он зовет к себе отца нашего и его назидательными проповедями и отправлением святой литургии утешает его вместе с многочисленной паствой.

    Но в эти дни из-за грехов наших иноплеменниками был захвачен святой город Иерусалим и, по дошедшему до нас слуху, самодержец Римской империи алеманский царь двинулся на шосток для освобождения святых мест. И великий князь Левой решил отправить святого отца нашего навстречу ему в качестве посла. С этой целью [Нерсес] пустился в путь к святому патриарху Григорису для получения от него соизволения и согласного с ним решения. На этом пути на них напали живущие в шатрах {разбойники] из племени исмаильского и близ города Мараша перебили мечами сопровождавших его св. братьев и монахов и захватили навьюченных лошадей. По попечению Божьему живы остались лишь он, близкий ему соепископ Ованес и учитель Георг. Юн впал в глубокую печаль, обнаружив, что бывшая при нем рукопись Толкования святой литургии и церковных порядков, написанная по благодати св. Духа, также была захвачена разбойниками и не осталось других списков. По возвращении, опасаясь того, что и это Толкование Псалтири, написанное им, может погибнуть при какой-нибудь смуте и не останется ни одного его списка, он лобудил сомонашествующего брата нашего Георга начать переписывать его. И тот охотно согласился, подготовил материал и приступил [к работе]. Но княжеское повеление торопило [Нерсеса] в путь к самодержцу Римскому, царю алеманскому, и он взял себе з спутники Георга, а мне, смиренному Самвелу, велел закончить начатое им. И я с готовностью согласился ,и, [принявшись за работу], с твердой верой завершил ее во славу Божью в 639 г. [1190]. Вот уже три года как разрушены святые места Иерусалима. Когда же отец наш прибыл в Таре, чтобы пуститься в предстоящее ему плавание, самодержец достиг Иконии, а его войско через несколько дней [вступило] в Таре, и [Нерсесу] осталось лишь выйти им навстречу.

    Я же не уставал переписывать рукопись, ибо душа моя озарялась ее светом в уединении святой обители, и, по попечению Христа достигнув последней точки, я распрощался с ней, став для вослед идущих виночерпием, разливающим чашу божественной мудрости отца нашего, которая приводит в восхищение души и исцеляет утешением зараженные тела. И в конце ее я оставил вам краткую историю его жизни, дабы будущий исследователь его творений не пребывал в неведении относительно того, кто [он] и откуда и каково [течение его жизни], как это случилось со многими отцами нашими и вардапетами армянскими, а именно с Давидом Нергинаци, Григором Нарекаци, Мовсесом Хоренаци, многими творениями которых мы наслаждаемся и жаждем знать об их жизни, однако не располагаем ничем относительно историй блаженных. Посему мы кратко описали его жизнь до сей поры, то есть [поведали] о тридцати восьми годах его жизни, и молим Христа оставить его нам на долгие годы [духовным] главой, дабы через благое пастырство, мудрое надзирание он был бы хранителем святого братства и предводителем церкви. Молю также меня, немощного, с его благословлениями положить в могилу на покой со святыми отцами моими, меня, который по старости столь близок к ним и разбит волнами [моря житейского]. Если же еще что-нибудь из даров Божьих произведет древо наше, посаженное в потоках вод Священного писания, то да ниспошлет Бог молодым ученикам его дар описать [будущее] течение жизни и конец его и поведать [об этом] вослед грядущим. Молю также о даровании прощения мне за допущенные ошибки и несовершенство речи и слога, ибо таковы были мои возможности при моей немощности. При использовании сей [рукописи] с душевной отрадой да падет роса молитвы вашей на землю нашего упокоения и, напоив, да питает похороненных во чреве земли, дабы весенним воскресением засверкать возрождением пред Христом, Богом мира, давшим нам дар утешения и добрую надежду. Благостью его да утешится мысль ваша этой святой рукописью и да утвердится надежда в любовь Христа, которому слава во веки веков. Аминь.

    Нерсес Ламбронаци

    Ереван, Матенадаран, рук. # 1558. Карасу, 1643 г., худ. Хаспек

    post-9257-1099254158.jpg

  9. Землетрясение

    in Offtopic

    Posted

    Боже мой. Хотя мне было тогда всего лишь 5 лет, но я помню ее, очень отчетливо. Я сидела и рисовала (даже помню, что я рисовала), и вдруг шум: вижу, что шкаф передвигается и люстра тоже. Очень испугалась.

    А мой папа.....Папа мой в эти годы работал в заводе "hразданмарш". И он поехал с сотрудниками в Ленинакан, в связи с тем, что в тамошнем филиале построили новое здание, и в этот день должен был быть открытие. После того, как закончили дела в старом здании, решили пойти в новую. Но вдруг, директор филиала, попросил, папу остаться на 10, чтобы он закончили свои дела, и чтобы с папой вместе пошли туда. Сотрудники пошли без папы и....И вдруг....все началось. Директор папы еле- еле сбежал со здании, а папе....он как будто затормозился. Не мог ходить. И здание рухнуло. Но рухнуло весьма благополучно. Папа самостоятельно смог выбраться оттуда. На него ни царапинки. Выбрался и.....нового здания не существовало больше.

  10. Satanisti v nashem dome......

    in Religion

    Posted

    Да, вот еще вопрос: что значит для тебя заповедь Господа: "Люби ближнего своего". И еще вопрос: а Родина, что для тебя?

    А я в свою очередь докажу, что любовь к родине, национальное самосознание, не протеворечит к любви к Христу.

    P.S. Предупреждаю, я умею убеждать. Мой папа вот так вот спорил, спорил- в итоге я убедила :lol:

  11. Satanisti v nashem dome......

    in Religion

    Posted

    Уф, старые песни о главном. Селтик джан, ночью отвечу Вам!!!

    Но мысль моя вот что: хай-кристонеа вполне может сущестовать.

    Да, и еще про выбор...))

  12. Satanisti v nashem dome......

    in Religion

    Posted

    Celtic надеюсь обзывать Слово Бога ложью, ты нен будешь.

    Свобода выбора- это из центральныйх идей Библии. Да, я согласна, наряду с этим, есть и идея предначертанности. То же самое насчет первородного греха.

    А насчет Хритоса и армян скажу. Моя позиция исходит не с позиции Иисуса Христа, а из позициии хай-кристонеа. И та жа самая война. Если придется выбирать: защитить ли родину, или нет. То ответ очевиден что да, ибо кто мы после того, как будем спокойно глядеть, как убивают нашего ближего.

  14. Satanisti v nashem dome......

    in Religion

    Posted

    То, что я скажу...многих обидит, и многие будут издеваться:

    для меня, армянин не христианин = не армянин. :no:

    И вот что. Все армяне сообща должны быть именно христианами, наплевая при этом на ЕС-ы и на весь мир, если это понадобится. Ведь наше спасение и счастье не ЕС и не весь мир (это опять история показала), а Христос.

  15. Satanisti v nashem dome......

    in Religion

    Posted

    Celtic джан, по этой причине, я и говорю: проблема не политическая, а религиозная. Духовная. Кто-то сознательно идет к Свету, кто-то сознательно, сипользуя свободу выбора к тьме.

    Просто на проблему, я сомтря в другом ракурсе. И почему к тьме( я надеюсь) идем не ты, и не я, а там скажем дядя Федор?))

  16. Satanisti v nashem dome......

    in Religion

    Posted

    Государственное христианство - система, Шалапунька джан... Самая настоящая... Жрецы, друиды, папа римский, нынешный католикос - все “системщики”, все “государственники”... По крайней мере сейчас - так... Народ и государство совершенно не одно и то же... И когда-нибудь это всем придется понять...

    Но я не о гос. христианстве :flower:

    Я о Христе. Да. Да. Как не породоксально. Ответ именно в Нем.

  18. Satanisti v nashem dome......

    in Religion

    Posted

    AriaMArd

    Чушь. Христианство - не система чего-либо. И Христос не система, чтобы его поддержать или нет. Перестаньте смотреть все в рамках политики. Данная проблема - религиозная.

  20. Հայ Եկեղեց&#1387

    in Religion

    Posted

    Վեհափառ հայրապետի հանդիսապետությամբ 2000-ի հունիսի 26-ին տեղի է ունեցել Երևանի Ս Գրիգոր Լուսավորիչ Մայր եկեղեցու խաչերի օծումը:Վատիկան կատարած այցելության առիթով (2000, նոյեմբերի 11) Վեհափառ հայրապետին է հանձնվել ս Գրիգոր Լուսավորչի մասունքների մի մաս, որը զետեղվելու է Երևանի Ս Գրիգոր Լուսավորիչ Մայր եկեղեցում:Հայ եկեղեցին նոր թափ է հաղորդել նաև ընկերային, մարդասիրական, բարեգործական ծառայությանը:Հայաստանում քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելու 1700-ամյակի տոնակատարության սկիզբը Գարեգին Բ Ներսիսյանն ազդարարել է 2000-ի դեկտեմբերի 31-ի տարեմուտի գիշերը, Մայր աթոռ Ս Էջմիածնում՝ Լուսավորչի կանթեղը՝ ուղեցույց առ Աստված նշանաբանով Գրիգոր Ա Լուսավորչի կանթեղի լույսից տարածված մոմավառությամբ:

  21. Հայ Եկեղեց&#1387

    in Religion

    Posted

    Գիտակցելով Հայ եկեղեցու դերը հայ ժողովրդի կյանքում՝ օսմ կայսրությունը 19151923-ին Թուրքիայում հայոց ցեղասպանության ժամանակ նպատակամղված կոտորել է հայ հոգևորականներին, ոչնչացրել քրիստոնեական մշակույթը, եկեղեցիներն ու վանքերը, կրթագիտական կենտրոնները, հայկական եկեղեցական հաստատությունները, ձեռագիր մատյանները:Ծրագրելով և կազմակերպելով հայ ժողովրդի ցեղասպանությունը՝ թուրքական կառավարությունը ձգտել է մեկուսացնել ժողովրդի շահերը Բարձր Դռան առջև ներկայացնող և պաշտպանող ազգային-եկեղեցական կառույցները և նրանց ղեկավարներին: Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբից թուրքական կառավարության վերաբերմունքը Կ Պոլսի հայոց պատրիարքության հանդեպ կտրուկ վատացել է:Պատրիարքությունը զրկվել է հայ ժողովրդի շահերը պաշտպանելու հնարավորությունից: Կ Պոլսի հայոց պատրիարք Զավեն արք Եղիայանին թուրքական իշխանություններն աքսորել են Բաղդադ, ապա Մոսուլ՝ հարազատ հոտից հեռու:Նույն կերպ են վարվել նաև Սսի կաթողիկոսի հետ:Սահակ Բ Խապայանն աքսորվել է Բաբ (Հալեպի մոտ), հետո՝ Երուսաղեմ:Արևմտյան Հայաստանի հայությունը մնացել է առանց հովվապետների:Մեծ եղեռնի տարիներին մարտիրոսացել է շուրջ 4000 հայ հոգևորական:Իրենց հոտի հետ նահատակվել են Կարինի հոգևոր առաջնորդ Սմբատ եպս Սահատեթյանը, Բաղեշի առաջնորդ Սուրեն ծ վրդ Գալեմյանը, Խարբերդի առաջնորդ Պսակ ծ վրդ Խորենյանը, Բրուսայի առաջնորդ Պարգև ծ վրդ Դանիելյանը, Տրապիզոնի առաջնորդ Գևորգ ծ վրդ Թուրյանը, Վանի Կտուց անապատի վանահայրի տեղապահ Եղիազար ծ վրդ Պետրոսյանը, Մշո Ս Կարապետ վանքի վանահայր Վարդան ծ վրդ Հակոբյանը և ուրիշներ:Դեռևս 19121913-ին օսմ կայսրության ներքին գործերի նախարարության հանձնարարությամբ Կ Պոլսի հայոց պատրիարքությունը կազմել և կառավարությանն է ներկայացրել կայսրության տարածքում գտնվող հայկական եկեղեցիների և վանքերի լրիվ ցուցակը: Ըստ Մ արք Օրմանյանի տվյալների, Արևմտյան Հայաստանի եկեղեցիների և վանքերի թիվը 1912-ին :Ոչընչացվել են գրչության կենտրոններում, վանքերի վարդապետարաններում, մատենադարաններում, դպրեվանքերում պահվող տասնյակ հազարավոր ձեռագիր մատյաններ:Թեև ոչնչացված ձեռագրերի թվի մասին կան որոշ տվյալներ (Վասպուրականում՝ շուրջ 3000, Տարոնում՝ շուրջ 2000, Կեսարիայում և շրջակայքում՝ 700, Անկյուրիայում և շրջակայքում՝ ավելի քան 300, Արմաշում՝ շուրջ 250, Սեբաստիայում և շրջակայքում՝ շուրջ 170 ևն), այնուամենայնիվ դրանց ստույգ թիվն անհայտ է, որովհետև XIX դ վերջին և XX դ սկզբին դեռևս չկար հայերեն ձեռագրերի համահավաք ցուցակը: Մինչև ցեղասպանությունը մեծ թվով հայկական ձեռագրեր են պահվել Սսի, Ադանայի, Կ Պոլսի, Եվդոկիայի, Խիզանի, Տարոնի, Կարինի, Սեբաստիայի, Մալաթիայի, Վասպուրականի և Արևմտյան Հայաստանի ու օսմ կայսրության այլ վայրերի վանքերում ու եկեղեցիներում, անհատ անձանց մոտ:Ոչնչացված ձեռագիր մատյանների մեջ եղել են Աստվածաշունչներ, Սաղմոսարաններ, Մաշտոցներ, Ճաշոցներ, Ավետարաններ, Ժամագրքեր, Պատարագամատույցներ, Կանոնագրքեր, հայ և օտարազգի հեղինակների աստվածաբանական, վարքագրական, պատմական, ծիսական, փիլիսոփայական, բնագիտական բնույթի երկեր, հայկական մանրանկարչության գլուխգործոցներ:18941896-ին և 19151923-ին հայկական վանքերի ու եկեղեցիների, պատմաճարտարապետական հուշարձանների ավերումը, հայկական մեծարժեք ձեռագրերի ոչնչացումը մեծ հարված էր ոչ միայն Հայ եկեղեցուն, հայ ժողովրդին, հայկական մշակույթին, այլև համաշխարհային մշակույթին ու գիտությանը:1918-ի մայիսին՝ Սարդարապատի ճակատամարտի բախտորոշ օրերին, չնայած զինվորական ղեկավարության պահանջին, Գևորգ Ե Սուրենյանց կաթողիկոսը չի լքել Ս Էջմիածինը, իսկ Մայրավանքի միաբան Գարեգին վրդ Հովսեփյանը (հետագայում՝ Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոս Գարեգին Ա Հովսեփյան), Զավեն եպս Մահտեսի Բաբայանը և ուրիշներ հայ մարտիկներին քաջալերել են ռազմաճակատի առաջին գծում:Սարդարապատի մարտերին մասնակցել են Դանիել, Թադևոս և Եզնիկ վարդապետները, ինչպես նաև Կոտայքի Թազագյուղի ծխատեր Զաքար քհն Տեր-Հարությունյանն իր 250-հոգանոց ջոկատով:Իսկ Բաշ Ապարանի հերոսամարտին մասնակցել են Հովհաննես քհն Տեր-Մինասյանի և Տաճատ քահանայի զինված խմբերը:Այդ ժամանակ Ղարաքիլիսայում կուտակված մեծ թվով փախստական հայերի կարիքներն են հոգացել Մ եպս Տեր-Մովսիսյանը և Ա եպս Սմբատյանը:Գևորգ Ե Սուրենյանցը 1918-ին ողջունել է Հայաստանի առաջին հանրապետության ծնունդը, կարճատև և դժվարին ժամանակաշրջանում (19181920) Հայ եկեղեցու իրավական կարգավիճակի ամրագրման և պետության մեջ նրա դերի բարձրացման հարցը դարձել է երկրի ղեկավարության ուշադրության առարկա:Այդ նպատակն է հետապնդել Հայաստանյայց առաքելական Մայր եկեղեցու և Հայաստանի Հանրապետության միջև կնքվելիք դաշնագրի նախագիծը (12 02 1920), որը մնացել է անիրագործելի: 1920-ին Հայաստանում խորհըրդային կարգերի հաստատումով չափազանց ծանր պայմաններ են ստեղծվել Հայ եկեղեցու համար, քանի որ համայնավար վարչակարգը, անաստվածությունը (աթեիզմ) պաշտոնապես հռչակելով իր գաղափարախոսության ուղենիշներից մեկը, հալածանք է սկսել եկեղեցու և կրոնի դեմ:Իշխանությունները զանազան միջոցներով հաշվեհարդար են տեսել հոգևորականների հետ (Դանիել վրդ Զադոյան, Գրիգոր քհն Հայրապետյան, Եզնիկ վրդ Վարդանյան և ուրիշներ): 1920-ի դեկտ 17-ին դպրոցն անջատվել է եկեղեցուց, իսկ դեկտ 19-ին բռնագրավվել են Էջմիածնի վանքի շենքերն ու ունեցվածքի մի մասը՝ Գևորգյան ճեմարանը (փակվել է 1921-ի հունվարին), մատենադարանը, թանգարանը, տպարանը ևն, քիչ ավելի ուշ՝ վանքապատկան կալվածքները, Մայր աթոռի բոլոր այգիները Էջմիածնում, Փարաքարում և Օշականում: 1921-ի հունվարին Հայհեղկոմը որոշում է ընդունել Էջմիածնի Մայր տաճարից նրա արժեքներն առգրավելու մասին:1921-ի հուլիսին արգելվել է տպագրել եկեղեցական օրացույց:Եկեղեցին ճնշելու և ահաբեկելու գործին լծված էին Ազատ եկեղեցու եղբայրություն կազմակերպությունը (1923-1928)՝ Բենիկ վրդ Եղիազարյանի գլխավորությամբ, Ազատ եկեղեցի շաբաթաթերթը (խմբագիր՝ Մեսրոպ քհն Մելյան), վարչակարգի հովանու ներքո գործող Անաստված միությունը, Շիրակի թեմի առաջնորդ Աշոտ եպս Շխեյանի գլխավորած խռովարարների խումբը ևն:Այնուամենայնիվ Գևորգ Ե Սուրենյանցը կատարել է որոշ բարեփոխումներ (Նոր տոմարի որդեգրումը 1923-ին, Գերագույն հոգևոր խորհրդի հիմնումը 1924-ին, ազգային-եկեղեցական ժողովի կանոնադրության հաստատումը 1925-ին ևն):Կաթողիկոս Խորեն Ա Մուրադբեկյանի գահակալության տարիները (1932-1938) ստալինյան հակաեկեղեցական հալածանքների ամենածանր շրջանն էր:Հայաստանում Հայ եկեղեցին ամփոփվել էր միայն Ս Էջմիածնի վանքի պատերի ներսում: 1920-ական թթ-ից սկիզբ առած վանքերի ու եկեղեցիների ավերումը նոր թափով է սկսվել 1930-ից:Երևանում հիմնահատակ քանդվել են Ս Պողոս-Պետրոս, Նորքի Սիմեոն Ծերունի, Ս Աստվածածին, Կաթողիկե եկեղեցիները, 1949-ին՝ Ս Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին ևն:Հայկական եկեղեցիներ և վանքեր են ավերվել Հայաստանի բոլոր շրջաններում, ինչպես նաև Վրաստանում, Ադրբեջանում, Աստրախանում, Հյուսիսային Կովկասում և այլուր: Շարունակվել է ահաբեկչությունը հայ հոգևորականության դեմ:Ոչ լրիվ հաշվարկներով Հայաստանում բռնադատվել է շուրջ 200 հոգևորական: Միայն 1937-ի առաջին ամիսներին կալանավորվել է 70-ից ավելի հոգևորական, որոնցից շատերը գնդակահարվել են, մյուս մասը՝ աքսորվել:Բռնադատվածների մեջ էին բազմաթիվ ականավոր հոգևորականներ:1938-ի ապրիլի 5-ի լույս 6-ի գիշերը հատուկ ծառայության գործակալները Վեհարանում սպանել են Ամենայն հայոց կաթողիկոս Խորեն Ա Մուրադբեկյանին: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին կաթողիկոսական տեղապահ Գևորգ արք Չորեքչյանի նախաձեռնությամբ հանգանակություններ են կազմակերպվել Սասունցի Դավիթ և Գեներալ Բաղրամյան տանկային շարասյուների ստեղծման համար: Պատերազմի տարիներին մասամբ փոխվել է վարչակարգի վերաբերմունքը Հայ եկեղեցու նկատմամբ:Նրա իրավունքների մասնակի վերականգնումը սկսվել է 1944-ից: Թույլատրվել է կաթողիկոսական ընտրության անցկացումը, Էջմիածին ամսագրի հրատարակությունը, տպարանի վերականգնումը, Էջմիածնի Հոգևոր ճեմարանի վերաբացումը: Գևորգ արք Չորեքչյանը, ընտրվելով Ամենայն հայոց կաթողիկոս (19451954), սկիզբ է դրել Մայր աթոռի վերազարթոնքին, թեև համայնավարների հարուցած գաղափարախոսական խոչընդոտները շարունակվել են և ավելի կամ պակաս չափով գործել ընդհուպ մինչև Խորհրդային Միության փլուզումը:Ամենայն հայոց կաթողիկոս Վազգեն Ա Պալճյանի երկարատև աթոռակալությունը (19551994) Հայ եկեղեցու համար եղել է բարգավաճման ժամանակաշրջան:Նրա օրոք անհամեմատ ընդարձակվել են Հայ եկեղեցու միջեկեղեցական հարաբերություններն ու միջազգային կապերը, 1962-ին Հայ եկեղեցին դարձել է Եկեղեցիների համաշխարհային խորհրդի անդամ, խորացել են հայրենիք-սփյուռք փոխհարաբերությունները, որոնց մեծապես նպաստել են Վազգեն Ա կաթողիկոսի՝ արտասահմանյան թեմեր կատարած շուրջ երեք տասնյակ հովվական այցելությունները: Զուտ եկեղեցական և մշակութային բազմաճյուղ գործունեությունից բացի կաթողիկոսն ուղղակի կամ անուղղակի նպաստել է հայ ժողովրդի ազգային հայրենասիրական վերելքին:Վազգեն Ա կաթողիկոսն օրհնել է Հայոց նորանկախ պետականության ծնունդը (1991-ի սեպտ 21): Վեհափառ հայրապետը առաջինն է արժանացել (1994) ՀՀ բարձրագույն պարգևին՝ Հայաստանի ազգային հերոս կոչմանը:1995-ի ապրիլի 3-ին Ս Էջմիածնում շուրջ 400 պատգամավորների մասնակցությամբ գումարված ազգային-եկեղեցական ժողովը Ս Գրիգոր Լուսավորչի աթոռի 131-րդ գահակալ է ընտրել Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոս Գարեգին Բ-ին, այդուհետ՝ Գարեգին Ա Սարգիսյան կաթողիկոս Ամենայն հայոց (19951999): Գարեգին Ա Սարգիսյանը նախ վերափոխել է Հայ եկեղեցու՝ Հայաստանի թեմական կառուցվածքը, այն համապատասխանեցնելով երկրի նոր վարչական (մարզային) բաժանման: Նախկին 4 թեմերի փոխարեն 1996-ի մայիսին ստեղծվել են 8 թեմեր:Դրա շնորհիվ տեղերում զգալիորեն աշխուժացել է եկեղեցական կյանքը, հիմնվել են առաջնորդարաններ, ստեղծվել թեմական խորհուրդներ, մշակվել աշխատանքային ծրագրեր, վերաբացվել տասնյակ նոր եկեղեցիներ:Վերելք է ապրել հոգևոր և կրթամշակութային կյանքը: Մայր աթոռում բացվել է Քրիստոնեական քարոզչության և դաստիարակության կենտրոնը, բարելավվել են Հոգևոր ճեմարանի ուսումնական պայմանները, ուսանողների թիվն անցել է 100-ից (նախկին 40-ի փոխարեն), վերանորոգվել է Գևորգյան ճեմարանի շենքը և հանձնվել Մայր աթոռի տնօրինությանը:Մայր աթոռի տպարանում հրատարակվել է քարոզչական, կրոնաճանաչողական, հայագիտական, գրական-պատմական շուրջ 100 անուն գիրք, ուսումնական լիարժեք կյանքով են սկսել գործել Սևանի Վազգենյան դպրեվանքը, Շիրակի թեմի Հոգևոր ընծայարանը:Ներկայումս այդ հոգևոր ուսումնական հաստատությունների սաների թիվը համապատասխանաբար 60 և 45 է:1995-ի սեպտեմբերին Ամենայն հայոց կաթողիկոսի օրհնությամբ հիմնվել է Երևանի պետական համալսարանի աստվածաբանական ֆակուլտետը, իսկ 1996-ի ապրիլին Վեհափառ հայրապետի ձեռքով բացվել է Հայաստանի Աստվածաշնչային ընկերությունը: Մայր աթոռում ծավալված գործունեության կարևոր ուղղությունն է եղել 2001-ին Հայաստանում քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելու 1700-ամյակի տոնակատարության նախապատրաստումը:Այդ կապակցությամբ մշակված ընդարձակ ծրագրի կարևորագույն կետերից մեկը Երևանում Ս Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցու կառուցումն է, որի հիմնարկեքը ձեռամբ Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գարեգին Ա-ի տեղի է ունեցել 1997-ի ապրիլի 7-ին:Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գարեգին Բ Ներսիսյանն իր գահակալման սկզբից (1999) ձեռնամուխ է եղել եկեղեցական ներքին կյանքի կարգավորմանն ու կազմակերպմանը, մասնավորապես՝ Մայր աթոռի հոգևոր կրթարանների վերաաշխուժացմանը, հոգևորականության նոր սերնդի պատրաստմանը, եկեղեցիների ու վանքերի նորոգմանը:Որպես սեփականություն պետությունը Հայ եկեղեցուն է հանձնել մի քանի տասնյակ եկեղեցի ու &kacute;անք, հողային տարածքներ և շենքեր, նոր եկեղեցիներ են կառուցվում Հայաստանի բոլոր թեմերում:Գարեգին Բ Ներսիսյանի ձեռամբ օծվել են Սպիտակի Ս Հարություն, Վայքի Ս Տրդատ, Տաշիրի Ս Սարգիս, Մալիշկայի Ս Աննա նորակառույց եկեղեցիներն ու Երևանի Ս Սարգիս առաջնորդանիստ եկեղեցու զանգակատունը:Վերաօծվել են Դվինի Ս Հարություն, Սանկտ Պետերբուրգի Ս Կատարինե, Մուղնու Ս Գևորգ եկեղեցիները, Ծաղկաձորի Կեչառիսի վանական համալիրը:Մայր աթոռ Ս Էջմիածնի տարածքում սկսվել է բաց Խորանի շինարարությունը:

  22. Հայ Եկեղեց&#1387

    in Religion

    Posted

    862-ին հրավիրվել է Շիրակավանի ժողովը, որը, սակայն, մերժել է կայսրի և պատրիարքի առաջարկը:Անին Բագրատունյաց Հայաստանի մայրաքաղաք հռչակվելուց (961) հետո այստեղ է հաստատվել նաև Ամենայն հայոց կաթողիկոսության աթոռանիստը (9921065):Այս շրջանում Հայ եկեղեցին բարգավաճել է հիմնվել են դպրոցներ, մատենադարաններ, վանքերին կից բացվել գրչության ու մանրանկարչության կենտրոններ, կառուցվել թագավորաշեն և իշխանաշեն բազմաթիվ եկեղեցիներ, որոնցով հռչակված էր հատկապես կաթողիկոսանիստ և մայրաքաղաք Անին:Բագրատունյաց թագավորության անկումից (1045) հետո Հայաստանն ընկել է սելջուկների տիրապետության տակ, սկսվել է երկրի քաղաքական մասնատումը, իսկ Հայ եկեղեցին զրկվել իր մշտական աթոռանիստ վայրից:Հայոց կաթողիկոսները, Բյուզանդիայից հալածված և սելջուկների ասպատակություններին ենթակա, շրջել են երկրով մեկ, հաճախ ապաստանել Կիլիկիայում:Նման պայմաններում տեղի են ունեցել, մի կողմից՝ կաթողիկոսարանի տեղափոխություններ, մյուս կողմից՝ հակաթոռ կաթողիկոսների ձեռնադրություններ:Երկրի տարբեր կողմերում (Աղթամար, Մարաշ) ի հայտ են եկել հակաթոռ կաթողիկոսություններ:Աղթամարի կաթողիկոսությունը Հայոց ամենաերկարակյաց հակաթոռ կաթողիկոսական աթոռն էր, որը գործել է 11131895-ին:XI դ վերջից, հայ քաղաքական կյանքի կենտրոնը Կիլիկիա տեղափոխվելուն զուգընթաց, հայ եկեղեցական կյանքը բուն Հայաստանից բացի զարգացել է նաև Կիլիկիայում: Հայաստանի և Կիլիկիայի քաղաքական տարբեր իրավիճակների և պատմական զարգացման տարբեր հանգամանքներով են պայմանավորվել հայաստանաբնակ հոգևորականների՝ Հաղպատի, Սանահինի, Խորանաշատի հոգևոր կենտրոններում համախմբված արևելյան վարդապետների և Կիլիկիայի հայ հոգևորականների միջև ծագած հակասությունները եկեղեցադավանական, ծիսապաշտամունքային հարցերում։ Երբ XII դ կեսից բյուզանդական կողմից կրկին դավանական միության առաջարկներ են հնչել (ավելի ուշ եկեղեցական միության առաջարկներ են եղել Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու կողմից), Կիլիկիայում գտնվող հոգևորականները, առաջնորդվելով քաղաքական նկատառումներով, հակված են եղել ընդունելու Արևմուտքի առաջարկները, մինչդեռ արեվելյան վարդապետները գրավել են անզիջում դիրքորոշում:Կիլիկիայում գտնվող կաթողիկոսական աթոռը (Հռոմկլայում, Սսում) հետագայում ևս շարունակել է քայլեր ձեռնարկել եկեղեցիների միավորման ուղղությամբ՝ այս անգամ կապեր հաստատելով Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու հետ:Այդ շրջանի Հայոց կաթողիկոսներից ոմանք փոքր-ինչ նահանջել են Հայ եկեղեցու ծիսադավանական դիրքերից՝ հուսալով այդպիսով շահել Բյուզանդիայի կամ կաթոլիկ Եվրոպայի քաղաքական համակրանքն ու աջակցությունը:Կաթոլիկ եկեղեցին, օգտվելով դրանից, միարարական շարժման (ունիթորություն) միջոցով փորձել է իր ազդեցության տակ գցել Հայ եկեղեցին:Սակայն այդ դժվարին պայքարում Հայ առաքելական եկեղեցին կարողացել է անաղարտ պահել իր դավանությունը, պահպանել եկեղեցական անկախությունը և նպաստել մշակույթի, արվեստների, գիտության զարգացմանը XIIXIV դդ թե՛ Կիլիկիայի Հայկական թագավորությունում, թե՛ բուն Հայաստանում: Այդ շրջանում կառուցվել են բազմաթիվ եկեղեցիներ ու վանքեր, վանքերին կից բացվել են դպրոցներ, վարդապետարաններ, համալսարաններ (Գլաձորում, Տաթևում, Հերմոնում, Որոտնավանքում, Հաղպատում, Սանահինում, Հռոմկլայում, Սիսում և այլուր): Ընդօրինակվել են ձեռագրեր, ստեղծվել գրականության և արվեստի արժեքավոր գործեր, գրվել պատմական, փիլիսոփայական, աստվածաբանական, բնագիտական, իրավագիտական բնույթի բազմաթիվ երկեր:Կիլիկիայում հայկական պետականության առկայության պայմաններում Հայոց կաթողիկոսությունը կարողացել է կատարել հոգևոր-եկեղեցական բարձրագույն իշխանության իր դերը:Սակայն Կիլիկիայի Հայկական թագավորության անկումից (1375) հետո Սսի Հայոց կաթողիկոսությունը կորցրել էր քաղաքական հենարանը, իսկ Կաթոլիկ եկեղեցու ոտնձգությունների դեմ մղած երկարատև պայքարի և Կիլիկիայում հայ բնակչության հետզհետե նոսրացման պատճառներով՝ քայքայվել տնտեսապես:Ծանր էր վիճակը նաև հոգևոր-մշակութային կյանքում:Քաղաքական ու տնտեսական աննպաստ պայմաններում Հայ եկեղեցին անզոր էր մշտական կապեր հաստատել հայկական գաղթավայրերի հետ, ստեղծել ուսումնական կենտրոններ և ազգային ավանդույթներով շաղկապել հայրենիքից տարասփյուռ զանգվածներին: Մեկուսանալով Կիլիկիայում՝ Մայր աթոռը կտրվել էր բնաշխարհի ժողովըրդից, կորցրել նրա համար քաղաքական ու հոգևոր-կրոնական երբեմնի կենտրոնի նշանակությունը: Այդ հանգամանքները նկատի ունենալով՝ հայ կրոնաեկեղեցական, մշակույթի, հասարակական-քաղաքական գործիչները դեռևս XIII դ վերջից ցանկացել են Հայոց կաթողիկոսությունը տեղափոխել քաղաքականապես ու տնտեսապես ապահով վայր: Սակայն որոշակի քայլեր ձեռնարկվել են միայն XV դ առաջին կեսին, երբ կարակոյունլու Ջհանշահի տիրապետության օրոք (14371467) համեմատաբար խաղաղություն է տիրել երկրի կենտրոնում՝ Այրարատում: Հայ աշխարհիկ գործիչներն ու հոգևորականները միջոցներ են ձեռնարկել Մայր աթոռը վերահաստատելու իր նախնական վայրում՝ Վաղարշապատում:Հովհաննես Հերմոնեցու և Թովմա Մեծոփեցու ջանքերով 1441-ին գումարված Էջմիածնի ազգային-եկեղեցական ժողովը Ամենայն հայոց կաթողիկոսությունը վերահաստատել է Վաղարշապատում:Դա պատմաքաղաքական կարևոր և շրջադարձային իրադարձություն էր հայ ժողովրդի ազգային ու եկեղեցական կյանքում: Վաղարշապատը կրկին դարձել է համայն հայության հոգևոր-կրոնական կենտրոնը, որպիսին մնում է առ այսօր։ Հայրենիքում Հայ եկեղեցին կարողացել է դիմակայել բոլոր փորձություններին, իսկ Մայր աթոռ Ս Էջմիածինը դարձել է պետականությունից զրկված, աշխարհով մեկ սփռված հայ ժողովրդի ոչ միայն հոգևոր, այլև՝ ազգային-քաղաքական կենտրոնը: Էջմիածնի 1441-ի ժողովը կաթողիկոս է ընտրել Կիրակոս վրդ Վիրապեցուն (Կիրակոս Ա Վիրապեցի), որը դարձել է Ս Էջմիածնում վերահաստատված Աթոռի առաջին գահակալը:Նորընծա կաթողիկոսի առաջին գործերից է եղել սուրբ մյուռոնի օրհնությունն ու բաժանումը Հայաստանի եկեղեցիներին: Նա հատուկ կոնդակով չեղյալ է համարել նախընթաց տասնամյակներին Հայ եկեղեցու տարբեր հատվածների՝ միմյանց հասցեին արված նզովքները, սիրո ու միաբանության կոչ ուղղել բոլոր թեմերին ու եկեղեցիներին:Կիրակոս Ա Վիրապեցին նորոգել է Էջմիածնի Մայր տաճարը, բարեկարգել վանական համալիրը, իսկ րաբունապետ ու մատենագիր Թովմա Մեծոփեցին վերաբացել է հայատառ առաջին դպրոցը Էջմիածնում:1446-ին Կարապետ եպս Եվդոկացին կաթողիկոս օծվելով՝ հաստատել է Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսությունը:XVXVI դդ Հայ եկեղեցին չափազանց ծանր ժամանակաշրջան է ապրել, ինչը, փոքր բացառություններով, շարունակվել է մինչև XVII դ՝ Մովսես Գ Տաթևացու գահակալությունը (16291632): Նրա և հաջորդ կաթողիկոսների՝ Փիլիպոս Ա Աղբակեցու (16321655), Հակոբ Դ Ջուղայեցու (16551680) ջանքերով վերականգնվել է Մայր աթոռի նյութական վիճակը, վանական-միաբանական կյանքը, հիմք ստեղծվել ազգային-եկեղեցական, մշակութային ու կրթական արդյունավետ գործունեության համար:Կարգավորվել են հարաբերությունները պարսկական արքունիքի, ինչպես նաև Կիլիկիո կաթողիկոսության, Երուսաղեմի և Կ Պոլսի հայոց պատրիարքությունների հետ, հարթվել նրանց միջև եղած տարաձայնությունները:Հիմնվել են մի շարք դպրոցներ Սյունիքում, Վաղարշապատում, Վանա լճի Աղթամար, Լիմ և Կտուց կղզիներում, Բաղեշի Ամրդոլու վանքում, Նոր Ջուղայում և այլուր:XVIIXVIII դդ Հայ եկեղեցին եռանդուն մասնակցել է պարսկական տիրապետությունից Հայաստանն ազատագրելու ծրագրերին, այդ նպատակով գումարել 1547-ի և 1677-ի Էջմիածնի գաղտնի ժողովները, կազմակերպել, ղեկավարել ու հովանավորել է ազգային-հասարակական, քաղաքական բազմաթիվ ձեռնարկումներ:Սիմեոն Ա Երևանցին (17631780) կարգավորել է եկեղեցական հասույթները օրինական կալվածագրերով, Վաղարշապատում հիմնել տպարան և թղթի գործարան, հոգ տարել ուսումնական, մշակութային գործերի մասին, կարգավորել Հայ եկեղեցու տոները:1828-ին Արևելյան Հայաստանին տիրացած Ռուսաստանն իր քաղաքական ծրագրերում մեծ կարևորություն է տվել եկեղեցական խնդրին և Հայ առաքելական եկեղեցուն:Ցարական իշխանությունը փորձել է փոքրացնել Հայ եկեղեցու ավանդական իրավասությունների շրջանակը և քաղաքական դերը երկրի ներսում, միաժամանակ օգտագործել Հայոց կաթողիկոսության հեղինակությունը Ռուսաստանի տարածքից դուրս բնակվող հայության վրա՝ իր ազդեցությունը տարածելու համար:Ռուսական կառավարությունը 1836-ին հատուկ կանոնադրությամբ՝ Պոլոժենիե-ով կանոնակարգել է կայսրության և Հայ եկեղեցու հարաբերությունները, միաժամանակ հնարավորություն ստացել ազդելու Մայր աթոռի վրա:Պոլոժենիեն ուժը կորցրել է 1917-ին՝ ցարիզմի անկումից հետո:Արևմտահայերի, Կ Պոլսի հայոց պատրիարքության և Թուրքիայում հայ եկեղեցական ներքին կյանքին վերաբերող կանոնադրություն էր 1860-ի Ազգային սահմանադրությունը, որը դադարել է գործել 1915-ից: Ազգային սահմանադրության որոշ դրույթներ այժմ էլ գործածվում են՝ կանոնակարգելով Կ Պոլսի հայոց պատրիարքության հարաբերությունները պետության հետ:Նրա հիման վրա են կազմված Կիլիկիո կաթողիկոսության և նրա թեմերի կանոնադրությունները:Դեռևս 18041813 և 18261828-ի ռուս-պարսկական պատերազմների ժամանակ Ներսես արք Աշտարակեցին (18431857-ին՝ Ամենայն հայոց կաթողիկոս Ներսես Ե Աշտարակեցի) աջակցել է ռուսական զորքերին, մեծ հույսեր կապել նրանց հաղթանակների հետ, ձգտել Ռուսաստանի հովանու ներքո ստեղծել հայկական անկախ պետություն, ինչը, սակայն, հարուցել է ցարական կառավարության դժգոհությունը, և Ներսես Աշտարակեցին հեռացվել է Անդրկովկասից:Կաթողիկոս ընտրվելուց հետո վերադարձել է Ս Էջմիածին, պաշտպանել Հայ եկեղեցու շահերը ցարական իշխանությունների ոտնձգություններից, զբաղվել հասարակական, շինարարական, կրթամշակութային աշխատանքներով:Ներսես Ե Աշտարակեցու օրոք է սկսվել դեռևս X դարից գործածվող Ամենայն հայոց կաթողիկոս տիտղոսի պաշտոնական գործածությունը:Ներսես Ե Աշտարակեցու գործունեությամբ սկիզբ առած Հայ եկեղեցու հոգևոր-մշակութային նոր վերելքը շարունակվել է ողջ XIX դ ընթացքում:Էջմիածնում բացվել է Գևորգյան ճեմարանը (1874), թանգարանը, 1868-ից լույս տեսել Մայր աթոռի պաշտոնական Արարատ ամսագիրը, 1879-ին վերանորոգվել է Օշականի եկեղեցին Մեսրոպ Մաշտոցի գերեզմանի վրա:Հայ եկեղեցու նախաձեռնությամբ ու հովանավորությամբ ստեղծվել են գիտամշակութային, ուսումնակրթական բազմաթիվ կենտրոններ ու հաստատություններ Հայաստանում և հայ գաղթավայրերում:Հայ եկեղեցին եռանդուն աջակցել է XIX դ վերջի XX դ սկզբի հայ ազգային-ազատագրական շարժումներին, Հայկական հարցի լուծման քաղաքական ձեռնարկումներին:Մկրտիչ եպս Խրիմյանը (18921907-ին՝ Ամենայն հայոց կաթողիկոս Մկրտիչ Ա Վանեցի) իբրև Հայոց ազգային պատվիրակության ղեկավար այցելել է Արևմտյան Եվրոպա՝ փորձելով ապահովել եվրոպական պետությունների դիվանագիտական աջակցությունը Հայկական հարցի լուծմանը, մասնակցել է 1878-ի Բեռլինի կոնգրեսին:18941896-ի արևմտահայերի ջարդերի ժամանակ անդուլ աշխատանք է կատարել՝ նյութապես օգնել գաղթականներին, պայմաններ ստեղծել նրանց հայրենի երկիր վերադառնալու համար:Եռանդուն պայքար է մղել ցարական կառավարության՝ 1903-ի հունիսի 12-ի Եկեղեցական գույքի բռնագրավման օրենքի իրագործման դեմ՝ արգելելով եկեղեցական թեմերին ենթարկվել այդ օրենքին:1912-ից Մայր աթոռ Ս Էջմիածինը զգալի ջանքեր է գործադրել Հայ դատի խնդիրը բարձրացնելու համար: Եվրոպական պետությունների ուշադրությունը Հայ դատի վրա բևեռելու նպատակով Գևորգ Ե Սուրենյանցը (19111930) ստեղծել է Ազգային պատվիրակություն՝ հայտնի հայ հասարակական գործիչ Պողոս Նուբար փաշայի գլխավորությամբ:Ազգային պատվիրակության գործունեությունն ամբողջությամբ համաձայնեցվել է Մայր աթոռի հետ: Մեծ եղեռնի ժամանակ և հետագա տարիներին, հասարակական կազմակերպությունների հետ մեկտեղ Հայ եկեղեցին օգնել է բազմահազար աղետյալների:1914-ի դեկտ 28-ին Գևորգ Ե Սուրենյանցի կոնդակով և նրա անմիջական նախագահությամբ ստեղծվել է Եղբայրական օգնության կոմիտեն, որն զբաղվել է վիրավոր հայ կամավորներին և տասնյակ հազարավոր փախստական հայերին օգնություն ցուցաբերելու խնդիրներով:Եղբայրական օգնության կոմիտեի բաժանմունքներ են ստեղծվել Երևանում, Ալեքսանդրապոլում, Թիֆլիսում, Պետրոգրադում, Մոսկվայում և այլուր:

  23. Հայ Եկեղեց&#1387

    in Religion

    Posted

    Краткая история

    Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցին մեկ ամբողջական միություն է, որի գլուխը, եպիսկոպոսապետն ու բարձրագույն հոգեւոր պետը կաթողիկոսն է (Ծայրագույն պատրիարք եւ Կաթողիկոս ամենայն հայոց):Եկեղեցու հոգևոր և նվիրապետական գերագույն իշխանությունը Ամենայն հայոց կաթողիկոսությունն է:Ամենայն հայոց կաթողիկոսություն անվանումը տարածումէ ստացել XV դարից, երբ Հայաստանում և նրանից դուրս տարբեր ժամանակներում կազմավորված նվիրապետական աթոռները և հակաթոռ կաթողիկոսությունները, ինչպես նաև հայ գաղթավայրերի եկեղեցական բազմաթիվ թեմեր աստիճանաբար ճանաչել են Մայր աթոռի գերագահությունը: Հայ եկեղեցին առաքելական է կոչվում, որովհետև նրա հիմնադիրներն են Հիսուս Քրիստոսի առաքյալներ Թադեոսը և Բարդուղիմեոսը, որոնք Հայաստանում առաջինն են քարոզել քրիստոնեությունը և այստեղ էլ նահատակվել (Ք ծ հ I դ): Նրանք կոչվում են Առաջին Լուսաւորիչք Հայաստանեայց:Այդ ժամանակ է քրիստոնեությունը Ասորիքից ու Կապադովկիայից մուտք գործել Հայաստան և սկզբնապես տարածվել Մեծ Հայքի թագավորության հարավային ու արևմտյան երկրամասերում ու գավառներում:Քրիստոնեության քարոզչությունը ժողովրդի ամենատարբեր խավերի, այդ թվում՝ արքունական ընտանիքի անդամների շրջանում, առաջին նորադարձ քրիստոնյաների (Ոսկյանք, Սուքիասյանք, Սանդուխտ արքայադուստր ևն) նահատակությունները, քրիստոնեական համայնքների հիմնումը, մատուռների և եկեղեցիների, վկայարանների (ինչպես Հռիփսիմյանց և Գայանյանց կույսերի նահատակման վայրերում) կառուցումը ստեղծել են նպաստավոր պայմաններ Հայոց առաջին հայրապետ Գրիգոր Ա Լուսավորչի համար՝ երկրում քրիստոնեության արմատավորման, հեթանոսության դեմ պայքարի, առաջին թեմերի հիմնման և Հայ եկեղեցու կազմակերպման գործում: 301-ին, Հայոց Տրդատ Գ թագավորի օրոք, քրիստոնեությունը պաշտոնապես հռչակվել է Մեծ Հայքի թագավորության պետական կրոն:Այդ թվականը համարվում է Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցու պաշտոնական հիմնադրման տարեթիվ: Հայաստանում քրիստոնեության տարածումը և որպես պետական կրոն ընդունելը երկիրը քաղաքակրթության նոր մակարդակի է հասցրել նախ բարեփոխիչ նշանակություն է ունեցել ժողովրդի կյանքում ու կենցաղում, ապա նաև պայմանավորել պետության արտաքին քաղաքական հարաբերությունները, ազգային մշակույթի կողմնորոշումը, հայի անհատական և ազգային աշխարհընկալումն ու աշխարհայացքը:Մինչև 368-ը Հայոց կաթողիկոսները ձեռնադրվել են Կեսարիայում:Պապ թագավորի հատուկ կարգադրությամբ նրանք սկսել են ձեռնադրվել Հայաստանում, իսկ Հայ եկեղեցին դարձել է ինքնուրույն:303-ին Վաղարշապատ մայրաքաղաքում կառուցվել է Էջմիածնի Մայր տաճարը:Այն դարձել է Հայոց կաթողիկոսների գահանիստը, որը, սակայն, պատմական պայմանների հետևանքով բազմիցս տեղափոխվել է:Վաղարշապատից հետո Աթոռը հաստատվել է Դվինում (484931), Աղթամարում (931944), Արգինայում (944992), Անիում (9921065): Գրիգոր Բ Վկայասեր կաթողիկոսը (10661105) 1066-ին աթոռանիստ է դարձրել Կիլիկիայի սահմաններին մոտ գտնվող Ծամնդավը, ավելի ուշ աթոռանիստը փոխադրվել է նախ՝ Շուղրի (Քեսունի գավառում) Սև լեռան Կարմիր վանքը (11051116), ապա՝ Ծովք (11161149), այնուհետև՝ Հռոմկլա (11491292), Սիս (12931441)։ 325-ին Նիկիայի Ա տիեզերական ժողովին մասնակցել է Գրիգոր Ա Լուսավորչի Արիստակես որդին, որը հոր մահից հետո դարձել է կաթողիկոս (Արիստակես Ա Պարթև): Նա իր հետ Հայաստան է բերել և Գրիգոր Ա Լուսավորչին ներկայացրել ժողովի ընդունած դավանական բանաձևը՝ Նիկիական Հավատո հանգանակը և 20 կանոնները:Հայ եկեղեցու դավանանքն ու վարդապետությունը հիմնված են Սուրբ Գրքի, սրբազան ավանդության, Նիկիայի (325), Կ Պոլսի (381), Եփեսոսի (431) տիեզերական ժողովների, Հայ եկեղեցու ժողովների ու վարդապետների, եկեղեցու հայրերի հաստատած կանոնների և ուսուցումների վրա:Հայ եկեղեցու առաջին բարենորոգիչը Ներսես Ա Մեծ կաթողիկոսն էր (353-373): 356-ին նրա նախաձեռնությամբ գումարվել է Աշտիշատի ժողովը, որտեղ ընդունվել են կազմակերպչական, բարեսիրական աշխատանքներին, ինչպես նաև դավանական և ծիսական հարցերին վերաբերող որոշումներ: Ներսես Ա Մեծը պայքար է ծավալել պարսկական ազդեցության տարածման դեմ, ոչնչացրել զրադաշտական ատրուշաններն ու մոգության դպրոցները, արգելել պարսկերենի ուսուցումը, պայքարել հեթանոսական սովորույթների դեմ, ձեռնամուխ եղել Հայաստանում քրիստոնեության ամրապնդման գործին:Բացել է դպրոցներ, որբանոցներ, հիվանդանոցներ, անկելանոցներ, աղքատանոցներ և այլ հաստատություններ, վերակառուցել մի շարք վանքեր ու եկեղեցիներ:Կարգավորել է Հայ եկեղեցու ժամասացությունը, եկեղեցական տոները:Գրիգոր Ա Լուսավորչից հետո շուրջ մեկ դար քրիստոնեական պաշտամունքը, ինչպես նաև ուսուցումը Հայաստանի դպրոցներում կատարվել է հունարեն և ասորերեն լեզուներով, որոնք անհասկանալի էին ժողովրդին և չէին նպաստում քրիստոնեության արմատավորմանը, ինքնուրույն քրիստոնեական պաշտամունքի, ծիսակարգի, գրավոր մշակույթի ձևավորմանը: IV դ վերջին, երբ հայ ժողովրդին սպառնում էր պետականության կորուստ և ուծացում, ասպարեզ են եկել Հայոց պատմության, եկեղեցու, մշակույթի երկու խոշոր գործիչներ՝ Մեսրոպ Մաշտոց վարդապետը և Սահակ Ա Պարթև կաթողիկոսը (387439): Սահակ Ա Պարթևի հետ համագործակցությամբ ու նախաձեռնությամբ, Հայոց Վռամշապուհ թագավորի հովանավորությամբ ու աջակցությամբ Մեսրոպ Մաշտոցը 405-ին ստեղծել է հայերեն այբուբենը:Հայոց գրերի գյուտը դարակազմիկ իրադարձություն էր և բախտորոշ նշանակություն է ունեցել հայ ժողովրդի համար՝ իր ինքնության ու մշակույթի պահպանման, ազգային կրթության ու լուսավորության վերելքի գործում:Գրերի գյուտը և դրան հաջորդած հայագիր ու հայալեզու դպրոցի հիմնումը, Աստվածաշնչի թարգմանությունը, ծիսական գրականության հայացումը, ազգային դպրության, գրականության, մշակույթի զարգացումը մեծապես նպաստել են ոչ միայն քրիստոնեության համընդհանուր տարածմանը Հայաստանում, այլև՝ քրիստոնեության հայացմանը, Հայ եկեղեցու ինքնության պահպանմանը:Գրերի գյուտին անմիջապես հետևել է հայ միջնադարյան գրականության և մշակույթի ոսկեդարը:Ստեղծվել են աստվածաբանական, մեկնողական, ջատագովական, հակաճառական, վարքաբանական, պատմագիտական բազմաթիվ երկեր: Հայ եկեղեցին կենտրոնական դեր է խաղացել V դ Վարդանանց և Վահանանց ազատագրական պատերազմներին իր մասնակցությամբ: Հայոց կաթողիկոսներն ու հոգևորականները միշտ գտնվել են պարսից տիրապետության դեմ մարտնչող զինվորների ու ժողովրդի կողքին, ոգեշնչել նրանց, մասնակից եղել ու նահատակվել հանուն հայրենյաց և հավատքի մղած Հայոց պատերազմներում:Հայ եկեղեցին հայ ժողովրդի և իր ինքնության պահպանման կարևորագույն գործոն է համարել ոչ միայն սեփական գրերի ստեղծումը, ազգային դպրության, լեզվի, մշակույթի զարգացումը, հանուն քրիստոնեական հավատի այլակրոն Պարսկաստանի դեմ մղած պատերազմները, այլև՝ դավանական, ծիսապաշտամունքային և եկեղեցական ինքնուրույնության պաշտպանությունը քրիստոնյա Բյուզանդիայի համաձուլարար քաղաքականությունից: 451-ի Քաղկեդոնի ժողովից հետո Բյուզանդիան եկեղեցական և դավանական խնդիրները փորձել է ծառայեցնել Արևելքի քրիստոնյա ժողովուրդների վրա իր քաղաքական ազդեցության ուժեղացման, նրանց թե՛ եկեղեցադավանական, թե՛ ազգային-մշակութային ինքնուրույնությունից զրկելու համար:Քաղկեդոնի ժողովի ընդունած Մի Քրիստոս յերկուս բնութիւնս դավանական բանաձևը բյուզանդական և Արևելյան եկեղեցիների միջև սկիզբ է դրել դավանական վեճերի, պատճառ դարձել Ընդհանրական եկեղեցու պառակտման:Հայ եկեղեցին մերժել է Քաղկեդոնի ժողովը, քանի որ այն հակասում էր ինչպես հայ ժողովրդի ազգային ինքնության պահպանման շահերին, այնպես էլ աստվածաբանական սեփական ըմբռնումներին և եկեղեցու անկախության պահպանման ձգտումներին:Քրիստոսի բնությունների հարցում Հայ եկեղեցին ընդունում է Մի է բնութիւն Բանին Աստուծոյ մարմնացելոյ Ալեքսանդրյան աստվածաբանական դպրոցի բանաձևը: Բաբկեն Ա Ոթմսեցի կաթողիկոսի (490516) 506-ին հրավիրած Դվինի Ա ժողովում Հայ եկեղեցին, առաջնորդվելով բյուզանդական Զենոն կայսրի Հենոտիկոնի (Միության գիր) ոգով, տիեզերական է հռչակել միայն երեք ժողովներ (Նիկիայի 325-ի, Կ Պոլսի 381-ի և Եփեսոսի 431-ի ժողովները), իսկ Ներսես Բ Բագրեվանդցի կաթողիկոսի օրոք (548557) գումարված Դվինի 554-ի Բ ժողովում բացեիբաց նզովել է Քաղկեդոնը և խզել կապը կայսերական եկեղեցուց: Քաղկեդոնի ժողովի որոշումները մերժելուց հետո Հայ եկեղեցին իր հեղինակությամբ ու գործունեությամբ ղեկավար դիրք է ձեռք բերել Արևելյան ուղղափառ եկեղեցիների մեջ, որոնք կարևորել են Հայոց կաթողիկոսության կարծիքը դավանական վճիռներ կայացնելիս, հաճախ էլ պաշտպանություն գտել նրա հովանավորության ներքո:

    Պապ թագավորի ժամանակ ձեռք բերած վարչական անկախությունից հետո, VI դ, պատմական հանգամանքների բերումով, Հայաստանյայց եկեղեցին դավանապես ևս զատվել է բյուզանդական եկեղեցուց՝ բռնելով ինքնուրույն զարգացման ուղին: Այն վերջնականապես ամբողջացել է VIII դ՝ Հովհաննես Գ Օձնեցի կաթողիկոսի օրոք (717728), երբ Դվինի 720-ի ժողովում որոշակիացվել և կանոնակարգվել են Հայ եկեղեցու ծիսապաշտամունքային կարգը, ժամերգությունները, տոները, ընդունվել Կանոնագիրք Հայոց-ը՝ որպես հայ եկեղեցաիրավական նորմերը կանոնավորող ժողովածու:Բյուզանդիան չի կարողացել իրեն ենթարկել Հայ եկեղեցին, բայց հաջողության է հասել Վրաստանում 604-ին Վրաց Կյուրիոն կաթողիկոսն ընդունել է քաղկեդոնականությունը և բաժանվել Հայ եկեղեցուց:Վրաց եկեղեցին մինչ այդ անբաժան էր Հայ առաքելական եկեղեցուց և ճանաչել է նրա գահերեցությունը:Ի հոգևորս Հայ եկեղեցու գերակայությունն ընդունել է նաև Աղվանից կաթողիկոսությունը (հետագայում կոչվել է Գանձասարի կաթողիկոսություն) և համարվել Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցու նվիրապետական աթոռներից մեկը: XIX դ սկզբին ռուսական կառավարության որոշմամբ այն վերածվել է մետրոպոլիտության, իսկ նրա թեմերն անցել են Ս Էջմիածնի ենթակայության ներքո:VII դ, բյուզանդական Հերակլ կայսրի (610641) ժամանակ, միակամության վարդապետության շուրջ բյուզանդական և Հայ եկեղեցիների միավորման փորձ է արվել: 633-ին Կարինի ժողովում կայսրը և Հայոց կաթողիկոս Եզր Ա Փառաժնակերտցին (630641) համաձայնության են եկել եկեղեցական միավորման շուրջ:Նման մի քայլ է կատարվել նաև 654-ին, երբ Կոստանդ II կայսրը և Հայոց Ներսես Գ Տայեցի կաթողիկոսը (641661) միասին հաղորդություն են ստացել Դվինի Ս Գրիգոր Մայր տաճարում: Սակայն այդ դեպքերը հիմնարար բնույթ չեն ստացել, այլ, պայմանավորված լինելով քաղաքական պատեհությամբ, անմիջապես կորցրել են իրենց ուժը իրավիճակի փոփոխմանը զուգընթաց:Իսկ քաղաքական իրավիճակն արմատապես փոխվել է, երբ պատմական ասպարեզ են իջել իսլամի դրոշի տակ համախմբված արաբները, որոնք կարճ ժամանակ անց զավթել են Հայաստանը:VII դ 40-ական թթ-ից Հայաստանը դարձել է արաբա-բյուզանդական պայքարի թատերաբեմ:Շուրջ երկու տասնամյակ տևած պատերազմական խառնակ շրջանին հաջորդել է համեմատա բար կայուն վիճակ՝ Հայոց իշխան Գրիգոր Մամիկոնյանի կառավարման տարիներին (661684) և պահպանվել մինչև դարավերջ: Այս շրջանում Հայաստանը թեև անվանապես համարվել է Արաբական խալիֆայությանը ենթակա, սակայն ներքին կյանքն ամբողջովին Հայոց իշխանի ձեռքում էր:VII դարը դարձել է մշակութային առաջընթացի ժամանակահատվածներից մեկը և համարվում է հայ ճարտարապետության ոսկեդարը:Այդ ժամանակ են կառուցվել Ս Հռիփսիմե տաճարը, Ս Գայանե եկեղեցին Վաղարշապատում, Զվարթնոցը, եկեղեցիներ Դվինում, Խոր վիրապում, Տայքում և այլուր:Բացվել են դպրոցներ, որոնց մեջ եզակի տեղ ուներ VII դ գիտնական Անանիա Շիրակացու դպրոցը:Արաբական տիրապետության շրջանում և հետագա դարերում (մինչև XIXII դդ) Հայաստանի մի շարք գավառներում մեծ տարածում են ստացել նաև աղանդավորական շարժումները (պավլիկյաններ, թոնդրակեցիներ), որոնց դեմ անողոք պայքար է մղել Հայ եկեղեցին:Հայ ժողովուրդը Բագրատունիների գլխավորությամբ թոթափել է երկու դարից ավելի տևած արաբական լուծը և վերականգնել պետական անկախությունը:885-ին Բագարանում Աշոտ Ա Բագրատունին թագադրվել և հռչակվել է Հայոց թագավոր:Արաբական խալիֆայության թուլացմանը զուգահեռ զորացող Բյուզանդիան կրկին հանդես է եկել դավանական զիջումների պահանջով:Կ Պոլսի Փոտ պատրիարքի՝ երկու եկեղեցիների միավորման և հայ-հունական դավանական միություն ստեղծելու պահանջը քննարկելու համար -

  24. Հայ Եկեղեց&#1387

    in Religion

    Posted

    Կոչվում է նաեւ Հայ առաքելական եկեղեցի, Հայաստանյայց եկեղեցի, Հայ եկեղեցի, Հայոց եկեղեցի:Արևելյան ուղղափառ եկեղեցիներից է, հայ ժողովրդի ազգային եկեղեցին:Պաշտոնապես հիմնադրվել է 301-ին, Հայոց Տրդատ Գ թագավորի օրոք՝ քրիստոնեությունը Մեծ Հայքի թագավորության պետական կրոն հռչակելով:Կենտրոնը ՀՀ Վաղարշապատ քաղաքի Ս Էջմիածնի վանքն է՝ Մայր աթոռ Ս Էջմիածինը:Ամենայն հայոց կաթողիկոսն է ՆՍՕՏՏ Գարեգին Բ Ներսիսյանը (1999-ից): Ծայրագույն պատրիարք, սրբազնագույն կաթողիկոս Ամենայն հայոց՝ ՆՍՕՏՏ Գարեգին Բ Ներսիսյան:Ծնվել է 1951-ին, Ոսկեհատ գյուղում (ՀՀ Արմավիրի Մարզ):Վարդապետ է ձեռնադրվել 1972-ին, եպիսկոպոս՝ 1983-ին, կաթողիկոս է ընտրվել 1999-ի հոկտեմբերի 27-ին, օծվել՝ 1999-ի նոյեմբերի 4-ին:

  25. Հայ Եկեղեց&#1387

    in Religion

    Posted

    И так:

    Бладодаря, самой светлой голове форума, т.е. голове Кармира (он же Карен) мне только что удалось наконец-то начать тему, как я и обещала :flower:

×
×
  • Create New...