Էդգար Բաղդասարյանն արվեստի ու իրականութ&

[Karmir]

«ՄԻ ՄԱՐԴՈՒ ԽՈՍՔ, ՈՐՆ ԱՐԴԵՆ ՃԱՄՊՐՈՒԿՆԵՐԸ ՀԱՎԱՔԵԼ Է»

«Իրավունք» №10 Փետրվար 2006 թ. http://www.iravunk.com/arm/2006/01/c1001.html

2005թ. ամռանը «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնի շրջանակներում «Արմենիա ֆիլմ ստուդիոս»-ի տնօրեն, կինոռեժիսոր Էդգար Բաղդասարյանի «Մարիամ» ֆիլմը եւս ցուցադրվեց: Կինոաշխարհի վերջին դասական Աբաս Քիառոսթամին խոստովանեց, որ «Մարիամ»-ը իր երբեւէ տեսած լավագույն ֆիլմերից մեկն է: Անցել է կես տարի: Իսկ ի՞նչ ճակատագիր ունեցավ ֆիլմը: Ահա այս հարցով սկսեցինք մեր զրույցը ԷԴԳԱՐ ԲԱՂԴԱՍԱՐՅԱՆԻ հետ:

-Քիառոսթամիին մի կողմ դնենք... Նա հայ չէ, ուստի նրա համար հեշտ է գովել որեւէ հայի ֆիլմ: Հային է դժվար հայի ֆիլմի մասին խոսել, դա գոնե մենք լավ գիտենք: Բայց որ ֆիլմ արտադրող ստուդիայի տնօրենն է ասում. «Մենք «ցցուն» ֆիլմեր չունենք պետական մրցանակի ներկայացնելու» ,- դա սկզբից ծիծաղելի է, իսկ հետո բավականին հետեւությունների առիթ է տալիս: Ես միամտաբար հավատում էի, որ ինքը ֆիլմը ամեն ինչ իր մասին ասում է: Սակայն այսօրվա մեր կինոաշխարհում ինչ չափանիշ ասես կա բացի գեղարվեստականից: Կարեւորվում է ինքնագովազդով զբաղվելը, լավ սեփական PR անելը, լավ տաղանդի իմիտացիա անելը, քաղաքական, սոցիալական կապիտալ կուտակելը, անհրաժեշտ ծանոթություններ ձեռք բերելը... Ի՞նչ արվեստի մասին է խոսքը:

Ընդհանրապես, կինոաշխարհում, ինչպես նաեւ արվեստի մնացած ոլորտներում ծանր պայքար է, եւ հոգեւոր դեգրադացիան կրիտիկական չափերի է հասնում: Իսկ եթե չկա «հոգեւոր կորիզը», ընդհանրապես չկա արվեստի առարկա: Ունենալով ոչ կոմերցիոն ռեժիսորի համբավ՝ այդ տեսակի մշակութայի ն իրականությունը ինձ լավատեսություն չի ներշնչում: Այսօր պետք է ոչ թե թերապեւտիկ, այլ կտրուկ վիրաբուժական միջամտություն: Բնավ պարտադիր չէ միլիոններ ծախսել արվեստ ստեղծելու համար: Դա ընդհանրապես նյութական համարժեք չունի:

-Ձեր «Սուրբ ծեսերի երկիր» ֆիլմը եւս չի ցուցադրվում:

-Ցավոք, ես իմ ֆիլմերին խորթ հոր նման եմ վերաբերվում. բերում եմ լույս աշխարհ եւ, լոռեցու լեզվով ասված, բրախում: Որովհետեւ չնկարված ֆիլմերը միշտ ավելի շատ ուշադրություն են պահանջում: Բայց իմ մեջ շոկ է առաջացնում ուրիշների լռությունը: Փաստորեն բոլորին ձեռնտու է, որ «Սուրբ ծեսերի երկիր»-ի նման ֆիլմը մինչեւ այսօր ունենա մեկ պատճեն, որն էլ ընկած է ինչ-որ խանութում:

«ՄԵՐ ԱԶԳԻՆ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏ Է ՍԱԽԱՐՈՎ»

-Իսկ ի՞նչ նոր նախագծեր ունեք:

-Շատ ծանր հարց է: Ծրագրեր շատ կան, բայց... Ես արտագաղթելու շեմին եմ կանգնած: Իմ մեջ պանդխտության գեն չունեմ եւ միշտ մտածում էի, թե ինչ պետք է լինի, որ երկիրս լքեմ, անգամ այն մութ տարիներին, երբ վառարանի կողքին նստած, ճրագի տակ գիրք էի կարդում: Իմ երեխայի մեջ ես այլ իդեալներ եմ սերմանում, այլ աշխարհայացք ձեւավորում, մինչդեռ դրսում նա շփվում է հակառակ երեւույթների հետ: Այդ բախումը կարող է շիզոֆրենիայի բերել: Այսօր հասունացել է հեռանալու գաղափարը, քանզի այսօր մեր երկրում ես ինձ զգում եմ, ինչպես հոգեւոր գետտոյում: Ես երեւի թե խանգարում եմ՝ ընդհանուր ֆոնն եմ փչացնում: Տեսնելով, թե ինչ մթնոլորտ է մեր երկրում տիրում, չեմ կարողանում պատկերացնել, թե ինչպես կարելի է երեխա դաստիարակել: Երկիր, որտեղ միակ արժեքը փողն է դարձել: Հավատացնում եմ, որ նման հասարակարգն ապագա չունի: Նման հոգեւոր դեգրադացիայից հետո չգիտենք, թե մեզ հետ ինչ է կատարվելու: Կլինենք կուշտ, մաքուր, մեր վրայից լավ օծանելիքի հոտ կբուրի, բայց կլինենք դատարկ, մեզանից ոչինչ չներկայացնող մի բան: Ամեն ինչ արվում է այդ նպատակով. իշխանությանը ձեռնտու չէ ազատ արվեստագետներ ունենալը: Ավելին, իշխանությունն իր կողքին հավաքում է արվեստագետների, որոնք կարող են վաճառվել՝ մեկը 10 դոլարով, մյուսը՝ 100, երրորդը՝ 1000... Այդ տեսակ «պուտանկաների» են մեր իշխանավորները սիրում եւ իրենց կողքին պահում: Եվ Հայաստանում մտավորականության մեջ վաճառվողների քանակը այսօր կարող է մրցել Մոսկվայի Տվերսկոյ փողոցում կանգնած կանանց քանակի հետ: Որպեսզի մենք սկսենք մեզ հարգել, մեր ազգին անհրաժեշտ է մի Սախարով: Մարդ, որն ունի համոզմունք եւ հանուն դրա պատրաստ է հրաժարվելու ամեն ինչից: Փող կուտակելը չի կարող համոզմունք լինել, կաշառակերությունը չի կարող համոզմունք լինել, կոնֆորմիզմը չի կարող համոզմունք լինել, վարպետորեն քծնանքը չի կարող համոզմունք լինել:

ՑԱՎՈՔ, ՍԽԱԼՎՈՒՄ Է ՄԻԱՅՆ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԸ

- Ի՞նչ մակարդակի է մեր հեռուսատահաղորդումների ռեժիսուրան:

-Ինչպես կարելի է խոսել մի բանի մասին, որը գոյություն չունի: Հեռուստատեսային ռեժիսուրա... Աջ ու ձախ տաղանդի իմիտացիա է: Ինչքան աղբ կա, ջրի երես է դուրս եկել: Այբուբենը չիմացողը կարո՞ղ է գիրք գրել: Նույնը մեր հեռուստահաղորդումների վիճակն է: Միակ ալիքը, որտեղ բնական ու անմշակ ռեժիսուրա կա, ԱԼՄ հեռուստաընկերությունն է, որը հոյակապ արտահայտում է մեր ազգի դեգրադացիայի աստիճանը: ԱԼՄ-ն հեռուստադիտողի նյարդը շոշափել է. բոլորն այդ ալիքը նայում են, իսկ ղեկավարն իր քաղաքական կարիերան է կառուցում՝ հույս է վաճառում: Դա էլ տարբերակ է, եւ չէի ասի՝ ամենաանբարոյականն է (անբարոյականության վարկանիշում մեջտեղն է): Համլետ Ղուշչյանը սկսեց այդ հույս վաճառելն ու միսիա ներկայացնելը՝ ժողովրդի անունից խոսելը: Եթե նկատել եք, այդպիսիները միշտ գործածում են ժողովուրդ բառը: Երբ հարցնում ես նրանց կարծիքը, պատասխանում են՝ իմ կարծիքը ժողովրդի կարծիքն է: Դա խելագարության աստիճանն է:

ՄԻԱԺԱՄԱՆԱԿ ՍԵՎ «ԻԿՐԱ» ԵՎ ԿՂԿՂԱՆՔ

-Իսկ հայկական երաժշտական տեսահոլովակները հավանո՞ւմ եք:

-Նույնպես թեմա է, որտեղ խոսելու նյութ չկա: Անշուշտ, կան շնորհալիներ, բայց նման չնչին բյուջեով դժվար է աշխատելը: Եթե ցանկանում եք «Հենեսի» կոնյակ խմել եւ վճարել 500 դրամ, Դուք չեք կարող «Հենեսի» կոնյակ խմել: «Հենեսի» կոնյակի մեկ գավաթի համար պետք է վճարել 50 հազար դրամ: Մեր շուկան բավական սահմանափակ է, արդյունքում ունենք այն, ինչը ունենք: Իսկ այս երաժշտական մրցանակաբաշխությունները...Ամենուր ապաշնորհություն, ծանոթություն... Մեր երգիչների 99 տոկոսը աղբ է երգում՝ «Գիշեր է, դու չկաս, աչքս բացեի քեզ տեսնեի...» Պարզապես զզվելի է: Բայց պարզ եւ հասկանալի է, թե նման աղջիկները ինչպես են եթերում հայտնվում կամ տեսահոլովակներ նկարահանում: Ինձ առաջարկել են տեսահոլովակներ նկարահանել, բայց նման երգերը լսելուց հետո ցանկություն է առաջանում ժավելով կամ սպիրտով ականջներս լվանալ: Եթե մեր «տարվա լավագույն երգիչը», իմ կարծիքով, ընդհանրապես երգիչ չէ, էլ ինչի՞ մասին ենք խոսում: Մենք այսօր երգիչ ենք ասում նրան, ով երգել գիտի, ու դրանով ուրախանում ենք:

-Իսկ դիտեցի՞ք Ռուսաստանում Հայաստանի տարվա բացման միջոցառումը:

-Միշել Լեգրանի կատարումից եւ Շառլ Ազնավուրի անունը տալուց հետո այդ զզվելի ԿՎՆ-ը ոչ թե վիրավորական էր, այլ մեզ անպատվել էր նշանակում: Որպես հայ մարդու՝ իմ արժանապավությունը ոտնահարվեց: Այդ համերգի ամենալավ ցուցանիշը Վ. Պուտինի դեմքն էր, որին մոտավորապես գրված էր՝ երբ է այս միջոցառումն ավարտվելու, որ այստեղից փախչեմ: Դա խոսում է այն մասին, որ նմանատիպ կառավարական միջոցառումներն արվում են ինչ-որ մեկի ճաշակով, որը չունի մտածողության մասշտաբ: Միայն մեր երկրում է, որ սեւ «իկրան» եւ կղկղանքը կարող են դնել մեկ ափսեի մեջ ու նաեւ մատուցել: Կան լուրջ մտավորականներ, բայց վերջիններիս նման միջոցառումներին մոտիկ չեն թողնում:

«ՊՈՒՏԱՆԿԱՆԵՐԻ» ՀԵՏ ՀԵՌՈՒ ԳՆԱԼ ՉԵՆ ԿԱՐՈՂ»

-Հետեւո՞ւմ եք, թե ինչ է կատարվում կրթական համակարգում:

-Շփվում եմ ուսանողների հետ եւ տեսնում, որ նման են իրենց դասախոսներին, որոնք նկարահանման հրապարակում չեն կարողանում երկու նախադասություն բնական ասել: Գալիս են ու ասմունքում:

-Ինչո՞ւ Դուք չեք դասավանդում:

-Ինձ չեն թողնի, որովհետեւ իմ կարծիքով ամբողջ ուսուցման մեթոդոլոգիան 100% -ով պետք է փոխվի, որ դերասանները չգան նկարահանման հրապարակ եւ ասմունքեն, որ դերասանին սովորեցնեն «ասել», այլ ոչ թե «ցույց տալ»: Այստեղից է գալիս ամբողջ դերասանական խոտանը կինոյում: Ո՞վ է այդ մասին մտածում: Հերթով փոխվող մշակույթի նախարարնե՞րը: Հավատացնում եմ, որ նրանք ոչ թե չգիտեն ինչ է մշակութային ստրատեգիան, այլ չեն կարող նաեւ բացատրել՝ ինչով է արվեստը տարբերվում մշակույթից: Եթե բացատրեն, հրապարակայնորեն ներողություն կխնդրեմ:

-Իսկ պե՞տք է մեզ մշակույթի նախարար կամ նախարարություն:

- Վստահ չեմ: Ռազմածովային նախարարություն չունենք, որովհետեւ ծով չունենք: Կուլտուրա էլ չունենք, մեր ինչի՞ն է պետք նախարարություն: Ճիշտ կլինի այն վերանվանել «Մասսայական կուլտուրայի նախարարություն» եւ Տիգրան Կարապետյանին նշանակել նախարար՝ իբրեւ մասսայական կուլտուրայի մեծ մասնագետի:

Այսօր շատ է խոսվում սեռական փոքրամասնությունների իրավունքների պաշտպանության մասին: Ամեն դեպքում Եվրոպան պարտադրում է դա, իսկ ո՞վ է մշակութային փոքրամասնությունների իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվելու: Միթե՞ սեռական փոքրամասնության չափ էլ չկանք: Ո՞վ ինձ կպաշտպանի ինձ վրա թափվող մշակութային աղբից:

-Դուք խոսում եք իրավունքների ոտնահարումից, բայց չէ՞ որ մենք ունենք մարդու իրավունքների պաշտպան:

-Ես չեմ հավատում ոչ մի ինստիտուտի: Բոլորը կաշառված են, որպեսզի իշխանության համար խնդիր չստեղծեն: Եվ իշխանությունները պետք է հասկանան, որ «պուտանկաների» հետ հեռու գնալ չեն կարող, վերջիններս վաղը եկող իշխանության կողմը կանցնեն: Մենք չունենք հոգեւոր բարձրության վրա գտնվող արվեստ, իսկ դա նշանակում է, որ ազգ չենք, ցեղախումբ ենք, որը երեւում է մեքենա վարելուց մինչեւ մեր դեմքի արտահայտությունը: Մի ռուս մտավորականի հարցրին՝ բա ժողովրդի կարծի՞քը, ասաց՝ ես թքած ունեմ ժողովրդի կարծիքի վրա, ինձ հետաքրքրում է անհատի կարծիքը: Մենք այսօր չունենք անհատներ: Եվ ժամանակն է խոստովանելու մեր հարմարվողականության մասին: Հարմարվողականություն, որը պատվավոր բան է համարվում: Նման ենք սիֆիլիսով կամ բորոտով հիվանդի, որը լավ գրիմավորվել է:

Իսկ ի՞նչ է մտածում այդ մասին Հայ Առաքելական Եկեղեցին... Ես չեմ լսում... Չնայած արտահայտվելու ճիշտ ժամանակն է... Գոնե մեկ անգամ... Գոնե ձեւի համար: Դրա համար էլ կամաց-կամաց նմանվում է Հայ Առաքելական նախարարության եւ խոսում է միայն աղանդների շատանալուց: Ես կզարմանայի, որ չավելանար: Եթե ես չլողանամ, ինձ վրա շատ ոջիլներ կհավաքվեն: Մարմինդ լվա՝ ոջիլները կփախչեն: Մենք քրիստոնեությունն ընդունած առաջին ազգն ենք, բայց այդպես էլ քրիստոնյա չդարձանք:

Ի դեպ, այս հարցազրույցը նման է մի մարդու խոսքի, որն արդեն ճամպրուկները հավաքել է:

Զրուցեց ԱՐԳԻՆԵ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԸ