Военная летопись армянского народа

yegdav · August 26, 2008

Про то, что "ари" на самом деле просто совершившие походи с Армянского Нагорая на Восток армяне, говорит столько многие и разнообразных фактов, что просто трудно их здесь передать. Но все таки попробую это сделать, по ходу группируя факты.
Арийские походы специалисты ставят меж 2000-1600 годов д.н.э. При том Ари были не какими то отсталыми кочевниками, какими были например монголы, завоевавшие Китай. Наоборот, именно Ари имели настолько развитую цивилизацию, что передали его покоренным странам и в многом дали импульс их развитию. Не один другой народ региона того времени по совокупности своих данных не может претендовать на того, чтоб утверждать Ари в качестве своих предков более чем армяне. И наоборот, настолько много доказательств говорят в пользу того, что это были именно армяне, что вопрос можно считать окончательно решенным. Так
• Ари были искусными КОЛЕСНИЧИМИ. Для этого нужна иметь развитую металургию. В степи Средней Азии его не было, на территории нынешней Персии – тоже. Наоборот, археологи, проводившие раскопки на территории Армянского Нагорая, нашли ряд металаплавителных центров (Например в Мецаморе), где уже в начале 2-ого тысячелетия в широком масштабе плавили металл. Больше того, именно Армянское Нагорие, а не соседние страны, имеет богатые запаси железо, которые, и это доказала археология, были начаты перерабатываться уже в 3-ем тысячелетии.
• Ари имели богатые знания в области АСТРОЛОГИ. Именно они внесли в оборот 12 знаков зодиака (не путать с китайским календарем). И опять в степи Средней Азии его не было, на территории нынешней Персии – тоже. Наоборот, археологи, проводившие раскопки на территории Армянского Нагорая, нашли ряд "центров астрономии" наподобие Британского Стоунхенджа. И что интересно, это заметили все мыровие следователи: "Стоунхендж"-и распространяются в "солнечном виде", то есть в эпицентре их очень много, а на перифериях наоборот, их мало. Так вот, эпицентр стоунхеджов попадает именно на Армянское Нагорие. Само название "Стоунхендж", который в переводе означает "Каменный Хендж", в армянском языке имеет своего аналога в виде "Карахундж" – буквально…"Каменный Хендж": Уже доказано, что в армянских "Карахундж"/"Стоунхендж"-ах проводились астрологические исследования уже как минимум в 3-ем тысячелетии д.н.э. Кстати, в этом плане замечено еше и то интересное обстоятельство, что весь "комплект" 12-и зодиак присутствует только в культуре и в фауне Армянского Нагория. Не одна другая страна В КОМПЛЕКСЕ не имеет Овна, Козерога, Тельца, Льва (очень распространены в на Армянской Нагории, а лва тогда тоже было), а также Водолея (на Армянской Нагории культ воды было очень в почете), Стрельца (Бог армян того времени, Айк, имеет образ стрельца. Кстати, имя последнего, Орион, на деле имеет вид Ариан). Итак, если бы Ари принадлежали "китайской культуре", в знаках зодиака должны были быть например Дракон или Тигр, если к Средноазиатической, то верблюда, если к Египетской, то Кота или Крокодила.
• Самоназвание Ари, слово "АРи". Не один народ в мире не тогда, не сейчас, не может больше претендовать на это слово, чем АРмяне. Более того, не в одном языке слово "АРи" не имеет ТАКОГО ПОЧЕТА ("АРи"="смелый", "АРи" ="мужское начало", "КаджАРи"="отважный", "АР"="мужчина", "АРтакарг"="супер" и тд), не в одном языке мира нет СТОЛЬКО МЕСТОИМЕНИИ с "АР"-ом (АРАРат, святая гора армян, АРагац, АРгейос, АРАРатское царство, провинции Великог Айка АРАРат, Арцах, уезда АРк, АРтаз, АРагацотн, города АРмавир, АРташат, АРабкир, АРдаган, АРдвин, АРеш, АРчеш, АРзрум, АРцап, реки АРакс, Арацани, крепость АРтагерс и тд) и не в одном языке мира нет столько личних имен с "АР"-ом (Армен, Арман, Артак, Арам, Аргам, Ара, Арташес и тд).
• Первые карали Ариев, имена которых сохранены в Авесте имеют явно армянские имена. Так. Айомарт (в переводе означает просто "АЙ март", "человек Армянин"), Айосинга (в переводе означает просто "Сын Айа" сын предыдущего), Аждаа (по армянски в переводе означает "Великан"), Тиран-Тарон (/Траетаона/, Тиран и Тарон типично армянские имена), Манучар (опять типично армянское имя), Назар (то же), Аршасп ("Аршам", типично армянское имя).
• А теперь в комплексе всего этого рассмотрим конкретно походы Ари, которые своей отправной точкой имели Армянское Нагорие. Все слаживается и так точно находит свое место, как механизм часов. Итак:
По моим исследованиям арийские походы произошли именно в 1700-ом году... До этого, в 1725-ом году произошло поход hайк(сос)ов и завоевание Египта. Это цифра кажется вне сомнении... В лучшем случае можно предложить 1710 год, но это принципиально нечего не меняет...
Почему 1700-ый именно год. К этому я пришел анализируя сложившую политическую ситуацию региона. Именно тога, не раньше и не пожже все могло произойти… Именно тогда
1. Египет вышел из арены
2. Сирийские города-государства после нашествия hамураппи перестали из себя чего-то представлять,
3. Крайнее слаб был Элам, которое возвысится лишь пожже, то же можно сказать про Хетти.
4. Ассирия была раздеваема борьбой за власть и тоже была крайне ослаблено...

Кстати, именно в последнем случае мы имеем прямое доказательство – по словам клинописей именно в 1700-ом году в Асирии закончился борьба за власть, что без сомнение можно объяснить завоеванием ари. Более того, по сведениям арабских источников (Масуди) армяне победили ассирийского царя Арсиса (кажется имеется ввиду Адаси, который процарствовал меньше года и именно в 1700-ом), после чего 20 короля Ассирии в течении 273 года подчинялись армянам и платили дань...

Итак в арсенале моих доказательств "за 1700 год"
1. Египта нет – вряд ли в эпоху ее могущества армяне могли бы осуществить столь широкие завоевания,
2. Нет также и сильного Вавилона hамураппи - вряд ли в эпоху ее могущества армяне могли бы осуществить столь широкие завоевании,
3. Сильного Ассирии конца первой половины 18-ого века тоже нет - вряд ли в эпоху ее могущества армяне могли бы осуществить столь широкие завоевания
Итог – походы не могли состоять раньше 1750-1710 годов
4. Элама нет, а также нету Хетти
Итог – походы не могли состоять пожже 1650, не говоря уже про 1600 когда вазвисилась и Хетти, и касситская Вавилония.

Вывод – остается промежуток времени меж 1710-1650. Принимая в внимание доказательства, связанные с Ассирией, можно с очень большой долей уверенности утверждать, что походы были именно в 1700-ом году!

Ну как, все это в комплексе не убедительна??. Вы привыкли до сих пор читать и слышать, ведь все это, достижение нынешней армянской исторической мысли, а с ним всемирные историки не хорошо знакомы а в Интернете этого вообще нет.

3. про hайксосов. В первых и впрямь правильнее вид "hайксос", как их называли например египтяне, а не "гайксос", какой вид получил имя на русском, так как русский не имеет буквы "h". Например те же французы сохранили вид "hайксос". Итак, считая доказанным вид "hайксос", переходим дальше. В слове "hайксос" концовка "сос" явно греческое добавление, которое прикрепилась в результате старании элленизированного Манефона, Иосифа Флавии и Евсебии Кесарийского (основные источники о hайксосах). Когда убираем и "сос", остается изначальный вид слова "hайк". Армяне себя называют "hай". В древнем армянском множественное число передувалась буквой "к". Итак, армяне, которые вошли в Египет, именовали себя "hайк", то есть "армяне"… , которое потом стало "hайксос", а русские переделали его в "гайксос". Кроме того
• В пантеоне "hайк"-ов ведущее место имел бог грозы и его жена Анаит. Богиня Анаит есть главная богиня армянского пантеона, а "бог грозы" есть армянский бог войны Вааг, который считался властелином грозы.
• После завоевания Египта "hайк"-и основали новую столицу, которое сначала назвали "hай-ару", а потом "Аварис". Эти два имена имеют простое объяснение в армянском языке. Так "hай-ару" просто означает "мужчина армянин" (так-как изначально в этом городе, который по сути был просторным военным лагерем жили только армянские войны-мужчини). "Аварис" же означает буквально "Моя добыча", так как именно этот город "hайк"-и весьма основательно, после разгрома Египта, могли считать своей добычей,
• Правящая династия "hайк"-ов в источниках называется "hекаказут" (С. Галямов "Башкорды от Гильгамеша до Заратуштры", Уфа 1999), что не что иное, как название одной из ветви царского рода Аратти того времени "hайказуни" и на деле имеет вид "hайказут" ("зут" имеет уменьшительное значение в армянском и символизирует то, что "hайказут"-и есть "малые братья" правящего дома "hайказуни"),
• "hайк"-и ввели в Египет 12 зодиаков календаря, математику, астрономию, металлургию, они были первоклассными колесничими и вообще в всем были похожи на Ари, так что их "доказательная база" можно применять и по отношении к "hайк"-ам.
• "hайк"-и были не кто иные, как "hурри". Слово "хурии" на самом дле означает просто армянин. Не спешите возразить, друзья, а попытайся следить за логикой...

Шаг 1 - На деле неправильно их называть "хурии". Правильное название этого этноса "hури", потому что на деле их так НЕ называли (как и правильное название не "Хети", а "hети" ). Все дело в том, что русский язык не имеет буквы "h" и вместе него Дьяконов и другие употребили "х" - не дав себя труда объяснить как на деле звучит имя... Под влиянием же их авторитета все (а вдобавок и русскоязычным нечего другого и не осталось) стали употребить форму "хурри"... В противовес этому, в языках, которые имеют букву "h", имя этноса передается как "hури" - см. например - Contenau G. «La Civilisation des Hittites et Hurrites du Mitannii», Paris 1948...

Шаг 2 - уже выясненная "hури" на деле пишется как "hари" - ведь в клинописи повсеместно употребление "у" в месте "а" - смотри например то же "Арарат", которое когда-то читалась как "Урурат"...

Шаг 3 - уже выяснение "hари" не кто иные, как возвратившие/изгнанные из Египта потомки hайк(сос)-ов. Это считается несомненно (например смотры Helck 1983. Wolfgang Helck. Historisch-Biographische Texte der 2. Zwischenzeit und Neue Texte er 18. Dynastie. Wiesbaden.)... hайк(сос)ы вернулись из Египта тогда, когда Арийская империя уже фактически решалась. На востоке местные правители стали именовать себе и свой народ "hндари"... И чтобы как-то обособить себя, отступавшие из Египта hайк(сос)и (hау=к (множественное число = русскому "и"), а "сос" лишь греческое добавление) стали называть себя - обратите внимание "hари" - то есть "hау-ари"- hаукакан (армянским) ари, в противовес скажем тех же "hндари"- индийским ари... А "hари", как и кстати "Ари" и "hайк"-и были солнцепоклонниками, в отличие от луннопоклонников семитов. В пантеоне "hари" ведшее место занимает бог "Индра", которое, если читат не как в санскрите, а как обычно, получает вид "Ардни", который есть одно из имен верховного бога армян того времени "hайк"-а. Более того, имя изгнанного из Египта последнего король династии "hайказут"-ов передаетса в виде "Керта", в то время, как имя основанного "hари" государства Митани передается как Кирта. Как видите, разница только в одной букве, что в свете комплекса сказанного дает полное прво утверждать, что это один и тот же человек. Кстати, и второе имя "Митани" (которое от слово "мат"-страна, родина) –Нахариа, которое до сих про понимается в смысле "меж двух рек", на самом деле это значение получило пожже. А изначально его имя было просто "Нах Ариа", что по армянский означает "место где Ари были впервые", то есть, поскольку начавший поход на Египет прошелся по этой территории и естественно, "Ари прежде всего были там, а потом лишь в Египте", они назвали эту страну так. Лишь пожже это имя стало собственным, потом стало синонимом понятия "Меж двух рек", а пожже было заменено словом "Митани", как благодарные "hайк"-и, уже назвавшие себя "hари" называли свою страну-родину, благополучно будучи избавлены от египетских опасностей.
• В династии Айказутов подряд армянские имена. Смотрите (в скобках даю международно-принятие названия)
1.Сасун (Сасы) – типично армянское имя, есть даже целый область Сасун в Тароне
2. Акубер – (Иакубер) – буквально означает "отец hакоба", а hакоба есть армянское имя. Например моя фамилия hакобЯН,
3. Оhане Великолепный (Иане Иана) - "Оhан" типичное древнее армянское имя, сравнимое с поздним Ованесом, а "Иана" есть не что иное, как армянское слово "hИАНАли", что означает Великолепный,
4. остальные короля, 2 "hакоба", а далее уже ваш знакомый из вышеприведенного - Кирта, имя которое сроден с древним армянским именем "Кирнак".

Լիոն ջան, մի քիչ համը հանում ես՝ Հակոբ, Օհան անուններն ունեն հրեական ծագում.

("АРи"="смелый", "АРи" ="мужское начало", "КаджАРи"="отважный", "АР"="мужчина", "АРтакарг"="супер" и тд),

Արտա-կարգ ոչ թե ար-տակարգ, այսինքն կարգից, ընդունված ձևից կամ չափից դուրս:

Ես հասկանում եմ քո ձգտումը գտնել մեր արմատները շատ հեռու անցյալում, բայց դա չպետք է դուրս գա խելամտության սահմաններից, այլապես դու կնմանվես մեր հարևան երկրի "գիտնական-պատմաբաններին", որոնք իրենց ծագումը կապում են Շումերի հետ.

Lion · September 14, 2008

Լիոն ջան, մի քիչ համը հանում ես՝ Հակոբ, Օհան անուններն ունեն հրեական ծագում.

Евреи отчасти имеют армянские корни.

Արտա-կարգ ոչ թե ար-տակարգ, այսինքն կարգից, ընդունված ձևից կամ չափից դուրս:

АРГЕН-тина, а не АР-гентина

Ես հասկանում եմ քո ձգտումը գտնել մեր արմատները շատ հեռու անցյալում, բայց դա չպետք է դուրս գա խելամտության սահմաններից, այլապես դու կնմանվես մեր հարևան երկրի "գիտնական-պատմաբաններին", որոնք իրենց ծագումը կապում են Շումերի հետ.

Я имею ответ для каждого своего слова...

Lion · October 3, 2008

Привет!

Друзья! Вышли в свет очередные тома Военной летописи -

Книга тридцатьчетвертая (1097-1104)

Книга тридцатьпятая (1104-1118)

Книга тридцатьшестая (1118-1137)

Книга тридцатьседьмая (1137-1168)

Книга тридцатьвосьмая (1168-1198)

Книга тридцатьдевятая (1198-1220)

В книгах нашло свое отражение крайне богатая военно-политическими событиями и очень интересная эпоха, эпоха, которая была начата с Первым крестовым походом. “Крестовые походы представляют собой одну из самых ярких страниц средневековой истории. Это, пожалуй, единственная в своем роде авантюра, не похожая ни на миграцию, ни на колонизацию, в которой участвовали добровольцы со всех уголков Европы, оторванные от ресурсов и лишенные всякой центральной организации. Каждый из этих людей сыграл свою роль в удивительном спектакле и наша задача — понять, что они собой представляли.” “Не один народ в мире более не помог крестаносцам, чем армяне, которые помагали для воинов креста войско, оружие, лошади и провиант”,- справедливо давая дань уважения армянам, пожже об этой эпохе вспомнит Папа Римский Григори XIII…

В книгах отражены также весь спектор военно-политических отнашении уже действуюших или только созданных селджукских эмиратов с армянскими и латинскими государственними образаваниями, с Византией и друг с другом… По сути читателью представляетса редкая возможность в полном виде и с всеми известными подробностями лицезреть эвалюцию одних из важных эпох в истории человечевства, эпоха, которая в таком полном виде до сих пор некогда не была представлена… Естественно не были лишены внимания также воины армянский “военных государств”, благадаря который на широком участке своей исторической родины армяне стали прожывать отнасительно спокойно.

В книгах отражены также союзнические воины армянский солдат – их участие в бытвах в составе армии Византии, крестаносцев, Фатимидского эмирата и тд…

Особое место представлена освобадительным воинам на територии Армении, которая возоглавляла Картлинское царство и в которых широкое участие приняли армянские солдаты и княжеские рода – Закаряни, Орбеляни, Арцруни, Ахбакяни и тд…

Книги могут быть особенно полезны тем из читателей, которые ставят целью в систематизированном виде лицезреть даннуя эпоху, которая, по причине своего крайнего богатсва историческими событиями, до сих пор не нахадила полного отражения в трудах специалистов…

Многое можно было добавить: можно было вспомнить оставашимся неизвестними имена многих славных князей (чего только стоять упаминание о Микаеле Каркареци и его сыне Костантине), можно было говарить о храбром участие армян в бытвах на стороне крестаносцйев (например мало кто знает об Апласате Мамиконяне) и наконец можно было изложить историю армян в составе армии Фатимидского эмирата (где их число достигало 10.000), но… в этом посту об этом столько Остальное скажу в других постах…

Друзя!

Как и прежде – книги представлени

- в книжном магазине на улице Маштоца (бывший “Букинист”),

- в книжных магазинах на площаде Республика,

- в книжном магазине у медучилиша,

- в кнжнем магазине ЕрГУ, у главного входа.

Дорогие друзя, уже знаете, что я нахожусь в Ереване. Ереванцы могут послать мне маил по адресу [email protected], после чего они смогут получить книги и от автора, естественно с авторским автографом.

Книги доступны и для зарубежного читателя: Для этого желающие могут просто послать мне маил по адресу [email protected], после чего я по почте пришлю им желанные экземпляры.

Pandukht · October 11, 2008

Мгер Акопян

«Военная летопись армянского народа» /отрывок из Книги 24/.

Армянское царство Северных Багратуни, основой которого стало созданное еще в 782 году Ашотом, сыном Атрнерсе Багратуни, княжество, и в котором правила обновленная ветвь Северных Багратуни, в разное время и в разной мере включало в себя провинцию Тайк Великой Армении, северные гавары Высокой Армении, центральные и западные гавары провинции Гугарк, а также восточные гавары провинции Малая Армения, как и западную часть территории бывшего Иберского царства.

В нашей историографии (например, у Лео) это царство традиционно считалось исключительно грузинским и воспринималось, как одно из воплощений грузинской государственности. Более того, история этого царства, считавшегося грузинским, армянской историографией упорно не исследовалась. Его история никогда не рассматривалась в качестве составной части истории армянского народа, а упоминания о нем делались исключительно для подчеркивания его «грузинской принадлежности», и это в том случае, когда до ХI века грузинским в нем могло считаться разве только то, что из армян, составлявших подавляющее большинство его населения, некоторая часть была грузиноверами.

Более того, прекрасная на бумаге, но на практике неосуществимая, идея «дружбы народов», лежавшая в основании советской армянской историографии, породила масштабную, однако полностью несостоятельную и антинаучную теорию о «сотрудничестве армянского и грузинского царств» в ту эпоху. Но эта теория с точки зрения собственно исторической обоснованности просто смехотворна, поскольку в действительности… сотрудничали два армянских царства и какая-либо «грузинская» составляющая там попросту отсутствовала.

Важнейшими специфическими признаками государства вообще и средневекового государства в частности являются:

а) та территория, на которой располагается это государство,

б) тот народ, который населяет это государство,

в) тот правящий род, который властвует в этом государстве,

г) те официальные символы, которые приняты в этом государстве.

1) Артануджское царство находилось в Армении. Это настолько очевидный факт, что только историки, воспитанные на далеком от жизни понятии «дружбы народов» и ослепшие от его фальшивого блеска да провозгласившие «грузинской территорией» всю Северную Армению (Гугарк, Тайк, северо-восточные гавары Высокой Армении и Айрарата) грузинские шовинисты могут утверждать обратное. Для полной ясности отметим, что это царство включало в себя в основном армянские провинции Гугарк и Тайк, а также часть Высокой Армении.

2) Подавляющее большинство населения этого царства составляли армяне. Это тоже очевидный факт, поскольку об этом даже сейчас свидетельствуют отмеченные на всей указанной территории, несмотря на последствия турецких зверств, а также привнесенные грузинами официальные и неофициальные перекраивания и переименования, разбросанные хачкары, остатки монастырей и крепостей со всеми их характерными архитектурными и топонимическими особенностями. Кроме того, о севере Гугарка, как о северных рубежах Армении свидетельствуют и такие первоисточники, как Страбон, Мовсес Хоренаци, Павстос Бюзанд, Газар Парпеци, Анания Ширакаци и другие.

3) В Артануждском царстве правил, всей своей деятельностью являвшийся типично армянским, внесший колоссальный вклад в дело защиты Армении и интересов армян в духовной, светской и военной сферах, род Багратуни.

Этот очевидный факт был также проигнорирован.

Более того, грузинские шовинисты, забавно переписывая историю и попросту закрывая глаза на свидетельства армянских первоисточников, вместо этого принимая за основу собственные, в историческом аспекте полностью безосновательные легенды, силятся доказать, что правившие Артануджским царством Багратуни происходят непосредственно от еврейских предков, связи с основной ветвью Багратуни не имеют и какой-либо армянских дух в них напрочь отсутствует. Вот так.

Согласно первой легенде, которую нам передает Костантин Багрянородный, Багратуни Артануджского царства происходили от царя Израиля-Иудеи Давида (около 1012-972 д.н.э.) и переселились в Иберию в V веке. Однако курьезность этой легенды заключается в том, что нам с серьезным выражением лица доказывается, что за 500 лет (с V в. до эпохи, в которую жил Костантин Багрянородный – Х в.) в Иберии имели место быть всего… три поколения Багратуни.

Согласно второй легенде, которую передает «Картлис Цховреба», праотец Багратуни по имени Соломон был сыном некоего еврея, который имел родственные связи с братом святого Иосифа, Клеопой. Спустя 27 поколений после Клеопы, в VI веке, семеро сыновей Соломона явились к царице Ракель, правившей в гаваре Екегьяц и приняли крещение. После этого трое из семи братьев устанавливают семейственные связи с армянским царским домом, а остальные четверо утверждаются в северных гаварах Армении. Имеющая на первый взгляд более корректный вид легенда, в действительности, исторически также полностью несостоятельна, потому что род Багратуни (и отрицать это просто антинаучно) существовал в Армении гораздо раньше VI века. В свою очередь, не имеется каких-либо фактов о правившей в VI веке в гаваре Екегьяц царице Ракель, и здесь, очевидно, имело место осознанное или случайное искажение.

А теперь ознакомимся с армянским вариантом родословной Северных Багратуни.

Этот вариант в наиболее целостном виде сохранен у Вардана Аревелци, согласно которому «в это время (вторая половина VIII в. – М. А.) у исмаилитов (в Арабском халифате – М. А.) возникла большая смута. Армения получила передышку и армянские нахарары начали усиливаться в своих владениях. Предводитель исмаилитов (халиф – М. А.) передал грузинскую страну в управление Ашоту Патрицию (Ашот Багратуни (782-786 - князь князей, 786-826) – М. А.), сыну Атрнерсе (Атрнерсе Багратуни (782-786 – князь князей) – М. А.) внуку Васака (Васак Багратуни – М. А.) и правнуку Ашота (Ашот Слепой Багратуни (726-748) – М. А.). Тот, прибыв в Грузию, покорил ее, и, обратившись за помощью к Леону (Леон IV (775-780) – М. А.), от него получил звание куропалата».

В другом месте Вардан, выделяющийся своим непредвзятым взглядом на вещи, вновь возвращается к обсуждаемому вопросу: «Несколько слов скажем и о возникновении царей армянских и грузинских, происходивших от Багратуни. Как было сказано выше, от храброго Вардана (Вардан Храбрый Мамиконян (416-451) – М. А.) до Смбата Багратуни (Смбат Багратуни (693-726) – М. А.) свое назначение армянские князья получали случайным образом. Последнему наследовал сын Васака Ашот (Ашот Слепой Багратуни (726-748) – М. А.), который был ослеплен князьями Мамиконянами. У Ашота было два сына – Смбат (Смбат Багратуни (761-775) – М. А.) – предтеча армянских, и Васак (Васак Багратуни – М. А.) – предтеча грузинских царей. У Васака был сын по имени Атрнерсе (Атрнерсе Багратуни (782-786 – князь князей – М. А.). Вот от него и был рожден Ашот (Ашот Багратуни (782-786 – князь князей, 786-826 – М. А.), а от того, в свою очередь, Баграт (Баграт Багратуни (826-876) – М. А.), убитый впоследствии своим двоюродным братом, а ему унаследовал сын Давид (Давид Багратуни (876-881) – М. А.)…Вот такой была преемственнось грузинских царей».

Это два варианта родословной Северных Багратуни. Какой из них более правдоподобен, решать тебе, читатель…

По нашему мнению, сравнительный анализ этих вариантов, также как и систематизированный анализ имеющихся в наличии фактов и сведений приводит к одинаковому выводу: Северные Багратуни берут свое начало от Ашота Слепого Багратуни (726-748), то есть истина целиком и полностью дается в армянском варианте генеалогии.

Для полного представления ситуации добавим, что уже с начала VI века, имевшие и до этого огромное влияние в северных провинциях Армении Багратуни, еще более усилили свои позиции, а после ликвидации в 570 году Иберийского царства, обладая по наследству должностью эрисмтавара, до середины VIII века (второе восстание Армении (736-737)) фактически являлись полноправными хозяевами Грузии. Однако с 737 года Северные Багратуни теряют свое господство на территории Грузии, а их владения ограничиваются несколькими гаварами Гугарка. И только в 782 году, когда в северных гаварах Армении устанавливается власть потомков Васака Багратуни (сына Ашота Слепого Багратуни), обновленная ветвь Северных Багратуни вновь занимает позиции, утраченные после 737 года.

4) В 888-980 годах правители Артануджского царства носили титул «тагавор врац ев hайоц» (царь грузинский и армянский – Pandukht). Этот очевидный факт также был проигнорирован, и вместо этого на первый план была выдвинута только одна часть титула – «тагавор врац». Однако в действительности, как мы уже отмечали, в титуле правителей Артануджского царства присутствует также и упоминаемая второй, формулировка «тагавор hайоц». Что же должно было заставить правящих на территории Армении, считавших себя армянами и имевших подданными главным образом армян, Багратуни, не только провозглашать себя «тагавор врац», но также и отводить этой формулировке по отношению к «тагавор hайоц» в титуле первичное место?

Этот факт имеет примечательное объяснение:

- дело в том, что правители Артануджа провозгласили свое царство в 888 году. А до этого их главная ветвь – Анийские Багратуни уже носили титул «тагавор hайоц». В этих условиях, естественно, что стремившиеся к общеармянскому господству Багратуни не могли иметь двух «тагавор hайоц», тем более что Северная ветвь была более слабой и зависела от главной ветви – Анийских Багратуни;

- данной титульной формулировкой Северные Багратуни, серьезно боровшиеся за достижение господства на всей территории Грузии, создали «юридическую основу» этим своим претензиям;

- подобной формулировкой Северные Багратуни, не вступая в непосредственный конфликт с главной ветвью, в любом случае озвучивали свои требования также и на армянский престол. Как показала жизнь, это было не только теоретическим предположением, потому что начиная с 1044 года вплоть до конца ХVIII века, правивший в Картлии царский род в случае любого удобного предлога напоминал о своих претензиях в отношении общеармянского престола и стремился захватить территорию Армении.

Таким образом, по существу, не остается никаких аргументов считать Артануджское царство грузинским и, выдавливая его историю из общего контекста истории армянского народа, автоматически отказываться считать территорию этого царства составной частью Армении.

Однако, развивая этот тезис, не стоит и, следуя примеру грузинских националистов, впадать в противоположную крайность и провозглашать армянским политическим потомком Артануджского царства появившееся в дальнейшем царство Картлии.

История наполнена скользкими поворотами, и часто бывает сложно сказать, когда началось то или иное событие, которое впоследствии привело к значительным историческим переменам. Например, когда Римская империя превратилась в Византийскую, а Римское государство по своей сути стало греческим? Историки и поныне спорят, предлагая 330 (основание Константинополя), 395 (разделение Римской империи между сыновьями Феодосия Великого (379-394)) и 476 (низвержение с престола последнего римского императора Ромула Августа (475-476)) годы. Однако государства, как этнокультурные явления, не образуются закладкой одного города, искусственным разделением какой-либо страны или свержением с престола императора, не имеющего по существу сколь-нибудь реальной власти.

По нашему глубокому убеждению, так может возникнуть лишь административно-политическая единица, а государство, как этнокультурное явление, создается в течение десятилетий, если не веков. И с этой точки зрения, Византия образовалась в 476 году, когда существовавшая до этого Римская империя безвозвратно потеряла Италию. Начиная именно с этого времени, греческий элемент в Византии окончательно приобретает доминирующую роль по отношению к римскому; в последующие столетия империя римлян постепенно превратилась в империю греков, в которой римскими остались, пожалуй, только увядшие воспоминания прошлого да бессильные притязания. Обо всем этом можно долго спорить, однако цель наша в этом вопросе - вовсе не установление истины в последней инстанции. Мы всего лишь хотели на данном примере показать, что государства, как этнокультурные явления, возникают не вдруг.

С какой поры это армянское царство бесповоротно встало на путь превращения в грузинское, и каким был этот судьбоносный момент превращения? Для армянской истории это столь же важный вопрос, как для греческой вопрос о том, с какого момента государство римлян стало государством греков.

По нашему мнению, и в какой-то степени это покажется удивительным, гибель армянского духа царства Артануджа началось с одного из его наиболее крупных военно-политических завоеваний, т. е. с того момента, когда последнему удалось включить в свой состав Абхазское и Камбечан-Эретийское царства, а также подчинить себе Кахетинское княжество.

Но, в течение десятилетий, выявилось, что в этом объединенном государстве армяне, которые в основном являлись жителями Тайка и Гугарка, уже не составляют абсолютного большинства. И если они своей численностью пока еще могли сравниться с отдельно взятыми грузинами, абхазами или цанарами, то в случае совместного рассмотрения последних, неизбежно оставались в роли меньшинства. А в средние века грузин, абхазов и цанар с определенными оговорками можно было рассматривать, как одну религиозно-политическую совокупность, поскольку эти три нации, будучи очень близки друг другу по укладу жизни, исповедовали к тому же и одну веру – православие.

Причем от объединения в одном государстве удивительным образом выиграли только грузины, а армяне, абхазы и цанары понесли колоссальные потери. Перемены стали губительными особенно для абхазов и цанар, поскольку они, будучи одной веры с грузинами, обладая сходными с ними обычаями и укладом жизни, в течение буквально нескольких десятилетий практически полностью растворились в грузинском этносе, за счет своего крайнего ослабления генетически усилив его. Примечательно, что современники слабо догадывались о происходящих этнико-демографических процессах. Так, Матеос Урхаеци посла участвовавшего в Анийской битве 1021 года царя Картлии Георгия I-го (1014-1027), называет «врац ишхан» (грузинский князь), чуть позже – «абхазац ишхан», буквально несколькими строками ниже - вновь «врац ишхан», а царство Картлии он почти всегда называет «Абхазским царством». Точно также, Иоанн Сицилийский называет Георгия I-го «архонтом Абхазии», а Картлийское царство – «Абхазией». С этой точки зрения армяне Тайка, Гугарка и Высокой Армении держались крепко, и объясняется это тем, что их соседом было вначале сильное Анийское царство, а позднее сплошь заселенные армянами районы Византии. Помимо всего прочего и в религиозном аспекте армяне отличались от грузин и, следовательно, тяжелее ассимилировались. Вместе с тем, православие нашло определенное распространение и на этих армянских землях, вследствие чего многие армяне, постепенно теряя свой национальный облик, становясь грузиноверами и в итоге – грузинами, генетически усиливали грузинский этнос.

Это явление имеет и иное, историко-теоретическое содержание: в литературе множество чистокровных армян названо «грузинами». Так, князя Карадура, корнями происходящего от Мамиконянов, Липарита Храброго Орбеляна (1021-1058) Матеос Урхаеци называет «грузином». Таким же образом он характеризует и Григора Бакуряна, которого Анна (Комена - Pandukht) в «Алексиаде» прямо называет «армянин» и который, кстати, подписывался армянскими буквами. На этот интересный момент обратил внимание еще Николай Марр, а академик Г. Бартикян, обсуждая и справедливо объясняя указанный факт, отмечал: «В средние века о национальности судили, исходя из религиозных убеждений данного лица. Тот же Урхаеци множество чистокровных армян называет «hорром» (грек-византиец – Pandukht), конечно, имея в виду их греческое вероисповедание».

Возвращаясь к основной теме, попытаемся обобщить вышесказанное и отметить основные фазы этого явления политической трансформации, оставшейся полностью незамеченной современниками:

1) 978 г.

Наследником бездетного царя Давида II Великого (961-1000) становится его приемный сын - сын его троюродного (по отцу) брата Гургена (975-978, князь князей), внук Смбата (954-958) - другого сына Атрнерсе I-го (881-888, 888-923, царь), сын сестры последнего и бездетного царя Абхазии Феодосия III Слепого (976-978, 987-988), правитель Картлии Баграт I-ый (975-978 - правитель Картлии, 978-980 – правитель Картлии и царь Абхазии, 980-1014 – царь Картлии), который при активной поддержке Давида II Великого, а также части грузинских и абхазских князей, в 978 году провозглашается царем, становясь носителем титула царя Абхазского царства – «тагавор абхазац».

2) 980 г.

При активной поддержке Давида II Великого, а также грузинских и абхазских князей, Баграт I-ый берет под свою власть также и Картлию. Создаются - западная часть царства Иберии (прямо на запад от линии Мцхета - Аланские ворота) и Картлийское царство, включающее в себя Абхазию, а его царь наследует часть титула Артануджского царства – «тагавор врац», провозглашаясь теперь «тагавор абхазац ев врац». В результате, владевшее ранее территорией Картлии Артануджское царство, подобно Римской империи в 395 году, разделилось на две части: были образованы два царства - одно – по всем атрибутам армянское – в Артанудже, второе – по всем атрибутам грузинское – в Картлии. Причем последнее включало в себя также и территорию Абхазского царства. Однако при жизни Давида II Великого в конце Х века это не имело абсолютно никакого значения, поскольку Баграт I-ый был приемным сыном артануджского царя, и пока что слабое политически, царство Картлии находилось в сфере влияния Давида II Великого, под властью которого оказалась также и территория бывшего Абхазского царства.

3) 1000 г.

Давид II Великий умирает, территория его царства переходит к Византии, а титул «тагавор абхазац ев врац» – приемному сыну Баграту I-му, который становится носителем титула «тагавор абхазац, врац ев hайоц». Этим Артануджское царство, в лице нового носителя царского титула, де-юре объединялось с царством Картлии, однако, де-факто прекращало свое существование, потому что его территория становилась территорией Византии. Аналогичным образом после 476 года Западная Римская империя де-юре объединилась с Византией, поскольку единственным носителем титула римского цезаря оставался византийский император, однако де-факто прекратила свое существование, потому что его территория перешла государству, созданному предводителем римских наемников Одоакром (476-490), а с 490 года – царству остготов.

4) Первая четверть ХI века.

Потеряв часть земель, являвшихся родовым гнездом, существующее только де-юре Артануджское царство, стало приобретать грузинский облик, и уже не только в этническом аспекте. В отличие от прежних времен, когда большую часть территории последнего составляли армянские земли и только малую часть – грузинские, теперь, с точки зрения территориального охвата, в этом царстве стали преобладать грузинские, абхазские и цанарские земли, а армянские составляли лишь малую часть территории царства. В свою очередь, потеряв провинции, сплошь заселенные армянами – север Высокой Армении, западные гавары Тайка и Гугарка, «тагавор врац, абхазац ев hайоц» Баграт I-ый и его потомки фактически владели царством, большинство населения которого составляла грузинская и, почти полностью огрузиненная, абхазо-цанарская этносовокупность. Точно так де-юре Римская империя, а де-факто только Византия, после потери в 476 году Апеннинского полуострова, включала в свой состав территории, в основном населенные греками, в результате чего греческий элемент стал окончательно превалировать над римским, в этнокультурном плане создавая греческое государство, которое, вместе с тем, современниками продолжало восприниматься, как «Римская империя».

5) Середина ХI века.

Владетели царства Картлии, предшественники которых – владетели Артануджского царства, бывшие «тагавор врац» только формально и звание это носившие лишь с целью обоснования своих притязаний в отношении территории Грузии, постепенно огрузиниваясь, действительно стали царями Грузии, потому что стали править государством, большая часть которого была составлена из грузинских территорий, а большая часть подданных являлась этническими грузинами.

В конце отметим, что хотя армянский элемент и был отодвинут на второй план, все же он продолжал и до сих пор продолжает сохранять свое важное место в государственных структурах грузинского государства и его общем этнографическом устройстве.

_____________________________________________________________________________

Список использованной литературы:

Алишан Г. «Айрарат», Венеция 1890
Алишан Г. «Арцах», Ереван 1993
Алишан Г. «Сборник исторических материалов об армянах», Венеция 1901
Алишан Г. «Ширак», Венеция 1881
Алишан Г. «Сисуан», Венеция 1885
Алишан Г. «Сисакан», Венеция 1893
Ширакаци А. «Летопись», Ереван 1979
Бабаян Л. О. «Отрывки из историографии Армении эпохи развитого феодализма», Ереван 1981
Бакур «Гюлистан-наме», Ереван 2005
Гельцер Г. «Краткая история армян», Вена 1897
Еремян С. Т. «Армения по «Ашхарацуйцу»», Ереван 1963
Продолжатель Теофана «Хронология», Ереван 1990
Арцруни Т. и Аноним «История дома Арцруни», Ереван 1999
Лео «История армянского народа» /собрание сочинений в 10 томах/, Ереван 1960-1989
Багрянородный К. «Об управлении империей», Ереван 1970
Багрянородный К. «Биография Василия I-го Македонского», Ереван 1970
Багрянородный К. «О церемониях Византийского царского двора», Ереван 1970
Багрянородный К. «О военных фемах», Ереван 1970
Багрянородный К. «О нерукотворных ликах Христа», Ереван 1970
История армянского народа, тома 1-8, Ереван 1968-1984
Арутюнян Б. А. «Атлас истории Армении», часть «А», Ереван 2005
Арутюнян Г. А. «Армения в IX-XI вв.», Ереван 1959
Драсханакертци О. «История Армении», Ереван 1996
Ованнисян М. «История арабских стран», Ереван 2003
Парпеци Г. «История Армении», Ереван 1982
Чанашян Г. М. «Давид Куропалат», Венеция 1972
Матевосян Р. И. «Ташир-Дзорагет», Ереван 1982
Манандян Я. А. «Критический обзор истории армянского народа», тома 1-5, Ереван 1945-1957
Мелик-Бахшян С. Т. «Армения в VII-IX веках», Ереван 1968
Мелик-Бахшян С.Т. «История армянского народа», Ереван 1963
Асори М. «Хронология», Москва 1979
Чамчян М. «История Армении», Ереван 1985
Анеци М. «История», Санкт-Петербург 1879
Айриванци М. «Хронологическая история», Санкт-Петербург 1869
Хоренаци М. «История Армении», Ереван 1997
Каганкатваци М. «История страны Агванк», Ереван 1969
Анеци С. «Собрание сочинений историков», Вагаршапат 1893
Таронеци С. «Всеобщая история», Ереван 2000
Орбелян С. «История Сюника», Ереван 1986
Страбон «География», Ереван 1940
Аревелци В. «Всеобщая история», Ереван 2001
Бюзанд П. «История Армении», Ереван 1987
«Картлис-Цховреба», Ереван 1934-1936
Анчападзе Э. В. «Дружба извечная, нерушимая», Сухуми 1972
Анчападзе Э. В. «Из истории средневековой Абхазии», Сухуми 1959
Анчападзе Э. В «Очерк этнической истории абхазского народа», Сухуми 1972
Бердзишвили Н. А. «История Грузии», Тбилиси 1962
Меликашвили Г. «Очерк истории Грузии», Тбилиси 1989
Тапселл Р. «Монархи, правители, династии и царские дома мира», Лондон 1983

_____________________________________________________________________________

перевод выполнил Pandukht

Edited October 13, 2008 by Pandukht

Pandukht · October 11, 2008

Искушенный читатель, возможно, заметит, что вместо принятого грузинской историографией Давида III-го, уважаемый Мгер называет Давида Великого II-ым, а принятого у грузин Баграта III-го, соответственно, Багратом I-ым. Хотелось бы пояснить, но Мгер это уже сделал в книге 28-ой. Привожу этот отрывок:

Вопрос «порядковой нумерации» царей Картлийского царства, носивших одинаковые имена, до сего дня в литературе однозначного решения не получил.

Разные специалисты предлагают различные подходы. Причем каждый, принимая за основу свою дату возникновения царства Картлии, вносит в собственный список или изымает из него какого-либо царя.

1) Так, согласно самому распространенному подходу, за отправную точку отсчета картлийских царей берется артануджский князь Ашот Багратуни (782-786 – князь князей, 876-826). Руководствуясь этим принципом, в «нумерацию» царей Картлийского царства добавляются, к примеру, артануджский князь Баграт Багратуни (826-876), Давид Багратуни (876-881) или назначенный Артануджским царством правителем Картлии Баграт Младший Багратуни (958-975), как соответственно, «Баграт I-ый», «Давид I–ый» и «Баграт II-ой». Однако этот подход содержит две серьезные ошибки:

а) Артануджское княжество по своей сути было армянской государственной единицей, и его властители не могут считаться грузинскими царями и, соответственно, не могут быть добавлены в ряд картлийских царей.

б) Артануджское княжество до 888 года не являлось царством, и, уже только по этой причине те же Баграт Багратуни (826-876) или Давид Багратуни не могут считаться царями и добавляться в царский список Картлии.

2) Согласно еще одному распространенному подходу, родоначальником Картлийского царства считается Атрнерсе I-ый (881-888, 888-923 – царь). Руководствуясь этим принципом, в список царей Картлии добавляются и цари Артануджского царства, например – Давид I-ый (923-937) и Давид II-ой Великий (961-1000). Однако этот подход также содержит отмеченную выше ошибку, поскольку захватывает в царский список Картлии и артануджских царей, представляющих воплощение армянской государственности.

3) Существует еще один подход, который исчисляет «нумерацию» царей Картлии непосредственно из Иберийского царства. Однако серьезную ошибку имеет и этот, принципиально корректный, ныне практически неиспользуемый подход. Согласно ему в ряды «грузинских царей» записываются эрисмтавары Грузии и даже князья, что, конечно же, неприемлимо. Так, оформляется существование Гургена III-го, Атрнерсе I-го и Атрнерсе II–го (в действительности имеются в виду эрисмтавары Грузии Гурген-Гуарам (568-595) и Атрнерсе (650-685), а также сын Степаноса и внук Гурген-Гуарама, князь Кахетии Атрнерсе Багратуни (627-639)), – причем даже не уточняется, правителями какого государства были последние, поскольку Иберийского царства уже не существовало, а царство Картлии еще не было создано.

Мы предлагаем другую систему, в которой, принимая за основоположника провозглашенного в 978 г. «царем Абхазии» Баграта Багратуни и называя его Багратом I-ым, факт его провозглашения в 980 г. «царем Грузии» считаем годом создания царства Картлии. Руководствуясь получившим детальное обоснование выше обзором, «порядковую нумерацию» царей существовавшего в 980-1800 годы царства Картлии, мы начинаем именно с Баграта I-го.

Edited October 11, 2008 by Pandukht

Lion · October 13, 2008

Уважаемый Pandukht

Прими мои огромнейшую благадарность за проделаный тобою полезный и очень качевственный труд! Спосибо, спосибо и еше раз спосибо :rolleyes:

Маленкие утачнение /техническое/

орывок

Так, Матеос Урхаеци в послании участвовавшему в Анийской битве 1021 года царю Картлии Георгию I-му

должен иметь вид

Так, Матеос Урхаеци посла участвовавшего в Анийской битве 1021 года царя Картлии Георгию I-ого...

то есть речь о после /человеке/, а не о послании

а отрывко

восстание Второй Армении

Второе восстание Армени

Спосибо еше раз

Pandukht · October 13, 2008

Маленкие утачнение /техническое/

Сделано, Մհեր ջան:

Lion · October 13, 2008

Спасибо еше раз - много раз спорил с грузинскими историками... Интересно, что они скажут сейчас...

Lion · December 3, 2008

Привет!

Дорогие друзя! Рад сообшить Вам, что опубликованы очередные тома “Военной Летописи”, которые охватывают 1220-1508 года. В этих томах читатель найдет историю монголских нашествии и борбы против него, описание бытв, где армянские войска выступили в качевстве союзничков монгол, описание весма интересных, но малоизвестных бытв армии Киликийского царства, их тактическое описание и многое другое.

В соответсвуюших томах были освешени и походы Тамерлана, последуюшая борьба племен Карк-коюнлу и Ак-коюнлу. Из мгли забвения удалось вывести многие славные бытви армянской истории и многие имена забытих героев.

Одним словом – в пердявленных на Ваш суд томах охвачено вся эпоха татаро-туркменских походов и владичевства. Вы тут найдете все то, что всегда интересовала Вас отнасительно этой эпохи, но которое Вы затруднялись узнать по причине малоизвестности первоисточников, их недастаточной изученности и тд...

Книги, как и предыдушие тома, можно найти в книжных магазинах на плошади Республика, в книжнем магазине у главного входа в ЕрГУ, в книжнем магазине у Медучилиша, а также в известном “Букинист”-е.

Одним словом – бог дал мне сили и помог мне продолжить это нелегкое дело. Славо богу – пока самая трудная преграда, которую мне приходилось одалевать, составляло всего лишь огромный обьем работы. Еше несколько месяцев упорного труда, еше несколько тома... и армяне будут в оконченном виде иметь свою военную летопись – а этим мало какие народы могут гардитса...

Lion · December 22, 2008

Привет!

Друзья! Мне удалось издать очередные тома Военной летописи армянского народа. В этих томах рассмотрена крайне богатая бурными историческими событиями эпоха - эпоха противостояния Сефевидского Ирана и Османской Турции, противостояние - главные акты которого происходили на территории Армении. В книгах англизированы подробности военных действии, маршруты, проеденный воевавшими армиями, численность воююшых армии, военная история Зейтунского, Сасунского и Савурского княжества и другое...

Любознательный читатель в этих томах найдет подробную информацию и про меликств Хамса. В частности проанализирована военная история просушествовавшых в течении нескольких столетии на территории Арцаха меликств, история которых насыщена героическими битвами за выживание. Естественно не осталось без внимание и героическое восстание Давида-бека. восстание, которое в книгах нашло свое полное и описание...

Одним словом - насушенная бурными событиями эпоха, в результате которого армянский народ не только выжил, но и накопил достаточно внутренних ресурсов для последуюшых веков.

Много можно было бы добавить... Можно было бы говорить про многих храбрых меликов, рассказать об отваге армянских конных эскадриль в составе армии Российской империи, можно было сказать несколько слов про армянских воинов, которые в составе армии Надир-шаха завоевали Индию, отдать дань памяти храброму молдавскому господару Иоанну Лютому и его братьям, но... ограничимся пока этим. Остальное для люубазнательних людей прокоментирую в следуюшых постах.

Друзья!

Как и прежде - книги представлены

- в книжном магазине на улице Маштоца (бывший Букинист"),

- в книжных магазинах на площади Республика,

- в книжном магазине у медучилиша,

- в кн жнем магазине ЕрГУ, у главного входа.

Дорогие друзья, уже знаете, что я нахожусь в Ереване. Ереванцы могут послать мне амил по адресу [email protected], после чего они смогут получить книги и от автора, естественно с авторским автографом.

Книги доступны и для зарубежного читателя: Для этого желающие могут просто послать мне маил по адресу [email protected], после чего я по почте пришлю им желанные экземпляры.

Lion · January 16, 2009

Итак - я все таки нашел - Ха-ха... Это был Асохик.

Вот так...

Lion · January 16, 2009

И это нашел - продолжител Самуела Анийского

Lion · January 16, 2009

источники

Михаил Асори, Дионис Тел-Махарский, Ибн-Мискавай, Табари, Мхитар Айриванский

Lion · January 16, 2009

1767 ամառ – Գետաշենի ճ-մ (Մեծ Կուենք գավառ)

"Բազմել ես լեռներին, ունես հազար շեն,

Արծիվների բույն ես, իմ քաջ Գետաշեն,

Բարբարոս ցեղերին անդադար սանձող,

Դու կաս ու կմնաս, իմ քաջ Գետաշեն"

Գուսան Հայկազուն

Գանձակի խանության (4.500) և Հաթամ Մելիք-Իսրայելյանի (մոտ 1.000) միացյալ բանակը արշավանք սկսեց դեպի Մելիք-Բեգլարյանների մելիքություն: Սակայն պարզելով արշավանքի նպատակը` Հաթամը ոչ միայն իր բանակով հեռացավ Գանձակի խանության բանակից, այլև թշնամու արշավանքի մասին տեղեկացրեց Հովսեփ Քաջ Մելիք-Բեգլարյանին: Ստանալով թշնամու արշավանքի լուրը` Հովսեփը իր մշտական բանակը (40) որդու` Բեգլարի, գլխավորությամբ, ուղարկեց թշնամուն ընդառաջ` խնդիր դնելով ժամանակ շահելու նպատակով հնարավորինս երկար կասեցնել թշնամու առաջխաղացումը: Հաշվի առնելով թշնամու քանակական ճնշող առավելությունը` Բեգլարի բանակը, գրավելով ամուր պաշտպանական դիրքեր, պատրաստվեց վարել լեռնային պաշտպանողական մարտ:

I փուլ – Հայկական բանակը ողջ օրը տևած մարտում ետ մղեց թշնամու գրոհները: Հայերը կորցրին 4 սպանված և 1 վիրավոր` թշնամին` 40 սպանված ու 300 վիրավոր: Հաջորդ օրը Գանձակի խանության բանակը ստացավ խոշոր համալրում (10.000): Միաժամանակ, սակայն, նաև պաշտպանվողներին Հովսեփի գլխավորությամբ միացան նոր ուժեր (535):

II փուլ – Մարտի երրորդ օրը թշնամին անցավ հարձակման, սակայն օրվա ողջ առաջին կեսը տևած մարտում վերջինիս գրոհները ետ մղվեցին:

III փուլ – Օրվա երկրորդ կեսին, օգտվելով հերթական անհաջող գրոհից հետո թշնամու շարքերում առաջացած շփոթից և խուճապից, աննկատ մարտադաշտին մոտեցած Մելիք-Բեգլարյանների հիմնական բանակը (մոտ 2.000) դարանից անակնկալ հարված հասցրեց Գանձակի խանության բանակին ու ծանր պարտության մատնեց:

IV փուլ – Մելիք-Բեգլարյանների բանակը հետապնդեց թշնամու մնացորդներին մինչև Գանձակ և ծանր կորուստներ պատճառեց:

Հայերը կորցրին մոտ 700, թշնամին` մոտ 5.000 զինվոր:

Edited January 16, 2009 by Lion

Lion · January 16, 2009

Армянский календарь (Айкидскый календарь - Lion) - Календарь, который был исполозован в Армении до перехода на Григорианский.... Год армянского календарья включал в себе 365 дня, то есть 1/4 дня менше солнечного года. Раз в 4 года перемещаясь, после 1460 солнечного года начало года востанавливала свое место. Армяне такой год именовали <Nahangic-nahang>, а 1461-летний период именовали “Армянскым цыклом”. Второй “Армянскый цыкл” закончилса в 428 году н.э. (когда 1-ое Навасарда совпало с 11-ым августом), то есть “Первый Армянскый цыкл” была начата расчитиватса с 2492 года д.н.э.. По данным Ананиа Ширакаци и Ванакана Вардапета, Айк считаетса первым армянскым календароведом… а имена месяцев года были названы в честь сыновей и дочерей Айка”

В 428-ом году армянский календарь завершил свой второй цыкл. Это факт - цыкли происходят каждый 1460 год в раз... Уже говарил об этом...

Армянский календарь (Айкидскый календарь - Lion) - Календарь, который был исполозован в Армении до перехода на Григорианский.... Год армянского календарья включал в себе 365 дня, то есть 1/4 дня менше солнечного года. Раз в 4 года перемещаясь, после 1460 солнечного года начало года востанавливала свое место. Армяне такой год именовали <Nahangic-nahang>, а 1461-летний период именовали “Армянскым цыклом”. Второй “Армянскый цыкл” закончилса в 428 году н.э. (когда 1-ое Навасарда совпало с 11-ым августом), то есть “Первый Армянскый цыкл” была начата расчитиватса с 2492 года д.н.э.. По данным Ананиа Ширакаци и Ванакана Вардапета, Айк считаетса первым армянскым календароведом… а имена месяцев года были названы в честь сыновей и дочерей Айка

Lion · February 5, 2009

В 15-ом веках армяне учавствовали в ряде сражениях “международного масштаба”

Из них можно в частности отметить участие армян в нижеприведенных сражениях

1. 20.07.1402 – Бытва у Анкари – (участие на стороне Тамерлана),

2. 16.07.1410 – Бытва у Грюнвалда (участие на стороне полско-литовских войск)

3. 10.11.1444 – Бытва у Варны (участие на стороне полско-литовск-венгерских войск)

4. 02.04-29.05.1453 – Участие в обороне Костантинаполя.

Lion · February 8, 2009

Бой при Грюнвальде в 1410 г. В бою при Грюнвальде у крестоносцев было 51 «знамя», в состав которых входило 22 народности с преобладанием немецких феодалов. По подсчетам немецких историков тевтонцы имели до 11 тыс. человек, из них около 4 тыс. рыцарей, до 3 тыс. оруженосцев и около 4 тыс. арбалетчиков. В тевтонском войске были бомбарды, стрелявшие каменными и свинцовыми ядрами.

Союзники имели 91 хоругвь, из которых поляки насчитывали 51 и литовцы 40 хоругвей. Кроме того, было до 3 тыс. татар. В состав союзного войска входили поляки, русские, литовцы, жмудь, армяне, волохи и наемники из чехов, моравов, венгров и татар — всего до 10 народностей.

Lion · February 21, 2009

Հատված <<Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք, Գիրք 1>>-ից

Արատտան, որը տնօրինում էր Միջագետքի ճակատագիրը...

2200 – Նիպպուրի ճ-մ (Եփրատի ձախ ափին, Պարսից ծոցից մոտ 160 կմ հյուսիս-արևմուտք)

<<Տապալելով աքքադական բռնապետությունը և իրենց

գերիշխանությունը տարածելով Առաջավոր Ասիայի

մեծ մասի վրա` նոր տիրակալները ոչ միայն չստեղծեցին

նմանատիպ իշխանություն, այլև սկսեցին արմատախիլ

անել սեմական բռնապետության օրոք հաստատված

ռեժիմի մնացորդներն ու հետևանքները>>

Ա. Մովսիսյան

Նարամ-Սուենի ագրեսիվ արտաքին քաղաքականությունը լուրջ սպառնալիք էր հանդիսանում իր բոլոր հարևանների համար, իսկ նրա ներքին բռնատիրական վարչարարությունը երկրում առաջացրել էր խորը դժգոհություն: Իսկ այն բանից հետո, երբ Նիպպուրը գրաված Աքքադի արքան իրեն աստված հռչակեց, կատարելով չլսված սրբապղծություն, արդեն իսկ անտանելի պայմաններում գտնվող Միջագետքի քաղաքները ապստամբեցին և օգնություն խնդրեցին Արատտայից, որին ևս պետք էր իր վաղեմի թշնամու տապալումը: Ընդ որում Արատտայի հնարավոր ռազմական հաջողությանը կարող էր նպաստել նաև այն հանգամանքը, որ այդ ժամանակաշրջանում այստեղ արդեն որոշ ժամանակից ի վեր սկսել էին վարժեցնել վայրի ձիերին և օգտագործել դրանք ռազմական նպատակներով: Փաստորեն աշխարհում առաջին անգամ ստեղծելով հեծելազոր զորատեսակը, ինչը հսկայական տակտիկական և հոգեբանական առավելություն էր ապահովում Հայկական բանակին:

Արձագանքելով Միջագետքի ապստամբների խնդրանքին` Էնրիդապիզիրի գլխավորած Արատտայի քրմապետության բանակը (մոտ 50.000, որից մոտ 20.000 հեծյալ) սրընթաց երթով հասավ Միջագետքի հարավ` չհանդիպելով էական դիմադրության: Տեղեկանալով այդ մասին` Նարամ-Սուենը կենտրոնացրեց իր բանակը (մոտ 120.000) Նիպպուրի շրջակայքում և Հայկական բանակի մոտենալուն պես մարտակարգի բերեց այն:

I փուլ – Հայոց այրուձին անցավ վճռական հարձակման և պարտության մատնեց թշնամուն: Ընդ որում թշնամու ռազմիկները, առաջին անգամ ընդհարվելով այրուձիու հետ, խուճապի մատնվեցին և, ենթարկվելով վերջինիս հուժկու հարվածներին, առանց լուրջ դիմադրության դիմեցին փախուստի:

II փուլ – Հայկական բանակը հետապնդեց թշնամու բանակին և ծանր կորուստներ պատճառեց: Մարտում ընկավ նաև Նարամ-Սուենը:

Հայերը կորցին մոտ 1.000, թշնամին` մոտ 70.000 զինվոր: Թշնամու բանակի մնացորդները հավաքվեցին Պարսից ծոցի հյուսիս-արևելյան ափին, իսկ Միջագետքը ընկավ Արատտայի քրմապետության գերիշխանության տակ: Ստեղծվեց Հայկական Առաջին համաշխարհային գերիշխանությունը, որը տևեց 91 տարի և 40 օր:

Lion · February 21, 2009

Հատված <<Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք, Գիրք 2>>-ից

Արմենիի, Արարատի, Հայայի, Միտանիի և Կիլիկիայի թագավորությունների մասին: Մոռացված Հնգյակը:

1111 – Մանազկերտի ճ-մ (Տուրուբերան, Հարք գավառ)

Հայայի թագավորության արքա Արսենի գլխավորած Արմենիի, Արարատյան և Հայայի թագավորությունների միացյալ բանակի (մոտ 30.000, 300 մարտակառք) պարտիզանական հարվածներին ենթարկվող Թիգլաթպալասար I-ի գլխավորած Ասորեստանի բանակը (մոտ 73.000, 600 մարտակառք) հասավ Հարք:

I փուլ – Հայկական բանակի առաջապահը կազմող 23 իշխանությունների միացյալ ուժերը (մոտ 15.000, 150 մարտակառք) հարձակվեցին թշնամու առաջապահի վրա, սակայն, չհասնելով էական հաջողության, նահանջեցին: Հայերը կորցրին 120 մարտակառք:

II փուլ – 60 իշխանությունների ուժերից կազմված Հայկական հիմնական բանակը հարձակվեց թշնամու հիմնական բանակի վրա, սակայն տեղի ունեցած համառ մարտում պարտություն կրեց:

Հայերը կորցրին մոտ 15.000 զինվոր, ուղիղ 120 մարտակառք, թշնամին` մոտ 10.000 զինվոր: Արսենը գերվեց, սակայն հետագայում ազատ արձակվեց:

Lion · February 21, 2009

Հատված <<Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք, Գիրք 3>>-ից

Հայկ աստծո հաղթարշավը: Արքաներ, որոնք փառաբանում էին հաղթող աստծոն...

857 հուլիս – Սիփան լեռան ճ-մ (Տուրուբերան նահանգ, Բզնունիք գավառ, Վանա լճի հյուսիսային ափից մոտ 10 կմ հյուսիս)

"…Մենք բռնությունից խույս էինք տալիս`

Բեղուն դաշտերին գերադասելով լեռները քարոտ.

Իսկ մեզ ոտնակոխ հետապնդողին դիտապաստ անում

Եվ դրանով անուն ստանում`

Կոչելով մեզ Հայկ…"

Պարույր Սևակ

Սալմանասար III-ի գլխավորած Ասորեստանի բանակը (մոտ 90.000, 900 մարտակառք) մոտեցավ Արամ II-ի գլխավորությամբ լեռան լանջերին բնական ամրություններով հարուստ մի վայրում ամուր պաշտպանական դիրքեր գրաված Արմենիի և Արարատյան թագավորությունների միացյալ բանակին (մոտ 40.000, 400 մարտակառք), որը իր դիրքերը շրջապատել էր 2 շարք հողաթմբերով ու ցցապարիսպներով: Հայկական բանակի առաջին շարքում դիրքեր գրավեց թեթև, իսկ երկրորդում` ծանր հետևակը: Հեծելազորը զբաղեցրեց երրորդ շարքը:

I փուլ – Ասորեստանի բանակը անցավ հարձակման և, ծանր կորուստներով հաղթահարեց հայկական առաջին գծի դիմադրությունը, որը նահանջեց և ամրացավ երկրորդ շարքում:

II փուլ – Ասորեստանի բանակը հարձակման անցավ Հայկական երկրորդ շարքի ուղղությամբ, սակայն ծանր կորուստներ ետ շպրտվեց:

III փուլ – Հայկական բանակը անցավ հարձակման և, շեշտակի հարվածով պարտության մատնելով թշնամուն, շպրտեց վերջինիս ելման դիրքեր: Այնուհետև, մարտի բռնվել խուսափելով հարթ տարածությունում, Հայկական բանակը նահանջեց և կրկին ապաստանեց ամրացված դիրքերում:

IV փուլ – Մինչև օրվա վերջ Ասորեստանի բանակը ձեռնարկեց մի քանի գրոհներ ևս, սակայն որևէ արդյունքի չհասավ:

Հայերը կորցրին 3.400, թշնամին` 4.000 գերի, մոտ 20.000 սպանված և վիրավոր ռազմիկ: Ասորեստանի բանակը, ենթարկվելով Հայկական բանակի պարտիզանական հարվածներին, Վասպուրական-Կորճայք երթուղով հեռացավ Արարատյան թագավորության սահմաններից` գրավված պահելով Հայոց Միջագետքը:

Lion · February 21, 2009

И такое было в нашей Истории...

Հատված <<Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք, Գիրք 12>>-ից

<<Նոր կրոնում հայ-արիները` հանձինս իրենց երբեմնի խաչի, լուսապսակի, երկնքի արեգակնային որդու և այլ հնագույն տարրերի կրկին ճանաչեցին հարազատ սկզբունքները…>>,-այսպես է բնորոշում քրիստոնեության ընդունման կրոնաքաղաքական և հոգեբանական բովանդակությունը հայոց պատմության հնագույն ժամանակաշրջանի ուսումնասիրությանը նոր լիցք հաղորդած ու նրա վերաիմաստավորման գործում հսկայական ավանդ ներդրած Ալեքսանդր Վարպետյանը` տալով տեղի ունեցած փոփոխությունների սեղմ և միաժամանակ համընդգրկուն մի բնորոշում:

301 – Կուառսի ճ-մ (Տուրուբերան, Տարոն)

<<Տեղի ունեցավ առաջին պատերազմը.

աստ են հանգչում հույժ քաջամարտիկ Արձան քրմապետը,

նրա հետ նաև հազար երեսունութ հոգի,

որոնք կռվեցին հանուն գիսավոր կուռքերի և հանուն Քրիստոսի>>

Կուառսի ճակատամարտում զոհվածների

եղբայրական գերեզմանագիրը

301 թ-ին Մեծ Հայքի թագավորությունը առաջինը աշխարհում քրիստոնեությունը ընդունեց որպես պետական կրոն: Սակայն երկրի որոշ մասերում նոր կրոնի տարածումը հանդիպեց խորը դժգոհության, իսկ Տարոնում բանը հասավ զինված դիմադրության: Նպատակ ունենալով ճնշել այն` Անգեղյաց իշխանի, Տիրոց Արծրունու, Անդովկ Սյունու, Շահեն Անձևացու, Մոկաց իշխանի և հետևակի հրամանատար Ապահունյաց իշխանի գլխավորած Մեծ Հայքի թագավորության կառավարական բանակը (մոտ 8.000, որից 4.000-ը սրերով զինված հետևակային, 3.300 ծանր հեծյալ, մոտ 700 թեթև հեծյալ) Գրիգոր Լուսավորչի ուղեկցությամբ արշավանք սկսեց դեպի Տարոն: Ի պատասխան դրա` Արձան քրմապետի ու նրա որդի Դեմետրեի գլխավորած քրմական բանակը (մոտ 8.000) պատրաստվեց դիմադրության: Ընդ որում դիմադրությունն առավել լավ կազմակերպելու նպատակով Արձան քրմապետի ջոկատը (400) դիրքեր գրավեց Արձան լեռան վրա` միաժամանակ գյուղի մոտ գտնվող այգիներում թողնելով դարան և սպասելով Աշտիշատից եկող օգնությանը:

Այս ընթացքում տեղերում իրավիճակին տիրապետելու համար Անգեղյաց իշխանը հիմնական բանակը (մոտ 7.700, որից 3.000 ծանր և մոտ 700 թեթև հեծյալ) ուղարկեց Հարք ու շրջակա գավառներ, իսկ ինքը մնացած բանակով (300 հեծյալ) և Անդովկ Սյունու, Շահեն Անձևացու, Մոկաց իշխանի ու Գրիգոր Լուսավորչի ուղեկցությամբ մոտեցավ գյուղին և սկսեց բարձրանալ լեռն ի վեր:

I փուլ – Լեռն ի վեր բավականին բարձրացած կառավարական ջոկատը հարձակման ենթարկվեց Արձանի ջոկատի կողմից, որի արդյունքում բռնկվեց համառ մարտ: Չկարողանալով ճշգրիտ որոշել հարձակվողների թիվը և այն համարելով շատ մեծ` Անգեղյաց իշխանը իր ջոկատին հրամայեց նահանջել, որից հետո ստեղծված իրավիճակի մասին սուրհանդակների միջոցով տեղեկացրեց հիմնական բանակին:

II փուլ – Դրանից հետո Անգեղյաց իշխանը Գրիգոր Լուսավորչին Մոկաց իշխանի ուղեկցությամբ ուղարկեց մոտակայքում գտնվող Ողական ամրոցը (Մշո դաշտի արևմուտք): Սակայն վերջիններս Կուառսի մոտից անցնելիս անակնկալ հարձակման ենթարկվեցին այգիներում տեղաբաշխված դարանի կողմից և ի վերջո միայն մեծ դժվարությամբ պատսպարվեցին ամրոցում, որը պաշարվեց քրմական բանակի կողմից:

III փուլ – Պաշարվածներին հաջողվեց ստեղծված իրավիճակի մասին տեղեկացնել Անգեղյաց իշխանին: Վերջինս Ապահունյաց իշխանի հետևազորը ուղարկեց Ողականում պաշարվածներին օգնության, սակայն այն միայն եռօրյա մարտերից հետո կարողացավ լիովին վերացնել ամրոցի պաշարումը:

IV փուլ – Առաջին ընդհարումից 2 օր անց Անգեղյաց իշխանը հետախուզության նպատակով հեծյալ մի ջոկատ ուղարկեց Արձան լեռն ի վեր: Ու թեև վերջինիս հաջողվեց պարզել հակառակորդի թվաքանակը, սակայն այն անմիջապես էլ հարձակման ենթարկվեց Արձանի ջոկատի կողմից և ստիպված եղավ նահանջել:

V փուլ – Տեղեկանալով սկսված մարտի մասին՝ Անգեղյաց իշխանը իր տրամադրության տակ մնացած հեծելագնդով յուրայիններին օգնելու նպատակով շարժվեց լեռն ի վեր ու հարձակվեց քրմական բանակի վրա: Բռնկվեց համառ մարտ, որի ընթացքում Արձանը մարտակոչ ուղղեց Անգեղյաց իշխանին: Հենց անմիջապես էլ տեղի ունեցած մենամարտում թեև Արձանին հաջողվեց նիզակի հարվածով ոտքից վիրավորել Անգեղյաց իշխանին, բայց վերջինս այնուհանդերձ հաղթանակ տարավ և գլխատեց իր հակառակորդին:

VI փուլ – Տեղ հասավ Աշտիշատից ժամանած քրմական բանակը (5.450) և հարձակվեց Անգեղյաց իշխանի հեծելագնդի վրա: Ստեղծված պայմաններում վերջինս ստիպված սկսեց նահանջել լեռն ի վար, սակայն այս անգամ էլ հարձակման ենթարկվեց Կուառսի այգիներում գտնվող դարանի կողմից: Ընդ որում կառավարական բանակը սկսեց հատկապես ծանր կորուստներ կրել կիրճերի վերևից գլորվող հսկայական ժայռաբեկորներից:

VII փուլ – Հալածվելով թիկունքից, ճնշվելով թևերից հարձակման անցած հսկայական ուժերից ու ընկնելով ժայռաբեկորների հարվածների տակ՝ կառավարական բանակը հուսահատ հարձակումով ճեղքեց Արձանի մահից հետո նրա որդի Դեմետրեի կողմից ղեկավարվող քրմական բանակի շարքերը և, հետապնդվելով հակառակորդի կողմից, դժվարությամբ հասավ լեռան գագաթը՝ ընդհանուր հաշվով կորցնելով 220 հեծյալ: Մութն ընկնելուն պես մարտն ընդհատվեց, ինչը հնարավորություն տվեց Անգեղյաց իշխանի հեծելագնդի մնացորդներին պատսպարվել լեռան գագաթում և ծանր հեծելազորին ու Ապահունյաց իշխանին հետևազորին տեղեկացնել ստեղծված իրավիճակի մասին: Տեղեկանալով Անգեղյաց իշխանի հեծելագնդի օրհասական վիճակի մասին` վերջիններս արագորեն շարժվեցին օգնության և լուսաբացին տեղ հասան: Սակայն գիշերվա ընթացքում քրմական բանակը Տիրակատար քաղաքից և այլ վայրերից ինքն էլ ստացավ համալրում` 700 զինվոր ու մոտ 600 աշխարհազորային:

VIII փուլ – Առավոտյան կառավարական բանակը (7.080, որից 3.080 հեծյալ) հարձակվեց քրմական բանակի (6.946) վրա և բռնկված մարտում սկսեց հաղթանակ տանել:

IX փուլ – Այս վճռական պահին հզոր ռազմիկի համբավ ունեցող Հաշտենից իշխանը ու նրա գլխավորած ջոկատը (700 հեծյալ) անցան քրմերի կողմը և կողքից հարվածեցին կառավարական բանակին: Մարտն ընդունեց խիստ համառ բնույթ, որի ընթացքում Անդովկ Սյունին, մարտադաշտում հանդիպելով քաջաբար մարտնչող ու իրեն մարտակոչ նետող Հաշտենից իշխանին, մենամարտեց վերջինիս հետ: Մենամարտի ընթացքում մարտական մուրճով հզոր հարված հասցնելով հակառակորդի սաղավարտին ու հետապնդելով նրան սկզբում մինչև մոտակա բլուր, իսկ հետո` դեպի Իննակյան վանք, Սյունյաց իշխանը տապալեց վերջինիս ձիուց և ի վերջո գլխատեց: Այս ընթացքում Տիրոց Արծրունին մարտադաշտում հանդիպեց Աշտիշատի Մեստակես քրմապետին, հետապնդեց վերջինիս մինչև մոտակա անտառի ծայրը, որտեղ էլ, թեև քրմապետին հաջողվեց խոցել իր հակառակորդի ազդրը, սակայն վերջինս ի վերջո գլխատեց քրմապետին: Դրանից հետո Արծրունյաց իշխանը սկսեց հետապնդել Արջուջ իշխանին և անակնկալ հարձակվեց իր թաքնված հակառակորդի վրա: Արդյունքում վերջինս ընկավ ձիուց մի սուր ճյուղի վրա և զոհվեց: Իր հերթին Դեմետրեն մենամարտում սպանեց Մոկաց իշխանի որդուն, որից հետո սկսեց մենամարտել Անգեղյաց իշխանի հետ: Սակայն մենամարտի ընթացքում Տիրոց Արծրունին հարձակվեց Դեմետրեի վրա և սպանեց: Ի վերջո արդեն առանց առաջնորդների մնացած քրմական բանակը դադարեցրեց դիմադրությունը:

Կառավարական բանակը կորցրեց մոտ 400, հակառակորդը` մոտ 638 զինվոր:

Edited February 21, 2009 by Lion

Lion · February 26, 2009

Привет

Дорогие друзья. Я выпустил в свет очередные, но+ последние тома из серии <Военная летопись армянского народа>. Эти тома охватывают период 1803-2009 годов. Это было временем, когда Российская империя освободила Восточную Армению и сделала несколько серозных шагов в деле освобождения Западной Армении. В изданных томах читатель найдет историю Русско-Турецких и Русско-Персидских войн, описание борьбы армянских фидаи за свой народ и многое другое... Эти темы достаточно изучены, но в таком виде они не представлялись читателю некогда, так-как я изучил все доступные первоисточники и специальные труды и на основе этого попытался собрать целостную картину эпохи.

В этих томах серьезному анализу подверглись битвы-самообороны в время Армянского Геноцида. И если некоторые из этих битв-самообороны изучены хорошо, то многие из них предстанут перед широкой публикой впервые. Могу сказать без всякого преувеличения, что читатель по указанной тематике тут найдет много интересного. В подледных томах представлена Карабахская (Арцахская) война и показаны этапы этой великой победы.

В книгах нашло свое отражение также союзнические войны армянских солдат.

Ну, в общем все. Бог дал силы мне завершить сей труд, к чему я очень рад. При ютом я считаю, что это не только большая моя личная удача, но и удача моего народа...

http://www.akumb.am/showthread.php?t=42715

Будде в здравие... С уважением - Мгер Акопян

Lion · April 19, 2009

Այս ճակատամարտում երկրորդ անգամ ապացուցվեց հրազենով զինված ու, որպես հիմք, կանոնավոր զինված հետևակ ու հրետանի ունեցող բանակի անվիճալի առավելությունը տափաստանային քոչվոր-մասսայական հեծելազորից կազմված բանակի նկատմամբ:

1514 օգոստոսի 23 – Չալդրանի ճ-մ (Վասպուրական, Գաբիթյան գավառ, Ուրմիա լճի հյուսիս-արևելյան ափին)

Իսմայիլ I-ի գլխավորած Սեֆյանների շահության բանակը (120.000) մոտեցավ Սելիմ I Ահեղի գլխավորած Օսմանյան սուլթանության բանակին (120.000, մոտ 300 թնդանոթ): Կողմերը մարտակարգ ընդունեցին:

Սեֆյանների շահության բանակի կենտրոնում` թևերից բավականի ետ, տեղաբաշխվեց հետևակը` խնդիր ստանալով վարել պաշտպանողական մարտ: Աջ թևում Իսմայիլ I-ի անձնական ղեկավարությամբ տեղավորվեցին հեծելազորի հիմնական ուժերը և նրա լավագույն մասը, իսկ ձախում դիրքեր գրավեց Սեֆյանների շահության հեծելազորի մնացած մասը:

Օսմանյան սուլթանության բանակի կենտրոնի I շարքում տեղաբաշխվեցին հրետանու և հետևակի հիմնական ուժերը, II շարքում կիսաշրջանաձև ու դաշտային ամրություններով ուժեղացված ամուր պաշտպանական դիրքեր գրավեց ենիչերիների կորպուսը, իսկ III շարքում տեղաբաշխվեց սուլթանական հեծյալ գվարդիան: Թևերի I շարքում տեղավորվեց թեթև հեծելազորը, ձախ թևի II շարքում տեղաբաշխվեց Եվրոպական, իսկ աջ թևի II շարքում` Ասիական ծանր հեծելազորը:

I փուլ – 08:00-ի մոտակայքում Սեֆյանների շահության բանակը թևերում անցավ հարձակման և կարճատև մարտից հետո հաղթեց ու փախուստի մատնեց հակառակորդի թեթև հեծելազորին:

II փուլ – 09:00-ի մոտակայքում Սեֆյանների շահության բանակի աջը հարձակվեց Եվրոպական ծանր հեծելազորի վրա և մի քանի ժամ տևած արյունահեղ մարտում գլխովին ոչնչացրեց վերջինիս: Եվրոպական հեծելազորի բոլոր հրամանատարները սպանվեցին, իսկ հեծելազորի մնացորդները դժվարությամբ նահանջեցին դեպի կենտրոն ու պատսպարվեցին ենիչերիների կորպուսի դիրքերում:

III փուլ – Սեֆյանների շահության բանակի աջը վերականգնեց մարտակարգը և 13:00-ից սկսած մի քանի հզոր հարձակումներ կազմակերպեց հակառակորդի կենտրոնի ուղղությամբ: Հարձակումները, սակայն, վերջացան Սեֆյանների շահության բանակի ծանր կորուստներով, քանի որ վերջինս ընկավ կենտրոնում դիրքավորված Օսմանյան սուլթանության բանակի թնդանոթների և արկեբուզավոր ենիչերիների հզոր կրակի տակ: Իրենց հերթին ձեռնամարտում անզիջում կերպով մարտնչող ենիչերիներին, ինչպես նաև սուլթանական հեծյալ գվարդիային հաջողվեց կասեցնել հակառակորդի հետագա առաջխաղացումը և ետ շպրտել վերջինիս: Արդեն 17:00-ի մոտակայքում Սեֆյանների շահության բանակի աջը ծանր կորուստներով ետ շպրտվեց ելման դիրքեր և ստիպված եղավ հրաժարվել հետագա հարձակումներից: Այս ընթացքում, սկսած ժամը 13:00-ից, Օսմանյան սուլթանության բանակի Ասիական ծանր հեծելազորը մի քանի հզոր հարվածներ հասցրեց հակառակորդի ձախին: Բռնկվեց համառ և արյունահեղ մարտ: Արդյունքում Օսմանյան սուլթանության բանակի Ասիական ծանր հեծելազորը, օգտագործելով քանակական ու որակական առավելությունները, մի քանի ժամ տևած մարտից հետո կոտրեց հակառակորդի ձախի համառ դիմադրությունը, ծանր կորուստներ պատճառեց նրան, իսկ մնացորդներին էլ ստիպեց նահանջել կենտրոնի ուղղությամբ:

IV փուլ – 17:00-ի մոտակայքում Սեֆյանների շահության բանակի ձախը ու կենտրոնը ընկան առաջխաղացում իրականացրած հակառակորդի հրետանու և արկեբուզավոր ենիչերիների հզոր կրակի տակ:

V փուլ – 18:00-ի մոտակայքում ծանր կորուստներ կրող Սեֆյանների շահության բանակի ձախը և կենտրոնը հուսահատ գրոհի անցան հակառակորդի հրետանու ու արկեբուզավոր ենիչերիների ուղղությամբ և, օգտվելով այն բանից, որ յուրայինների կրակի տակ չընկնելու համար Օսմանյան սուլթանության բանակի Ասիական ծանր հեծելազորը ժամանակավորապես դադարեցրել է, մարտը ծանր կորուստներ պատճառեցին թշնամուն` գրավելով զգալի թվով թնդանոթներ:

VI փուլ – 19:00-ի մոտակայքում Օսմանյան սուլթանության բանակի Ասիական ծանր հեծելազորը վերսկսեց հարձակումը և, հուժկու հարված հասցնելով կենտրոնում մարտնչող Սեֆյանների շահության բանակի ձախին, ստիպեց վերջինիս նահանջել սեփական աջի ուղղությամբ:

VII փուլ – 20:00-ի մոտակայքում ուժերը կենտրոնացրած ու մարտակարգը վերականգնած Օսմանյան սուլթանության բանակը անցավ վճռական հարձակման Սեֆյանների շահության բանակի աջի ուղղությամբ` միաժամանակ հրետանու և արկեբուզների հուժկու կրակի տակ առնելով վերջինիս մարտակարգը: Այս ընթացքում արկեբուզի կրակոցով թևից և կրծքից վիրավորվեց Իսմայիլ I-ը, որը տապալվեց ձիուց, հազիվ փրկվեց գերվելուց և միայն մեծ դժվարությամբ հեռացավ մարտադաշտից: Այս հանգամանքն էլ վերջնականապես բարոյալքեց հարձակման անցած թշնամուն ձեռնամարտում դիմադրել փորձող Սեֆյանների շահության բանակի ռազմիկներին, որոնք դիմեցին փախուստի:

VIII փուլ – Օսմանյան սուլթանության բանակը մինչև ուշ գիշեր հետապնդեց հակառակորդին և ծանր կորուստներ պատճառեց:

Հաղթողները կորցրին մոտ 30.000, պարտվողները` 60.000 զինվոր: Արդյունքում Օսմանյան սուլթանության բանակը առանց լուրջ մարտերի գրավեց ողջ Ատրպատականը, սակայն, պարենի խիստ պակասի և ենիչերիների շարքերում բռնկված խռովության պատճառով կանգնելով լուրջ դժվարությունների առջև, Թավրիզ-Գաբիթյան-Բաքեան-Գողթն-Նախիջևան-Ուրծաձոր-Արած-Ոստան Հայոց-Արագածոտն-Մասյացոտն-Բագրևանդ-Բասեն-Կարին երթուղով հեռացավ գրաված տարածքներից:

Lion · May 31, 2009

Ուշադրություն - եթե որևէ մեկը այս տեքստը առանց փոփոխությունների և գրագետ կերպով թարգմանի ռուսերեն, ապա շատ օգնած կլինի վիրտուալ տարածքում վրաց ազգայնամոլների կողմից տարածվող ստերի դեմ պայքարի գործում:

Մեծ Հայքի և Իբերիայի թագավորություններ

(քաղաքական հարաբերությունների վերլուծություն)

Իբերիայի թագավորության հիմնադիր է համարվում Փառնվազ I Մեծը (մ.թ.ա. 305-240): Մ.թ.ա 305 թ-ին Փառնվազի I Մեծի գլխավորած նորահռչակ Իբերիայի և տարածաշրջանում հսկայական դերակատարություն ունեցող Մեծ Հայքի թագավորությունների միացյալ բանակը ազատագրեց ներկայիս Վրաստանի տարածքը Սելևկյանների թագավորության բանակից: Տաղանդավոր ու երկարակյաց այս արքայի օրոք էլ վերջնականապես ձևավորվեց Իբերիայի թագավորությունը: Սրանով ավելի հարավ գտնվող Մեծ Հայքի թագավորության հետ սկիզբ առավ վերջինիս բարդ ու հակասական հարաբերությունների պատմությունը:

Ընդ որում սկիզբը կարծես թե խոստանում էր ամենայն դրականը: Այսպես. արդեն մ.թ.ա 297 թ-ին Փառնվազ I-ի գլխավորած Իբերիայի և Մեծ Հայքի թագավորությունների միացյալ բանակը հաղթեց Իբերիայի տարածքում առաջխաղացած Պոնտոսի թագավորության բանակին:

Սակայն մ.թ.ա. 280 թ-ին հետևեց Պոնտոսի թագավորության նոր հարձակումը, այս անգամ արդեն Մեծ Հայքի թագավորությանը պատկանող Բարձր Հայքի, Տայքի և Գուգարքի ուղղությամբ: Ու թեև Մեծ Հայքի և Իբերիայի թագավորությունների միացյալ բանակը այս անգամ ևս ետ մղեց թշնամուն, սակայն արդյունքում Գուգարք մտած Փառնվազի I Մեծի բանակը հրաժարվեց լքել այն: Ստեղծված բարդ պայմաններում Մեծ Հայքի արքա Արտավազդ I-ը (մ.թ.ա. մոտ 305 - ուղ. 247) ստիպված եղավ համակերպվել այս փաստի հետ: Գուգարքը անցավ Իբերիայի թագավորությանը: Հենց սա էլ պատճառ հանդիսացավ հետագա հարյուրամյակներում հարաբերությունների բարդացման համար, իսկ Իբերիան այլևս երբեք չհրաժարվեց բնիկ հայկական այս նահանգի վրա տիրապետություն հաստատելու գաղափարից:

Մ.թ.ա 211 թ-ին Երվանդ III-ի (մ.թ.ա. 212-201) գլխավորած Մեծ Հայքի թագավորության բանակը ազատագրեց Գորգարքը Իբերիայի թագավորության բանակից և նահանգում հաստատեց Քաջբերունիների նախարարական տոհմի ժառանգական տիրապետությունը: Իբերիայի թագավորությունը ընդունեց Մեծ Հայքի թագավորության գերիշխանությունը: Փառնվազ I Մեծ-ի որդի Սաուրմագ I-ը (մ.թ.ա. 240-210), ինչպես նաև սրա որդի Միհրան I-ը (մ.թ.ա. 210-160) ստիպված էին համակերպվել ստեղծված իրավիճակի հետ: Միհրան I-ը նույնիսկ, ի կատարումն իր վասալական պարտավորությունների, աջակցեց Երվանդ III-ին, երբ վերջինս պայքարում էր Արտաշեսի` ապագա Արտաշես I-ի դեմ (մ.թ.ա. 201-189՝ կառավարիչ, մ.թ.ա. 189-160՝ արքա): Սակայն Իբերիայի այս խորամանկ արքան սպասում էր ընդամենը հարմար մի առիթի, ինչն էլ շուտով ներկայացավ:

Մ.թ.ա 180-ական թվականներին քոչվոր սարմատների մեծաթիվ ու հզոր հորդան անցավ Վոլգան և գլխովին ջախջախեց հիշատակված տարածքներին մինչ այդ տիրող սկյութերին, որոնց փոքր մասը նահանջեց դեպի արևմուտք, հետագայում ընդունելով սարմատների գերիշխանությունը, իսկ հիմնական մասը ձուլվեց սարմատների մեջ ու ավելի ուժեղացրեց վերջիններիս: Սրա արդյունքը եղավ մասնավորապես այն, որ Դանուբից Վոլգա ձգվող Մերձսևծովյան և Նախակովկասյան լայնարձակ տափաստաններում ստեղծվեց սարմատների արքայական ցեղ հանդիսացող ալանների (արևմտյան աղբյուրներում` <<ռոքսալաններ>>) գլխավորած Ալանական հզոր թագավորությունը, որը ակտիվ արտաքին ավարառուական քաղաքականություն էր վարում: Միհրան I-ը փորձեց օգտագործել սարմատների այս հզոր ուժը:

Ու թեև սարմատների, լեռնականների և իբերների մ.թ.ա.184 թ-ի արշավանքը վերջացավ նրանց ջախջախիչ պարտությամբ և պատերազմից սարմատների ու լեռնականների դուրս գալով, սակայն Մեծ Հայքի թագավորության մղած տևական ու ծանր պայքարը Սելևկյանների թագավորության դեմ հնարավորություն տվեց Միհրան I-ին կատարել ևս մեկ փորձ: Մ.թ.ա. 165 թ-ին նա գրավեց Ջավախքը և գերեց արքայազն Զարեհին: 3 տարի անց, սակայն` մ.թ.ա. 162 թ-ին Իբերիայի արքան ջախջախիչ պարտություն կրեց Մեծ Հայքի թագավորության բանակից ու ստիպված եղավ վերջնականապես հրաժարվել իր բոլոր հավակնություններից և ամրագրել սեփական ծրագրերի լիակատար փլուզումը:

Մ.թ.ա մոտ 93 թ-ին Տաշիրի ճ-մ-ում Մեծ Հայքի թագավորության բանակը, ընդառաջ գնալով իբերական իշխանների խնդրանքին, որոնք, գահընկեց անելով Փառանջոմին (մ.թ.ա. 160-93), Տիգրան II Մեծից խնդրել էին իբերական արքայադստեր հետ ամուսնացած նրա որդի Արշակին կարգել իրենց թագավոր, շարժվեց դեպի հյուսիս և համառ մարտում ջախջախեց Փառանջոմի գլխավորած Իբերիայի թագավորության բանակին: Փառանջոմը սպանվեց, Իբերիայի թագավորության արքա հռչակվեց Արշակը` Արշակ I Հայը (մ.թ.ա. մոտ 93-90) և Իբերիան ընկավ Մեծ Հայքի թագավորության գերիշխանության տակ: Այս իրադարձությունների մասին տեղեկացնում է <<Քարթլիս Ցխովրեբա>>-ն (Լեոնտիոս Մրովելի և Դավիթ Բագրատիոնի): Մրովելին որպես ճակատամարտի վայր նշում է Տաշիրը, իսկ Բագրատիոնին ավելի է կոնկրետացնում` Լոռիի մոտակայքում: Իր հերթին Մրովելին Իբերիայի արքա Արշակ I Հային ճանաչում է որպես Վաղարշակ I-ի (մ.թ.ա. 247-225), իսկ Բագրատիոնին` Արտաշես I-ի (մ.թ.ա. 201-189` կառավարիչ, մ.թ.ա. 189-160` արքա) որդի, սակայն այս երկու հաղորդումներն էլ սխալ են: Իրականում, հաշվի առնելով, որ Իբերիայում Արշակ I Հայի թագավորության ժամանակ Մեծ Հայքի արքան էր Տիգրան II Մեծը, կարելի է վստահորեն ասել, որ Արշակը հենց վերջինիս որդին էր: Հետաքրքիր է, որ այս ժամանակից սկսած էլ հենց մի քանի տասնամյակ Իբերիան ընդունում է Մեծ Հայքի գերիշխանությունը և Իբերիայի թագավորության բանակը Արշակ I Հայի (մ.թ.ա. մոտ 93-90) ու նրա որդի Արտակի (մ.թ.ա. մոտ 90-60) օրոք սկսում է գործել Մեծ Հայքի բանակի կազմում: Պոմպեոսի արշավանքի արդյունքում կարճատև ու ձևական կերպով Հռոմի <<դաշնակից և բարեկամ>> հռչակվելը որևէ էական փոփոխության այնուհանդերձ չհանգեցրեց:

Սակայն արդեն նույն դարի կեսերին Մեծ Հայքի թագավորության միանշանակ գերիշխանությունը Իբերիայում սկսում է սասանվել: Մեծ Հայքի թագավորությունը ձգտում էր Իբերիայի գահի վրա պահել Տիգրան II Մեծի որդի Արշակ I Հայի սերնդին, ի դեմս վերջինիս թոռ Փառնվազ II-ի (մ.թ.ա. մոտ 60 - ուղ. 35) և սրա փեսա ու գահակից Քարտամ I-ի (մ.թ.ա. մոտ 38 - ուղ. 35), այն դեպքում, երբ Պարթևական թագավորությունը ցանկանում էր երկրի ղեկին տեսնել իր թեկնածուին` մինչև Արշակ I Հայը Իբերիայում իշխած Փառնվազյանների տոհմի հետնորդ, Փառանջոմի թոռ և հասկանալի պատճառներով Արշակ I Հային ու նրա սերնդին ատող Միհրանին` Միհրան II-ին (մ.թ.ա. 35 - մոտ 20): Մ.թ.ա 35 թ-ի Դեբետ գետի ճ-մ-ում Իբերիայի և Մեծ Հայքի թագավորությունների միացյալ բանակը բռնկված խիստ համառ մարտում ծանր պարտություն կրեց, իսկ Փառնավազ II-ը ու Քարտամ I-ը զոհվեցին: Իբերիայի արքա հռչակվեց Քարտամ I-ի այրու հետ ամուսնացած Միհրանը` Միհրան II-ը: Դրանից հետո մի քանի տասնամյակ Իբերիան դուրս եկավ Մեծ Հայքի թագավորության քաղաքական ազդեցության օրբիտայից: Առավելագույնը, որ այդ պայմաններում կարողացան անել հայերը, դա Քարտամ I-ի որդուն ապաստան տալն ու մեծացնելն էր:

Արդեն մ.թ 16 թ-ին հայրական գահը վերագրավելու համար Մեծ Հայքից Իբերիայի թագավորության տարածք մտած Քարտամ I-ի որդի Միհրդատի գլխավորած Մեծ Հայքի թագավորության բանակը հաղթեց Միհրան II-ի որդի և հաջորդ Արշակ II-ի բանակին: Արշակ II-ը սպանվեց, իսկ Միհրդատը` Միհրդատ I-ը, հռչակվեց Իբերիայի թագավորության արքա: Սրանով ոչ միայն Փառնվազյանների տոհմը վերջնականապես զրկվեց իշխանությունից ու Իբերիայի գահին հաստատվեց Վրաց Արշակունիների ճյուղը, այլև այստեղ կրկին ուժեղացան Մեծ Հայքի դիրքերը: Սակայն սրան հաջորդած տասնամյակներում Մեծ Հայքում սկիզբ առած խառնաշփոթի պայմաններում Մեծ Հայքի թագավորության <<իբերիական>> քաղաքականությունը առանձնակի հաջողություններ չկարողացավ արձանագրել: Իբերիայի արքաները սկսեցին վարել բավականին անկախ և հռոմեմատ քաղաքականություն: Այս գործընթացը հատկապես լայն թափ ստացավ Միհրդատ I-ի թոռ, խիստ գործունյա ու տաղանդավոր Փարսման I-ի (35-74) օրոք: Այս պայմաններում Իբերիայի վրա ազդեցությունը պահպանելու համար Մեծ Հայքի ու Պարթևական թագավորությունները ստիպված էին միավորել ուժերը` այս երկրում Հռոմի ազդեցությունը սահմանափակելու նպատակով: Իր հերթին Փարսման I-ի եղբայր Միհրդատը և որդի Հռադամիզդը մի քանի անգամ հաստատվեցին Մեծ Հայքի գահին, սակայն այդպես էլ չկարողացան ամրանալ այս դիրքում:

I դարի երկրորդ կեսից և II դարի առաջին կեսին տարածաշրջանում ստեղծված քաղաքական հավասարակշռությունը հնարավորություն չտվեց որևէ մի երկրի միանշանակ գերիշխանություն ունենալ Իբերիայի վրա, թեև այս երկիրը այնուհանդերձ գտնվում էր Մեծ Հայքի և Պարթևական թագավորության քաղաքական ազդցության օրբիտայում: Իբերիայի դերը հատկապես կարևորվեց այն բանով, որ վերջինս յուրօրինակ մի միջնորդ ու բուֆեր էր հանդիսանում իր հզորության գագաթնակետին հասած Ալանակա թագավորության և մյուս երկրների միջև: Արդյունքում հատկապես Փարսման II Խիզախի (120-150) օրոք վերելք ապրող Իբերիան ավելի ու ավելի էր հակվում Հռոմի օգնությամբ ինքնուրույն քաղաքականություն վարելուն: Այս ձգտումը առժամանակ ապահովվեց որոշակի հաջողություն, սակայն հետագայում տարածաշրջանային ուժերի հավասարակշռությունը լրջորեն փոխվեց և առաջ եկան նոր վերադասավորումներ:

Բանն այն է, որ Վաղարշ I-ից (117-144) հետո Մեծ Հայքի թագավորության արքա դարձավ Տիգրան VII Սոհեմոսը (144-161, 164-186), որը, գահ բարձրանալով Հռոմի աջակցությամբ, արդյունքում խզեց Մեծ Հայքի ու Պարթևական թագավորությունների ավանդական դաշինքը և սկսեց մեծապես դաշնակցել Հռոմի հետ: Արդյունքում ստեղծված իրավիճակում հռոմեամետ կողմնորոշում որդեգրած Մեծ Հայքի և Իբերիայի թագավորությունները լրջորեն սահմանափակեցին Պարթևական թագավորության ազդեցությունը Հայաստանում ու Անդրկովկասում: Սրան Պարթևական թագավորությունը կարողացավ պատասխանել միայն Փարսման II-ի դավադիր սպանությամբ և իրեն նվիրված վերջինիս եղբայր Միհրդատին արքա կարգելով: Միհրդատ II-ի (150-155) գահ բարձրանալով Իբերիայում մի քանի տարով խիստ ուժեղացավ Պարթևական թագավորության ազդեցությունը՝ ի վնաս Հռոմի և այդ ժամանակ նրա դաշնակից Մեծ Հայքի շահերի: Այս պայմաններում 155 թ-ին գահի հռոմեա-հայկական թեկնածու, Միհրդատ II-ի որդի Համազասպի գլխավորած Իբերիայի ու Մեծ Հայքի թագավորությունների միացյալ բանակը հաղթեց Միհրդատ II-ի բանակին: Միհրդատ II-ը զոհվեց, իսկ Համազասպը՝ Համազասպ II-ը, հռչակվեց Իբերիայի թագավորության արքա: Միհրդատ II-ի գահընկեց լինելով և Համազասպ II-ի (155-180) գահ բարձրանալով, Իբերիայում կրկին ուժեղացան Հռոմի ու Մեծ Հայքի դիրքերը: Սակայն ժամանակի ընթացքում պարզվեց, որ Համազասպ II-ն էլ է հակվում պարթևամետ քաղաքականության: Այս պայմաններում 180 թ-ին իբերական գահի նոր թեկնածու, Տիգրան VII Սոհեմոսի որդի ու Համազասպ II-ի քրոջ որդի Արևի գլխավորած Մեծ Հայքի թագավորության, հռոմեական, ինչպես նաև Իբերիայի ապստամբած իշխանների միացյալ բանակը ու ալանները ջախջախեցին Համազասպ II-ի բանակին: Համազասպ II-ը սպանվեց, իսկ Արևը` Ռևը, հռչակվեց Իբերիայի արքա:

Իբերիան Ռևի (180 - մոտ 210), նրա որդի Վաչե Արդարադատի (մոտ 210-225), Վաչեի որդի Բակուր I-ի (մոտ 225-235) և վերջինիս որդի Ասպագուր I-ի (մոտ 235-255) օրոք ոչ միայն գտնվում էր Մեծ Հայքի թագավորության քաղաքական ազդեցության ոլորտում, այլև, կառավարվելով Ծոփքի թագավորության վերջին արքա Արտանեսի (մ.թ.ա. մոտ 140 - ուղ. 94), իսկ վերջինիս միջոցով նաև Մեծ Հայքի Հայ Արշակունիների շառավիղը հանդիսացող Սոհեմոսյան արքայատան ներկայացուցիչների կողմից, հանդիսանում էր Մեծ Հայքի ամենահավատարիմ դաշնակիցը:

Edited May 31, 2009 by Lion

Lion · May 31, 2009

Սակայն Խոսրով I Քաջի և դրան կարճ ժամանակ անց հետևած Ասպագուր I-ի մահից հետո Մեծ Հայքի կտրուկ թուլացման պայմաններում Իբերիայի արքա հռչակվեց Շապուհ I-ի (241-272) որդի Միհրանը` Միհրան III-ը (մոտ 255-320), որի արդյունքում Իբերիայում հաստատվեց Սասանյան արմատներ ունեցող և հակաարշակունյան քաղաքականություն վարող Խոսրովյանների արքայատոհմը: Այս պայմաններում, սկսած III դարի կեսերից մինչև IV դարի կեսերը և հատկապես այն բանից հետո, երբ Մեծ Հայքի գահին հաստատվեց Տրդատ II Մեծը, Իբերիայի ու Մեծ Հայքի թագավորության հարաբերությունները սկսեցին խորը ճգնաժամ ապրել:

III դարի վերջին և IV դարի առաջին կեսում մի քանի անգամ փոփոխակի հաջողություններով բախումներ տեղի ունեցան Մեծ Հայքի և Իբերիայի թագավորությունների միջև, որոնք սակայն որևէ էական արդյունքի չհանգեցրին: Դարի երկրորդ կեսին Պարսից թագավորության դեմ մղվող պատերազմից օգտվելով Գուգարքի գրավումը Իբերիայի կողմից ևս վերջնական չէր և Պապի (371-374) օրոք այն կրկին Մեծ Հայքի սահմաններում էր:

Գուգարքը հայտնվեց Իբերիայի թագավորության սահմաններում միայն 387 թ-ից հետո, սակայն այս անգամ արդեն բուն Իբերիայի թագավորությունն այնքան էր թուլացել, որ թուլացած Մեծ Հայքի, իսկ հետո արդեն Հայոց մարզպանության և Իբերիայի թագավորության տարածքը IV դարի վերջից մինչև VI դարի սկիզբը գրեթե հավասար կերպով ենթարկվում էր Պարսից թագավորությանը: Իրավիճակը չկարողացավ էականորեն փոխել նաև ռազմունակ ու պատերազմասեր Վախթանգ I Գորգասալը (446-491), որի մահից հետո Իբերիայի թագավորությունը սկսեց անկում ապրել ավելի արագ տեմպերով:

523 թ-ին Իբերիայում բռնկվեց հերթական ապստամբությունը Պարսից թագավորության դեմ, որի պարտությունից հետո Իբերիայի արքա Դաչին (491-523) գահընկեց արվեց, իսկ Իբերիայի թագավորությունը կտրուկ թուլացավ: Արդեն Դաչիի որդի Բակուր IV-ը (523 - մոտ 540), վերջինիս որդի Փարսման V-ը (մոտ 540-558), սրա եղբոր տղա Փարսման VI-ը (մոտ 558-565) և վերջինիս որդի Բակուր V-ը (մոտ 565-570) տեղի կենտրոնախույս ֆեոդալական ուժերի հզորացման ու Պարսից թագավորության ահագնացող ճնշման պայմաններում ըստ էության զրկված էին որևէ իրական իշխանությունից:

Միաժամանակ, արդեն սկսած Բակուր IV-ի կառավարման սկզբից, Պարսից թագավորությունը սկսեց ավելի ու ավելի մեծ տեղ հատկացնել Տայք և Գուգարք նահանգներում հսկայական կալվածքների տեր Բագրատունիներին, ձգտելով ի դեմս նրանց ոչ միայն ուղղորդել Իբերիայի վերջին արքաների դեմ հանդես եկող կենտրոնախույս ուժերին, այլև Բագրատունիների միջոցով վերջիններիս դեմ ստեղծել հզոր մի հակակշիռ: Այս պայմաններում VI դարի սկզբերից սկսած Բագրատունիները աստիճանաբար հասնում են մեծ հզորության` իրենց փաստացի ազդեցությունը տարածելով նաև Տայքից ու Գուգարքից հյուսիս ընկած Վրաստանի վրա, որտեղ սեփական արքաներից դժգոհ վրաց իշխանները ավելի շատ հակված էին ենթարկվել ոչ թե իրենցից բարձր դիրք ունեցող միապետին, այլ` թեև իրենցից հզոր, սակայն այնուհանդերձ ըստ էության իրենցից յուրաքանչյուրին հավասար կարգավիճակ ունեցող Բագրատունիներին:

Զարգացած ֆեոդալական հասարակական հարաբերություններով պայմանավորված տեղայնական ուժերի հզորացման և կենտրոնական իշխանության թուլացման անխուսափելի այս գործընթացը իր տրամաբանական վախճանին հասավ 570 թ-ին, երբ Պարսից արքա Խոսրով I-ը (531-579) գահընկեց արեց Իբերիայի թագավորության վերջին արքա Բակուր V-ին, սակայն միաժամանակ էլ, ստեղծված ռազմաքաղաքական պայմաններում չզգալով իրեն բավարար ամուր, Վրաստանի տարածքի կառավարումը թողեց տեղական իշխաններին: Առաջացած իշխանության վակումի այս պայմաններում Վրաստանի էրիսմտավար (իշխանաց-իշխան) հռչակվեց Սմբատ Բագրատունու (482 - մոտ 505) տղա Բագրատի (մոտ 505-515) որդու` Վախթանգ I Գորգասալի (446-491) աղջկա հետ ամուսնացած Գուրգեն-Գուարմ Բագրատունու (527-532), տղա Բագրատի (532-568) որդին` Գուրգեն-Գուարամ Բագրատունին (568-595), որը դրա հետ միաժամանակ էլ Հուստինոս II-ից (565-578) ստացավ կյուրողապատի կոչում:

Սրանով.

ա) դե-յուրե ամրագրվեց արդեն կես դարից ավել դե-ֆակտո գոյություն ունեցող վիճակը` Բագրատունիների առաջնայնության հաստատումը Վրաստանում:

բ) Բագրատունիների կրտսեր ճյուղը` Հյուսիսային Բագրատունիները, ձեռք բերեցին իրենց գլխավոր ճյուղին հավասար հզորություն:

Այսպիսով Մեծ Հայքի և Իբերիայի թագավորությունների բարդ և հակասական իրադարձություններով լի հարևանության մի քանի հարյուրամյա դարաշրջանը ավարտվեց: Հատկանշական է ու օրինաչափ նաև, որ այս դարաշրջանը ավարտվեց ոչ պակաս բարդ ու հակասական ձևով` Հյուսիսային Հայաստանի և Իբերիայի միավորումով Հայոց Բագրատունիների տիրապետության տակ:

Edited May 31, 2009 by Lion

Военная летопись армянского народа

Recommended Posts

Link to post

Share on other sites

Top Posters In This Topic

Popular Days

Top Posters In This Topic

Popular Days

Posted Images

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Link to post

Share on other sites

Join the conversation