Johan

Աստուծոյ բարին, Սաս, Ճիշտ ես, տաղը գրուած է Վանի բարբառով (չգիտեմ ո՛ր գաւառի) : «Գուգլ»-ով նայել եմ եւ նկատել՝ գրական հայերէն գործածող կայքերը եւ բարբառագիտական նիւթերը գրուել են Լուսնակ (որից լուսնակայ> լուսնկայ) ձեւով: Եւ հենց այս տաղի վերնագիրը՝ «Լուսնայն Անուշ». նու տառը (որոշիչ յօդը) նախորդող կէն յի-ացել է: Չի գրել «լուսնյակ»: Անշուշտ ինձ ծանօթ է «լուսնյակ» ձեւը, որ երեւի նմանօրինակ հնչող բառերի ազդեցութիւնն է կրել: Այդ բառերը «ի»-ով են աւարտւում: Պատանի-պատանեակ, աղաւնի-աղաւնեակ, հոգի-հոգեակ: ի+ա(կ)=ե Գիշեր կծիկ կլորե «Գիշերը կծիկը գլորեց. գիշեր կծիկ գլորէ. գիշերուայ կծիքը գլորուեց...» «Գլորէ»ն արդեօք չի՞ նշանակում «ամբողջացաւ».- այսինքն երկինքը ծայրից ծայր սեւացաւ, գիշեր եղաւ: Կարծեմ լսել եմ մեր մեծերից «տարին կլորեց», այսինքն ամբողջացաւ: Ուրեմն՝ կլորեց, բոլորեց ամբողջացաւ (?): Կծիկը (հանգոյցը) գիշեր է, սեւ է եւ գլորեց... կամ...թելերի թոփ-գնդակ է եւ երկնքում գլորւում է: Չեմ հասկանում: Ուզում եմ հասկանալ ի՛նչպէս էր մտածում վասպուրականցին. ի՞նչ է այս նախադասութեան տրամաբանութիւնը, ճի՛շտ իմաստը: Տե՛ս այս օրինակը եւս, կծիկի մասին. Լուսնայ թամամ պուլորե «Լուսնակը լրիւ կը բոլորէ, լուսնակ լրիւ բոլոր է, Լուսնյակին լրիվ շրջապատեց» Տաղի առաջին տողի ճիշտ թարգմանութիւնը բանալին է միւս տողերի ճիշտ թարգմանութեան: Վանեցոց էական բառը է՞-ն է, թէ՞ ա-ն Գիշերն իր սեւութեամբ լուսնակի՞ն բոլորեց, թէ՝ լուսնակ լրիւ բոլոր է, լուսինը լրիւ բոլոր է, այսինքն՝ ամբողջացել է լուսնի կլորութիւնը. կիսալուսին չէ այլեւս: Բոլոր– շուրջ բոլոր: Մեչ սեւ ամպին մոլորե «Սեւ ամպին մէջ կը մոլորուի, Սև ամպի մեջ մոլորեցրեց» Իսկ ինչո՞ւ ոչ «Մէջ սեւ ամպին մոլոր է», այսինքն՝ բոլորուած լուսինը սեւ ամպի մէջ մոլոր է (շուար է, կամ «կորսուել է»): Սեւ ամպեր են անց կենում լիալուսնի տակից, որը կարծես կորսուել է նրանց մէջ: «Մէջ սեւ ամպին մոլոր է» խօսքով մեզ ժողովրդային բանաստեղծը կանգնեցնում է լուսնի լոյսի տակով անցնող սեւ ամպերի պատկերի առջեւ: Փոխաբերական իմաստով լուսինը սիրահարուած անձն է: Բանահաւաքը տուրք տալով բառի՝ լսածին պէս արձանագրելու օրէնքին, արձանագրել է բոլորե, կլորե, մոլորե, փոխանակ արձանագրելու՝ բոլոր է, կլոր է, մոլոր է: Եղանակը պարզ գիշեր է, լուսնկայ՝ համատարած սեւի մէջ արծաթափայլ լուսին: Յետոյ սեւ ամպեր են իրենց մէջ առնում լուսնին, փոխւում է եղանակը, սկսում է հովն ու անձրեւը: Սարից սարին զըղզըղաց «Լեռէն լեռին հեղեղաց, սարից-սար դղրդաց» Սարից սարին զըղզըղաց (զղզղալ = 1.Խոխոջալ 2.Շնկշնկալ 3.Հնչել 4.Հոսել ) «Իսկ մինչ անձրև գալը, ամպը պիտի գոռա, դղրդա՝«սարից սարին» Հասկանալի է...բայց, երբեմն, առանց գոռալու պարզապէս շաղ է տալիս: Ես իմ տեսակէտը չեմ պնդում, բայց քանի որ ունենք «զղզղալ» բառի իմաստը, ջրի հանած ձայնի անուններ, եւ հնչել, հոսել: Եւ Հեղ արմատը, որից հեղում, հեղուլ, հեղուկ, հեղհեղ եւ հեղեղ, հեղեղալ. զ-ով տարբերակը, «Արմատական» բառարանի վկայութեամբ, զեղ, որից զեղուլ, զեղանիլ եւայլն, եւ ինչպէս տեսանք, մեր բարբառային զըղզըղալ-խոխոջալ, առաջին եւ հիմնական իմաստը: Ուրեմն՝ սարից սարին, հերթով, կամ պարզապէս ամէն տեղ ասելու համար, հեղեղ (անձրեւ) է թափւում-տեղում: Սարից սարին, ինչպէս՝ տնից տուն, փողոցից փողոց, թաղից թաղ հեղեղաց, խոխոջաց հոսող անձրեւի ջուրը: Պյարակ անձրեւ շըղշըղաց «Բարակ անձրեւ շողշողաց, բարակ անձրեւ շաղշաղեց» Շըղշըղաց (շղշղալ= 1.Ցրվել 2.Խշխշալ ) Պյարակ անձրեւ շըղշըղաց, կրկնութիւնը շող արմատի (=նոյն է շաղ «խոնաւութիւն») «Բարակ» անձրեւ տեղալու գործողութեան երբեմն ասում ենք «մաղեց» ՝ «շաղ տալ», «ջրի կաթիլներ ցրել» իմաստով: «Արմատականը» երկու «ՇՈՂ» է ճանաչում: Առաջինը ճառագայթ, երկրորդը՝ խոնաւութիւն, թացութիւն եւ յաւելում է՝ «Նոյն է շաղ «ցօղ» արմատի հետ, որի ձայնդարձն է» Տալար կազալ տաղտըղաց Տալար կազալ տաղտըղաց = Դալար ղազալ տաղտըղաց = Մատղաշ (նորածին) եղնիկ տաղտղաց: Տալար կազալ տաղտըղաց, կրկնութիւնը տեղ («առատ անձրեւ») արմատի Տաղտղնել = տարտղել = 1.Ցրել, ցիր ու ցան անել, տարածել 2.Բաժանել, մասնատել 3.Բաժան-բաժան, մաս-մաս լինել: ԴԱԼԱՐ տերևները = ԽԱԶԱԼ թափվում են ծառերից, ցիր ու ցան լինում: Տալար կազալ տաղտըղաց= Տալար խազալ տաղտըղաց=Դալար խազալ-խաշամը ցիր ու ցան եղավ: Մի բան խանգարում է դալար (կանաչ, թարմ) տերեւների թափուելուն: Անձրեւից, մանաւանդ «բարակ» անձրեւից նոր աճած կանաչ տերեւը չի թափթփում: Դալար տերեւը պինդ կապած է լինում շիւղին: Ուրեմն, եթէ խազալ, որ ծառ չէ, թուփ է, պէտք է տարտղնիլ բառով բացատրել «տաղտըղալ»ը: Տարտղնել– տարբեր տեղ անել ? Եղանակը կարծես թէ գարուն է: Զատկի տօնը, դրկից արտեր հերկելը այդ է ցուցանում: Ինձ կօգնէ՞ք հասկանալ խազալ բոյսի ինչ լինելը՝ թէկուզ նկարով: Եւ հաւանական է որ բոլորովին սխալ տեղում ենք որոնում «տաղտըղնաց»ը: Քանի որ բարբառի Տ=Դ, իմա՝ տալար/դալար, ուրեմն ինչո՛ւ ոչ դաղդըղաց/դեղդեղաց (կանաչեց, աճեց): Տե՛ս դեղ բառի կանաչ, դալարիք, խոտ իմաստը: Շնորհակալ եմ Սաս. մասնակցութիւնդ օգնում է:

«Գլորվեց»ը նորութիւն էր. համարել էի «կլորեց»՝ «գիշերուայ հանգոյցը կլորեց, պատեց ամբողջ երկինքը» իմաստով, նկատի առած, որ հները երկինքը թասի ձեւով էին պատկերացնում... «Լուսնյակ» բառը ստուգեցի, կարծես շատ տարածուած չէ բարբառներում եւ գրական հայերէնում: Աւելի շատ օգտագործւում է Լուսնակ > լուսին+ակ: Ի՜նչ լաւ մեկնաբանել էիր ջրի, անձրեւի ձայնի անունները. ինչո՞ւ սարերից հոսող ջրին «դղրդացրիր», երկրից, գետնից հնչող ձայնանունով կոչեցիր: Շըղշըղաց-ը կարելի՞ է շաղեց-ի կրկնակի ձեւը համարել՝ ձայնաւորի բարբառային ըթ-ացումով: Շնորհակալ եմ

Ես հասկըցայ բառարմատները ի՛նչ ճամբայ անցեր են, ի՛նչ իմաստներ ստացեր են բարբառներուն մէջ: Անգամ մը եւս տեսայ մեր լեզուի հարստութիւնը եւ այդքան ալ շնորհակալ եղայ պատասխանիդ, որ օգտակար էր: Դարձեալ հանդիպելու ակնկալիքով՝ Յովհաննէս

Բարի օր, Սաս, Մտածում եմ տաղը վերաբերում է անձրեւոտ կլիմայի բանաստեղծական նկարագրութեան, առաջին երկու համարներում, իսկ երրորդ համարը՝ Զատկի տօնական սովորութիւններին: Ըստ Հայկական աւանդապատումներին, գիշերն ու ցերեկը իրար յաջորդում էին սեւ եւ սպիտակ թելերը հանգուցելով (կծիկով): - Սարից սարին զըղզըղաց, Զըղզըղաց < զեղզեղաց. կրկնութիւն, նախդիր զ սաստկականով հեղ արմատի - Պյարակ անձրեւ շըղշըղաց, կրկնութիւնը շող արմատի (=նոյն է շաղ «խոնաւութիւն») - Տալար կազալ տաղտըղաց, կրկնութիւնը տեղ («առատ անձրեւ») արմատի Լուսնայն անուշ, խովն անուշ. Լուսնակն անուշ, հովն անուշ Անձըրվու խոտն ի անուշ. անձրեւու(ի) հոտն անուշ Ուրեմն, ենթադրում եմ, կազալը երկնքից եկած մի բան պէտք է լինի: Կարո՞ղ է մանանայի, գազպէի մի տարբերակը լինել:

Ողջոյն Ձեզ, Խնդրում եմ բացատրէք «կազալ» բառի իմաստը: Լուսնայն անուշ  Կիշեր կծիք կլորե, Լուսնայ թամամ պուլորե, Մեչ սեւ ամպին մոլորե: Լուսնայն անուշ, խովն անուշ, Ռենջբրի քյուն անուշ: Սարից սարին զըղզըղաց, Պյարակ անձրեւ շըղշըղաց, Տալար կազալ տաղտըղաց: Լուսնայն անուշ, խովն անուշ, Անձըրվու խոտն ի անուշ: Տըռան արտեր խիրկիցին, Զատկի ծըվեր նիրկիցին, Օղչում տըվին տըրկըցին: Լուսնայն անուշ, խովն անուշ, Խում կաթի պաղ սերն անուշ:

Բարեւ Ենովք-Նաւավար բարեկամ, հազար բարով: Կարդացի գրածներդ. ձեռագիրդ ծանօթ, գաղափարներդ հարազատ էին:

Յարգելի պարոն Արմենակ, Որպէսզի ես ալ ջուր չծեծեմ, «հարցը» աւարտած կը համարեմ: Որովհետեւ, ի զուր պիտի տքնիմ, ապացուցել, թէ ինչպէս Ganata չկայ, այնպէս ալ Idalia եւ kermania անուններով երկիրներ չկան:

Զարմանալի է՝ սփիւռքահայ ուսանողը պարտադրուած է սորվիլ հազար ու մեկ կարեւոր-անկարեւոր բան, բայց Հայոց Այբուբենի ճիշտ հնչիւնաբանութիւնը չի սորվիր: Յանցաւորը ուսանողը չէ, որ կրնայ իր հազար ու երկրորդ բանը սորվիլ: Երբէք չեմ ըսեր՝ արեմտահայը յետայսու պէտք է արտասանէ gndak (գնդակ), kugam ( կու գամ), որ յանցանք է պատմութեան եւ արեւմտահայերէնին հանդէպ: Բայց հանրաճանաչ տեղանուններն եւ անձնանունները կրնան ճիշտ արտասանել, կամ գոնէ ճիշտը գիտնալ: Սփիւռքահայը պէտք է գիտնայ Այբուբենի աւանդական հնչիւնները, նաեւ հայերէն որեւէ գրուածքի հեղինակի լեզուական պատկանելիութիւնը: Որպէսզի՝ Դադա պիտի՝ թարիփդ ասէ, Ակռէքըդ յաղութ-ալմաս է, Ռանգըդ փըռանգի ատլաս է, Զար ղալամքարի նըման իս։ Տաղը չ’երգէ TATA BIDI TARIPT ASE AGREKT YAGHUT ALMAS E RANKT PRANKI ADLAS E ZAR GHALAMKARI NMAN IS Որպէսզի, քառագագաթի (karragagat, եւ ո'չ karakakat) անունը չ’արտասանէ Arakadz: Որպէսզի Արծրունի թագաւորի անունը չ’արտասանէ Kakig: Սփիւռքահայի արտասանութեան համապատասխանեցնելու համար, իրաւունք չունինք Արագած եւ Գագիկ անուններուն ուղղագրութիւնը փոխել:

Սրբագրում Պիտի գրուէր. «Ընթերցողը տեղեակ է, գրութեան յօդուածաշարք ըլլալուն» «Սոյն տեղանունը իտալական արտասանութեամբ (կամ՝ ձեւով) գրելէն զատ, գրուած է նաեւ քմահաճ տառադարձութեամբ»:

Մեծարգոյ Տոքթոր, «Ի պէտս զառածելոց»-ի հեղինակի անունը քանիցս նշելէ ետք, հարկ չհամարեցի անգամ մը եւս նշել, մանաւանդ որ, ընթերցողը տեղեակ է գրութեան յօդուածաշարք ըլլալէն (շար.1, շար. 2...):

Մէջբերումը «armenag»-էն է (Արմենակ Եղիայեան): Կ’ըմբռնեմ. հայ եմ՝ արեւմտահայ, կը գայթակղիմ : Ուրեմն, ըստ ձեզի, մենք պէտք է գրենք «Տիլիճան», որպէսզի մեր հայրենակիցները չկարդան Tilitchan: Նմանապէս՝ Նովգորոդ [Novkorot], Աբովեան [Apovyan], Գիւմրի [kümri] պէտք չէ գրենք, ըստ ձեզի, որպէսզի մերինները սխալ չկարդան: Նոյն տրամաբանութեամբ, պէտք է վերաուղղագրել. Գերմանիա [Kermania] (Իրանեան նահա՞նգ)՝ Կերմանիա, Իտալիա [idalia]՝ Իթալիա, Սպանիա [sbania]՝ Սբանիա կամ Սփանիա ձեւերով: Եթէ վաղ անցեալէն աւանդուածը, ժառանգածը կրնանք պահել, ինչո՞ւ նորն ալ այդպէս չգրել: Մեզի անծանօթ չէ եղած՝ մատենագրութեամբ վկայուած է. Տրիպոլիս, բեյրութ, Սիդոն տեղանուններու այս գրելաձեւերը, սակայն, «սխալ չընթերցուելու» համար, դարձուցած ենք Թրիփոլի: Այսինքն՝ կամայականութիւններու շարան: Այսպիսով, թէ' հայը կը շուարի, եւ թէ՛ մեր դրացի այլազգին, որ կը փափաքի Այբուբենին ծանօթանալ: Աշխարհի բոլոր պոլիսները «պոլիս» ձեւով կը գրենք (Ալեքսանդրապոլ, Կոստանդնուպոլիս եւ այլն), իսկ երբ կարգը հասնի Indianapolis եւ Tripolis քաղաքանուններուն, կը յիշենք «սխալ չարտասանելը», հակառակ անոր, որ հին տեղանուններու մեր բոլոր արտասանութիւնները սխալ են, որովհետեւ ճիշտ ուղղագրութեամբ գրուած են: Իսկ ճիշտ ուղղագրութիւնը՝ Մեսրոպեանը, մեզի ի վերջոյ կը բերէ ճիշտ արտասանութեան՝ գրաճանաչութեամբ, տառաճանաչութեամբ: Ի դէպ՝ արեւմտահայերը միշտ չէ որ տառերու արդի արեւմտահայ արտասանութիւնը նկատի առնելով տառադարձած են տեղանունները: «Արեւմտահայ» Ս. Մեսրոպէն մինչեւ Վենետիկի, Վիեննայի ու Պոլսոյ գրաճանաչ ու հայագէտ գրողները, տառադարձած են ճիշտ: Արդիւնք՝ մեր ճանչցած տեղանուններու մեծամասնը, ինչպէս վերեւ յիշեցի (Սպանիա, Իտալիա, Ամերիկա, Կիլիկիա), կը գրենք աւանդական տառադարձութեամբ: Ի՞նչ պիտի ըսենք արեւմտահայ ուսանողին. այսինչ թուականէն սկսեալ, սկսած ենք այսպէ՞ս տառադարձել: Ուստի, եթէ ունինք 100 տեղանուն՝ քսանը արդի արտասանութեա՞մբ տառադարձուած է: Քաոսը մենք կը ստեղծենք: Ի՞նչ կառաջարկէք, Յարգելի՝ Տամասքոս գրե՞նք յետայսու: Ամբողջ սփիւռքահայութիւնը, այդ քաղաքի անունը կ’արտասանէ Damascos, ու կը գրէ Դամասկոս: Երբեւէ Ձեր միտքէն անցա՞ծ է այն գաղափարը, որ մենք սխալ կ’արտասանենք, թէ՞՝ պէտք է ըսենք. Tamasgos: Ամէնայնդէպս, ամէն ոք ազատ է իր արտասանութեան մէջ, մանաւանդ բարբառային կամ ժողովրդախօսակցական արտասանութեան մէջ, բայց ազատ պէտք չէ ըլլայ իր գրելաձեւին մէջ, յատկապէս՝ երբ լրատուամիջոց է: Ժամանակին (թերեւս նաեւ մինչեւ այսօր՝ «Ազդակի» բացառութեամբ), արեւտմահայ գրականութեան մէջ առկայ էր Տանիմարքա տեղանուան գրելաձեւը: Սոյն տեղանուան իտալական արտասանութեամբ (կամ՝ ձեւով) գրելէն զատ, գրուած է նաեւ քմահաճ տառադարձութեամբ: Բարեբախտաբար, այժմ այդպէս չէ այսինքն՝ կը գրենք Դանիա, թէեւ կ’արտասանուի Tania: Հիմայ, ըստ ձեզի, ո՞րն է ճիշտը: Չէ՞ք կարծեր, թէ ահագին անհեթեթութիւններու դուռ պիտի բանայ արտասանութիւն-գրելաձեւ սկզբունքը. յատկապէս երբ ընթերցողը արեւելահայ է: Ու մենք պիտի ունենանք՝ Peyrut, Tania, kanata, paron, lonton կարդացող արեւելահայ հայրենակիցներ, որոնք, կարծես թէ հայերէն կարդացողներու մեծամասնութիւնն են այլեւս: Այսպէ՞ս պէտք է մատուցուի սփիւռքահայի գրականութիւնը, հայաստանցի ընթերցողին: Չենք խանգարուիր, եթէ Սասենց պէս տառադարձենք, քանի որ անոնք ալ գրեթէ մեզի պէս կ’արտասանեն, խօսակցական խօսքը չի խանգարէր գրական խօսքին (ուղղագրութեան): Անոնք գիտեն՝ բ=b, ու այդպէս ալ կը տառադարձեն, բայց նաեւ բադը (թռչունը) pat կարտասանեն, ու չզարմանաք՝ «բադ» կը գրեն: Ճի՞շտ եմ Սաս: Արտասանութիւնը ե՞րբ ուղղագրութիւն ճշտած է, մանաւանդ՝ 1600 ամեայ գրաւոր անցեալ ունեցող լեզուի մը պարագային: Այլապէս, մեր լեզուի ուղղագրութիւնը շատոնց փոխած պիտի ըլլայինք: Այդ պարագային, Աբեղեանի «բարեփոխումն» ալ չպիտի բաւէր, քանի որ ոմանք «խոհանոցը» «խաանոց» կարտասանեն, «որովհետեւը»՝ «որտեվ»: Երկար պատմութիւն է: Յարգանօք՝ Յովհաննէս

Բարեւ, Տոքթոր Արմենակ: Յարգանքիս հաւաստիքը: Ձեր յօդուածներուն ընթերցողը եղած եմ միշտ: Եթէ համարում չունենայի՝ տանջուելով չէի արձանագրեր, մանաւանդ, որ այդ ժամանակ, մեր սիրելի «Ազդակի» թուային «թռչնագրերը» ընդհանուրին ընթեռնելի դարձնելու համակարգչային հնարքին ծանօթ չէի: Կը գրէի տառ առ տառ: Ողջունելի է Ձեր ներկայութիւնը եւ մասնակցութիւնը՝ ֆորումին եւ այլուր: Յուսամ, չէք նեղուած ինձմէ՝ Ձեր բացակայութեան, Ձեր գրածի մասին մեկնաբանելուս համար (թէեւ ֆորումը բաց է. ակնկալելի էր տեղեկանալնիդ): Շնորհակալ եմ, լեզուական թերիներս մատնանշելնուդ առթիւ: Ուշացած տեսայ Ձեր նամակները, որովհետեւ՝ սոյն ռուսագիր ֆորումին այցելութիւններս յաճախակի չեն: Ձեր «դաժանը», «տաժան» չըրի: Նայինք «Ազդակի» ելեկտրոնային տարբերակին. http://www.aztagdaily.com/DisplayNews.php?ID=10683 Ահա՛ յօդուածը՝ առանց միջամտութեանս.

http://forum.hayastan.com/index.php?showtopic=18002&st=0

Քեզ չհարցրի ջանիկ, երբ ես անցել ու ետ եկել: Հիմա հասկացայ ցաւդ, ու թթուած պատասխանիդ պատճառը: Ջաւախք մասնակցին մի քանի բան գրել էի անցեալի յուշերից: Այդքան: Երկար բարակ մաղելու պէտք չունէիր: Ինձ չես ճանաչում, այդ պատճառով էլ ինձ ուղղուած քննադատանքդ՝ Ջ/Ճ-ի, եւ կուսակցամոլութեան վերաբերեալ, ի չիք եմ համարում: Ճիշտ ես՝ յաջող, ո'չ հաչող: Սիրով՝ Յովհաննէս

Յարգելի Կարս, Գիտէի անունս, նաեւ՝ ընդհանրապէս բոլոր սուրբ գրային անունները հրէական են: Նկատել եմ անհանգստութիւն, երբ, որեւէ անհատ փորձում է ճշտել. նախորդի գրածը: Ես չեմ անհանգստանում եւ քաջալերում եմ որ մարդիկ լինեն պարզ, համեստ, սովորելու պատրաստ: Բացի այդ, թեմայի հեղինակը սրբագրման նպատակով էր տեղադրել յօդուածը: Երբ քաջալերում եմ դասական ուղղագրութեամբ գրել, ուստի՝ պատասխանատւութիւն եմ զգում դասականով գրողների ուղղագրութեան հանդէպ...Չէ՛, աւելի լաւ է Աբեղեանի ուղղագրութեամբ գրեն, քան թէ դասական կարծեցեալ, սակայն ուրիշ մի ձեւ: Ամերիկահայ Երաժիշտին տուած պատասխանիդ մէջ, այդպիսի սխալ կատարել էիր Կարս: Մեծահոգաբար ընդունի՛ր: Երանի սխալներս միշտ ճշտէք: Այո՛, այդ բառը գրւում է թիւր: Կարս ջան, երեւի ձեռ առնելու ուրիշ անձ չգտար: Երբեմն գրում եմ արագ, յոգնած մտքով: Գրելիս անդրադարձայ իմաստի ոչ դիպուկ լինելը, այդուհանդերձ ապաւինեցի ձեր հասկացողութեան: «Այդ ժամանակ, Ջաւախքի անունն էր Ախալքալաք» Այս խօսքով անշուշտ հասկացած կլինէք, որ «Ջաւախքի խնդիր», «Ջաւախքի ժողովուրդ», «Ջաւախքի պահանջատիրութիւն», բառակապակցութիւների փոխարէն գործածւում էր . «Ախալքալաքի խնդիր», «Ախալքալաքի ժողովուրդ», «Ախալքալաքի պահանջատիրութիւն»: Ջաւախքի մշակոյթը, իր մէջ կրում է Արեւմտեան Հայաստանի մշակոյթից տարրեր: Եթէ սխալ եմ՝ ուղղի'ր խնդրեմ: Վրացիք ճիշտ են այնքանով, որքանով որ ճիշտ է անտեսել բնիկ ջաւախեցի հայերի գոյութիւնը, որոնց մասին տեղեակ պէտք է լինէք: