100 ու 1 զիբիլ

[Karmir]

Գիտությունների Ազգային ակադեմիայի էկոլոգոնոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոնում (էկոկենտրոն) (Center For Ecological - No sphere Studies) 1996թ-ից ուսումնասիրվում են մայրաքաղաքի ուրբանիզացված (քաղաքակենտրոնացված) տարածքների հողամասերում աճող բանջարեղենները:

http://www.medinform.info/arm/04_october.htm

Էկոկենտրոնում կազմվել է բանջարեղենների աղտոտման քարտեզ:

Ուսումնասիրվել են այն բանջարանոցային բույսերը, որոնք մարդիկ շատ են օգտագործում՝ լոբին, պղպեղը, լոլիկը, սմբուկը, մաղադանոսն ու ռեհանը: Պարզվել է, որ քաղաքի տարածքի հողամասերում աճեցվող բանջարեղենը աղտոտված է տարբեր ծանր մետաղներով՝ հատկապես կապարով Pb (lead), սնդիկով (quick-silver), արծաթով Ag (silver), պղինձով Cu (copper), նիկելով Ni (nickel) և մանգանով Mn (mangan): Կապարն առաջանում է ավտոտրանսպորտի արտանետումներից: Ծանր մետաղների մեծ մասը կանցերոգեն են և կուտակվելով մարդկանց օրգանիզմում, տարիներ անց առաջացնում են տարբեր հիվանդություններ, որոնք ժառանգաբար փոխանցվում են սերունդներին:

Վերջին տարիներին Երևանում շատացել են քամիները, որի հետևանքով փոշին մեծ տարածքների վրա է սփռվում: Փոշու մեջ գտնվում են մեծ քանակությամբ աղտոտիչներ, որոնք կուտակվում են հողի մեջ և երկար ժամանակ մնում այնտեղ:

Էկոկենտրոնի «Ուրբանիզացված տարածքներում աճող բանջարանոցային մշակաբույսերի էկոտոքսիկոլոգիական գնահատման» թեմայի ղեկավար Հասմիկ Հովհաննիսյանը տեղեկացնում է, որ կենտրոնում 2001թ-ից սկսել են նաև հետազոտվել Գյումրի քաղաքի հողերն ու բանջարանոցային շուրջ 10 տեսակ մշակաբույսերը: Բանջարանոցային բույսերում և հողում հայտնաբերվել են մանգանի Mn (mangan), նիկելի Ni (nickel), պղինձի Cu (copper), կապարի Pb (lead), կադմիումի Cd (cadmium), քրոմի Cr (chrom), արծաթի Ag (silver) կուտակումներ:

Ծանր մետաղների կուտակումները սահմանային թույլատրելի խտությունները գերազանցել են բազմաթիվ անգամ:

Տարբեր վնասակար նյութերով աղտոտված շրջակա միջավայրը առաջին հերթին վնաս է հասցնում մարդկանց առողջությանը:

Հատկապես վտանգավոր է շրջակա միջավայրի աղտոտումը ծանր մետաղներով, որոնք ընդունակ են մեծ քանակությամբ կուտակվել և երկար ժամանակ, նույնիսկ տասնյակ տարիներ, պահպանվել բնական կուլտուրական լանդշաֆտներում: Ծանր մետաղներն առկա են հողում, կեղտաջրերում, մթնոլորտում, բույսերում, փոշու մեջ:

Որոշ բույսեր ընդունակ են կուտակել մեծ քանակությամբ ծանր մետաղներ առանց արտաքին փոփոխություններ կրելու: Աղտոտիչների ներթափանցումը մարդկային օրգանիզմ կատարվում է սնուցման շղթաների միջոցով և կարող է բազմաթիվ հիվանդությունների պատճառ հանդիսանալ: Օրինակ՝ կապարի մեծ քանակությունը օրգանիզմում կարող է առաջացնել արյան պակասություն, իմունային համակարգի թուլացում, թոքախտ, լյարդի և երիկամների վերափոխումներ և այլն: Ծանր մետաղները հանդիսանում են միկրոտարրեր և մարդկային օրգանիզմում նրանց քանակությունների բարձրացումը կարող է հանգեցնել ծանր հետևանքների: Մենք ուտելով բուսական սննդամթերք, որն աճեցված է աղտոտված հողերի վրա, կարող ենք ստանալ մեծ քանակությամբ աղտոտիչներ:

Վերջին տարիներին Հայաստանում անտառային հատումների հետևանքով ազատված քաղաքային տարածքներում և խոշոր ավտոմայրուղիների շրջակայքում ավելացել է մասնավոր բանջարանոցային տնտեսությունների քանակը: Դրանք գտնվում են տեխնածին ինտենսիվ աղտոտման գոտիներում: Մարդիկ, քանի որ գտնվում են սոցիալապես անապահով վիճակում, իրենց տան առջև փոքր հողակտորներ գտնելով՝ սկսում են աղտոտված հողերի վրա բանջարեղեն աճեցնել: Այդ հողերը աղտոտիչներին մոտ են գտնվում, հետևաբար նրանցում աճող բանջարեղենը ավելի աղտոտված է: Քանի որ հայերը սովորույթի համաձայն բանջարեղեն շատ են օգտագործում, այդ պատճառով էլ նրանց օրգանիզմ է ներթափանցում ծանր մետաղների մեծ քանակ:

Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ կան բանջարեղենների այնպիսի տեսակներ, որոնք կուտակիչ հատկություններ ունեն և շատ մետաղներ են կուտակում, օրինակ՝ լոբին, պղպեղը և կանաչեղենը: Կանաչեղենում մետաղների կուտակումը 10 անգամ գերազանցում է թույլատրելի սահմանը:

Հատապտուղներից ելակը և մրգերից թութը ոչ միայն մեծ քանակությամբ տոքսիկատներ են կլանում, այլ՝ ռադիոակտիվ տարրեր: Իսկ մարդիկ ելակն ու թութն օգտագործում են շատ հաճախ:

Մենք փորձում ենք տարբեր առիթներով մարդկանց տեղեկացնել, որ ավտոճանապարհների մոտակայքի հողամսերում բանջարեղեն չաճեցնեն:

Տարիների ընթացքում իրականացրած բանջարեղենի մոնիտորինգի տվյալների հիման վրա էկոկենտոնում կազմվել է քարտեզ, որտեղ պատկերված են մայրաքաղաքի առավել աղտոտված տարածքները: Աղտոտված են հատկապես Հրազդան գետի շրջակայքի և Շենգավիթ համայնքի հողերն ու բանջարեղենը:

Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ 2001-2002թթ-ին կապարի քանակը նվազել է: Դա պայմանավորված է նրանով, որ ավտոմեքենաները սկսել են օգտագործել բարձրորակ բենզին:

Վտանգից խուսափելու համար բանջարեղենն օգտագործելուց առաջ պետք է լվանալ:

Շրակի մարզում հետագայում էլ ուսումնասիրությունները շարունակվելու են:

Մարդիկ պետք է հասկանան և քաղաքակենտրոնացված տարածքներում բանջարեղեն չաճեցնեն:

Մեծ բանջարեղենների և փարթամ կանաչեղենի մեջ ծանր մետաղների պարունակությունը շատ է:

Առաջիկայում նախատեսում ենք գիտագործնական կոնֆերանս կազմակերպել, որտեղ հարցը կբարձրացվի: Կոնֆերանսին կմասնակցեն քաղաքապետարանի, գյուղատնտեսության և առողջապահության նախարարությունների, ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչներ:

Հիգիենիկ-հակահամաճարակային տեսչության համայնքային բաժինները նույնպես պետք է հսկողություն սահմանեն, որպեսզի ծանր մետաղներով աղտոտված բանջարեղեն չվաճառվի: Շուկաներում կան սննդամթերք ուսումնասիրող լաբորատորիաներ, բայց ինչքանով են դրանք հսկվում, պարզ չէ:

Եթե բանջարանոցները ջրվում են աղտոտված գետերի ջրերով, այդ դեպքում ևս բանջարեղեններն աղտոտվում են տարբեր մետաղներով, քանի որ կեղտաջրերը պարունակում են տարբեր աղտոտիչներ: Քաղաքի աղբավայրերի տարածքներում աճող բանջարեղենները կուտակում են ոչ միայն ծանր մետաղներ, ալյև՝ դիոքսիններ: Աղբը այրելու դեպքում թունավոր արտանետումները օդի և հողի միջոցով կարող են անցնել բանջարեղեններին:

Մոտ 3 տարի առաջ հանրապետության տարբեր մարզերից կարտոֆիլ հավաքվեց և ուսումնասիրվեց: Կարտոֆիլը հողի հետ շատ շփում ունի, բայց քանի որ հաստ կեղև ունի, շատ աղտոտիչներ չի ընդունում:

Ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզվեց, որ միայն Աշտարակի շրջանի կարտոֆիլն էր աղտոտված:

MEDINFORM 30.10.2004

Edited March 30, 2005 by Karmir

[First]

ba inch uten hajer@ ?

[Karmir]

Այս ել Հայաստանի «մաքուր և բնական» մրգեր-բանջարեղենը