hravart

ՀԱՄԼԵՏ ԻՇԽԱՆ ԴԱՆԵՄԱՐՔԱՅԻ ՎԻԼՅԱՄ ՇԵՔՍՊԻՐ Անգլերենից թարգմանեց՝ ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՄԱՍԵՀՅԱՆ Համլետի Մենախոսությունը Լինել, թե չըլինել ՀԱՄԼԵՏ. Լինել թե չըլինել, այս է խնդիրը. Ո՞րն է հոգեպես ավելի ազնիվ, Տանել գոռ բախտի պարսաոարերը և սլաքները, Թե զենք վերցընել ցավ ու վիշտերի մի ծովի ընդդեմ, Եվ դիմադրելով՝ վերջ տալ բոլորին: Մեռնել, քընանալ, ոչինչ ավելի, Եվ մտածել, թե մի պարզ քընով, մենք վերջ ենք տալիս Այն սրտացավին և բյուր բնական անձկություններին, Որոնց ժառանգն է մեր հեգ մարմինը, Մի վախճան է դա,՝ հոգով բաղձալի, Մեռնել, ննջել, ննջե՞լ… գուցե երազել. Ա՜յ, ցավն այդեղ է, քանզի այդ մահվան քընի ժամանակ Ի՞նչ կերպ երազներ պիտի գան գուցե՝ Երբ այս մահացու կապանքը մեզնից թոթափած լինենք. Ահա ինչ որ մեզ խորհել պէտք է տա. ա´յս նկատումն է Որ այսչափ երկար տեվել է տալիս թշվառությունը: Թե ոչ, ո՞վ արդյոք կուզեր հանդուրժել Աշխարհի այնքան նախատինքներին և մտրակներին, Հարստահարչի անիրավության, Մեծամիտ մարդու արհամարհանքին, Քամահրած սիրո տվայտանքներին, Օրենքի բոլոր ձգձգումներին, Պաշտոնյաների աներեսության, Այն հարվածներին որ համբերատար արժանավորը Ստանում է միշտ անարժաններից, Այնինչ կարող էր մարդ իր հաշիվը իր ձեռքով փակել Մի մերկ դաշույնով: Ո՞վ կըհոժարեր այսքան բեռ կըրել, Հեծել ու քրտնել տաղտուկ կյանքի տակ Եթե երկյուղը մի ինչ-որ բանի մահվանից հետո, Այն անհայտ երկրի, որի սահմանից Ոչ մի ուղևոր չէ վերադառնում, Չըձգեր կամքը երկբայության մեջ, և մեզ չըստիպեր Տանել ավելի այն չարիքները, որ այստեղ ունինք. Քան թե սավառնել դեպի նոր ցավեր, որոնց անգետ ենք: Խոհամտությունն, այսպես, ամենքիս վախկոտ է դարձնում. Եվ հենց այս կերպով վճռականության բնածին գույնը Ախտաժետվում է խորհրդածության գունաթափ ցոլքից, Եվ շատ ձեռնակներ, մեծ ու կարևոր. Շեղվում են այսպես իրենց հոսանքից, Եվ գործ կոչվելու անարժան դառնում: Բայց կա´ց, ո՞վ է այս: Սիրուն Օֆելիա՞ն—Ո՜վ հավերժահարս, Աղոթքներիդ մեջ թող հիշվին նաև բոլոր մեղքերըս: HAMLET PRINCE OF DENMARK William Shakespeare Hamlet's Soliloquy To be, or not to be To be, or not to be: that is the question: Whether 'tis nobler in the mind to suffer The slings and arrows of outrageous fortune, Or to take arms against a sea of troubles, And by opposing end them? To die: to sleep; No more; and by a sleep to say we end The heart-ache and the thousand natural shocks That flesh is heir to, 'tis a consummation Devoutly to be wish'd. To die, to sleep; To sleep: perchance to dream: ay, there's the rub; For in that sleep of death what dreams may come When we have shuffled off this mortal coil, Must give us pause: there's the respect That makes calamity of so long life; For who would bear the whips and scorns of time, The oppressor's wrong, the proud man's contumely, The pangs of despised love, the law's delay, The insolence of office and the spurns That patient merit of the unworthy takes, When he himself might his quietus make With a bare bodkin? who would fardels bear, To grunt and sweat under a weary life, But that the dread of something after death, The undiscover'd country from whose bourn No traveller returns, puzzles the will And makes us rather bear those ills we have Than fly to others that we know not of? Thus conscience does make cowards of us all; And thus the native hue of resolution Is sicklied o'er with the pale cast of thought, And enterprises of great pitch and moment With this regard their currents turn awry, And lose the name of action.-- Soft you now! The fair Ophelia! Nymph, in thy orisons Be all my sins remember'd.

Գ Ե Ղ Ա Ն Կ Ա Ր Ի Չ Ը Վահան Գեվերգյան Արվեստագետին գնահատող անհատների թվից է կախված մարդկության առաջ-ընթացը, բայց ոչ մի ժամանակ հասարակությունը չի ունկնդրել, հաճախ միտումնա-վոր չի տեսել իր հարևանությամբ ապրող անհատներին: Ամեն հինգշաբթի առավոտյան այցելում եմ գեղանկարիչ ընկերոջս: Ամպամած օրերին պատերից դիտողին զննող դիմանկարները` հին, վաղեմի ծանոթների պես շշնջում են մի վհատվիր, ամպերը ինչքան էլ մութ ու մռայլ` մեկ է չեն հարատևի, կըչքվեն, արևը` մեր միակ հրաշքը, գեղուհուն վայել կգա, մեզ պարգևելով` լույս ու ջերմություն: Անկախ ունեցած տրամադրությունից տագնապած հոգիդ խաղաղվում է: Պատերին, պատերի տակ` շրջանակներով, առանց շրջանակի ավարտուն, երբեմն` կիսատ, բայց բազմաթիվ թեմաներով կատարված յուղաներկ աշխատանքները սպասում են արվեստը ընկալող, արվեստով ապրող դիտողին: Ժամեր շարունակ կարող ես նայել ու հրճվել: Նկարիչը բնությունից հազար ու մի պահ է վերցրել տեղավորել կտավին: Ծաղիկներ, ծառեր, արևածաղիկներ, երգող թռչուններ, անգամ դրախտի հավքեր: Արվեստանոցի տարբեր սենյակ,ների պատերին կան բազմաթիվ գլուխ գործոցներ` գեղարվեստի հրաշալի վերատպու-թյուններ : Պատուհանների առջև` տասնյակի հասնող արձաններ, նկարչություն դասա-վանդողի, ուսուցանողի, հազար ու մի անհրաժեշտ, պարտադիր նույթեր : Լոռվա չքնաղ աշխարհում ծնված ու տասնամյակներ ապրած գեղանկարիչը բնավորությամբ` բարեհամբույր, երբեմն քեզ թվում է ինքնամփոփ, ինչպես իր հայ-րենի կախարդական լեռնաշխարհը: Իրականում լավատես, դժվարություններից չերկնչող Էդվարդը տարիներ շարու-նակ իր սաներին հասու դարձնելով կախարդական վրձինի գաղտնիքներին ներար-կում է ոչ միայն աշխատասիրություն, այլ`նաև հավատ, ունեցած կարողությունների հանդեպ: Հավատի ու կամքի իր առաջին ուսուցիչը գեղանկարիչ էր: Տասնամյակների հեռվից , անգամ այսօր էլ , երբ վերհիշում է մանկության օրերը, հայացքի դեմ հառնում է ծանոթ գեղանկարիչը: Յոթ-ութ տարեկան տղեկ էր, խաղից ու դպրոցից շատ սիրում էր նկարել: Նկարում էր ամեն առիթով: Մոտիկները տղայի նկարելու անհագուրդ կիրքը հաճախ չէին խրախուսում: Շատերի նման նրանք էլ երազում ու հույս էին տածում , որ տղան կդառնա զինորական, նշանավոր զորավար: Պատերազմից հետո, նոր պատերազմների սանձահարման լավագույն կերպը հզոր ու կարող բանակն էր: Զինվորներին մարտի տանող hրամանատարի կերպարը սիրված էր, բայց Էդվարդն իր աշխարհը ուներ` լեցուն գույների խաղով: Նա նկարում էր:Լեռնաշխարհի արևը, երկնքի կապույտը, հազարավոր զբոսաշրջիկ-ների հրապուրող սպիտակ քաղաքը` տեղավորված անտառածածկ լանջերի գրկում, հայտնի էր ոչ միայն Հայաստանում: գալիս էին հանգստանալու, գալիս էին ու վայելում բնաշխարհի հրաշալիքները,տեղացիների մեղմ բնավորությունը, հույրնկալելու` սերունդից սերունդ փոխանցված սովորությունները, ավելի էին գերում եկվորներին: Կառուցվող քաղաքի կենտրոնական պողոտայում գտնվող իրենց շենքի պատըշ-գամբից բացվում էր ողջ քաղաքի տեսարանը, անծուխ ու կապույտ երկինքը, անտառածածկ լանջերը: Մի օր էլ հարևան շենքում ապրող ազգությամբ ռուս նկարիչը Էդվարդի հոր թույլտվությամբ ներկապնակն ու ճերմակ կտավ առած տեղավորվեց իրենց պատըշ-գամբում: Նկարիչը տարված իր գործով ասես չէր նկատում , որ տղան կլանված նայում էր կտավի հարթության վրա վեր ու վար շարժվող վրձնին , երբ վրձնախաղից հետո ճերմակը ետ էր նահանջում, ծնվում էր դիմացի լանջապատ անտառը, ուր քամին ու արևը ` ներկերի երանգից արարում էին լույսի ու օդի խայտանքը, տղան կախարդված նկարչի վրձնով մոռացել էր ժամանակը: Նկարիչը այդ օրը չհասցրեց ավարտել գործը, կտավի ներսում շողացող արևը սուզվեց, կորավ անտառի խորքում: Ներկապնակն ու ներկերը , անավարտ կտավը մնացին պատշգամբում: Հաջորդ օրը նա կրկին գալու էր նկարը ավարտելու համար: Այդ օրը տղա բակ չգնաց, ի զարմանք ծնողների մնաց տանը: իշերը հայրը տղային համոզելով ուղեկցեց ննջասենյակ: Կեսգիշերին բոլորից թաքուն նա անկողնուց դուրս եկավ, քնած տանեցի-ների սենյակից անաղմուկ անցնելով մտավ պատշգամբ ու տեղավորվեց նկարչի աթոռին: Լուսնի կաթնագույն լույսի տակ կտավից ճառագող հույզն ու երազը տղայի առջև բացել էին հեքիաթային աշխարհը, ասես Լիալուսինն էլ զգալով իր անհրաժեշտությունը լողալով եկավ , տեղավորվեց կտավի ու տղայի վերևում: Առավոտյան հայրը տղային գտաւ կտավի առջև: Աթոռին նստած քնե՞լ էր, թե՞ շրջում էր իր անրջած երազերի աշխարհում: Դեռ լավ էր, որ դպրոցական արձակուրդներն էին, մեկ է, արձակուրդ էլ չլիներ տղան պատշգամբից չէր հեռանա : Եկավ նկարիչը հին ու մտերիմ ծանոթի պես թաքուն ժպտաց տղային ու սկսեց աշխատել: Տղայի հայրը պատմում էր , նկարիչը լսում էր ու շարունակում էր վըրձ-նահարվածները: Հայրը պատմել էր գիշերվա անցածը ու զարմացած նայում էր նկարչին, մտորելով ինչ չոր մարդ է, բա ոնց է նկարում, նույնիսկ երեխան անտարբեր չմնաց` անգամ կտավից չհեռացավ: Չէ սա , գուցե նկարիչ է, բայց մանկավարժ` դժվար, սառն է ու անհաղորդ: Տղան բնազդով զգաց, որ մեծերի լռությունը խորքեր ունի: Երկվայրկյան լռությունից հետո նկարիչը վրձինը վայր դրեց , ներկոտ ձեռքով շոյեց տղայի գլուխն ու ասաց հորը. Երեկ այս հրաշալի տեսարանից ավելի մեծ բան գտա, իմ ուրախությանը չափ չկա, երեկ ես ձեր պատշամբում տեսա վաղվա գեղանկարիչին, ձեր տղան կդառնա լավ զգայուն նկարիչ, ես ինքս սիրով կօգնեմ նրան , իսկ երբ մեծանա կտեղավորենք նկարչական դպրոցում: Տեսարանի պատկերը երեկ արևամուտից առաջ արդեն ավարտել էի: Հանուն տղայի այն թողեցի նկարակալին, գիտեք, ինքս էլ երկար ժամանակ արթուն էի, մեղավորը` Էդվարդն էր: Տղայի աչքերը,ողջ կեցվածքը` լարված մկաններն ու հայացքը հետապնդում էին ոչ միայն վրձնին, այլև`ինձ,ասես ինձանից կորզում էին նկարել ուգաղտնիքը : Օրերի ընթացքում նկարիչը սիրով ու ուսուցչին արժանի համբերատար-ությամբ մանկան մեջ եղած կիրքն ու կրակը բորբոքեց, նկարելու , կերտելու, արարելու տենչը, խելամտորեն ուղղորդեց , նպատակային դարձրեց կտավի ու վրձնի հանդեպ ունեցած սերը, նկարիչի մտերմությունը թևավորում էին Էդվարդին: Տարիների հեռվից, դեպի քեզ դարձող հուշապատկերները անվերջ արժևորելով ինքդ հասկանում ես, որ հեռացող անցյալը քեզնով է լեցուն ու կենսունակ, թեև ինքդ վաղուց այնտեղ չես, չես էլ կարող գնալ, ու ավաղ հեռվում մնացածներից ոչ մեկին էլ նախկինի չափ լիասիրտ ու լիաբուռ չես երկրպագում, բայց մոռանալ նրանց, չհիշել` նույնպես չես կարողանում: Օտար, ոչ արյունակից հարազատներից Լոռեցի Նիկոլը դար էլ անցնի քո մտքի խորքում միշտ էլ տեղ ունի, ոչ միայն այն պատճառով, որ նա հորաքրոջդ ամուսինն էր, այլ` որ նա, դեռ չկայացած դեռահաս նկարիչիդ առաջին մեծասիրտ , ու առավել ևս, քեզ ամբողջովին հավատացող լրջմիտ նախատիպն էր, համբերատար ու քեզ խրախուսող առաջին մեծահասակը, որն անայլայլ ու խիզախորեն, մերձավորներիդ տագնապախառն նայվացքների տակ անսքող հպարտությամբ ժամեր շարունակ նստեց քո ընտրած անկյունում, հավատալով քո կարողություն-ներին : Հավատալով, որ մատիտը հլու քո կամքին ու մտքերին ճերմակ թղթի վրա կպատկերի Նիկոլին, կպատմի այն Նիկոլի մասին , որին հավատացել էր հորաքույրդ, որին հավատում էր հորաքույրդ, որպես իր օջախի տղամարդու ու կյանքի ընկերոջ: Հորաքույրդ գեղեցիկ կին էր, ամուսինը` լոռեցի Նիկոլը ոչ միայն թուխ էր, սևին հասնող, անգամ դիմագծերով խիստ տարբերվում էր լոռվա բնաշխարհի տղամարդկանցից: Եթե չլիներ լոռվա բարբառը տեսնողը պիտի մտածեր ուրիշ , օտար աշխարհից է,նման չէր անգամ իր պապենական տան անդամներին: Ինչքան չարչարվեցիր : Ինչքան շատ ջնջոցը օտագործեցիր, չէր ստացվում, թեև թղթի վրա էլի Նիկոլն էր, Նիկոլն էր , ինչ-որ հեռավոր նմանություն կար, շուրթերը` լեցուն ուռուցիկ , աչքերը կլոր ու կկոցած, ինչ որ նմանություն կար, բայց Նիկոլը ուրիշ էր, քեզ մի քիչ խրախուսեցին, Նիկոլը նույնիսկ գովեց, բայց դու զգում էիր , որ նկարածդ ուրիշ է: Տրամադրությունդ փոխվեց , մեծերը միտումնավոր մոռացան քեզ: Ամեն ինչ հասկանում էիր, միտքդ տենդորեն ելք էր փնտրում, սիրտդ դեռա-հասի սրտի չափով տեսնում էր այն մեկին նկարածիցդ լրիվ տարբերվող Նիկոլին , հորաքրոջդ ճանաչած ու հավանած Նիկոլին , միայն թե չէր ստացվում ձեռքիդ մատիտը քեզ չէր ենթարկվում: Իհարկե այդ օրը դու բնավ չես մոռացել ու չես էլ մոռանալու, անգամ անտանելի գլխացավը, քթից հորդացած արյունը, հիմա` տասնամյակներ անց , երբ հիշում ես այդ օրվա անցուդարձը քեզ զարմացնում է քո ունեցած կամքի ուժը, դժվարություն-ներից չխուսափելու վճռականությունը: Տնային խնդիր չլուծած դպրոցականի նման գիշերը ինքդ էլ չիմանալով թե ինչու արթնացար, հիմա չես հիշում , բայց այդ օրը հավանաբար երազում քեզ հետ քո ճանաչած Նիկոլն էր զրույցում, ուրիշ կերպ ամեն ինչ կդառնար անիմաստ, որովհետև արթնացար ու քեզանից անկախ լամպի լույսի տակ հենց ճաշասեղանին շարունակեցիր շտկել նկարից քեզ խրախուսող Նիկոլի դիմագծերը , արդեն չէիր նկարում, այլ մտքիդ մեջ տեղավորված Նիկոլին վարժ ու ճկուն մատիտաշարժով կրկին արարում էիր , քանի ժամ աշխատեցիր, առանց նախատիպի` ներքին աչքով , ապավինված հիշողությանդ : Ավարտեցիր նկարը: Իրական Նիկոլը թղթի վրա տեղավորված նայում էր քեզ` անհոգ ու միամիտ լոռեցու անխարդախ ժպիտով, նկարի Նիկոլին բնավ էլ չէր մտահոգում, որ ինքը իր արտաքինով լրիվ տարբերվում է ոչ միայն լոռեցիներից, անգամ աշխարհում ապրող բոլոր մյուս հայրերից: Լուսաբացին, երբ աթնացար վազեցիր ճաշասենյակ, իսկ այնտեղ արդեն Նիկոլի դիմանկարը կոճգամով ամրացրել էին պատին ու զմայված նայում էին: Հորաքույրդ անչափ ուրախ էր, իր Նիկոլով, մանավանդ քեզնով: Հորական տանը նա գտել էր եղբոր տղային` քեզ , որը գիտեր իր ճանաչած Նկոլին: Այդ նկարը հետագայում մորաքրոջդ գնած շրջանակով զարդարված տեղավորվեց քաղաքի ցուցահանդեսում: Պատանի նկարիչներից միակն էիր, ու քո նկարով Նիկոլին դարձրիր հանրաճանաչ : Նկարչությունը հասկանալու և սիրելու համար, պետք է որ աչքը զգայուն լինի ձևերի և գույնների հանդեպ: Դիտողի աչքը առանց կրթության և առանց վարժության`պիտի հաճույք զգա գույնի մի նրբերանգը տեսնելով մի այլ` նրբերանգի մոտ, նա պիտի նրբազգաց լինի` տեսողական զգայնությունների խնդրում: Աչքը իրականում փափկաճաշակ է, ինչպես մարդու քիմքը: Իսկ նկարչությունը մի ճոխ խնջույք է, որ մատուցվում է նրան: Վաղ տարիներից զարգացնելով տեսողական զգայնությունը, ապագա գեղանկարիչը պիտի նկարի ու ընդօրինակի վարպետներին: Տարիներ շարունակ հավատարիմ մնալով իր որդեգրած սկզբունքին նա շարունակեց պատկերասրահներում ընդօրինակել նշանավորներին, հաճախ էլ` նկարում էր արվեստի սիրահար այցելուներին:Շատերն էին ինքնամոռաց, ասես հիպնոսացած ժամերով մնում նշանավորների կտավների առջև: Նա դահլիճներում վրձին ու կտավը ձեռքին հազարավոր ժամեր անցկացրեց: Լինում էին պահեր, երբ ինքն էլտարված, հափշտակված մոռանում էր նկարել: եղարվեստի ակադեմիան ավարտելուց հետո վերադարձավ հայրենի քաղաքը: Անցնող տարիները բերեցին ճանաչում, քաղաքի նշանավորների դիմանկարները, հարյուրավոր բնանկարները արված Լոռվա տարբեր անկյուններում մինչև օրս էլ զարդարում են շատ-շատերի բնանկարանները: Օրվա աշխատանքի ու հոգնության բերած տագնապը վանում են անցյալից մնացած հուշերը, նրանք խինդով են լցնում հոգին, զեփյուռի նման մեղմ օրորում են վանելով տագնապից ծնված մշուշն ու հոգնության ցավը: Մեծ աղետից հետո, հազարավոր զոհերին հողին հանձնելուց ամիսներ անց որոշեց հեռանալ, չէր կարողանում աշխատել, վրձինը ձեռքին ժամերով նայում էր ճերմակ կտավին ու ամեն անգամ հայացքի դեմ հառնում էր փլված արվեստանոցը` ավերակված կտավներն ու տիրամոր վշտահար հայացքը: Միակ նկարը , որը շէր վնասվել: Նկարը ասես ձուլվել էր պատին, իսկ` պատը, վերջին ճիգով գրկել էր Տիրամորը, անբացատրելի բնազդներով` քարից ու բետոնից կառուցված պատը, մյուս պատերից ավելի բախտավոր էր: Իր կրծքին տեղավորված Տիրամոր պատկերը` նրա միակ առավելությունը, նրա դիմակայության կայուն վկան: Կանգնած էր, տխուր ու տրտում , որովհետև, ինքն էլ գիտեր, իր փրկությունը եթե անգամ պատահական չէ, բնավ էլ իմաստ չունի, ո՞ւմ է մխիթարում, փլված տան կանգուն մնացած պատը: Իսկ մարդիկ միշտ էլ փնտրում են անմեկնելին, անբացատրելին, քաղաքի միամիտ հասարակության համար, եթե հրաշք չէր աղետից փրկված պատը, ապա տիրամայրը բաց երկնքի տակ համատարած ավերակների ու փլվածքների շրջապատում նման էր դարասկզբի հայ նշանավոր գեղանկարիչ Արշակ Ֆեթվաճյանի «Սասունցի կինը» ջրաներկ գործին, սասունցու գրկին մանուկ էր, ձեռքին` հրացանը, իսկ պատին գամված տիրամայրը, մանկանը գրկած, հայացքը`հրացանի փոխարեն խաչին էր ուղղված, որի կիսաթեք ստվերը ավելի էր թանձրացնում ցավը: Արդեն երկրորդ օրն է: Մոսկվայում է, ԱՄՆ-ի դեսպանատանը արտագաղթի թղթերը նայելուց հետո երեկոյան ժամադրեցին, անհատական զրույցի: Մինչև երեկո դեռ ժամանակ կար: Մտքերով տարված քայլում էր նշանավոր Արբաթով: Մարդաշատ փողոցը լեցուն էր տարբեր ազգերի ու տարբեր զբաղմունքի տեր մարդկանցով: Զբոսաշրջիկներին, տեղացիներից դժվար էր տարբերելը, բոլորն էլ լեցուն պայուակներով ու ձեռքի զամբյուղներով շտապում էին: Ամսագրերի կրպակի դիմաց, նկարակալի առջև կանգնած շիկավարս ու կապուտաչյա նկարչուհին համառորեն հրավիրում էր նկարվելու, անցորդները լսում, մի պահ հմայված նայում գեղեցկուհուն ու թերահավատ ժպիտով հեռանում էին: Ոչ մեկը նկարվելու ցանկություն չուներ, կամ էլ Մոսկվան դեռ Փարիզ չէր: Թեև շատ բան էր փոխվել սովետներից հետո, բայց մարդիկ ամեն նորի ու նորամուծության դժվարությամբ էին ընտելանում: Աղջիկը հեռվից նկատել էր Էդվարդին ու հայացքը ուղղած նրան սպասում էր, երբ մոտեցավ , ժպտաց ու անմիջապես հարցրեց . -Եթե ցանկանաք ես ձեզ կնկարեմ, ահա նստեք այստեղ, և մեկ ժամից կունենաք Մոսկովյան տեսարանով հիանալի հիշատակ: -Դու հրապուրիչ կին ես, արի այս անգամ ինքս քեզ նկարեմ: -Ի՞նձ , իսկ դո՞ւք նկարելու ձիրք ունեք: -Չգիտեմ, բայց սիրտս վկայում է, որ ձեզ կարող եմ նկարել: -Հաճոյանում եք, իզուր, ես ապրում եմ նկարելով, ավելորդ ժամանակ չունեմ : -Ես լուրջ ու սրտանց քեզ կնկարեմ, ծանոթանանք . -Էդվարդ, -Ձե՞ր անունը: -Նատաշա: -Հրաշալի է, տուր ինձ ներկապնակն ու նստիր ահա այս դիրքով հայացքդ ինձ: Աղջիկը թերահավատ կիսաժպիտը շուրթերի ծալքում տեղավորվեց ծղոտե ճոճաթոռի մեջ ու ոտք գցելով ոտքին սկսեց ակնդետ նայել իրեն նկարող տղամարդուն, Տագնապ ու սպասում կար կապույտ աչքերի խորքում: Վրձինը լավն էր: Արագ ու կանոնավոր վրձնահարվածներով կտավի հարթության վրա երևակվում էր կնոջ դեմքը: Անցորդները կանգնում էին, նայում , լուրջ ուշադիր նայվացքներից նկարիչը ավելի էր խրախուսվում: Շուրջը գնալով մարդկանց թիվն ավելանում էր: Տարիքն առած մի կին անընդհատ բարձրաձայն , առանց քաշվելու խոսում էր, ու կողքինին ասում. -Լավն է, նման է, հաջորդը իմ աղջկան է նկարելու: -Հերթը մերն է, արդեն կես ժամ է մայր ու աղջիկ նայում ենք: Նման առիթ էլ դժվար թե լինի, ես աղջկաս նկարը կունենամ, նա վաղը մեկնելու է Մադրիդ : Կինը աշ######ժ ու անկաշկանդ խոսում էր, հավաքվածների թիվը գնալով ավելանում էր: Նկարիչը ինքնամոռաց նկարում էր: Տպավորությունը ասես նա դրսում չէ, այլ իր արվեստանոցում, ու այս էլ որերորդ անգամ նկարում է երկրաշարժից փրկված Տիրամորը, առանց մանուկ Հիսուսի, կտավին ամբողջացնող կնոջ դիմանկարը լեցուն էր ներքին հմայքով, կապույտ աչքերի տաք շունչը մոսկովյան երկնքից պոկված ոչ միայն լուսավորում էին աղջկա դեմքը, այլ պարուրում էին նրան կանացի հրապուրիչ հմայքով, որն հատուկ է ռուս կնոջը: Նման գերող, միամիտ, երբեմն պճրուհու հրապույրով են օժտված գեղանկարիչ Անտուան Վատտոյի պճրուհիները: Ահա վերջին շտկումները, մեկ երկու աննշան շտրիխներ և նկարիչը դիմեց աղջկան. -Նատաշա պատրաստ է, կարող ես նայել: Նկարչուհին նայում էր իր դիմանկարին,ու զարմանքից, շփոթմունքից կորցրել էր խոսելու ունակությունը, սթափվեց նկարվել ցանկացող կնոջ առարկություն չընդունող ինքնավստահ ձայնից: Էդվարդը փորձում էր հրաժարվել, արդարանալով, որ չի կարող նկարել, ներկերը, նեկապնակը ու կտավը իրենը չեն այլ նրանն են, աղջկանը: Կինը չէր համոզվում, հետո դիմեց աղջկան, այս անգամ արդեն խնդրելով: Նատաշան սկզբունքորեն դեմ չէր, բայց լռում էր: Նա չէր կարող տղամարդու փոխարեն պատասխանել: Մարդկանց թիվը գնալով շատանում էր, մոտեցողների համար հետաքրքիր իրավիճակ էր, անհեթեթության հասնող, նկարիչը հրաժարվում է նկարելուց, երբ ինքն է եկել նկարելու, դրամ վաստակելու: Ոմանց թվում էր, թե նկարիչը պարզապես աշխատում է սակարկել: Կինը արդեն թախանձում էր Նատաշային, հավանաբար զգացել էր, որ աղջիկը դեմ չէր: Հավաքված խմբին էր մոտեցել կապիտանի համազգեստով ոստիկանը: Նա էլ իր գործն էր կատարում: Այդ տարիներին բազմազգ երկրի քաղաքացիների մոտ այլազգիների հանդեպ որոշակի ու ոչ նպաստավոր կարծիքներ էին ձևավորվում: Տասնամյակներ շարունակ իշխանությունների թողտվությամբ` հակակրանքի հզոր ալիքը գտավ հրեաներին: Սովետների հասարակության միտքն ու միամտությունը խաթարող այլախոհները առանց բացառության հրեաներն էին: Հետո` մի քանի տասնյակ մերձբալթյան ազգայիններ, հետո` լեհերը, մի քանի կովկասցիներ, իսկ իրականում բոլորն էլ, էլի հրեաներ էին` օտար ազգանուններով: Կային հատուկենտ անհատներ` ազատության գույնից շլացած, վաղուց սոցալիզմին թշնամի համարվող հեղինակություններ: Եւ, իհարկե նրանցից ետ չէին մնում մերձավոր արևելքից խորհրդային Հայաստան ներգաղթաց հայեր: Արդարության առջև չմեղանչելու համար, ավելացնենք , որ հայերը հեռանում էին աննկատ, առանց ավելորդ աղմուկի: Ոստիկանի ներկայությունը ավելի էր բորբոքել կրքերը, իրականում բոլորն էլ զգում էին, որ մեղավորներ չկան ու դեպքերի զարգացումը առանց մեղավորների դառնում էր ծայրաստիճան հետաքրքիր, ի՞նչ էր ասելու ու անելու հասարակական կարգի պաշտպան ոստիկանը, և նրա, ո՞ր արժանիքը` մարդկայինը, թե` համազգեստայինը, կտային ցանկալի արդյունք: Աշխարհի բոլոր անկյուններում էլ ոստիկանը ունի բացարձակ իրավունք ստուգելու անհատի ինքնության թղթերը, իսկ ոչ վաղ անցյալում Անդրոպովյան ռուսաստանում ամեն քայլափոխի կարող էին ստուգել ցանկացածի անձնագիրը, պարզելու՝ թե անհատը ինչ նպատակով է գտնվում տվյալ վայրում: Նկարչուհուն նա գիտեր, նախ ստուգեց կնոջ անձնագիրը, հետո նրա աղջկա անձնագիրը, տեսավ անգամ ինքնաթիռի կտրոնը: Էդվարդն էլ էր պարզել իր անձնագիրը, ոստիկանը չնայեց : Լսելով , որ հայ է, հավանաբար անմիջապես մտքով անցավ երկրաշարժ, ու հարցրեց. -Երկար եք մնալու Մոսկվայում: - Գիշերով ետ եմ դառնալու: -Մինչև գիշեր դեռ ժամանակ կա: -Գուցե՞ նկարեիք: -Նատաշային դո՞ւք եք նկարել: Լավն է: Ափսոս գնում եք, թե չէ ինձ էլ կնկարեիք: -Պարզ երևում է վարպետ նկարիչ եք: Ափսոս, շատ ափսոս, որ չեք կարող մնալ, լավ գոնե աղջկան նկարեք: -Նկարեք աղջկան, մորը մի մերժեք: Բայց չէ որ իմ ցանկություրից ոչինչ կախված չէ: Ներկերն ու կտավը իմը չեն: -Ոչինչ Նատաշան դեմ չի , ես նրան լավ գիտեմ: Նատաշան ժպտում էր, նա անընդհատ նայում էր իր դիմանկարին, տպավորու-թյունը դեռ չէր անցել: Կեսօրն անց էր, մոսկովյան անամպ երկինքը , թիկնած բարձրահարկ շենքերի տանիքներին `աչքն արևին, ականջը` փողոցին, խրախուսում էր նկարիչին: Ժամից ավել նկարեց: Համառները մնացել էին ու լուռ հետևում էին տղամարդու վրձնահարվածներին : Ոստիկանն էլ մի քանի անգամ գնաց ու ետ եկավ, սովորաբար նա մոտենում էր Նատաշային ու ցածրաձայն զրուցում էին: Երբ Էդվարդը վրձինը վայր դրեց հավաքվածները սկսեցին ծափահարել: Աղջիկը մոտեցավ մորը: Մայր բացեց դրամապանակը հիսունհազարանոց սովետական թըղտադրամը պարզեց Էդվարդին, իսկ աղջիկը նկարակալից առանձնացնում էր իր դիմանկարը: -Ստացե'ք, ձեր աշխատանքը գուցե ավելին արժե , քան այս գումարը, վերցրեք մենք այն սրտանց ենք վճարում: Էդվարդը մի պահ շփոթվեց , հետո զգաց որ լարվածությունից հոգնել է, հեշտ չէր, երկու ժամ շարունակ ոտքի վրա նկարելը, երբ վաղուց վրձին չէր բռնել, երբ ամիսներ շարունակ չէր նկարել: Նա անխոս հայացքը ուղղել էր Նատաշային : Մայրը հասկացավ ակնարկը, դրամը պարզեց Նատաշային: Նատաշան վերցրեց պարզած դրամը ու դիմեց Էդվարդին: -Չգնաք, սպասեք խնդրում եմ , ես հիմա աշխատել չեմ կարող: Երբ բոլորն հեռացան աղջիկը համոզում էր Էդվարդին , որ վերցնի դրամը, դեռ ավելի , ինքն էլ էր իր նկարի համար ցանկանում վճարել: Երկար ու ապարդյուն նրանք համարյա վիճում էին, վերջում էլի ոստիկանը գտավ ելք: Նատաշա ինքդ էլ նկարիչ ես, չես զգում, որ Էդվարդին այդ գումարից ավելի շատ ձեր դիմանկարն է դուր եկել, անկյունում գրիր մի երկու խոսք, ու նկարդ նվիրիր տղամարդուն: Ես էլ սիրով, այն` որպես նվեր կընդունեի, բայց ես քեզ ամեն օր էլ կարող եմ տեսնել , իսկ մեր հայրենակիցը ո՞վ գիտե , էլ երբ է ետ գալու: ԱՄՆ տեղափոխվելուց հետո այդ նկարն էլ մի քանի նկարների հետ անցան Օվկիանոսները ու այսօր էլ նկարչի հավաքածուի զարդն են կազմում, նկարի վերին ձախ անկյունում Նատաշայի սրտից բխած խոսքերն են , որ նա գրեց հիշատակի համար, երբ գիշերով օդանավակայանի կիսամութ բարում, նստած խոսում էին : Պարզվեց, որ ոստիկանը Նատաշայի ամուսինն էր, ու նրա վրձնի հավերժ երկրպագուն: Կեսգիշերին Նատաշան Էդվարդին ճանապարհեց Երևան: Սովետների երկիրը, միապաղաղ առօրյան ինչ որ կերպ իմաստավորելու նպատակով՝ հորինել էր երկրի ու ժողովրդի համար հնգամյակներ, ամեն մի հնգամյակը՝ նախորդից ավելի անհեթեթ ու անիրագործելի խնդիրներ էր առաջդրում կոմկուսի անունով , եւ վերից վար, ու վարից՝ վեր, մեծ ու փոքր իշխանավորները օրն ի բուն ճամարտակում էին ։ Աշխատավոր հասարակությունը անտարբեր ճառերին օրվա հացն էր վաստակում, ու երբեմն էլ սրախոսում էր կուսակցական ղեկավարների մասին տարածված հազար ու մի պատմություններին խառնելով հումորի աղն ու մանր- մունր համեմունքներ։ Ստացվում էր իրական ու հորինովի պատմությունների համարյա նորովի բանահյուսություն։ Բայց դեռ չէին ծնվել այն գրի առնող խենթերը, թեեւ սիբիրների սարսափը չկար, մեկ է կումունիստերը նեղսիրտ ու ինքնահավան էին , նման աշխարհի բոլոր իշխանավորներին, նրանք՝ հիշաչար էին ու վրիժառու։ Բրեժնեւից հետո, երբ կարճ ժամկետներով գլխավոր քարտուղարներ դարձան համարյա կիսամեռ ու վրիժառու Անդրոպովը, նրան հաջորդող Չերնենկոն, մարդիկ այդ տարիներին ավելի հաճախ զբաղված էին չեղած, բայց գոյատևելու համար կարևոր ապրանք ու անգամ սնունդ ճարելու խնդիրով։ Սիրտ ու տրամադրություն չկար կատակելու։ Սկսած հացից ու սովորական աղից , էլ չհաշված՝ մնացած, խիստ ու անհրաժեշտ բարիքները, մարդիկ հայթայթում էին կրկնակի ու եռակի անգամ թանկ գներով։ Ճարում էին,ի պատիվ շատերի՝ հազար ու մի զոհություններով , խանութ-ներում չեղածը՝ բնակարանների սառնարաններում ու նկուղներում կար։ Չկար ամե-նակարեւորը՝ հավատը, իշխանությունների ու նրանց գիտելիքների հանդեպ։ Այդ կիսամեռ ղեկավարներին հաջորդեց առերես նոր բայց իրականում էլի սովետական ժամանակների շնչով տոգորված կենսունակ Գորբաչևը, որը ղեկավարվում էր արդեն իր թաթարուհի կնոջ ճաշակով ։ Սովորական մտահորի-զոնով, կամակոր իրասածին, համառ ու բառացիորեն գեղացին՝ մուժիկը , մի անգամից դարձավ հսկա երկրի առաջին դեմքը։ Գլխապտույտից՝ հորթային հրճվանքով տարվեց, խաբնվեց Թեչերների ու Ռեյգանների կեղծ գովեստներին , փորձեց հսկայածավալ բարձիթողի երկիրը վերակառուցել։ Վերակառուցել, այսինքն չեղածը՝ մեկ անգամից գլխիվայր շրջել։ Ջանքերը, եղածը՝ շրջելու, նրան տարան , ինչպես վարար գետի մեջ հայտնվածին, նա գլխապտույտ արագությամբ կորցրեց իր ժողովրդի վստահությունը ,փոխարեն՝ փոխհատուցումը, Նորբելյան մրցանակն էր, շաղախված թշվառության եզրին հասած իր ժողովրդի ծանր անեծքով։ Ժողովրդի անեծքը ... Մինչ անեծքը , ժողովուրդը լսում էր նրա խոսքը հեգնախառն զարմանքով, վերակառուցելու , վերակառուցվելու գարբաչովյան ջանքերը ՝ սիզիֆյան մի անպտուղ աշխատանք էր, մանավանդ, ինքն էլ հին աշխարհի հայտնի դյուցազուն-ներից չէր, ասենք ՝ ինչպես նշանավոր Հերակլես , որը կարողանար փոխել գետի հունը՝ անիծված կոմունիստների ախոռները աղբից մաքրելու նպատակով։ Բայց ինչպես միշտ հույսով ապրող ժողովուրդը միամտորեն կառչում էր նոր ղեկավարի խալից, հավատալով՝ խալը , գուցե բարձյալից վերուստ տրված հատուկ նշանն է , ու նա է իր ընտրյալը , որն ահա պիտի վերափոխի աշխարհի մեկ վեցերորդ մասը։ Հավատացող մարդու տրամաբանությունը գտնում է նրա ձախավեր քայլերի ճշմարտանման մեկնությունը։ Իսկ խալով ընտրյալը ունեցած գլխապտույտից կորցրած ողջամտության չափը՝ նորանոր անհեթեթ քայլերով պարտադրում էր ողջ ժողովրդին իր ապրելակերպը, այն համարելով ճիշտ ու անբեկանելի։ Եթե իր ճշմարտությունը իր համար արդարացված էր, բնական է , չէր կարող արդար լինել մնացած զանգվածի համար։ Առաջին մեծ սխալը ոգելից խմիչքների խստիվ արգելումը։ Հազարավոր հեկտարներով այգիների ոչնչացնելու գործը՛, ազատ ձեռներեցության առերես խրախուսելու խոստումներն ու հետագայում նրանց այդ նույն ձեռներեցներին հալածելը, այգի ու ջերմոցների զքանգվածային ոչնչացումը։ Երկրի տարածքում անընդհատ տատահող տարերային աղետները։ Զբոսանավերի կործանումը, Չեռնոբիլյան ահավոր աղետը, աղվանական գեհենի կործանարար անվերջ զոհեր խլող անիմաստ պատերազմը ահա այս բոլոր դեպքերին ու պատահարներին ավելացավ հետագայում իրենց կողմից միտումնավոր հրահրած ազգամիջյան բոլոր մեծ ու ցավոտ խնդիրները։ վերջում անգամ միամիտները հասկացան , որ խալով մարդը սովորական նարցիս է, ինչպես մինչ այդ ու հետո ծնված ու ծնվող նարցիսները։ Ինքնասիրահարված տղամարդը չարիք է , ոչ միայն մարդկանց համար, այլ նաև չարիք է աշխարհի ու բնության համար։ Ոչ մի բան նոր չէր, ու չկար խորհուրդ, սովորական հաշվենկատ անձ էր , ընչաքաղց ու փառամոլ։ Գյուղից քաղաք հասած, չհղկված կեղծ ու ստախոսի մեկը ՝ կառչած կնոջ քղանցքներն։ Արտառոցն ու անսովորը, նրա խալն էր, ճաղատ գլխի աջ տարածքում ,այն սկսվում էր ուրվագծվել ու վեր բարձրանալով նմանվում էր գետաբերանի սահանքին ։ Խալը նրա թալիսմանն էր , խալը նրան շղարշում էր հազար ու մի անիրական, անհեթեթ թվացող պատմություններով ։ Խալը՝ նեռի , համբույրի հետքն էր։ Լուսանկարներից երեւացող խալին ավելի շատ էին նայում, քան խալի տիրոջը։ Ինքնահավան ու անպատմելի ամբառտավան անձնավորություն էր, խարդա-վանքներով հասած իշխանության։ Հազարավորները զոհվեցին նրա իշխանության տարիներին ,խորտակվեցին նավեր ու բազմաթիվ աղետներ տեսավ չարքաշ ժողո-վուրդը։ Չեռնոբիլ, Ղարաբաղ, հետո էլ համատարած թշվառություն , դաժան ու վայրի ոչնչացում ։ Եղեռն՝ աշխատավոր դասակարգի հանդեպ, այն դասակարգի, որին իր նախորդները կորցնում էին Սիբիրներում , զոհաբերում էին օտար երկրներում։ Ահա այդ ահավոր մարդու դիմանկարը առանց խալի դառնում անմիտ ու անհեթեթ դիմանկարը մեկի, որը գոհ է իրենից, ո՜ւ աշխարհից ա՛յլ սպասելիքներ չունի։ Բայց երկրում ապրող, ու քիչ թե՞ շատ դատող մարդիկ հասկանում էին , որ սրա պատճառած չարիքները չեն զիճում նախորդ ղեկավարների արածին։ Նկարիչը գտել էր իր գարբաչովյան կերպարի ողջ առեղծվածը։ Խալը տեղում էր , բայց վրձնի վարպետի ներքին զգացողությունը խալին օժտել էր անբացատրելի հմայքով, խալը օձ պես անխոս ու համառորեն ձգում, հմայում էր դիտողին, կլանում էր նայողին։ Ցանկացած սառնասիրտ մարդու հայացք՝ գամվում էր խալին , թույլ ու բեկվող բնավորությամբ մարդիկ, երբ նայում էին դիմանկարին , նրանց թվում էր խալը երկգլխանի թռչող օձի ստվերն է, իսկ օձ ահա մոտակայքում հենց օդից հարձակվելու է նայողի վրա։ Զոհի , երկգլխանի օձից խայթվածի ապրումով նրանք կորցնում էին ինքնատիրապետումը ու տագնապախառն սկսում էին աղմկել։ Դիմանկարի շուրջը գնալով կրքերը բորբոքվում էին։ Շատերը տիրապետելով իրենց նյարդերին գնահատում էին նկարն ու ներքուստ ուրախ էին , որ նկարիչը գտել է կերպարի ներքին էությունը մեկնելու հրաշալի կերպը։ Բայց ինչպես միշտ նման իրավիճակներում գտնվում է ինչոր մեկը, որը դեմ է գնում համընդհանուրին ։ Այս անգամ այդ մեկը պատահական անհատ չէր։ Գործարանի կուսակցական ղեկավարն էր, նկարչի կրտսեր սերնդակիցը, սահմա-նափակ մտահորիզոնով, բայց անչափելի իշխանատենչությամբ , որն հետագայում լրիվ բացահայտվեց ։Նկարչի ու կուսակցական ղեկավարի վեճը գնալով ավելի էր լրջանում։ Նկարչին նա պարտադրեց կտավի վրայից մաքրել խալը։ Այդ տարիներին երկրի ղեկավարները, առավել ևս կուսակցական ղեկավարները աստծուց էլ հզոր , աստծուց էլ իմաստուն անձեր էին, նմաններին հակադրվելը հեշտ չէր։ Գաղափա-րական դաշտում նրանք անփոխարինելի էին, ու ցավոք սրտի նրանք հիմնականում սահմանափակ մտահորիզոնով անհատներ էին։ Նմանները երկրին ավելի շատ վնասներ էին պատճառում , քան ասենք հասարակարգի երդվյալ թշնամիները, որոնց այլախոհությունն էլ հաճախ հակադրվում էր նման սահմանափակ անհատների գործելակերպին։ Իսկ ապաշնոր ղեկավարները միշտ ու ամենուր իրենց անձը ավելի են կարևորում այն նույնացնելով երկրի, պետության հետ։ Կուսքարտուղարի համար արվեստագետին, առավել և՛ս նկարչին , վնասելն բազմապատիկ անգամ հեշտ էր ։ Խալից զրկված ղեկավարի անշուք ու պաղ նկարը հանդարտացրեց քարտուղարի ջղերը, նա վստահ իր արածին՝ հավատաց , որ ինքը քաղաքին ու երկրին մատուցել է անգնահատելի ծառայություն։ Անխալ նկարը տեղադրեցին դահլիճի ամենալուսավոր մասում ։ Հաջորդ օրը պիտի գային հույրերը, հաջորդ օրը սկիզբն էր տոնակարարությունների , հոբելյանական տարին նշելու համար արդեն ժամանել էին բազմաթիվ պատվիրակություններ։ Ցուցահանդեսի բացմումից առաջ նկարիչը մտավ դահլիճ վստահ ու վճռական քայլերով մոտեցավ իր կտավին խնամքով իջեցրեց պատից, մի քանի վրձնահարվածներով վերականգնեց խալը ու նկարը կախելով իր տեղում վաստակած մարդու ինքնագոհ ժպիտով դուրս եկավ ցուցասրահից։ Այդ պահին, ու հետագա բոլոր պահերին, երբ մտքով անցնում էր գլխավոր քարտուղարը՝ նա հիշում էր գործարանի գաղափարական ղեկավարի կարիճի պես պրկված կարճլիկ մարմինը, չարությունից շառագույնած աղճատված դիմագծերը, մարմնով ասես կարիճներ էին վազում , ամեն ակնթարթ պատրաստ կծելու։ Նկարը դուր եկավ շատերին, հանձնաժողովի անդամները, մտքով համադրելով նկարը ուրիշ նկարիչների գործերի հետ , շեշտում էին , որ նկարիչը վարպետորեն օգտվել է վերածննդի նշանավոր հեղի–նակների արածից, ինչպես ասենք հռչակավոր Գոյան , իր հանրածանոթ կտավում , ուր Կարլոս գ. թագավորին՝ ծաղկատար դեմքով ու տխեղծ մարմնով, բարակ սրունքներով նկարեց, նկարեց իր տեսածը, ոչինչ չավելացնելով, ու ոչինչ չանտեսելով, ինչպես ասում են դաժան անողոքությամբ սկիզբ դրեց իրապաշտությանը։ Գոյան էլ տեսավ իր երկրի ՝ հզոր Իսպանիայի հզորության կործանումը, Գոյան էլ կենսասեր արվեստագետ էր ու իր անողոք ժամանակներին բնավ տուրք չտալով նկարել էր Իր մախաներին, իր դքսուհիներին։ Էդվարդի դեպքում էլ երբեմնի հզոր տերությունը իսպանականի նման օր–օրի քանդվում էր ու ամեն մի կործանվող հասարակարգ իր կնիքն է դնում , խորհ հետքն է թողնում արվեստագետների ճակատագրում։ Էդվարդ էլ զգում էր , որ քանդումի ու կործանիչ երկրաշարժի տարերքից հետո դժվար էր մնալ ու ապրել նույն միջավայրում։ Երբ երկրաշարժը փլատակների տակ թաղեց ողջ արվեստանոցն ու անթիվ կտավները։

Ցանկացողները կարող են այս նիւթը բացելուց յետոյ MS Word-ի մէջ պահել և հետագային դա տպել: Որպէսզի ծանօթագրութիւններն էլ յայտնւեն տպւած օրինակում պէտք է ընտրել "Print View" տարբերակը, որը դա կըթւյլատրի: Հրավարդ

Կցւած «Հայերէնի Աշխարհաբար Քերականութիւն» գիրքը դասաւանդւում է Իրանի հայկական դպրոցներում և գրւած է դասական ուղղագրութեան հիմունքների վրայ: Խմբագիրն է մեր մեծ և հանճարեղ Մանուկ Աբեղեանը: Օգտագործւած աղբիւրներս են եղած իրանում դասաւանդւող հայերէն գրքերը (Ա-Ը), որոնց քերականութեան մասերը միացնելով ստացւեց ներկայ գործը և որը տևեց երկու ամիս: Hayereni_Ashkharhabar_Kerakanutyun_Abeghian_NO_INDEX.doc

ԱՔԼՈՐ ԳՐՈՂՆԵՐ #2 Վահան Գևորգյան Մի երեկո Վահանի ընկերը Պավլո Մակիցյանը ինձ ասաց, թե Վահանը բանաստեղծություններ է գրում: Ես արդեն գուշակում էի այդ: Վահանը կարմրելով ուրացավ, բայց պնդումիս վրա զիճեց և սեղանի վրա դրեց մի տետրակ՝ սև կալենկորով կազմած, որի վրա դանակով փորագրված էր «Արյուն» բառը: Զարմանքով գոչեցի, -«Ի՞նչ միթե արյան երգեր ես գրում»: Ընկերը ծիծաղեց և մատով ցույց տվեց, որ հակառակ կողմից կարդամ: Նույրան իրական աղջիկ էր և փոխադարձաբար սիրում էր Տերյանին: Տերյանը կարևոր նշանակություն էր տալիս առաջին տպավորությանը: Բնազդորեն առաջացած համակրանքը կամ հակակրանքը վճռորոշ էր դառնում անձի հետ հետագա հարաբերություններում: Աննետային գրած բազմաթիվ նամակներից մեկում գրում է.«Առաջին տպավորությունն ինձ համար ունի եթե ոչ վճռական, ապա համենայն դեպս, հսկայական նշանակություն...», «Շատ անգամ... ստանում եմ որոշակի ընդհանուր տպավորություն, որը ինչպես նկատել եմ, մեծ մասամբ հանդիսանում է հետագա հարաբերությունները որոշող»: Տերյանը բազմիցս հրապուրվել է անգամ իրեն անծանոթ կանացով: Ոգեշնչված գրել է հրաշալի բանաստեղծություններ: 1907 թվականին Տերյանը գրում էր իր ընկերոջը Օ. Օհանջանյանին. «Քաղցր է ունենալ մի մարդ, որ կարող է հասկանալ քեզ, որի կրծքին կարող ես լալ կյանքիդ չիրականացած երազներիդ, մոլորություններիդ ու հույսերիդ ողջ դառնությունը»: Կին-բարեկամ ունենալու ձգտումը, անընդհատ հրապուրվելու, թեկուզ ամոթխած եռանդը, որը հավանաբար բխում էր սոցալական վիճակից, ծայրը ծայրին հասցնելու այդ չարաբաստիկ նույթական անապահով վիճակը ավելի էին սրում նուրբ հոգու տեր բանաստեղծի ինքնասիրությունը: Տրամաբանական էր դառնում միշտ մոր նման մեկին ունենալ կողքին, որին կարող էր ավելի ազատորեն խոստովանել ապրումներն ու հոգեկան տագնապները: Այդպիսի մեկը հավանաբար Տերյանի կինն էր, Սուսաննան: Նա ոչ միայն չէր խանդում, դեռ ավելի կարծես թե գիտակցորեն խրախուսում էր Տերյանին: Ամեն մի նոր հանդիպում ու ծանոթություն մի չքնաղի հետ նոր երգի աղբյուր էր Տերյանի համար: Սուսաննան գրում էր, որ ինքը խոչնդոտ չի հանդիսանում Վահանին,- որովհետև ամեն մի նոր հանդիպում նոր երգ է բերում: Տերյանը մտերիմներին գրած նամակներում շատ անգամ է ակնարկել, որ սիրտը գերված է ու ինքն էլ հրապուրված է , ահա այդ բազմաթիվ նամակներից մեկը գրված 1913 թվականին Ստավրապոլից ընկերոջը՝ Խանզադյսնին. «Սիրելի Ցոլակ... մի աղջիկ կար, մի փոքրիկ իշխանուհի 15-16 տարեկան գինազիստուհի, որն ինձ համբուրում էր և սիրում և ես նրա «առիթով» դրեցի այս տողերը. Այս հին ու նոր գրքերի վրա կորացած Չըտեսա ես, չըտեսա, որ գարուն է նոր ...Տես ինչպես եմ հոգնել ես այս գրքերից հին ու նոր, Խոսքերից այս իմաստուն, գիտուններից բյուր, Ժպտա, անգին, ժըպիտըդ խոր գրքերից խոր, Խնդությունդ ամոքիչ, զրույցդ աղբյուր, Քո համբույրը գարնանային, իմաստուն է ավելի, Քան գիտունները այս խոժոռ, գրքերն այս մթին.» Շատ էին նրանք Տերյանին հրապուրող աղջիկներն ու կանայք: Նրա քնարական հերոսուհիներից էր նաև Մարգո Շահխաթունին, որի հիշողության մեջ անջնջելի էր մնացել պոետի հետ իր հանդիպումների բոլոր մանրամասները: Նրան էր նվիրված հետևյալ բանաստեղծու-թյունը. Ափսոս չէ Մարգո, այս երեկոն, Երբ հազիվ են մեզ թողել մենակ, Երբ քեզ է պարզած հոգիս համակ... Հետագայում այնքան է խորանում Մարգոյի հրապույրը, որ Տերյանը շարունակում է գրել մի քանի բանաստեղծություններ բարակիրան, նուշե աչքերով Մարգոյին նվիրված ահա ևս մեկ քառատող. Տեսնում ես Մարգո ինչպես արագ Անցավ բոլորը և դարձավ հուշ Այժմ ով է ասա գրկում զգույշ Իրանդ այնքան, այնքան բարակ, Արբեցած փայլով աչքերիդ նուշ: Մարգոն հետագայում, երբ ամուսնացավ, Տերյանը նրա անունը թաքցրեց, հրատա-րակված գրքի մեջ առաջին տողը վերափոխեց. «Տեսնում ես, որքան , որքան արագ»: Տերյանի կողմից գովերգվելու բախտին է արժանացել Ռոմանոս Մելիքյանի այրին՝ երգչուհի Բաբալյանը, Հովհաննես Թումանյանի դուստրը Նվարդը: Տերյանը խորա-պես ներշնչվել է ոչ միայն այն իրական աղջիկներով ու կանանցով, որոնց հետ նա անձամբ է առնչվել, սիրել է ու փոխադարձաբար սիրվել, այլ՝ անգամ եղել են դեպքեր, երբ դեռ չճանաչած հափշտակվել ու գերվել է մեկով, որի հասցեին դրվատանքի խոսքեր են ասել իր մոտիկ ընկերները:Նա անհամբեր սպասում էր իր ընկերոջ բանտից ազատ արձակվելուն , որ միասին գնային ու ինքը բանաստեղծը խոստովան-վում է, որ խոնարհվելու է Օնիկ Օհանջանյանի քրոջ՝ Հռիփսիկի առաջ, սիրո աղոթքը շուրթերին: Նրա հրապուրանքներից մեկն էր նաև իր մյուս ընկերոջ՝ Աշոտ Հովհան-նիսյանի մորեղբոր աղջիկը՝ Անթառամ Միսկարյանը: Գրական աշխարհին հայտնի այդ մտերմությունը շարունակվել է շուրջ ութ տարի, մինչև Տերյանի մահը: Բազմաթիվ են նամակներ գրված Աննետային, անգամ նրա փոքր քրոջը՝ Մարթային: Բոլոր նամակներն էլ գրված են ռուսերեն, Տերյանը ազատ տիրապետում էր ռուսերե-նին, իսկ աղջիկները չգիտեին իրենց մայրենի լեզուն: Անթառամ Միսկարյանի հետ ծանոթանալու պահին Տերյանը Մոսկվայի համալսարանի պատմաբանասիրական բաժնի ուսանող էր: Մինչ համալսարանում ուսանող դառնալը Տերյանը արդեն Լազարյան ճեմարանում սովորել էր մի քանի արևելյան լեզուներ: Տերյանի մշտական սիրո առարկան ոչ միայն դեղեցիկ կանայք ու աղջիկներն էին, այլ նաև գիրն ու գեղեցիկ գրականությունը: Ավ. Իսահակյանը պատմում է, թե ինչպես 1906 թվականին Գանձայում միասին անցկացրած օրերին Վահանը «սրտի ձայնով» արտասանել է Իսահակյանի համար չքնաղ հատվածներ համաշխարհային և հայկական քնարից: Պոետի ընկերներից Քարամյանը իր հուշերում գրում էր, որ Տերյանը «երբ մեզանից ոևէ մեկի ձեռքին մի նոր գիրք էր տեսնում թախանձադին խնդրում էր, որ առաջինը ինքը կարդա: Մի անգամ տեսնելով Պոլսից նոր ստացած Պեշիկթաշլյանի և Սիպիլի բանաստեղծությունները տարավ և երկու օր հետո վերադաձրեց: Երկու օրում անգիր էր սովորել Սիպիլի «Ամպը», «Խունկը» և այլ բազմաթիվ բանաստեղծությունները, իսկ Դուրյանի բանաստեղծությունները ծայր ի ծայր անգիր գիտեր»: Այստեղ վկայությունը կրկին հերքում է այն թույր կարծիքը թե իբր Տերյանը անբարենպաստ կարծիք ուներ ամբողջ արևմտահայ գրականության մասին: Իրականում Թե Դուրյանը, թե Պեշիկթաշլյանը և մյուս արևմտահայ դասական պոետների գործերը միշտ էլ սիրով ուսումնասիրում էր: Անգամ աննպաստ դիրքորոշում ունենալով Դաշնակցական կուսակցության հանդեպ նա իր ժամանա-կին օգնել է, որ բանտից ազատվեն դաշնակցական նշանավոր դործիչները, որոնց 1918 թվականին պիտի գնդակահարեին: Հովսեփ Թադևոսյանը իր հուշերում պատմում է, որ Հայրիկ Եղիազարյանի հետ միասին իրենք այդ խառնակ օրերին դիմել են Հայկական Կոմիսարիատին, ուր այդ պահին միայն Վահան Տերյանն էր: Տերյանի վեհանձն ու թանկագին միջամտությունը տալիս է ցանկալի արդյունք: Զավրիևը և Ա. Չիլինգարյանը փրկվում են ստույգ մահից: Նրանց իր օգնությամբ Տերյանը մեծ ծառայություն է մատուցում: Տերյանը սիրո երգերից հետո, փոքր ուշացումով գրում է հայրենասիրական երգեր խորը հուզականությամբ, նույն սիրո երգերի չափ անկեղծ ու անմիջական: Հանուն հայ մշակույթի, հանուն հայ գրականության զարգացման նա կրեց բազմաթիվ բարոյական ու նյութական զրկանքներ. Չեմ դավաճանի ես իմ Նվարդին, Որքան էլ դյութես, օ Շամիրամ... Տերյանի «Նաիրյան երգերի» քնարական հերոսը չարքաշ հայ գյուղացին էր, որի երգերի թախիծն ու տխրությունը միշտ էլ մտատանջում էր բանաստեղծին: Ավետիք. Իսահակյանի վկայությամբ նա մի անգամ իր հայրենի Գանձայում հույրնկալած վարպետին ասել էր. «Նայիր, ինչ տխուր աչքեր ունեն մեր գյուղացիները, ինչ մտահոգ դեմքեր, արևով, անձրևով այրված ու բովված, դառը աղքատություն է կաթում վրաներից, դարերի տառապանքն է խոսում նրանց բերանով... Շատ եմ սիրում իմ բարձրագահ հայրենիքը և նրա խոնարհ ժողովրդին, որ աշխատում է ու երազում, տնքում է ու երգում»: Օ՜ հայրենիք՝ դառն ու անուշ... Չըշլացա խնդուն փառքիդ Անցյալ ու հին փառքով երբեք.- Սիրեցի հեզ անքեն հոգիդ Եվ երգերդ մեղմ ու բեկբեկ, Խեղճությունդ խավար ու լուռ, Աղոթքներդ դառն ու ցավոտ, Զանգակներիդ զարկը՝ տխուր Եվ խուղերիդ լույսերն աղոտ... Տերյանը հայ պոեզիայի չափածո խոսքի ռիթմի հարստացման բնագավառում մեծ դեր խաղաց: Նա կատարելագործեց սոնետի, գազելի տեսակները, ավելացրեց ու ներմուծեց նոր տարատեսակ տրիոլետը : Տերյանից հետո ոճական վայելչության պահանջը խիստ ուժեղացավ: Հեռավոր Օրենբուրդում ուր հարկադրաբար ծանր հյուծված հիվանդ Տերյանին իջեցրել էին գնացքից ու ձյուն ձմեռով տեղավորել հույրընկալող Գրիշկովսկայա փողոցի տանը ու այդ ժամանակ վարձով ապրում էին Կոստանդին Օհանյանն ու իր կինը՝ Վիքիլյան Մարգարիտը: -Կոստանդինը տանը չէր, երբ Անահիտը առաջին անգամ մեզ մոտ եկավ,- պատմում է Մարգարիտը : Անսպասելի հյուրն իր վիշտը կիսեց. ամուսինը ռազմասանիտարա-կան վագոնում է, նա ծանր հիվանդ է, ճանապարհն անմիջապես շարունակել չի կարող ստիպված պիտի որոշ ժամանակ մնան Օրենբուրգում: Հարկավոր էր գտնել հիվանդի համար հարմար բնակարան: Մարգարիտան առաջարկում է իր ու ամուս-նու վարձած բնակարանը ավելացնելով որ իր ամուսինը նույնը կաներ չէ որ Տերյանի պոեզիան այդ տարիներին բոլորն էին կարդում: -Մենք,- շարունակում է Մարդարիտ Օհանյան-Վեքիլյանը ապրում էինք օրենբուրգ-յան հայտնի հրուշակագործ Ուվարովի տանը: Հրուշակագործը փախել էր հեղափո-խությունից, տունը լրիվ մեր տնօրինությանն էր մնացել: Մեռնող պոետին մի քիչ ուրախացնելու համար երկու կանայք արել են հնարավորը: Տերյանի կինը հրաշալի դաշնամուր էր նվադում: Կնոջ՝ Անահիտ Տերյանի պատմածով երգն ու մեղեդին մոգական ազդեցություն էր ունենում Տերյանի հոգում: Նույնիսկ մահվանից մի քանի ժամ առաջ Անահիտը կատարում է ամուսնու ցանկությունը նվագելով իր սիրած մեղեդիները: Վերջին տողերն էլ այդ օրերին թղթին հանձնած պոետը գրում է. Պարում են, երգում վետվետում, Սահում ենք եթեր առ եթեր, Գուցե վաղն իսկ կարդաս թերթերում, Եվ ժպտաս՝ «հանգավ ի տեր»... Այս երգի ստեղծման պահից մի երկու օր անց թերթերը հրապարակում են Տերյանի մահվան գուժը, որն հակառակ Տերյանի ասածի ոչ թե «ժպիտ», այլ անհուն ու անփարատելի վիշտ պատճառեց հայ ժողովրդին: ՎԵՐՋ

ԱՔԼՈՐ ԳՐՈՂՆԵՐ Վահան Գևորգյան ԱՔԱՂԱՂ Բնիկ հայկական բառ է: Հնդեւրոպացիք աքաղաղը չէին ճանաչում: Առաջին անգամ հնդկաստանից եկավ: Նախ երևաց Հունաստանում և տարածվեց Եւրոպայում: Զանազան ազգեր տվին նրան զանազան անուններ, հույները կոչեցին «մարաստանցի», մար, պարսիկ, կռվող, բայց տրված անունների մեջ շատերը կազմված են «երգել, խոսել, կանչել» բայից, հայերենի մեջ արմատի կրկնությունը շատ հարմար է թռչունին: Հր. Աճառյան Աքաղաղը մշտազբաղ է, տարված իր աշխատանքով: Նա միշտ ձգտում է ավելին անել, քան կարող է անել: Ձեռնամուխ է լինում իր ուժերը գերազանցող խնդիրների: Երբ աքաղաղը տեսնում է , որ պարտություն է կրում, դառը հիասթափություն է ապրում: Աքաղաղը սիրում է միշտ մնալ ուշադրության կենտրոնում, որ իրեն միշտ նկատեն: Սակայն աչքի ընկնելով, նա ավելի հաճելի է հասարակության մեջ, քան անձնական հարաբերություններում: Աքաղաղը մտածում է, որ ինքը միշտ իրավացի է և լավ գիտի թե ինչ է անում: Նա ոչ ոքի չի վստահում և հույսը դնում է իր վրա: Երբեմն այն տպավորությունն է ստեղծվում, թե նա ընդունակ չէ լուրջ գործերի, բայց այդպես չէ: Նա լի է անհեթեթ ու անիրագործելի մտահղացումներով, սիրում է իրեն հերոս ներկայացնել, բայց մնում է երազող: Նա վատնող է , հաճախ ծախսում է ողջ վաստակը, հաճախ կարող է աղքատանալ: Աքաղաղը բացսիրտ է, ասում է այն, ինչ մտածում է: Սակայն այդ շիտակությունը ուրիշների զգացմունքների ու թուլությունների նկատմամբ անտարբեր լինելուց է: Հարկավոր պահին նա քաջ է ու անվեհեր: Շատերը աքաղաղներին համարում են հետաքրքիր: «Արևելքի ավանդապատում» Կապիկ, Մուկ, ահա նախորդ դարագլխի տարիները: Այս նոր դարագլուխը Վիշապի տարին էր: Եթե հավատանք արևելքի ավան-դություններին յուրաքանչյուր անձ՝ կին, թե' տղամարդ ծնվելով որոշակի տարվա մեջ կրում է այդ տարվա կենդանակերպի ազդեցությունները: Այս տարին կապիկի տարին է: Ամեն անգամ, երբ անդրադառնում եմ մեր հին ու նոր գրականությանը, այն արարող անհատների նշանավոր աստղաբույլից ինքնատիպությամբ առանձնանում են մի քանիսը: Նրանք ծնվել են նույն կենդանակերպի նշանի տակ: Տարիներ շարունակ ընթերցելով, վերընթերցեկով նույն նշանի տակ ծնված արվեստագետների գործերը, նկատել եմ խառնվածքի նմանություն,ընտրած թեմաների ընդհանրություն: Նրանք լինելով վառ անհատականություններ, երբեմն «չտեսնելու» են տվել միմյանց, ունեցել են իրարամերժ կարծիքներ՝ հաճախ նույն նշանով մեկ այլ արվեստագետի մասին աննպաստ կարծիք, հետագայում մեղանչելով շեշտել են «մերժվածի» առավելությունները: Տերյանը իր ժամանակին հակադրվում էր Վարուժանին: Կոստան Զարյանը՝ Չարենցին էր նույն «ծուռ հայելու» մեջ զննում: Վարուժանը ընդհարվեց Կ. Զարյանի հետ, հետագայում թուրքերը նրան էլ մորթեցին, երբ նոր-նոր պիտի «զուլալվեր», բայց այն ինչ չհասցրեց անել Վարուժանը փորձեց ավարտին հասցնել Եղիշե Չարենցը: Նրան էլ ճակատագիրը թույլ չտվեց: Չարենցն էլ զոհվեց, կամ՝ սպանվեց բանտի մութ խցի մեջ: Միայն Կոստան Զարյանը, որն ավելի բախտավոր էր այդ իմաստով, հետևողականորեն հասցրեց ավարտել հայ ժողովրդի նոր օրերի դյուցազնաերգությունը, մեր ազգային նկարագրի վիպերգությունը Աբովյանից հետո, բնականաբար, իր ապրած ժամանակի շնչով ու լեզվով: Հայ գրականության այս հսկաները՝ Տերյան, Ռ. Սևակ, Չարենց, Կ. Զարյան, նախորդ դարի ամենահանրաճանաչ արվեստագետները, ծնվել են Աքաղաղի նշանի տակ: Արվեստագետներ, որոնց հասարակչական դիրքը միշտ էլ եղել է ուշադրության կենտրոնում: Նրանք ժամանակին դարի վառ անհատականությունները դառնալով, կարևոր հետք են թողել գրականության պատմության մեջ, ոչ միայն իրենց ստեղծագործությամբ, այլև՝ իրենց մարդկային վառ նկարագրով: Այդ բույլի օժտվածները գրականության ասպարեզում եղել են առաջամարտիկներ, հարստացրել են արձակն ու պոեզիան իրենց ստեղծաործություններով: Պերճ Պռոշյան, Գրիգոր Զոհրապ, Նիկոլ Աղբալյան, Ռուբեն Սևակ, Վահան Տերյան, Կոստան Զարյան, Եղիշե Չարենց, Վալտեր, Ռաֆայել Արամյաններ, Զորայր Խալափյան, Մուշեղ Գալշոյան, Լյուդվիգ Դուրյան, Լևոն Միրիջանյան, Թաթուլ Բոլորչյան, Հովհաննես Գրիգորյան, և դեռ էլի կան անհատներ, որոնք ծնվել են նույն նշանների տակ, ասենք օրինակ՝ Արտեմ Հարությունյան, Լևոն Տեր-Պետրոսյան: Վերը թվարկած անհատների շարքի նշանավորները, մեր գրականության ասպարեզում, ինչպես ասացինք՝ Տերյանը, Ռ. Սևակը, Զարյանը, Չարենցը ստեղծագործեցին անցած դարի արշալույսին: Հին արևելքի լեգենդը պատմում է, որ Բուդայի կանչով ներկայացած կենդանիները ստացան իրենց բաժին նվերը: Տասերրորդը ի պատիվ աքաղաքի Բուդան անվանեց Աքաղաղի տարի: Վահան Տերյանը, Ռուբեն Սևակը, Կոստան Զարյանը ծնվել են նույն 1855 թվականին, դեռ ավելին, երեքն էլ նույն ամսվա (փետրվարի) Ջրհոսի նշանը ունեն: Եղիշե Չարենցը նրանցից փոքր էր տասներկու տարով, ծնվել էր մարտին, ձկան նշանի տակ: Նա էլ, ինչպես Ռ. Սևակը, անցավ իր բաժին գողգոթան, երգեց ու մերժեց գրական հավակնոտ միջակությունն ու մարդկային թուլություններից սնունդ առած չարությունը: Հանուն ճշմարիտ գեղարվեստի անխնա «քահանեց» փառատենչ միջակություններին, դիպուկ ու սուր գրչով ծաղրեց բոլոր գրչակներին, դարձավ ժամանակի, դարի, երկրի ու աշխարհի լուսաբացները ավետող էպիկական երգիչը: Տերյանին ու Դուրյանին ամենուր փնտրող Չարենցը իր անհանդիստ ճակատագրով, շուրջը թանձրացող մռայլ մահաշունչ ամպերի կուտակումներից թեկուզ վհատված՝ չկորցրեց «Ոսկի երակը հնամյա ցեղի...»: Տերյանը, Չարենցից ոչ պակաս կսկիծով ու տագնապով էր գրում «Երկիր Նաիրի» շարքի իր բանաստեղծությունները որոնցից մեկի մեջ Հայաստանին անվանում էր. «Դու, յոթնապատիկ խոցված Տիրամայր...» Նման խոսքերով, Հայաստան աշխարհին՝ Տիրամոր պես յոթնապատիկ խոցված, ոչ մեկը չէր խիզախել համեմատել, առաջինը Տերյանն էր: Տիրամայրը իր զավակին տվեց Գողգոթայի խաչելությանը, ապա Հայաստան աշխարհի միլիոնավոր զավակները նահատակվեցին... Կոստան Զարյանը ի տարբերություն Տերյանի ու Չարենցի ուղղակիորեն չի գրել ջարդի ու աղետի մասին, բայց նրան էլ է մտահոգել հայ ժողովրդի ճակատագիրը: Նա տարագրության տարիներին միշտ փնտրել է հայ Ոգու նորանոր կողմնորո-շումները: Ջարդից հետո Կովկասահայերից առաջիններից մեկն էր, որ ապրեց օտարների միջավայրում, մնայուն կապեր հաստատելով օտար արվեստագետների հետ, միշտ էլ նպատակամղված, գիտակցորեն, փնտրել է հային ապրեցնող Ոգին: «Հայ ազգի գոյության մեջ խորհուրդ կա, որը ողբերգությունից էլ ավելի ուժեղ է, և իր պատմական դերը պիտի կատարի: Ու մենք խեղճ ենք: Ոչ որովհետև անասելի ֆիզիկական տառապանքներ ենք կրած, եզների նման մորթված ենք, այլ որովհետև դարերից ի վեր կորցրած ենք այն՝ ինչը, որ արտահայտելու համար բառ իսկ չունենք, և' որ անվանած ենք անորոշաբար Ոգի: Հայ կյանքի համար, այսօր, ինչպես երեկ, Սարդարապատը փորձության դժվարին դաշտն է, Արարատը՝ լուսավորող գաղափարը»: Գրում էր Կոստան Զարյանը, և երբ Ոգին դառնում է ստեղծագործական ուժ, երբ նա վերածվում է կենդանի մարմնի: Ահա այդ տեսակ հային ու հայերով բնակեցված Հոգևոր երկիրն էին վերակերտում չորսն էլ: Նրանք հայ Ոգու մեկնիչները, ապրել են համարյա նույն մանկությունը: Տերյանը վաղ տարիքից կտրված հայրենի բնօրրանից , տեղափոխվում է Մոսկվա ուսանելու: Զարյանը «Բանկօօպը և մամութի ոսկորները» երկում նկարագրում է հանդիպումը իր մայրիկի մորաքրոջ որդու Ա. Շիրվանզադեի հետ: Շիրվանզադեն, երբ Գոլովինսկի փողոցի վրա հանդիպում է Կոստանին ու նրա ավագ եղբորը հարցնում է. -«Ի՞նչ է նորից վերադառնում ես Փարի՞զ: -Այո, նորից վերադառնում եմ Փարիզ: Դասերս շարունակելու համար: -Ի՞սկ ուր ես տանում փոքրիկին: (փոքրիկը Կոստանն էր) -Հետս տանում եմ Փարիզ: -Փարի՞զ խենթություն է: -Մերոնք այդպես որոշեցին: Գրողը գլուխը մյուս կողմը դարձրեց և երկար ու ծանր մտածեց: -Այդ մարդը քո մայրիկիդ ազգականն է և գրքեր է գրում,- բացատրեց եղբայրս»: Ահա Կոստանի մանկական հուշերից զատված կարևոր պատկերը, երբ վիպասանը լսեց, որ տղեկին կտրելով մորից ու հարազատներից տանում են օտարություն՝ նախ զարմացավ և զայրույթը, ցավը թաքցնելու նպատակով գլուխը թեքեց: Մանուկ հասակում երեխային առանց ծնողների, կտրելով միջավայրից ու օտարություն տանելով, մարդիկ անգիտակցորեն մանկան աշխարհը ձևախախտում են: Բնականաբար պատահական չէր Հակոբ Օշականի թևավոր խոսքը, «Եղեռնից փրկված ու որբանոցներում հասակ առնող սերունդը դատապարտված էր անժամ-կետ դանդաղ եղեռնի»: Երկարաժամկետ, անվախճան, ապրողի հետ անվերջ ապրող այդ քստմնելի տեսարանները անհետևանք չէին մնալու: Տերյանը ջարդերին ականատես չէր, կոտորածի ու ջարդի տարիներին նա տաճկաստանի տարածքներից հեռու էր: Թերևս Սևակը, Չարենցը, ու մասամբ Կ. Զարյանը միայն ապրեցին ականատեսի ողջ ողբերդությունը: Չարենցի ստեղծագործություններում ավելի ցցուն ու եղկելի երևաց ջարդն ու կոտորածը: Նա բազմիցս անդրադարձավ ջարդին: Բայց ավելի լավ է չշտապենք: Նրանց մանկությունը ինչպես տեսանք. լի էր որբի ու տարագրվածին բաժին հասած անակնկալներով: Մեկի մայրը չկար՝ Տերյան: Մյուսի՝ Զարյանի մայրը կար, բայց ծովերով ու լեռներով նա մորից զատված էր: Չարենցն էլ գտնվում էր արհավիքների խառնարանում իր գրչով հավերժացած Արարատի պես անհաս դարձած՝ Ղարսում, ուր աշխարհի հզորները՝ բռնաբարելով փորձում էին լլկել հայի ոգին, պարտադրելով նրան պարտության: 1899 թվականի աշնանը Տերյանը արդեն Մոսկվայում էր, ուր հանձնելով քննությունները միանգամից դառնում է ճեմարանի երրորդ դասարանի սան: Հայրը՝ Տեր Սուքիասը Գանձայի քահանան էր: Նա գիտեր ուսման հարգը և չորս զավակներից կրտսերին՝ Վահանին էլ հասցնելով Մոսկվա իր ծնողի պարտականու-թյունը համարեց կատարված: Հետագայում Վահանի բոլոր երեք եղբայրներն էլ գրեցին հուշեր վաղ մանկության տարիների մասին: Պոետի եղբայրներից ավագը՝ Ղազարը հայ գրականության մեջ ոչ անհայտ անուն էր: «Գյուղի ցավերից» պատմվածքների հեղինակ Ջավախեցին, մյուսը՝ Արամը Ստեփան Շահումյանի դասընկերն էր, Վահանը թիֆլիսում եղած ժամանակ եղբոր միջոցով ծանոթացավ Շահումյանի հետ: Ներսես եղբայրն էլ իր կյանքի մայրամուտին գրեց հուշեր Վահանի մասին: Դժբախտաբար այդ հուշերը մինչև օրս չեն տպագրվել: Տերյանի երեք եղբայրներն էլ կարևոր դեր են խաղացել բանաստեղծի աշխարհայացքի ձևավորման վրա: Ճեմարանի հինգերրորդ դասարանից սկսած Տերյանը մի խումբ դասընկերների հետ հրատարակում է «Հույս» ձեռագիր հանդեսը: Ձեռագիր հանդեսը երկու տարի շարունակ լույս է տեսնում: Հետաքրքրությունը գրական հանդեսի նկատմամբ գնալով այնքան է մեծանում, որ ճեմարանի տեսչությունը անախորժ դիպվածներից խուսա-փելու նպատակով պրոֆեսոր Խալաթյանին նշանակում են հանդեսի գրաքննիչ: Նույն տարիներին Տերյանը հմտանում է հին հունարենին: Թարգմանում է Տոր Լանգեի օգնությամբ «Իֆիգենիան»: Տերյանի մտերիմների հուշերում առանձնահատուկ տեղ է գրավում նրա անհատական աշխարհը հուզող և նրա սիրո երգերի աղբյուր հանդիսացող դեմքերն ու դեպքերը : Ընկերների հարևանությամբ ապրող հրապուրիչ էստինուհին Տերյանի վաղ շրջանի սերերից մեկն էր, որի շնորհիվ էլ ծնվեց բոլորիս ծանոթ «էստոնական երգ» բանաստեղծությունը: Այդ օրերի սիրերգերի լիրիկական կերպարներից էր նաև ճեմարանի տեսուչի դուստր Աննան , որին Տերյանը անվանում էր Նույրա: Այդ շարքի բանաստեղծությունների տետրի վրա Տերյանը գրել էր աղջկա անունը հակառակ տառադարձությամբ՝ Արյուն: Հեց այդ տետրն էլ նա տվեց Ավ. Իսահակյանին ընթերցելու: Իսահակյանը հետագայում իր հուշերում գրել է այդ մասին հետևյալը. (Շարունակելի) http://forum.hayastan.com/index.php?act=po...=25&t=32973

ՍՈՆԵՏՆԵՐ #3 Վահան Գևորգյան Իմ կարոտների ակունքն է ծփում, Եվ ծովի կապույտ հարթության վրա Ճիչ ու աղմուկով արևին գրկած Ճայերն են հիմա երկինք մխրճվում: Ճերմակ ու թեթև ամպերն են սահում, Կասկածն է նրանց գուրգուրում թաքուն, Գիշերվա գրկում պիտի զորանան Խանդի ցանցերով մեր սերը որսան: Շարունակվում է կյանքը նորից, Անձրևն հիմա գովքն է արևի Երգով ավետում բացվում է լույսը: Արևը չկա, բայց լույսը նրա Խայտում է, խաղում, ջրերի վրա Աչքս ջո՛ւր դառավ, ե՞րբ ես դու գալու: Աչքս ջո՛ւր դառավ, ե՞րբ ես դու գալու, Որերրորդ անգամ ինձ եմ հարցնում, Ավաղ պատասխան մտքումս չկա... Ինքդ էլ հիմա թաքուն արտասվում, Գուցե կարծում ես, թե ես հեռացել Ու մոռացել եմ, խորթացել քեզնից, Հին կարոտներիս հրաժեշտ տվել Օրս լցրել եմ նոր երազներով: Անմիտ խաղերի խարդավանքի մեջ Ես ու դու հիմա տանջում ենք իրար, Աշխարհն ունայն է, մենք էլ անհամբեր: Վատնում ենք ներկան, օրօրում հույսեր, Գալիքն էլ անհայտ տագնապով է լի Ապրում ենք անվերջ հուշով անցյալի: Ապրում ենք անվերջ հուշով անցյալի... Մենք այս կյանքում պիտի՞ հանդիպենք, Թե մահից հետո կգտնենք իրար Ինչպես արևը ծովին է գտնում... Արևը մտավ, աստղերն արթուն Գիշերվա համար լույս են արարում: Երազի նման լույսն է առկայծում Մեր ապրած օրը երազ էր թվում: Մտքիս երազը լույսերով լեցուն Քո դեմքն է բերում ու տեղավորում, Հայացքիս դիմաց ամենուր դու կաս: Քո շեկ վարսերի շուքն եմ օրորում, Հուշերիս ծովում լողացող արև՝ Իմ երազներում դու ես հավերժում: Իմ երազներում դու ես հավերժում Քո սերն ամենուր ինձ խրախուսում, Հուսալքումի պահերին թաքուն Հարազատի պես հոգսերն է կիսում: Ուրիշ ոչ մեկը չունեմ աշխարհում, Դու ես միակը իմ մինուճարը, Ծով երազներիս ճախրանքի տանում Մեղանչումներիս ժպիտով փարվում: Աստծուն աղերսում իմ օրվա համար, Գիշեր ու ցերեկ իմ շուրջը դառնում Իմ կարոտների ծովում ծավալվում: Հիացմունքներիս ծփանքով հարբած Շուրթերով վանում շուրթերիս փարված Հիասթափության բաժակը լցված: Ես ամենուրեք քեզ փնտրեցի Մտքերս վաղուց քո շուրջն են դառնում, Սիրտս քամում ես ժպիտով թովիչ Խանդի խաղերով օրս չես մաշում: Արցունք ու աղն ես շաղի վերածում: Շուրթերդ նրբին թերթեր են վարդի, Արևն՝ աշխարհին, դո՛ւ ի՛մն ես անգին, Ես քեզ համար եմ օրերս վատնում: Ուրիշ ես անգին իմ երազներում, Ես քեզանով եմ աշխարհին տիրում: Իմ կարոտների ակունքն է ծփում: Աչքս ջուր դարձավ, ե՞րբ ես դու գալու Ապրում եմ անվերջ հուշով անցյալի Իմ երազներում դու ես հավերժում: Կապույտ երկնքում լողում է ահա Թեթև ու ճերմակ ամպը թափանցիկ, Աչքս արևին նրան եմ խանդում Իմ սերը անօգ հավք է երկնքում: Աչքերիս փարված թախիծը վկա Ակունքն հույզերիս, ակն է երազիս, Իմ սերը անհոգ հավք է երկնքում, Բախտիս արևն է, ամենո՜ւր ներկա: Սիրահարի պես ծովում ծփացող՝ Երազներս ջինջ՝ ալիքներ անծիր, Սիրո, կարոտի ափերին մարող: Մտքումս հաճախ չափ ու ձև անում Քեզ մոտենալու ելքն եմ փնտրում: Սրտիս խորքերից երգ եմ արարում: Սրտիս խորքերից երգ եմ արարում, Կասկածի մթին ամպերին լքած, Իմ երազների ակունքում ծնված՝ Հույզերս անվերջ դեմքիդ են փարվում: Ես քեզ եմ կրկին մտքումս օրհնում, Ինքդ էլ չգիտես, որ իմ կարոտը Հազար սրտերից քոնն է փնտրում. Նայիր աչքերիս իմ սիրտը վկա: Երազանքը ծով՝ ալիքված ծփում, Սրտումս ծնված բոց ու հրդեհը՝ Աչքերիդ խորքից դեմքիդ է փարվում: Սուր թարթիչներիդ, շիկնած՝ շուրթերիդ, Տարածքում կրկին մոլոր մանկան պես Ես ինձ կորցրած ելք եմ փնտրում: Ես ինձ կորցրած ելք եմ փնտրում, Մանուկ տարիքում մայրս էր արթուն Մութ ճամփաներին իմ ձեռքը բռնած Միշտ խրախուսում, հավատս կոփում: Տարիների հետ, երբ հասակ առա Սերն ինձ այցելեց տեսքով աղջկա, Ու շատերի պես սերն ինձ ուղենիշ Նա էր լուսավոր փարոսը նավիս: Երբ երազներիս ճամփեքով անցա, Հիացումներից հիասթափության Պահերն ապրեցի, սերն այլափոխվեց: Մորս, կնոջս, սիրածիս անգամ Հաճախ շրջանցեց ու սիրտս գերեց, Զավակիս նման թանկ ես հարազատ: Զավակիս նման թանկ ես հարազատ... Սիրո կանթեղը միշտ վառ ես պահում Ու բախտի ճամփին միամիտ սիրտս Ձկնորսի նետած ուռկանն է մտնում: Երբ ամեն անգամ օտար ջրերում Ձկան պես ազատ լողում եմ անհոգ Սերն հայրենիքի հմայքով թովիչ Ինձ իմ մանկության երգով է գերում: Իր հմայքներով հաղթում ամենուր Ու չկա մի ուժ հավասար նրան Ասում են անգամ մահին է գետնում: Սերն հայրենիքի ակունքն է գոյի: Սերն այլափոխվում ու ամենուրեք Հույսն է արարման ճամփեքին բախտի: Հույսն է արարման ճամփեքին բախտի, Երբ թոթովախոս մանուկ ենք անգետ, Աստծուց էլ հզոր մեր մայրը անգին՝ Մեր հայրենիքի պատկերն է կրում: Երբ մոր շուրթերից վշտից ողբակոծ Ճիչը բողոքի երկինք է թռչում՝ Հայրենի հողին կայծակն է զարկում՝ Սիրտը զավակի՝ թրի պես խոցում : Եվ ամենուրեք չարին հանդուրժող Աստծո դեմ հաճախ մայրն է ընդվզում Աստվածն ինքն էլ մանուկ է դառնում: Աերն՝ աստվածային, սերն է մայրական Ու մանկան համար՝ մայրը սիրասուն Ապրում է հավերժ ու չի ծերանում: Ապրում է հավերժ ու չի ծերանում, Ամեն պատանի իր մտքում արդեն Հավատում է որ, էլ չի՜ ծերանա՜, Իր սիրած յարից չի զատվի բնավ: Սիրահարները չունեն ժամանակ, Օրերն ակնթարթ ու կարճ են թվում, Համբույրից թովիչ համբույրն է միայն Եվ առանց սիրո աշխարհն է ունայն: Ծանոթ-անծանոթ բոլոր հին ու նոր Աստվածների շուրթերից պոկված Սիրո խոսքերով տիեզերքն է լի: Արևի նման սերն է հարատև Աղքատ ու հարուստ և գոռոզ արքան Գերված ենք քեզնով քո ճորտը հավետ: Գերված ենք քեզնով, քո ճորտը հավետ, Հրաշք է սերը աշխարհում համայն Սիրո ճամփան է հավերժ ու անվե՜րջ, Սերն Հայրենիքի՝ արև է անշեջ: Մոր ու սիրածի, ո՛ւ սերը աստծո՝ Նույն ակը ունեն ու նույն ակունքը, Ծնված օրվանից ներկա են նրանք, Բայց Հայրենիքն է անբաժան մեզնից: Կյանքի տարբեր պահերին հաճախ, Գտնում, կորցնում, ապրում ենք ու կանք՝ Խինդ ու ցավն էլի ամենուր ներկա: Ունայն ու սին է փառքը հերոսի Երբ զավակները իր հայրենիքի Օտար երկրում բախտ են որոնում: Օտար երկրում բախտ են որոնում, Ու տարված խաղով, մանուկ են թվում Կարոտն ամենուր դռներն է խառնում Կանչն հայրենիքի կորչում է մթում: Կինը երեխա զավակ է տենչում Այր մարդը մտքում մայր է որոնում Սեր կոչված հույզը ալիքված գալիս Ալեբախվում է, ծավալն է փոխում: Ծափ ու ծիծաղով օրերն են չվում, Խաբվում են խանդից, օտար խաղերից, Սատանից հզոր խանդն է կախարդիչ: Դատարկ ու սին է աշխարհը ունայն, Երբ հայրենիքիդ զինվորն ես արթուն Սերն հայրենիքի օվկիան է անհուն: Սերն հայրենիքի օվկիան է անհուն Թե որ սատանից չես գայթակղվում Բնավ չի խաբի հմայքն օտարի Քո հարենիքից դու չես օտարվի: Օտարի սերը հպանցիկ ժամանց, Օտար կնոջից զավակը ծնված Տունդարձի համար պատնեշ է անանց Քո հայրենիքից դու ես օտարված: Մոր հայրենիքն է աշխարհը նրա Քո հայրենիքում օտար է միշտ նա Մայրն է զավակի աշխարհն հայրենի: Թե մորդ փոխես՝ հայրենիք չունես, Տղամարդն անվերջ մայր է որոնում, Մոր աշխարհով է աշխարհը չափվում: Մոր աշխարհով է աշխարհը չափվում Մայրն իր մանկան, սերն է կաթոգին, Փառքը հավիտյան, ծովն՝ հարստության Ուժը իր բազկի՝ միտքն իմաստության: Մոր շուրթից պոկված բառն է առաջին, Մանկան սրտի մեջ ծիլեր արձակում Եվ ապ ու պապի օրհնանքով արդեն Ոչ մի թշնամի անպարտ չի թվում: Հազար մարտերից հազար տարիներ Հաճախ պարտվել տնից տարագիր, Բայց միշտ դարձել են տունը հայրենի: Աշխարհը մի ծով ու մենք նավազներ Մրրիկ փոթորիկ մեր գլխով դարձան Մայրը հավատն է ու լույսը մեր տան: Մայրը հավատն է ու լույսը մեր տան Մեր երազների արևն հավիտյան, Վաչկատուն ցեղեր եկան ու անցան Սրբեցին տարան հուշ ու հիշատակ: Հողին խառնեցին մեր արյունը տաք, Մեր երազն անվերջ մեռավ ու հառնեց Ու մեր երազի պատկերն հարատև Վիշապներ սանձող լեռն է Արագած: Լանջերն ի վար աղբյուրներ հազար, Աշխարհին հսկող լուսավոր մի աչք Տունը շեն պահող բերդ ու ամրոց: Մեր երազներում հավիտյան ներկա, Դարձի ճամփեքին փարոսներ լույսի Լեռները վկան Հայոց աշխարհի: Լեռները վկան Հայոց աշխարհի Մեր լեգենդների դիցերը անպարտ, Մեզ հետ են նրանք դարեր շարունակ Մեր մտքում արթուն ապրում են ու կան: Նեմրութից՝ Վարագ, Սիփանից՝ Տավրոս, Մեր նախնիների ձայներով լեցուն Դաշտեր ու ձորեր անուն առ անուն Հավերժ անդադրում մեզ տուն են կանչում: Ով որ սիրտ ունի, բլթակն է հայի Ականջալուր է երկինք պատռող Շանթեր բեկանող կանչ ու որոտին: Մեր թուրը արծաթ՝ սերված կայծակից Զարկեր նվիրեց իր նենգ թշնամուն Թուր էր դարձավ խաչ ու մենք խաչակիր: Թուր էր դարձավ խաչ ու մենք խաչակիր Աշխարհն էլ փոխվեց ու սերը խաչի Տենչ ու երազանք անվերջ խճճեց՝ Զինվորը դարձավ խաչով քահանա: Բերդի փոխարեն մատուռ ու խաչքար, Մորը մոռացած՝ ներբողներ Աստծուն Կարծես թե նա էր մեզ օրոր ասել Մեր հայրենիքի մայրն էր սիրասուն: Մեր հայրենիքի մայրն էր սիրասուն, Անսքող վշտից աչքերով տրտում Պատանքում էր մեզ ու ողբ էր ասում: Պատանքում էր մեզ ու ողբ էր ասում, Բուրվառ ու խնկով խաչին էր գամում՝ Սիրում էր նա մեզ ինչպես իր որդուն: Սիրում էր նա մեզ ինչպես իր որդուն Չնչին առիթով մեզ զոհաբերում Խաչում, գլխատում ու չէ՜ր երկնչում, Դեռ հորդորում էր որ մնանք արթուն: Մեր սերմն ու գենը շաղ տանք աշխարհում, Ամենուր հասնենք ու դառնանք թիկունք Գազանին կրթենք, բորենուն անգամ Խաչասերումով սիրտ տանք աղավնու: Ապրենք աշխարհում ու երկրպագենք, Մորից առավել նվիրվենք Աստծուն Դրախտի ճամփեն հավերժ նորոգենք: Եվ դարեր անվերջ և մինչև հիմա Հոգևոր հաց ենք, սերմը բարության, Աշխարհի ցավով մեր սիրտն է ցավում: Սրտիս խորքերից երգ եմ արարում, Եվ ինձ կորցրած քեզ եմ փնտրում: Զավակիս նման թանկ ես հարազատ Մեր բախտի միակ արևն ես լուսե: Ապրում ես հավերժ ու չես ծերանում, Գերված ենք քեզնով՝ քո ճորտը հավետ Երկրում օտար բախտ ենք որոնում Սերն հայրենիքի օվկիան է անհուն: Մոր աշխարհով ենք աշխարը չափում Մայրը հավատն է ու լույսը մեր տան Լեռներն են վկան Հայոց աշխարհի: Թուր էր դարձավ խաչ ու մենք խաչակիր Սիրում էր նա մեզ ինչպես իր որդուն, Աշխարհի ցավից մեր սիրտն է ցավում: ՎԵՐՋ

ՍՈՆԵՏՆԵՐ #2 Վահան Գևորգյան Բազե-արծիվ ենք օտար երկնքում, Մեր գետերի պես գնում ենք կորչում Օտար ծովերի պղտոր ջրերում: Թե՛ ղեկապետ ենք, նավերն են օտար: Թե տնատեր ենք, ունե՛նք դղյակներ, Մեր ունեցածը՝ մերը չէ ավաղ, Երկրից հեռու՝ օտար հողերում Գայթելու անթիվ քարեր կան ողորկ: Ջանք ու եռանդ ենք ամենուր վատնում Մեր խռով հոգին անդորրի կարոտ Սիրտ չի սփոփում, և զո՜ւր ենք տենչում: Խաղաղ հանգրվան ու տուն երազում, Դարձի ճամփեքին ահերով իր մութ Թշնամին մեր հին՝ բնավ չի՜ փոխվում: Թշնամին մեր հին՝ բնավ չի փոխվում, Տագնապը սրտում խելագար խնդում, Երկնքին նայող վանքերն է քանդում, Հողի մեջ թաղում խաչքար ու քարեր: Գիշերն իջնում է անգութ ու մթին Ավեր երկրի որբ տարածքներում՝ Աստղերն օտար՝ վարձու զինվորներ, Խոժոռ նայում են դավին անտարբեր: Արձագանքում է կռինչը բուի, Կսկիծն է սողում, գիշերը՝ սև օձ, Հողն է ամլանում շնչից վիշապի: Այնքան անխինդ են, արցունքի, ցավի Երգերը մեր հին՝ մահ ու ավերի, Երգերը տխուր իմ հայրենիքի: Երգերը տխուր իմ հայրենիքի. Մորմոք ու ճիչ են բնավեր հավքի, Ամենուր փարված մեր բաց շուրթերին Թևեր են տենչում ճամփեքից դարձի: Մեզ տուն են կանչում՝ նման են լացի, Երգերն հայրենի տարագիր-պանդուխտ Հնչում են արդեն շուրջ հազար տարի Շուրջ հազար տարի որբ ենք ու մոլոր: Ւնչ որ մեզ տվեց թշնամին մի օր, Գիտենք, որ նու՛յնը ճակատագիրը, Նրան էլ կըտա անշուշտ լիաբուռ: Ո՛չ, գութ չենք հայցում, կամ՝ կարեկցումի Դրոշը պարզում, պարզապես հիմա Հավատով ապրում ու մերն ենք զատում: Հավատով ապրում ու մերն ենք զատում, Հավատը հավետ մանուկ է մի խենթ, Որ չի հասկանում թե ինչ է կասկած Կամ որտեղից է սողոսկում նա ներս: Եվ կասկածների կծիկը օձե Անտարբեր, անհոգ, մանուկն իր ձեռքով Խեղդում է ազատ, խնդում լիաթոք՝ Մեր դեմքին փարված սարսափի վրա: Մենք հաշվենկատ ամոթից շիկնում Երկինք ենք հայում շանթեր արարող Անծիր Կապույտում տեղ ենք փնտրում: Հողը կորցրած, երկնքում լազուր Թևավոր հոգին ճախրում է ճչում Նման ենք հավքին օտար ծովերում: Նման ենք հավքին օտար ծովերում, Մեզ մխիթարում, որ չունենք դադար: Ծանր մարմինը հոգով է ճախրում: Մահ է, կործանում, անդորր է թվում: Մտքի մեղսավոր լաբիրինթներում Հին աշխարհ կերտած հզոր հայերից Տիգրանի փառքն ենք մերը համարում Ու թագակիր ենք ամենքս մտքում: Աշխարհն է լեցուն թագերով անթիվ, Մերը միակն է հար ու հավիտյան Մեր թագը բախտի լեռը Արարատ: Ակնթարթի պես դարերն են չվում, Ամեն ինչ փոխվում կորչում է անհետք Աշխարհն ունայն է, մենք հանգիստ չունենք: Աշխարհն ունայն է, մենք հանգիստ չունենք Պատերազմներից ձեռնունայն դարձանք, Թշնամու թողած ավարը, բաժին զինվորի Անսալով խղճին ետ դարձրեցինք: Հաղթող բանակի զինվորը հպարտ Մուրացիկի պես իր զենքը փոխեց, Թուրը հաղթության՝ խաչի ձև առավ Խճճվեց կորավ խաչ-ա-թուր խաղում: խաչ-ա-թուր խաղից խաչը մեզ մնաց Թուրը միշտ կարող՝ դարձավ սաստող խաչ Մենք մոլոր-շվար խաչին փարվեցինք: Տե՜ր կերակրիր, մեր կարեկցանքը Լեռներ է շարժում, մեր օրը արթուն, Արդար վաստակի կարոտն է հսկում: Արդար վաստակի կարոտն է հսկում, Մեր քաղցած հոգին խաչին էր ձուլվել Իսկ մեր թշնամին խնդում էր թաքուն Նա մեզ խճճող Աստծուն էր գովում: Խաչ-ա-թուր խաղից հոգնած ու շվար Վանք ու խաչքարով աշխարհն ենք ծածկել Զենք ու զրահը՝ խաչ ու բուրվառով Փոխել ենք կորցրել քահանա դարձել: Զինվոր-քահանա դե արի հիմա Տե՜ր կարող, հզոր խաչերդ փրկիր Մենք շաղ ենք տվել աշխարհում ունայն: Քեզ նվիրել ենք ոչ միայն տաճար Մենք քեզ ենք թողել երկիրը ավեր, Մերը կորցրել, փեշիդ ենք փարվել: Մերը կորցրել, փեշիդ ենք փարվել Ինքդ էլ հաստատ մեր աղոթքներից Զզվել ես, հոգնել, քեզ ենք մոտենում Դու խուսափում ես հորիզոնի պես: Գալիս ենք դարեր՝ պապ ու թոռներով Ազգ ու բարեկամ երամ առ երամ Ինքդ մեր երթից, մեր լաց ու կոծից Շշմած ու մոլոր փախչում ես մեզնից: Որտեղ որ մենք կանք, դու չկաս այդտեղ, Հետին մուրացիկ աղերսողի պես Խաչատուր դարձած քեզ ենք մոտենում: Մեր երակներում մեր հազարամյա Երազն է սառչում ու վանք ենք սարքում Ներկա է վկան՝ լեռը Արարատ: Ներկա է վկան՝ լեռը Արարատ: Մեռնում-հառնում ենք ու կանք աշխարհում Պարտական հավետ լեռանը միայն Ինքնամաքրումի առասպելն է հին: Վահագնից սերված Մհերը մի օր Լեռան մեջ մտավ միամիտ հայեր, Արդարությունը կորավ աշխարհում Խաչ-ա-թուր խաղից խաբնված հայեր: Պարտված զորքի զինվորներ արի Դարձել էք հավքեր և ո՞ւր էք թևում Աշխարհը ունայն՝ փառքը՝ վաղանցուկ: Ինչքա՜ն խիզախներ մնացին անհայտ, Խաչով խաչվեցին՝ զինվոր, զորապետ... Փառքը աշխարհում թրով են կերտում: Օրը լեցուն է աշնան գույներով Անցան գնացին հույզերը բոլոր Կյանքն էլ վազող ալիք է թվում Աշխարհը տեսանք մտքի թևերով: Կիրքը հարատև մեր սիրտն է լափում Բազե-արծիվ ենք օտար երկնքում, Թշնամին մեր հին, բնավ չի՜ փոխվում Երգերն են տխուր իմ հայրենիքի: Հավատով ապրում ու մերն ենք զատում, Նման ենք հավքի օտար ծովերում, Աշխարհում ունայն՝ մենք հանգիստ չունենք: Արդար վաստակի կարոտն է հսկում Հինը կորցրել փեշիդ ենք փարվել Ներկա է վկան լեռը Արարատ: Ես ամենուրեք քեզ փնտրեցի, Մեծ քազաքների բանուկ մայթերին, Տաք ժխորի մեջ սրճարանների, Ամենուր եղա, բայց քեզ չըգտա... Ինչպես դու կայիր իմ երազներում Ես քեզ այդպիսին չգտա բնավ: Ինքս քո մասին պատմում եմ անվերջ, Ուրիշ ես անգի՜ն դու իմ մտքի մեջ: Ինձ սիրողներին ժպիտ նվիրում, Կասկածիս վրա լիաթոք խնդում, Ոչինչ չես ասում քո սիրո մասին: Մտերիմներիս դու չես անտեսում, Սրտիս խորքերում ապրում ես ու կաս, Մտքերս վաղուց քո շուրջն են դառնում: Մտքերս վաղուց քո շուրջն են դառնում Տարիների հետ ես՝ ինքս փոխվում Սրտիս խորքերում դու նույնն ես մնում, Ինչպես արևը՝ չես փոխվում բնավ: Խենթ ու կանացի խաղերով լեցուն Սրտիցս վազող ալիք ես դառնում, Ինձնից խուսափում, և ո՞ւր ես թևում Գիրկս միշտ թափուր քեզ եմ կարոտում: Դու իմ մտքի մեջ, անունդ շուրթիս, Հազար սրտերից՝ քո սիրտը թաքուն Շրջմոլիկ դարձած ինձ է փնտրում: Համրանքն օրերի խառնում է, խնդում, Դու խենթ ու կրակ բոց ես ավերիչ՝ Սիրտս քամում ես ժպիտով թովիչ: Սիրտս քամում ես, ժպիտով թովիչ: Եվ իմ շուրթերը համբույրի կարոտ Ծովդ երիզող ափեր են թվում՝ Դու ափից փախչող ալիք ես ընդմիշտ: Դու սրտիս խորքում իմ սիրո ակունք, Քո խենթ խաղերին՝ բերած ու տարած Հույզերին բոլոր , թո՜ղ որ տիրանամ Տենչերով անմար՝ արևն ես հուր-հեր: Եվ նրա նման քո հեռվից անվերջ Շուրջս պտտվում, ու չես մոռանում, Չե՜ս թողնում մնամ՝ մոլոր ու մենակ: Իմ երազները անվերջ նորոգում, Սին կասկածներս անդարձ կորցնում, Խանդի խաղերով օրս չես մաշում: Խանդի խաղերով օրս չես մաշում, Նմանըդ չկա արար աշխարհում: Մտքումս անգին՝ ես քեզ հորինել Քեզ համար անգամ անուն եմ գտել: Եվ ամեն անգամ, երբ քո անունով Կանչում եմ մեկին, ժպտում ես կրկին. Ինքդ լավ գիտես ալիքը այդ նոր՝ Ծովացած սրտիս խորքում կմարի: Դու ես ակունքը հույզերիս բոլոր, Իմ ապրող երազ՝ հավերժող իմ սեր Դու հրաշք աղջիկ, իմ բա՜խտի արև: Շուրթերիս երգը, խի՜նդը օրերիս Երկիրն արևի շուրջն է պտտվում, Արցունքն ու աղն ես շաղի վերածում: Արցունքն ու աղն ես շաղի վերսծում, Ինձնից խուսափում, փախչում ես անգին, Վաղ լուսաբացին պարտեզը մտած Ծով ծաղիկների շուրթերին փարվում: Հրապույրներիդ պաշարն անսպառ Շռայլ ու շենշող փռում ես շուրջդ, Ու ես ամենուր լցնում եմ օրս Քո նշաններով իմ կարոտն է ծով: Օրվա մեջ թողած ցոլքերդ լուսե Մեկ առ մեկ գտնում, նորից մեկտեղում Հույսերիս տունն եմ լույսովդ լցնում: Իմ երգ, իմ երազ, լուսավոր իմ սեր, Սիրտս քեզ համար վարդատուն, արի Շուրթերդ նրբին՝ թերթեր են վարդի: Շուրթերդ նրբին՝ թերթեր են վարդի Ձեռքերդ ճերմակ՝ զույգ աղավնիներ, Աչքերդ լեցուն կապույտով ծովի՝ Ինձ երկինք տանող հավքն են հեքիաթի: Երկար չեմ մնա այս հողի վրա, Օրերից մի օր կդառնամ ես հող, Իմ երազներին դու տար ճախրանքի Թող նրանք օրդ փոխեն հրաշքի: Թող սերը հավետ ճախրի երկնքում Համբույրի կարոտ շուրթերդ անգին Արևածագի թովչանքն ունենան: Իմը՝ աշխարհում, քո՛ սերը օրհնած Արևածագով աշխարհն է հարբած Արևն աշխարհին, դու իմն ես անգին: Արևն աշխարհին, դու իմն ես անգին, Երբ սերն է ծփում սրտերում թաքուն, Սիրո ակունքում արևն է խայտում, Արար աշխարհին՝ խինդ է պարգևում: Սիրով լեցուն է երկինքը անհուն, Թե խանդից անգամ՝ ամպում է, մթնում, Սիրո ակունքում արևն է հարբում, Տաք արցունքները երկիրն է կրում: Աստղերի հետ, գիշերը արթուն Քեզ բերող ճամփան մտքումս չափում Քեզ համար անգին երգ եմ արարում: Արար աշխարհում արևն է վկա Դու ես ինձ համար հրաշքը ներկա, Ես քեզ համար եմ օրերս վատնում: Ես քեզ համար եմ օրերս վատնում, Դու ամենուրեք կանթեղն ես լույսի, Երազս՝ օրհնիր, սիրտս՝ բորբոքիր, Բերկրանքով լցրու, սերս վառ պահիր: Եվ ամեն անգամ երբ թվում է թե Ինձ պիտի պարզես լույսերդ լեցուն, Ցոլքերդ թողած ինչպես խենթ ալիք Հեռու ես փախչում, ու չես մոտենում: Կորչում է կանչս գիշերվա մթում Սիրտս փոթորկված թափուր է մնում Ես հողի վրա, դո՛ւ միշտ երկնքում: Դո՛ւ ինձ չես հիշում, քո մտքում չկամ: Իմ խինդը օրվա քո շուրջն է դառնում: Ուրիշ ես անգին իմ երազներում: Ուրիշ ես անգին իմ երազներում, Աշխարհն է ունայն, չկա քեզ նման, Երբ կրքով անափ իմ գիրկը եկար Աստղը հույսի՛ քեզնի՛ց լույս առավ: Տաք համբույրներով փարվեցիր դեմքիս Սիրտս վարդի պես քեզ համար բացվեց: Դու բախտիս արև, իմն ես հարատև, Հույզերով լեցուն ծով ես արցունքի: Հույսերիս ակունք, խինդը՝ օրերիս, Սերդ ավետող՝ խոստումներդ ծով, Բանալի տուր ինձ քո սիրտը բացող: Գալիք անծանոթ ճափեքին օտար, Իմ լույսի փարոս, երազներիս տուն, Ես քեզանով եմ աշխարհին տիրում: Ես քեզանով եմ աշխարհին տիրում, Մտքերը անթիվ զինվորներ օրվա Չեն մենամարտում ու կռիվ չկա, Բայց խանդն է թաքուն նրանց սպանում: Հիացումներից՝ հիասթափության Ափերն է նետում, ինչպես խեցիներ, Ու երգը սիրո մարում է արդեն Ափին կարոտող ծփանքով անձայն: Իմ սերը ծովի կապույտ ու մթին Խորքերում կորած երազանքն է հին, Ուր հորիզոնն է եզրագիծն անհաս: Սիրտս ծովի պես փոթորկված կրկին՝ Ափերից ելած իր կուրծքն է ծեծում, Իմ կարոտների ակունքն է ծփում: (Շարունակելի 2) http://forum.hayastan.com/index.php?showto...rt=#entry716619

ՍՈՆԵՏՆԵՐ Վահան Գևորգյան Կարոտում եմ քեզ հայրենի եզերք, Քո հող ու ջրին, արևին հրկեզ, Օտար երկրում աչքս միշտ արթուն, Հոգիս ծո՜վ արյուն, օրը'ս չի՜ մթնում։ Անթև հավքեր են խոսքերս թվում, Հույս ու երազանք մարում է մթում։ Օրերն են չվում տերևների պես Հոսո՜ւմ, գնո՜ւմ է, ժամանակն անտես։ Աշնան օրերը դավերով լեցուն, Երազախաբի կսկիծով անանց Սիրտ են սողոսկում, երակով թույնե׃ Մտքերս մոլոր՝ զուրկ են թևերից, Շուրթերիս փարված խոսքերի նման Չունեմ հանգրվան ու խաղաղ օրրան։ Չունեմ հանգրվան ու խաղաղ օրրան Արդեն հազար դար ես թափառական, Գիծն հորիզոնի միշտ հեռվում մնաց, Աչքս մաշեցի չհասա նրան ... Ամենուր եղա, երկրներ տեսա, Դռները օտար իմ դեմ բացվեցին, Տանտիրոջ կողքին հավասարի պես Շենացըրեցի երկիրն հյուրնկալ׃ Եվ ամեն անգամ, և ամենուրեք Կասկած ու կսկիծ սիրտս սողոսկեց Պագշոտ կնոջ պես օրըս պղտորեց։ Ու շրջապատված բոլոր կողմերից Մի կերպ դուրս պրծա որոգայթներից Բախտից հալածված գազանի նման։ Բախտից հալածված գազանի նման Ճակատագիրը ինձ բաժին թողեց՝ Հույսին միամիտ, հուսալով՝ հույսից Դարեր շարունակ ապրեցի այսպես։ Ես ի՜նչ իմանամ, որ պապիս֊պապի Ճամբան եմ հիմա վեր ու վար անում, Երբ հորիզոնն է անվերջ հեռանում, Մասիսն է միայն մերը մնայուն։ Խոսքերն ամենուր կուչ եկան անքեն Մտքիս խորշերում քեզ եմ փնտրում, Նման եմ հավքի՝ թևաթափ մոլոր։ Մայթերին դաջված աստղերն այստեղ Դարձի ճամբեքին ական են ու արկ, Գիծն հորիզոնի մթան մեջ կորավ։ Գիծն հորիզոնի մթան մեջ կորավ Ականապատված ճամբան է լեցուն Վառ աստըղերի սին անուններով Նրանք լուսավոր՝ պաղ են ու օտար։ Մըրրկավ զարկված տղերքը ընկան։ Գնում են հաճախ ճամբով գերության Հարս ու աղջիկներն հայրենի մեր տան, Խաբվում են Դատարկ աղբ ու հուլունքով։ Քամիները հին նոր երգ են բերում, Շրջանակի մեջ աշխարհն է օրվա՝ Աճուրդի հանվում որպես հին մասունք։ Եռաբլուրից մինչև Ավարայր, Հայոց աշխարհի փառքերն են ընկած, Արարատ լեռն է տերը տարածքի։ Արարատ լեռն է, տե՜րը տարածքի. Իմ հայրենիքը հողմերից մաշված Հարևաններից անվերջ հալածված Ժայռածաղիկ է, արև' հրկիզված։ Գալիս են գնում քարավանի պես՝ Սերունդներն անվերջ, ծե՜ս է երկունքի. Լեռը՝ քրմերի քրմապետնը հավերժ, Փոխում է գենը՝ օձ ու զեղունի։ Հորիզոնի դեմ Լեռան նայվածքից Հայության հզոր ավազանի մեջ, Վերածնվելով հառնում են հողից։ Թեև հայերեն չեն խոսում հաճախ, Բայց հայանում են հողից աղդված՝ Նահատակների հայացքից գերված։ Նահատակների հայացքից գերված Շողոմ ու թունոտ մոգում են հիմա Նոր օտարները՝ հին երկիր մտած Ու Արարատը խորհում է անձայն։ Մեր լինելության աստվածն հավետ, Բախտի փոխարեն մեզ հույս նվիրեց։ Հույսի տաճար է լեռը Նաիրյան... Եվ դարն է անցնում վայրկյանի նման։ Շատերս հիմա նավազներ հեռվում, Կայմերը պարզած խախուտ լաստերով Տնից հեռանում, տանը կարոտում։ Քշված հողմերից բաց տարածքներում. Լոկ Արարատի պատկերն է մեր մեջ։ Գիծն հորիզոնի հեռու է անդարձ։ Գիծն հորիզոնի հեռու է անդարձ։ Մեր հողի համար մենք դարեր համառ Թափեցինք արյուն, արցունք-քրտինքով Հողին պահ տված ցորենն ենք արդար։ Ցորենն ենք արդար հույսերով լեցուն, Թոնըրից ելած հացն հանապազոր։ Նման ենք վազին պոկված մայր հողից՝ Արմատ երկնող ակունքն է հզոր։ Հրաժարվում ենք օտար արմատից, Ինքնության հզոր բնազդով կրկին Արմատակալում, ճյուղ ենք արձակում։ Թե ուրիշներին թաղում են հողում, Մենք հողին կպած՝ որթատո՜ւնկը հին Վազն ենք խաղողի՝ արևով լեցուն։ Վազն ենք խաղողի՝ արևով լեցուն, Մտքով սլացիկ՝ երկինք ենք ձգվում, Երբ հողից հառնում, սահմանագիծը՝ Գիծ հորիզոնի մեզ տուն է կանչում։ Գինու գովքն ասում, հիշում ենք նրանց՝ Նահատակներին ճամբեքին զոհված, Հաց ու գինով ենք սեղան զարդարում, Արյուն-քրտինքով ՝ ողջերին օրհնում: Մեր բաժին բախտը հույսով է լեցուն Մասիսի նման մեզ էլ են կիսում, Թղթե՜րի վրա, օտարն՝ ի՜ր մտքում Հազար տարին էլ վայրկյան է թվում, Մեր ապրած պահը չնչին ակնթարթ Վկան հավերժող՝ լեռը Արարատ: Վկան հավերժող լեռը Արարատ, Չունեմ հանգրվան ու խաղաղ օրրան Դեռ թափառում եմ գիշեր ու ցերեկ, Բախտից հալածված գազանի նման։ Օրըս չի մթնում, հոգիս ծով արթուն, Այս էլ քանի՜ դար, ղարիբ եմ պանդուխտ... ճակատագի՜րը, ինձ նորից նետեց Ականապատված երկիրն այս օտար։ Կասկած ու կսկիծ սիրտս սողոսկեց, Մթում մարում է հույս ու երազանք Ժամանակն անտես գնո՜ւմ է, սողում։ Հին քամիներին նոր շունչ են բերում, Խոսքերը նորոգ՝ փոխված իմաստով Աշխարհն են կրկին տանում աճուրդի։ Աշխարհն են կրկին տանում աճուրդի: Հին քամիներին նոր շունչ են բերում, Մարդացման ճամփին՝ մարդ արարածին՝ Հուսալքումի քարով են զարկում: Մահվան, սարսափի շրջապտույտում, Հրեշտակները փոխված սատանի՝ Նոր աստվածներ են անվերջ հորինում, Խաղին խառնվում, լույս ու խավարի: Եվ ամենուրեք արցունքի շիթեր, Եվ ամեն անգամ քանդված երկիր, Երգի փոխարեն դառնաղի արցունք: Ցավից խելագար աշխարհն է դառնում Խենթերն ամենուր՝ այրեր իմաստուն, Ջրհորից բախտի քարերն են հանում: Ջրհորից բախտի քարերն են հանում, Ւնչպես հեքիաթում այս հին աշխարհի Կրտսեր խելոքին մի օր հանեցին՝ Դիմազրկելով չար եղբայրներին: Շատերն են հիմա ներքուստ պարծենում, Իմաստուն այրի թիկնոցն ուսերին Մանկան պես անմիտ նորից խառնվում Լույս ու խավարի նույն մենամարտին: Հայաստան աշխարհ հավիտենական, Չորս գետերը քո գոտիդ արծաթյա՝ Ճարմանդի զարդն էլ Անին է ո՛ւ կա: Արարչագործման հովիտն է փռված Արագած լեռան չորս գլուխներին, Արարատ լեռան հայացքի դիմաց: Արարատ լեռան հայացքի դիմաց Հին հազարամյա քաղաքն է մանուկ, Որն հարյուրամյա ակնթարթ ապրեց Շենշող ու հպարտ աշխարհին նայեց: Ւմ խանդոտ սերը, իմ երազների Լուսաշող տունը, ի՜մ Երևանը, Հին՝ արևելքի, նոր՝ արևմուտքի Ճամփեքին ներկա քարեղեն վարդը: Մատենադարանը տաճարն է մտքի Բեռը դարերի մագաղաթ է զառ՝ Վկան մեր ապրած բոլոր պահերի: Փորձ ու գիտելիք մեզ փոխանցելով Ականջալուր էին ձայնին երկնի Մեր նախնիները մտքով իմաստուն: Մեր նախնիները մտքով իմաստուն Ուխտավոր անդուլ՝ լույս ու արևի, Ծով ալիքների տենդը սրտի մեջ Ալիքված գալիս ու ետ են դառնում: Գիծն հորիզոնի պարզ է երևում Երբ ծով ու երկինք իրար են փարվում Մենք ծովից հեռու լեռներին թառած Արծիվ ու բազե կապույտից գերված: Միջատ ու մլակ, զեղուն ու սողուն Կապույտի վրա բնավ չեն նստում Թևազուրկ են, թո՜ւյլ ու՛ թույն մահացու: Լեռների գրկում մեր Արարատյան Դաշտն է բերքատու, մայր ու արարիչ. Ականջալուր ենք մենք Արարատին: Ականջալուր ենք մենք Արարատին: Երկինք ու երկիր իրար են փարվում Լեռան գրկի մեջ տապանն է հանգչում Արարչագործման վկան է հավերժ: Ինչքան էլ կիտվի խավարը խրթին, Դաշտը ներխուժեն սողուն ու զեղուն, Մեր կամքով համառ, հավատքով՝ անմար Սահմանագիծն ենք բարի ու չարի: Ու զավակները վեհ Արարատի Գիտեն՝ արարել, երկնել գիտեն, Շանթից էլ զորեղ, կործանել գիտեն: Գիծն հորիզոնի չի մնա հեռվում Հավասարության նժարն իմաստուն Մեր երազների ակունքն է մաքրում: Կարոտում եմ քեզ հայրենի եզերք, Չունեմ հանգրվան ու խաղաղ օրրան Բախտից հալածված գազանի նման՝ Գիծն հորիզոնի մթան մեջ կորավ: Արարատ լեռն է տերը տարածքի Նահատակների հայացքից գերված Գիծն հորիզոնի հեռու է անդարձ Վազն ենք խաղողի հավատով լեցուն: Վկան՝ հավերժող լեռը Արարատ, Աշխարհն են տանում կրկին աճուրդի, Բախտի քարերն ենք ջրհորից հանում: Ականջալուր ենք մենք Արարատին: Մեր նախնիները մտքով իմաստուն Մեր երազների ակունքն են մաքրում: Օրս լեցուն է աշնան գույներով, Երկինքն է շիկնում մրգի պես հասուն Ծով կապույտի մեջ արևն է լողում, Դավադիր քամին աչքով է անում: Դավադիր քամին ծառի շվաքում Օդի մեջ պահված ջահելի նման՝ Աչքը երկնքի կապույտին պարզած Արեգակին է նույն խանդով նայում: Աշուն է հասուն ու հողը շիկնած Հոգնած ուժասպառ, հասցնում է դեռ Մեկ առ մեկ հաշվել զառ տերևներին: Ճյուղերից թափվող տերևների պես Երազի նման վաղանցուկ, խելառ, Անցա՜ն-գնացին, հույզերս բոլոր: Անցան-գնացին հույզերս բոլոր: Սիրտս թափուր է, մտքով թափառում Դեռ վհատության ափին չհասած Ծովի պես ծփում, ճոճվում եմ տեղում: Հիշատակներս ցոլքեր են լուսե Առաջվանը չեն կանայք էլ գերող, Անկիրք, անկրակ, ապրում ենք, տնքում, Պաղ աստըղի պես մտքում առկայծում: Խանդի քարերն են հոգուս մեջ սուզվել Հետքն է մնացել, վկա՜Ն հույզերի՝ Կնճիռ ու ծալքը, նոր զարդ են դեմքի: Անցածը վաղուց ՝ երազ է անդարձ, Գինուց էլ թունդ է, ծփում է սրտում: Կյանքն էլ վազող ալիք է թվում: Կյանքն էլ վազող ալիք է թվում Անցած-գնացած օրերի շարքից Ես իմ մանկության արևն եմ տենչում՝ Մորս պես անվերջ նա է իմ մտքում: Երկիրն իմ հպարտ, արևով լեցուն, Ուր տանիքներին՝ հարթ ու տափարակ Արևից թաքուն, մրգերը հասուն Գողանում էին լույս ու ջերմություն Ձմռան երկարող գիշերվա գրկում Տատ ու պապի պես տան առատություն Արևով լեցուն չորացած մրգեր: Տարիներն անցան, մենք բարին՝ չարից, Ձեր տաք ափերով զատեցինք անցավ: Աշխարհը տեսանք մտքի թևերով: Աշխարհը տեսանք մտքի թևերով: Ճնճղուկներին մանուկ տարիքում Տան փշրանքներով միշտ կերակրում Ծաղրում էինք անմիտ-միամի՜տ: Ծիծաղում էինք, որ տանն են մնում, Երկիրն հայրենի չեն լքում բնավ, Քաղցից մարում են, տոկում են հպարտ, Մայր հողում թաղվում ցրտից նահատակ: Հիմա հիշում եմ ու սիրտս տրտում Այս աշնան շեմին ո՜նց է արտասվում Ճնճղուկի չափ չեղանք իմաստուն: Անհեթե՜թ վերջից մենք շատ վախեցանք, ­Թե՞ աշխարհն արար շրջելու թաքուն Կիրքը հարատև մեր սիրտն էր լափում: Կիրքը հարատև մեր սիրտն էր լափում, Եվ ամենուրեք ողջախոհության Սափորն ենք ջարդում գիշեր ու ցերեկ, Ողորկ քարերով գայթակղության: Մեր շուրջն ամենուր աշխարհն է փոխվում Երեկվա փառքը օտարի տված՝ Չափ ու չափանիշ, գլխիվայր շրջվում, Պարսավագիր է մեզ համար դառնում: Խեղճ ու միամիտ՝ օտարին լսում, Տանը, թե դրսում, չենք ամբողջանում Կոտորակված ենք ու բազմաբևեռ: Հյուսիս ու հարավ՝ լայնք ու երկայնքով, Վերից ու վարից՝ ելք ու մուտք խառնում Բազե-արծիվ ենք օտար երկնքում: (Շարւնակելի) http://forum.hayastan.com/index.php?showto...st=#entry716618

ՔԱՌԵԱԿՆԵՐ Բաբա Թահէր Օրիան 1 Ես մի չարքաշ մարմին ունեմ, Աստւած իմ, Ծով կարօտն իմ սրտին ունեմ, Աստւած իմ, Տան փափագից, պանդխտութեան հառաչից, Հուր կրակն իմ կրծքին ունեմ, Աստւած իմ: 2 Առանց քեզի վարդ չի բացւի պուրակում, Թէ բացւի էլ չի ունենայ՝ բոյր եւ գոյն, Առանց քեզի ում շրթունքին ժպիտ կայ Սիրտն արիւն, դէմքը կըլնի միշտ տրտում: 3 Շալ կը կապեմ ու ղադաք շոր կը հագնեմ, Բախտի անւի պտոյտը ես կը գովեմ, Ու լւալու համար ձեռքեր ապերախտ, Ողջ ծովերի ջրերն ամբողջ կը շրջեմ: 4 Դո´ւ, որ երկնի գիտութիւնը չես սովրել, Դո:ւ, որ քայլդ դէպ գինետուն չես արել, Դո´ւ, որ քո շահն ու վնասը չը գիտես,, Ե՞րբ կը հասնես ընկերներիդ, վա´յ, վա՜յ քեզ: 5 Եթէ սի՞րտն է սիրուհի, էլ սիրուհի՞ն ինչըն է, Սիրուհի՞ն է թէ սիրտը, սի՞րտն ապա ինչըն է, Ես սիրուհին ու սիրտը միևնոյնն եմ համարում, Ու չը գիտեմ սի՞րտն ի´նչ, կամ սիրուհի՞ն ի´նչըն է: 6 Մութ գիշեր էր, ճամբան քարոտ, ես հարբած, Գաւաթըն ընկաւ ձեռքիցս, բայց ողջ մաց, Պահապանը վարպետօրէն այն պահեց. Թէ չէ հարիւր գաւաթ ջարդւեց դեռ չընկած: 7 Աչքիս խոռոչըն ապարանքըդ է, սիրելի´ս, Ոտքիդ հողը լինի մէջտեղն աչքերիս, Օ՜, չը լինի որ սխալմամբ ոտ փոխես, Ոտքըդ ծակեն սուր փշերը կոպերիս: 8 Ցաւ ու դարմանըս եարից կը լինի, Կապ, անջատումըս էլ եարից գեղանի. Մսագործն եթէ իմ կաշին քերթի, Երբէք իմ հոգին եարից չի բաժնի: 9 Քանի ինձնից դու հեռու ես, սիրտ չունեմ, Սրտիս խորքում ուրիշ փափագ, խինդ չունեմ. Կեանքդ վկայ, եա´ր, այս երկու աշխարհից, Սիրուհուց զատ մի այլ տենչանք, իղձ չունեմ: 10 Զմրուխտ սարեր, ժպտուն սարեր ու դաշտեր, Ժպտուն մարդիկ, որ ցանել են ծաղիկներ, Շատերն եկել, շատերը կան ու կը գան, Բայց կը մնան նոյն միշտ նոյն դաշտերն ու սարեր: 11 Գարունն եկաւ անապատում, դաշտ, ձորում, Ջահէլ կեանքս անցաւ ինչպէս մի գարուն, Ջիւանների շիրմին ծաղիկ կը բուսնի, Երբ փերիններ գան շրջելու ծաղկոցում: 12 Դու չես հարցնում քեզ սիրողից շւարած, Թէ գարունդ ո՞ւմ հետ անցաւ միշտ անդարձ, Ասա, ո՞ւմ հետ դու գործ ունես, որ վաղուց, Մոռացել ես ինձ յաւիտեան՝ բեզարած: 13 Ջահէլ սիրտս ի՞նչ գիտէր, թէ հուժկու առիւծ՝ յաղթ էի, Հալածում է ինձ մահն այժմ և առիւծ է ամեհի, Ինձնից շշմած խուսափում էր առիւծն հզօր կատաղի, Սայահբ կռւել կարող չեղաւ մարմինս ընդդէմ ժանտ մահի: 14 Մի հողագործ մղկտալով, այս դաշտում, Արիւն ցայտող աչքով արտ էր մշակում, Ե´ւ ցանում էր, ե´ւ ասում էր, -Ա՜խ ափսոս, Որ պիտ ցանենք, յաւէտ թողնենք այս դաշտում: 15 Նրա համար հոգիս վատ է ու տարաբախտ աշխարհում, Որ մարմինս մրջիւնների համար եմ ես սնուցում, Չգիտէի պայմանն ի՞նչ էր, ծառայութեան, գերութեան, Իզուր ապշած, շւարած եմ փուչ աշխարհի կրկէսում: 16 Սէր գնող մի սիրտ ունեմ վշտալից, Ու եռանդուն է շուկան այդ սէրից, Սրտիս տենչանքով հագուստ գործեցի, Առէշ(՝ սիրուց, թեզանն՝ աղետից: 17 Ճակատագի´ր, միշտ ականջիս դու հնչէ, Թէ –քո ցաւին ոչ մի դարման բուժիչ է Թէ գոհար էլ լինես՝ գնորդ չունես դու, Հէնց այս կեանքըդ է, որ ընթացիկ, սիրւած չէ: 18 Դա՜դ ու ամա՜ն էս աշխարից ու սրտից, Սիրտս է տենչում տեսածներըն աչքերիս Դաշոյն շինեմ՝ ծայրն ամուր պողպատից, Խրեմ աչքըս, սիրտս փրկւի էս դարդից: 19 Երնեկ նրանց, մարմինն հոգուց չեն ջոկում, Այս փուչ կեանքի մահւան մասին չեն խոկում. Սովորում են վշտին օրեր, տարիներ, Իրենց ցաւին դեղ ու դարման չեն հոգում: 20 Ով սիրող է՝ չի վախենայ իր կեանքից, Սիրահարը չի վախենայ մութ բանտից. Սիրող սիրտը քաղցած գայլ է, որ երբեք Չի վախենայ հովւի ահեղ հայ-հայից: 21 Երնէկ նրանց որ քեզ յաճախ տեսնում են, Քեզ հետ անոյշ զրոյց անում, նստում են. Թէ քեզ տեսնել կարող չըլնեմ, գէթ գնամ, Տեսնեմ նրանց, ովքեր քեզ միշտ տեսնում են: 22 Երնէկ նրանց, որ քեզ հետ են միշտ նստում, Զւարթ սրտով միշտ քեզ հետ են զրուցում. Սիրողների սովորութիւնն հէնց այն է, Որ համարձակ միշտ գալիս են քեզ տեսնում: 23 Երնէկ նրանց՝ ոտից գլուխ տխմար* են, Բոցերի մէջ թացի, չորի ախմար* են. Ժամ1, քեաբէում2, կռատնում3, տաճարում4, Եարից դատարկ, տան մէջ անգամ ահմար* են: 24 Ծաղկեպաններ, էլ դուք կակաչ մի ցանէք, Այգեպաններ, ծաղիկներից ձեռք քաշէք. Եթէ վարդի պայմանն այ էր, որ տեսայ, Քանդէք վարդերն ու նրանց տեղ փուշ ցանէք: 25 Բան մի արա, որ նեղութեան մէջ ընկնես, Այս լայնութեամբ աշխարհը նեղ լինի քեզ. Երբ որ վաղը մեր նամակներն ուզենան, Քո նամակի ընթերցումից ամաչես:. 26 Սիրոյդ վիշտը շրջիկ, մոլար ինձ դարձրեց, Բախտի տենչը անթև, անփառ5 ինձ դարձրեց. Ինձ ասացիր, - Սպասի´ր դու, սպասի´ր, Սպասումը նսեմ, թշւառ ինձ դարձրեց: 27 Թող Աստւած իմ, երկնի վիզը կոտրւի, Տարաւ ամբողջ զաւակներին աշխարհի. Մէկը չասաց կենդանի է այսինչը. Ողջ ասում են՝ մեռաւ տղան այսինչի: 28 Նորից մթնեց, որ հէգ կեանքս հրկիզւի, Փէշիս ծայրից մինչ օձիքս հրկիզւի. Վախենում էմ՝ ի սէր չքնաղ մի կոյսի, Որ վերջըն էլ իմ օրէնքս հրկիզւի: 29 Երնեկ նրանց, որ քո սէրն են ըմպում միշտ, Գլուխները ծնկիդ վրայ դնում միշտ. Սրտիս խորքում ես սիրում եմ այն մարդկանց, Ովքեր իրենց սրտում քեզ են սիրում միշտ: 30 Երնեկ նրանց որ չը գիտեն ոչ մի բառ, Ոչ գրում են, ոչ էլ կարդում գէթ մի տառ. Այս դաշտերի եղնիկների հովիւն են, Մաջնունի պէս թափառում են անդադար: * տխմար = տխմար * ախմար = ախմար 1 کنشت (Քոնէշթ) = հրեաների (ժողովարանը) եկեղեցին: 2 کعبه Քեաբէ = Մեկկայում գտնւող մահմեդականների տաճարը 3 بتخانه (Բօթխանէ) = կռապաշտների եկեղեցին (կռատուն): 4 دیر (տաճար) = Քրիստոնեաների տաճարը: 5 Փառ = փետուր

Սիրելի լսարան, Այսու խնդրւում է ձեզանից որպէսզի իմ ներդրումների շարանը չընդհատվի ձեր առաջարկները, նկատողութիւնները, հարցերը, քննադատութիւնները, շնորհակալութիւնները և այլն, տեղադրել այս թէմայում: Շնորհակալութիւն Հրավարդ

Տէրունական Աղօթք Lord's Prayer With Transliteration Հայր մեր [hayr me'r] Our Father Հայր մեր որ յերկինս ես, [hayr me'r vor he'rkins es] Our Father, who art in heaven, սուրբ եղիցի անուն Քո։ [soorb yeghits'i anun k'o] hallowed be Thy name. Եկեսցէ արքայութիւն Քո։ [yekests'e' arkayutyun k'o] Thy kingdom come. Եղիցի կամք Քո [eghits'i kamk' k'o] Thy will be done, որպէս յերկինս և յերկրի։ [vorpe's he'rkins ev herkri] on earth as it is in heaven. Զհաց մեր հանապազորդ տուր մեզ այսօր [e''z hats' mer hanapazord tur me’z aysor] Give us this day our daily bread; և թող մեզ զպարտիզ մեր, [ev togh mez e''zpartiz mer] Forgive us our trespasses, որպէս և մեք թողումք մերոց պարտապանաց։ [vorpes ev mek toghumk' merots' partapanats'] as we forgive those who trespass against us; և մի տանիր զմեզ ի փորձութիւն։ [ev mi tanir e''z mez i pordzutyun] and lead us not into temptation, այլ փրկեայ զմեզ ի չարէ։ [ayl prkya e''zmez i ch'are'] but deliver us from evil. զի Քո է արքայություն և զորություն և փառք յավիտյանս յավիտենից [zi k'o e ark'ayutyun ev zorutyun ev par'k' havityans havite'nits'] For the kingdom, the power, and the glory is yours, forever and ever Ամէն: [ame'n] Amen TRANSLITERATION_SYMBOL_UNICODE.doc

Դաշնակցադաններին (Ներբող քաղաքական) Եղիշէ Չարենց Լծված տերերի շառաչուն կառքին՝ Հռնդում եք դուք այդտեղ վայրահաչ. Ժանգոտած սուսեր ձեռքերիդ պահած՝ Անկում եք կարդում իմ նոր աշխարքին: Օ, դո´ւք, ողբալի պնակալեզնե´ր, Բռնակալների մի հետին քուրջում Կծկըված՝ արդյոք կարո՞ղ եք տեսնել, Թե ինչո´վ ենք մենք ապրում ու շնչում: Կարո՞ղ եք արդյոք ձեր դեղին ոգին, Որ սնվել է լոկ հրով ու արյամբ.- Ծառս չլինի ու չբողոքի Իմ երկրի հանդեպ, որ հավե´տ հարյավ: Դուք չե՞ք հրդեհով միշտ շառագունել Ու երկիրն հանձնել սրի ու հրի, Օ, դո´ւք, արշինի´ երկրպագուներ, Ասպետներ ոսկու ու մաուզերի: Դուք չէի՞ք արդյոք, որ բախտը այս մերկ, Բազում սրերով զարկած աշխարքի Ձեր պիղծ ձեռքերով կապեցիք երեկ Բռնակալների արնածոր կառքին: Դուք չէի՞ք, որ մեր այս բազմալեզու Երկրի առաջին այգաբացին դե´ռ, Գործերով ձեր պիղծ, ու ժանտ, ու քսու Դարձաք բռնակալ ցարերին ընկեր: Եվ ըմբոստության շունչը գեղեցիկ, Որ հառնում էր այն դժնի օրերում- Դուք չէի՞ք, որ ձեր ձեռքով խեղդեցիք Այն ազգամիջյան սեւ նախճիրներում: Դուք չէի՞ք, որ ողջ Ժողովուրդը իմ Այն անօրինակ փորձության ժամին Քշեցիք դեպի դաշտերը ռազմի, Որպես հավելյալ թնդանոթի մի´ս Անշե´ղ է եղել ձեր ուղին միշտ է´լ, Դուք պատվով եք ձեր պայքարը տարել.- Եվ դա - տերերի պայքարն է եղել Իր երթին ելած ժողովրդի դե´մ: Դա չդադարող պայքա´րն է եղել Ձեզ կյանքի կոչած դասակարգերի,- Եվ ձեր գործերի պսակն հրեղեն Եղել է երկիրն՝ արցունքի հեղեղ, Եվ ժողովուրդը՝ կրկնակի´ գերի: - Ո՞ր դժոխքն է էլ ձեզ այդպես հեգնել Ու լցրել այդքան անմիտ ցանկությամբ, Որ տե՜ր եք ուզում դուք այսօր կանգնել Դարերի՜ ավանդ մեր ժառանգության Դուք տեր եք ուզում ձեզ հայտարարել Այն հերոսական, հսկա պայքարի, Որ ժողովո´ւրդն է իմ երեկ վարել Ընդդեմ բռնակալ սուլթանի´, ցարի´: Դժգոհ է եղել իր վզին նստած Բռնակալներից նա բազմապիսի,- Դուք նրա վսեմ ընդվզումը այս Ենթարկել եք միշտ ձեր մութ երազին Նա ծա՜ռս է եղել տիրողների դեմ՝ Լինելով անհաց վաստակի գործիք,- Դուք ըմբոստության այդ տենչը վսեմ Աշխատել եք միշտ ցանցել ու լծել Թե´ հայ, թե´ օտար տերերի գործին Լեռնացել է նա, իր սիրտը սրբել Արհավիրքների հրե հորձանքում- Դուք նրան դավել, մեջքի՜ց եք խփել Ու տարել անվերջ անկումից անկում Ձգտում եք հիմա պայքարը այդ մեծ Ձե´րն հայտարարել մտքերով մթին,- Մենք չե´նք տա սակայն այդ պսակը ձեզ, Չի սազում նա ձեր արնոտ մռութին: Իզո՜ւր եք ոռնում այդպես վայրահաչ Դուք անկախության պայքարի մասին.- Դա մե՜րն է հիմա, դա մե´րն էր առաջ, Որքան էլ դավով դուք բազմապիսի Փորձեր եք արել, փորձում եք հիմա, Ինչպես միշտ՝ ահա կրկի´ն ու կրկի´ն Մեզ քշել դեպի կործանում ու մահ, Մեզ լծել, ծախու գրաստի նման, Թե´ հայ, թե´ օտար տերերի կառքին: Ինչպես աշխարհի ճորտերին բոլոր. Այնպես էլ գերի աշխարհին իմ հին- Երկինք մի մաքուր, արեւ մի բոսոր Լոկ հոկտեմբերյան հողմերը տվին: Մեզ ասին նրանք, որ կյանք մի վսեմ Կերտելու համար հարկավոր է նախ Ձեր դե´մ մահացու պայքար սկսել, Ձեզանի´ց լինել հեռու ու անկախ: Եվ կրում ենք մենք այդ պայքարը վեհ Մեր երկրի անկախ արեւի ներքո, Որ Լենի´նն է մեծ մեզ մի օր տվել՝ Պրոլետարիատի հաղթական ձեռքով: Ոռնացե՜ք այդտեղ, որքան կամենաք, Ու սրե´ք մեր դեմ սուսեր ժանգոտած,- Մենք կլնենք անհա´ղթ, մենք կլնենք անա´հ, Երբ թնդանոթը մեր դեմ որոտա Իսկ մինչ այդ՝ կապված ամբողջ աշխարհի Պայքարի ելած ստրուկների հետ՝ Կերտում ենք ահա մի շենք վիթխարի, Որ շիրիմն է ձեր լինելու հավետ Մաքառում ենք մենք՝ մեր երթին լծված, Աշխատում անդուլ, կերտում, կառուցում,- Եվ վաղվա անմար հավատով լցված՝ Երգում է քնարն իմ պղնձաձույլ...

ԱՄԲՈԽՆԵՐԸ ԽԵԼԱԳԱՐՎԱԾ Եղիշե Չարենց I. Հեռո՜ւ, մոտիկ ընկերներին, աշխարհներին, արևներին,- Հրանման հոգիներին Բոլո՜ր նրանց, ում որ հոգին վառվում է վառ,- Բոլո՜ր նրանց հոգիներին արևավառ,- Կյանքի՜, մահի՜ այս ամեհի աղջամուղջում` Ողջակիզվող հոգիներին – ողջո՜ւյն, ողջո՜ւյն II. Իրիկուն էր, հրակարմիր մի իրիկուն: Արևը բորբ` մայր էր մտնում արևմուտքում: Դաշտի վրա փռովել էր մուժ արյունամած` Թույն էր կարծես` բորբ արևի սրտից քամած: Արևը, թէժ` մայր էր մտնում արևմուտքում- Ու արյուն էր դաշտի վրա, թո՛ւյն էր թքում: Հորիզոնում վառել էր մի կարմիր քուրա- Ու արնավառ փայլ էր փռում դաշտի վրա: Ու արտերը, ալեծածան, վառովել էին Արեգակի կարմիր փայլով իրիկնային Դաշտը, անծայր ու անսահման, լայնատարած` Հրակարմիր տարածվել էր նրանց առաջ Ծով էր կարծես, որ սկիզբ ու սահման չունի- Ծով էր կարծես` մշուշի մէջ իրիկունի: III. Արևի տակ իրիկնային, իրկնային հրով վառված` Այդ հին դաշտում կռւում էին ամբոխները խելագարվա’ծ: Քաղաքներից ու գյուղերից, ստեպներից հեռու ու մոտ` Եկել էին նրանք նորից` լուսավառված ու կրակոտ: Ով քաղաքից էր հեռացել – նա թողել էր մշուշը ծեր,- Մշուշը, որ կյանքի վրա մխաշաղախ ամպ էր դարձել: Ով եկել էր գյուղից հեռու – նա թողել էր հողը խոնավ, Որի վրա կյանքը հլու ո՛չ մի ոսկի հասկ չծնավ: Ով եկել էր ստեպներից, նա թողել էր անծայրածիր Լայնությունը հորիզոնի, որ իր համար բանտ էր դարձել: Ով քաղաքից էր հեռավոր, ուր մառախուղ էր անորոշ` Նա բերել էր թոքախտավոր սիրտը, որպես կարմիր դրօշ: Ով եկել էր թողած հեռուն անծայրածիր մութը գյուղի` Բերել էր իր մկաններում բեղմնաւորված ույժը հողի: Ով եկել էր ստեպներից, ուր ապրում էր որպես գերի- Բերել էր իր լուրթ աչքերում լայնությունը ստեպների… Ըմբոստացած, խելագարված, չտանելով հին կյանքը էլ` Անծիր դաշտում այդ հավաքված` նրակք կռվի էին ելել: IV. Մայր էր մտնում իրիկնային արևը` թեժ լույսով վառված- Ու երգելով կռվում էին ամբոխները խելագարված: Դաշտն էր դեմը, փռված էր նա` շառագունած ու արևուն,- Ու հետևում, ճամբի վրա հսկա քաղաքն էր երևում: Ծո՜յլ նազանքով, իրիկնային արևի տակ անփույթ փռված` Պսպղում էր քաղաքը հին` հազարերանք մի զանգըված: Հեռո՜ւ, հեռո՜ւ, անծայր ու լայն, տարածվել էր քաղաքը հին- Լողանում էր կարծես մարմանդ մշուշի մէջ իրիկնային: Հաղթ շենքերը, բարձր ցցված, կարծես կախված կարմիր օդում` Հետըզհետե մթնում էին, անգունանում ու աղոտում: Հեռու հրով միայն վառված պատուհանները ապակի Փայլում էին արյունամած վերջին հրին արեգակի. Արևի դեմ փայլում էին հրաբոսոր` Բռընկվել էր նրանց սրտում տագնապը սուր… Եւ երկընքի սիրտը մխված բևեռների պես արնաքամ` Փայլում էին արյունամած ծխնելույզներն հսկայական: Ծուխ չէր ելնում նրանց փողից` չէին փնչում երկինքն ի վեր. Չէր կարծրանում նրանց ծուխից իրիկնային երկինքը էլ Լոկ մշուշը իրիկնային թանձրանում էր հետզհետե- Ու մշուշում կորչում էին ծխնելույզները երկաթե: V. Իսկ քաղաքից դէպի հարաւ` ահատեսիլ ու յաղթական` Երևում էր երկաթուղու կայարանը հսկայական: Լսւում էր մերթ շոքեկառքի սուլոցը սուր հեռու մուժում- Մորթում էին կարծես այնտեղ խելագարված մի անասուն… Ճչում էր սուր, յուսակտուր, ու յուսահատ ձայնը նրա, Որպես անդարձ մահի մի լուր տարածւում էր դաշտի վրա Ցրված էր նա, կայարանը, հսկայ ու յաղթ, նրանց առաջ- Ու հանգույցից կայարանի, դաշտովը մէկ լայնատարած` Դէպի հիւսիս, դէպի հարաւ, ւ արևմուտք ու արևելք- Ուղիները երկաթաձիգ ձգուել էին ամէնուրեք Երակների պես երկաթէ քաղաքամոտ կայարանից` Հեռո՜ւ, հեռո՜ւ ձգուել էին ուղիները երկաթաձիգ: Երակների պես երկաթէ` ամուր գրկած կուրծքը հողի` Սեղմըւելով հետզհետէ` փախչում էին գաղտնագողի… Ու ցցված էր ուղիների խաչակնքման սեղմ հանգույցում- Կայարանը, որպես մի հարց, որպես հսկայ մի քարացում: Ուղիների ճամբամիջում հանգույց էր նա կարծես կապված- Ու անզիջում կռւում էին ամբոխները խելագարված: Կարծես նետված մի յաղթ ձեռքով` աշխարհային կամքին հլու` Գնո՜ւմ էին կռուո՜վ, երգո՜վ կայարանը գրաւելո՛ւ: VI. Կռւում էին: Սուրում էր մի իրիկնային մարմանդ քամի: Դէմը քաղաքն էր տարածուել` հազարամեայ մի թշնամի: Սֆինքսի պես հսկայական, շէկ ծծերը դրած հողին` Նա կտրել էր արևակամ ամբոխների կարմիր ուղին: Ու կայարանը` յաղթանդամ, իրիկնային կարմիր մուժում, Յաղթ նստել էր նրա առաջ, որպես նրան հսկող մի շուն: Յաղթ նստել էր նրա առաջ ու տիրուհու կամքին գերի` Երթն էր հսկում գետնատարած, երկաթագիծ ուղիների: Ու գծերի մոտ երկաթէ, դէպի հիւսիս. դեպի առաջ` Ձգուել էին ալիքաձև խրամատներ գետնատարած: Թշնամին էր պահուել նրանց ալիքաձև գետնափորում Ու մատներով արիունոտված դէմը փռված դաշտն էր փորում: Մտել էր ջերմ կուրծքը հողի՜, հողի սրտում դարան մտած` Կրակում էր գաղտնագողի, նենգ ձեռքերով արյունոտած: Կռւում էին` մոտենալով, մոտենալով հետզհետէ: Պայթում էին զրընգալով հրանօթները երկաթէ Ե՜րգ էր կարծես կռիւը այդ, որ զրնգում էր մայրամուտում. Նայես` թռաւ մի հրանօթ ու թունդ պայթեց խրամատում… VII. Կռւում էին, ու կռուելով անցնում էին նրանք առաջ: Ու դաշտերում իրիկնային մա՜հն էր քրքջում համատարած: Երգում էր նա` երգը խառնած հրանօթի զրնգունին,- Անցնում էին նրանք առաջ ու կրակված կռւում էին: Ե՜րգ էր սիրտը ամէն մէկի, երգ էր հայեացքը կրակոտ. Վառւում էր սիրտը ամէնքի, որպես կարմիր մի առաւօտ: Ե՜րգ էր կարծես արևը հին` իրիկնային լույսով վառված- Եւ երգելով կռւում էին ամբոխները խելագարված... VIII. Եւ երգում էր մէկը` հզօր, հուժկու ձայնով ահեղագոչ, Գո՜վքն էր երգում կռուի ելած, արիացած իր ընկերոջ Որպես բազէ` երգը նրա սլանում էր հեռո՜ւ, հեռո՜ւ- Եւ երգելով կռւում էր նա` լուսաժպիտ ու ահարկու: Երգում էր նա: Մայր էր մտնում արևը հին` կարմիր քուրայ: Եւ դաշտերում իրիկնային – զանգ էր կարծես ձայնը նրա: Զա՜նգ էր կարծես, զնգում էր զիլ, որ ողջ աշխարհը իմանայ- Բորբ կարօտով անծայրածիր, կրակելով երգում էր նա: IX. “Ստեպներից, անտառներից, քաղաքներից հեռու ու մոտ, Մենք մեր սիրտն ենք բերել նորից` յուսավառված ու կրակոտ. Այնտեղ հիմայ կռիւ է, մահ, ու աղջամուղջ է անորոշ,- Մենք մեր սիրտն ենք պարզել հիմա – մահի հանդէպ` կարմիր դրօշ: Արյունաքամ մա՜յր է մտնում հազարամեայ արևը հին. Արյունավառ ժպտում էմ եզ այս աշխարհը իրիկնային… Ու խնդասիրտ կռւում ենք մենք, ե՜րգ ենք ասում, կռւում հիմի. Կուրծք է տուել աշխարհը ողջ` հազարամեայ մի թշնամի… Բայց անվհատ կռւում ենք մենք, ու մահը` սէգ, ժպտում է մեզ- Շատերս, ախ, պիտի զոհենք սրտերը մեր կարօտակէզ,- Անողոք է երթը այս սէգ, ինչպես կարմիր կարօտը մեր- Կրակեցէ՛ք, կրակեցե՛ք, խելագարված իմ ընկերներ…” X. …Մայր էր մտնում իրիկնային արևը` թէժ լույսով վառված: Ու անվհատ կռւում էին ամբոխները խելագարված: Աչքերի մէջ` կարմիր մի հուր, ու սրտերում – կարմիր կրակ` Վերջին թափով մի ամրակուռ` անգայթ կռւում էին նրանք: Խենթ երգելով, կրակելով նրանք անցնում էին առաջ- Ու թշնամին փախուստ տուեց` ահաբեկված ու վտարված Մութ էր արդէն, մայր էր մտել արեգակի շողը վերջին, Երբ գրոհով մի անվեհեր կայարանը գրաւեցին… XI. Մութ է հիմա: Գիշերը, խոր, իջել է վար: Մութ է հիմա, թանձր խավար: Երկաթուղու կայարանում, ուր ո՛չ մի լույս չկա վառված, Խռնուել են հազարանուն ամբոխները խելագարված: Գիշերնի մէջ չեն երևում յաղթ կամարները երկաթէ` Լույս չեն վառել կայարանում, որ թշնամին չնկատէ: Սպասում են` աչքներն յառած խավարամած հեռուներին` Մութը իջաւ համատարած, մինչ կայարանը վերցրին Սպասում են, որ մինչև լույս գոնէ մի քիչ հանգստանան Ու առաւօտ դուրս գան նորից ու քաղաքի վրա գնան: Աչքերն յառած թանձր մութին, սրտատրոփ, անապաքէն` Սպասում են առաւօտին, որ կռիւը շարունակեն: Մի քիչ առաջ, արյունաքամ, երբ դեռ դաշտում կռւում էին Մօ՜տ էր թւում քաղաքն այնքան երկաթուղու կայարանին... Եկան իրենք, կռուով, երգով գրաւեցին կայանը մեծ- Իսկ թշնամին փախուստ տուեց ու քաղաքում պատսպարուեց: Սպասում են իրենք հիմա, որ մինչև լույս հանգստանան- Ու առաւօտ դուրս գան նորից և քաղաքի վրա գնան: XII. Ու մթի մէջ հազարամեայ, գիշերի մէջ խորը, անհուն` Խռնուել են նրանք ահա երկաթուղու կայարանում: Դաշտն է դէմը, խավարակուռ ձգված է նա: Չկայ մի ձայն, չկայ քամի, մութ է հիմա: Դաշտն է դէմը` անծիր, անծայր մի զանգված խավարամութ, Ուր նստել է անաչք, անլույս խորհրդաւոր կասկածը մութ: Շնթռկել է որպես մի շուն, որ խավարն է հսկում հիմի,- Շնթռկել է թանձր մուժում, որպես անտես մի թշնամի: Մութն է նստել կասկածը հին ու աչքերով խավարամած Նայում է նա կայարանին, որ կանգնած է նրա դիմած: Շարժըւում է մութը կարծես ու խավարով իր աչքերի- Նայում է նա լուրթ աչքերին խելագարված ամբոխների: Ու տագնապով անլռելի, հայեացքներով անթարթ լարված` Նայում են մութ հեռուներին ամբոխները խելագարված: Լուրթ աչքերով խորը, տխուր-մո՜ւթն են դիտում նրանք անհուն- Ու դժժում է աղմուկը խուլ գիշերային կայարանում… XIII. Հոծ բանակով, հսկայական կայարանի դէմ խռնված` Լուրթ աչքերով արևակամ – դաշտն են դիտում խավարամած: Մո՛ւթ է դէմը, ու խավարում, որ բացուել է, որպես անդունդ` Երևում է հեռո՜ւ – հեռո՜ւն կարմիր լույսով վառուող մի գունդ: Աչքերի դէմ մթնակալած, հայեացքների դէմ ակընդէտ - Հեռու մթում լույսն այդ վառված գո՛ւնդ է թւում, կարմիր մի կէտ: Գիշերի մէջ – կարմի՜ր, կարմի՜ր, տագնապալից վառւում է նա` Գիշերի մէջ վառել են, որ զօրքը պատրաստ արթուն մնայ: Անծայրածիր մթում հեռուի կարծես կարմիր գլուխ է շան- Վառել են այն, որպես կռուի ու տագնապի ազդանշան: -Քաղաքն է այն հազարամեայ, ուր տագնապ ու տենդ կայ հիմի Պահուել է նա, որպես վախից խելագարված մի թշնամի, Ու կրակը այդ կարմրակէզ – ահանշան ու վիթխարի – Մի արնագույն կէտ է կարծես ուղեղի մէջ խելագարի: Բռընկուել է յույսով յետին, հոգեվարքի տենդով վառված – Ու նայում են կարմիր կէտին ամբոխները խելագարված… XIV. Գիշերի դէմ խավարամած, աչքերն յառած կարմիր կէտին` Ամբոխները խելագարված սպասում էին առաւօտին: Ու վառւում է խավարակուռ հոգիներում նրանց անգայթ Կէտը այդ մուգ, որպես հեռու, հրաբոսոր մի ճառագայթ: Սուր մխուել է նրանց սրտում, որպես մի թէժ, կարմիր բևեռ- Թույն է լցնում, ու բորբոքում, ու երազներ աշխարհաւեր… Աղմկում է նրանց սրտում մորմոքը հին, հազարամեայ- Տենդ է սփռում ու խլրտում նրանց անգայթ սրտում հիմա: Լուրթ աչքերում փայլում է վառ արյունամած մի ցանկություն- Ու աչքերը միլիոնաւոր թո՛ւյն են թքում, արյուն ու թույն: Բարձրանում է նրանց սրտից տարիների մաղձը աղի- Ու վառւում է լուրթ աչքերում` արյունալից ու կատաղի: Ու աչքերը արյունամած անթարթ յառած կարմիր կէտին` Ամբոխները խելագարված սպասում էին առաւօտին: XV. ...Գիշերի՛ դէմ գիշեր է մութ խավարամած նրանգ հոգին, Որ կարօտով մի կրակոտ սպասում է առաւօտին: Խավար է մեծ սիրտը նոցա, բայց խավարում անծայրածիր- Երկինքնե՜ր կան կապուտաչեայ, հորիզոննե՜ր` անծա՛յր, անծի՜ր: Ու աչքերում նրանց կապույտ, ուր իջել է գիշերը մութ- Հազա՜ր բողբոջ կայ կրակոտ, ու արշալույս, ու առաւօտ: Նրանց ձգված մկաներում ո՛յժն է նստել խոնաւ հողի- Եթէ ուզեն` արևներին նոր տե՛մպ կը տան ու նոր ուղի… Եթէ ուզեն` արեգակնե՜ր կը շպրտեն երկինքն ի վեր. Եթէ ուզեն` վա՛ր կը բերեն երկինքներից արեգակներ… Եթէ ուզեն` կամքով արի ու աշխարհի հրով վառված… Ինչե՜ր միայն չեն կատարի ամբոխները խելագարված... XVI. Ու հոսում է գիշերը մութ, մոտենում է առաւոտին: Հոսում է պաղ ու անօգուտ սպասումի ժամը յետին: Դաշտից ահա սուրում է զով, մարմանդ քամին առաւոտի- Ու վառւոմ է վերջին լույսով կրակը այն կարմիր կէտի: Նօսրանում է խավարն ահա, գունատւում է հետզհետէ- Ճեղքում է մութն արևելքում հսկայական, հրէ մի թև: Ու սուրում է հեռուներից առաւօտովայ կիսամթում- Մարմա՜նդ, մարմա՜նդ, բուրումնալից, գարնանային մի թարմություն: Շարժըւում է խավարը թէն ու հեռևում խավարամած Երևում է քաղաքն արդէն` մութ, անորոշ մի զանգըված: Յաղթ շէնքերի պատերը յաղթ որոշւում են հետզհետէ, Երևում են ահա հպարտ ծխնելույզները երկաթէ… Ու բորբ սրտում ամբոխների թո՛ւնդ է առնում կարօտը վառ, Երկինքներում լուրթ աչքերի վառւում է տենդը հոգեվար... Բո՛րբ աչքերով նայում են մեծ, խավարակուռ զանգըվածին- Ու վառւում է սիրտը նրանց, որպես հրդեհ արեգնածին… -Պիտի երթան առա՜ջ հիմա, պիտի առնեն քաղաքը մեծ, Պիտի թափե՜ն նրա վրա հազարամեայ մաղձը իրենց: Քանդե՜ն պիտի ու աւերեն, տեղը փոշի՜ պիտի փռեն- Հազարամեայ քաղաքը այդ քանդե՜ն պիտի ու աւերեն: Այրե՜ն պիտի, խելագարված պիտի պարե՜ն հրդեհներում, Ու կարմրավառ կրակ ու կայծ պիտի փռեն երկրի հեռուն: Ու մնացած մոխիրը ձիգ պիտի այրե՜ն նրանք նորից, Որ կյանքը հին, որպես փյունիկ, չբարձրանա՜յ մոխիրներից… Քամո՜ւն տալով մոխիրը այն, որ տանի ու ետ չբերի Դէպի հեռո՜ւն պիտի երթան դեռ չծնված արևների… XVII. …Լուսաբացին, երբ կարմրածուփ հորիզոնում հրաշուշան Կարմիր վառուեց արևը բորբ, որպես կռուի ազդանշան, Երբ բռնկուեց արևելքում արևը` նոր լույսով վառված- Դո՜ւրս նետուեցին կայարանից ամբոխները խելագարված... Դէմը դաշտն էր անծայրածիր, ուր մշուշ էր արևագույն, Ու մշուշում շոգիացող, առաւօտի մարմանդ միգում, Կրկէսի պես մի վիթխարի, խայտաբղէտ, խայտանկար- Եզերքի մոտ ճանապարհի երևում էր քաղաքը քար... Աչքերն յառած հեռո՛ւ-հեռո՜ւն կարմիր վառուող արեգակին` Արևավառ հեռուներում նրանք կռւում էին կրկին. Հոծ խմբերով հազարանուն, արեգակի հրով վառված` Դէպի Արե՛ւն էին գնում ամբոխները խելագարված...

Ցանկացողները կարող են այս նիւթը բացելուց յետոյ MS Word-ի մէջ պահել և հետագային դա տպել: Որպէսզի ծանօթագրութիւններն էլ յայտնւեն տպւած օրինակում պէտք է ընտրել "Print View" տարբերակը, որը դա կըթւյլատրի: Հրավարդ

Կցւած «Գրաբարի Դասագիրք»-ը որը դասաւանդւում էր Իրանի հայկական դպրոցներում, վեց ամիս տևեց մինչև մուտքագրեցի ի յիշատակ հանգուցեալ հօրս ով եղել էր իմ հայերէնի առաջին ուսուցիչը: Նա լաւ գիտէր գրաբարը և յաճախ կարդում էր Աստւածաշնչից գրաբարով: Երբ Ռէզա Շահը Թուրքիայից վերադարձավ, բոլոր հայոց դպրոցները փակեց, մենք զրկւեցինք հայեցի դաստիարակութիւնից: Չունենալով տպւած գրքեր, հայրս ամէն օր արտագրում էր «Լուսաղբիւր» գրքերի շարքից որոնք խմաբագրւել էին՝ Թումանեանի, Աղայանի, Լիսիցեանի և մի երկու ուրիշ անհանտների կողմից ու հրատարակւել Թիֆլիսում: Այդ շարանը հինգ գրքից էր բաղկացած: Վերոյիշեալ «Գրաբարի Դասագիրք»-ը որը գտնւում է իմ գրադարանում, տարիների ընթացքին մաշւել և էջերը համարեայ փտած վիճակի մէջ են: Որպէսզի այս հիանալի գործը ապագայ սերունդներին հասնի, որոշեցի որ դա լրիւ ինչպէս վերը նշեցի ամբողջութեամբ մուտքագրեմ: Յուսամ որ աշխատանքս զուր չէ եղած և լսարանի որոշ անհատներ այդ օգտակար կը համարեն: Աստւածաշնչի բոլոր թւարկումները երկար աշխատանք էր, որովհետև դրանք մէկ առ մէկ վերցրել եմ 1895 թ. Պոլսում գրաբարով հրատարակւած օրինակից, որը մինչև օրս էլ պահել է իր սքանչելի որակը և էջերը 112 տարեկան լինելով հանդերձ դեռևս կարծես նոր լինեն, թէպէտ մի քիչ դեղնած: Հրաչ Վարդանի Վարդանեան Textbook_of_Grabar_Complete.doc

Կըներէք իհանրկէ, բայց Հայերէնում ասում են «ինձ դուր է գալիս» Հրավարդ

Հայերէն ում ասում են «ինձ դուր է գալիս» Հրավարդ

http://www.jaedproductions.com/nimakiann.o...na/bio_yel.html http://www.iranchamber.com/cinema/articles...e_history01.php

ՀԱՅՈՑ ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ ՄՈՒԹ ԱՆԿԻՒՆԸ Հասկանալի պատճառներով, բայց նաեւ թութակավարի յանկերգով, երբ Հայկական Ցեղասպանութեան նիւթը կ’արծարծուի, անմիջապէս անոր յանցագործութեան եւ Եղեռնին ողջ տարողութիւնը կը բարդենք թուրքերուն վրայ. հետեւողական պնդաճակատութեամբ մեր թիրախը ընտրելով այսօրուան Թուրքիան եւ իր պետական այրերը, կու գանք մեր նահատակներուն արեան գինն ու արժանապատուութիւնը պահանջելու, մեր կորուսեալ իրաւունքներուն ու խլուած հողերուն վերադարձը յիշեցնելու եւ ճոռոմ-ճոռոմ ճառերով թրքական հզօրութեան հետ չափուելու մոռանալով մեր եւ Թուրքիոյ ռազմական ուժին տարբերութիւնը, մեր եւ անոնց քանակին անհամեմատելիութիւնը, Թուրքիոյ դաշնակիցներուն բազմազանութիւնն ու մեր թշնամիներուն շատութիւնը եւ վերջապէս մեր սնանկացած հայրենասիրութիւնն ու թրքական կատաղի աթաթուրքութիւնը: Բայց, ինչո՞ւ միայն Թուրքիան. Ինչո՞ւ միայն թուրքերը հրաւիրել պատասխանատուութեան եւ զանոնք նկատել հեղինակները ցեղասպանութեան. Արդեօ՞ք թուրքերը միայնակ յղացան, ծրագրեցին ու գործադրեցին ցեղասպանութիւնը. Կրնայի՞ն առանց միջազգային հովանաւորութեան ու գաղտնի ուժերու հաւանութեան նման մեծ ոճիր նախաձեռնել. ահա, որքան կասկածայարոյց, նոյնքան եւ այժմէական հարցադրում՝ ուղղուած մեր պատմութեան: Եկէք առանց զգացական ցնցումներու թուենք Հայկական ցեղասպանութեան հեղինակները կամ մեղսակիցները, որոնք եթէ գործնապէս մասնակից չեղան Եղեռնին, գէթ իրենց լռութեամբ եւ անտարբերութեամբ լուռ հաւանութիւնը տուին ահաւոր սահմռկեցուցիչ ոճիրին: Թուրքիոյ կողքին առաջին անգամ կը յատնուի Գերմանիան, որ իր զինւորական ուժով եկաւ մասնակցելու կատարուած սպանդին, նոյնիսկ կազմակերպեգ անոր ընթացքն ու մանրամասնութիւնները: Գերմանական պատասխանատուութիւնը անուրանալի է, քանի այդ օրերուն ան դաշնակիցն էր Օսմանեան Կայսրութեան. անոր սպաներն ու զինուորականները կը վխտային Օսմանեան Կայսրութեան տարածքին: Ուստի՝ Թուրքիոյ չափ Գերմանիան պէտք է համարել ցեղասպանութեան յանցագործ: Անգլիան եւս իր կայսերապաշտական քաղաքականութեամբ զօրակից եղաւ թրքական սանձարձակ գործողութեանց: Ան բնաւ տրամադիր չէր իր վաղեմի ու հարազատ թուրք դաշնակիցը վշտացնել հայոց համար. որ երկիրը դարեր ամբողջ թիկունք կանգնելով Օսմանեան Կայսրութեան ոտքի պահեց «Հիւանդ Մարդ» -ը հակառակ անոր մահամերձ վիճակին: Երբ ռուսական զօրքերը կ’ուղղուէին Պոլիս, Անգլիա կը փութար աջակցելու թուրքերուն՝ թումբ կանգնելու համար ծաւալող ռուսական հզօր ուժին դիմաց: Հետեւաբար, Անգլիոյ դերը չենք կրնար նսեմացնել, թէեւ հիմա ան խոյս կու տայ նման պատասխանատուութենէն: Ֆրանսա ևս կը համարուի մեղսակիցներու շարքին. մանաւանդ, Կիլիկիոյ յանձնումին եւ Կիլիկիոյ հայութեան անխնայ կոտորածին մեղքին մէջ իր բաժինը ունի ՙասպետական այս սեւ սատանան՚, որ նախընտրեց դաշնակցիլ Թուրքիոյ հետ եւ զոհասեղանին մատուցեց հայն ու Կիլիկիան, հայու արիւնն ու մեր պատմական հողերը: Վերոյիշեալ երեք մեծ պետութիւններու կողքին կան նաեւ փոքրիկ գործիքներ ցեղասպանական ոճիրին կատարելագործման մէջ. թուրքը առանձին պիտի չյաջողէր ողջ կայսրութեան տարածքին գտնուող հայ տարրը բնաջնջել, եթէ իրեն նեցուկ եւ գործակից չըլլար քիւրտը: Հսկայական արիւնարբու աշխատանքների լրումին պիտի չհասնէր, եթե քիւրտեր աշխոյժ եւ սիրայօժար չնետւէին այդ գործին մէջ, որմէ օգտուեցան կողոպուտով, թալանով, հողերու իւրացումներով, կանանց բռնաբարումներով, մարդասպանութեան տարբերակներուն մէջ հմտութիւն ձեռք ձգելով: Շատ մը շրջաններ ու բազմաթիւ գերդաստաններ ուղղակի զոհերը դարձան քրտական խժդժութեանց եւ միջնադարեան վայրագութեանց: Թուրքերու կողքին չմոռանանք քիւրտերը. հաւանաբար, եթե քիւրտեր նեցուկ չըլլային ամենայն պատրաստակամութեամբ, թրքական գործը կա’մ պիտի չյաջողէր եւ կամ մասամբ պիտի յաջողէր: Այս տիպի ոճրագործներու շարքին են նաեւ չէչէններն ու չէթէները, որոնք Եղեռնի օրերուն փորձեցին մասնակցիլ կեղեքումի եւ սեռային կիրքերու յագեցման համար առաւելապէս: Սակայն, որոնք են իսկական պատասխանատուները Հայկական Ցեղասպանութեան. ահա հայոց պատմութեան մութ անկիւնը, որուն ոչ ոք կը ցանկանայ մօտենալ. ինչու թուրքը միայն մեղադրել, եթէ մութ անկեան մէջ պահուըտած է այլ ճիւաղ մը Մասոնութիւնը. ըստ իս, թուրքէ առաջ մասոնները պէտք է հրաւիրել պատասխանատուութեան: Նախ, որոնց օրով եղաւ Եղեռնը. իթթիհատականներուն. անոնք հրեայ ծագումով թուրքի տարազ հագած մասոններ էին եկած Սելանիկ քաղաքէն, յեղաշրջումով զաւթած օսմանեան իշխանութիւնը, իրենց արարքներով շատ աւելի վնասեցին Օսմանեան Կայսրութեան քան հայոց. անոնք աւելի ծառայեցին հրէական ծրագիրներուն կործանման պատճառ դառնալով Օսմանեան Կայսրութեան եւ չէզոքացնելով հայ տարրը Թուրքիոյ մէջ. գաղտնիք չէ այն կապը, որ գոյութիւն ունի Մասոնութիւն - Հայկական Ցեղասպանութիւն շղթային միջեւ. փաստեր չեն պակսիր, բայց խօսողներ ու գրողներ կը պակսին, չունին յանդգնութիւնը բացայայտելու մասոնութեան դերը հայոց ջարդերուն մէջ. որովհետեւ, անոնք իրենց հերթին մասոններ են կամ մասոնութեան ցանցին մէջ պրկուած, թակարդուած, ըլլայ բարեկամական թէ խնամիական կապերով: Դժբախտաբար, ահայ պատմագրութիւնն անգամ ժլատ է այս հարցի լուսաբանման ուղղութեամբ, կարծէք աներեւոյթ կարմիր գիծ է քաշուած այդ հարցին չմօտենալու, զգուշանալու. ահա թէ ինչու մութ անկիւն մը կայ հայոց պատմութեան մէջ: Ասկէ մի քանի տարի առաջ, Հայկական Ցեղասպանութեան նուիրուած ձեռնարկի մը ընթացքին, կազմակերպուած Արարատեան սրահին մէջ, օրուան բանախօսներէն ծանօթ պատմաբան ու իրաւագէտ, Հայկական Ցեղասպանագիտութեան մեծ մասնագէտ ու ցեղասպանագէտ, հատորներու հեղինակ եւ իր կարգին փայլուն մասոն հանգուցեալ Մուսա Փրենս ուշադրութեան եւ ուսումնասիրութեան արժանի երեւոյթ մը կարեւորեց, ըսելով, որ Հայկական Ցեղասպանութեան պատմութեան ուսումնասիրութեան մէջ պէտք չէ անտեսել Յունաստանի Սելանիկ քաղաքը. Սելանիկ նաեւ ամրոցն էր մասոնութեան. հետեւաբար, հայոց պատմութեան մութ անկիւնին մէջ թուրքէ աւելի մեծ ոճրագործ մը ծուարած է, որն է մասոնութիւնը: Լսենք նաեւ մասոնի մը վկայութիւնը, չըսուելու համար որ այս յօդուածը կը նմանի բամբասանքի. Մասոնական «Արմէն» թիւ 28 օթեակի մատենաշարի Ե. գրքոյկը կը կոչուի «ՈՒՂԵԳԻՐ ԴԷՊԻ ՄԱՍՈՆՈՒԹԻՒՆ» ( Պէյրութ 1995 ). հոն էջ 52-ին մէջ կը գրուի. «Եւ վերջապէս Ազատ Որմնադրութեան ( իմա’ մասոնութեան - Ա. Ռ. ) պատմութեան մէջ տակաւին անպատիժ մնացած աննախընթաց տարողութեամբ ոճիրի մը արձանագրութիւնը բաց կը մնայ մեզի համար: Կարելի չէ ուրանալ թէ Ազատ Որմնադիրներ էին Հայկական Ցեղասպանութեան հեղինակները»: Ապրի’ք մասոններ, դուք ձեր ոճիրը ճանչնալու քաջութիւնը ունիք եղեր, բայց ո՞վ եւ ե՞րբ ձեզի պիտի հրաւիրէ պատասխանատուութեան. Ե՞րբ հայոց պատմութեան մութ անկիւնին լուսաւորումով թուրքէ առաջ հայ մասոնները պիտի հրաւիրուին դատարան: Մեզի ծանօթ հայ մասոնները ամչնալու երես պիտի ունենան արդեօ՞ք՝ ըլլան անոնք հայրապետ թէ կուսակցապետ, խմբագրապետ թէ վարդապետ, թաղապետ թէ վարժապետ: Ինձի համար մնացած է անհասկանալի, թէ ինչպէս հայ մարդը կլծուի մասոնական հայասպան կառքին, երբ այդ կազմակերպութիւնն է հեղինակը մեր մեծ հայրերուն եւ մայրերուն սպանութեանց, մեր հայրենիքին կորըստեան. եւ աւելին, անըմբռնելի հարց մը կը չարչրկէ զիս, թէ ինչպէս նման ոճիրի մը հեղինակները կը մնան հայոց պատմութեան մութ անկիւնին մէջ՝ նոր աղէտներ որոճալով մեր ժողովուրդի գլխուն. իսկ կոկորդը չպատռե՞նք այն մասոններուն, որոնք կը խօսին Հայկական Ցեղասպանութեան մասին, խորանէն կ’արտասանեն ճառեր պոռոտ-պոռոտ եւ նոյնիսկ հայրենասիրութիւն կը քարոզեն աջ ու ահեակ. անոնց պիտի ըսել դուք էք ոճրագործները մասոննե՛ր. թուրքէ առաջ դու՛ք պէտք է պատժուիք, քանզի գիտակցաբար մտած էք այդ հայասպան շարժումին մէջ: Հայոց պատմութեան մութ անկիւնի բնակիչներ, ամօ՛թ ձեզ: Գրեց՝ Աւետիս Ռազմիկ

Հ Ա Յ Ա Ց Ա ՞ Ծ Հ Ր Ե Ա Ն Ե Ր Ըստ 1989թ. հրապարակած մարդահամարին, ներկայիս Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացիներէն 676 հոգի հրեայ է: Անոնց 25,9 առ հարիւրը (175 հոգի) հայերէնը մայրենի լեզու կը համարէ, այսինքն՝ կը խոսի հայերէն: Ասոնք հայախօս, եւ ոչ-հայախօս Հայաստանաբնակ հրեաներ են, որոնք կը յայտարարեն իրենց հրէութիւնը: Իսկ կա՞ն հայանուն, հայախօս, հայադաւան հրեաներ, որոնք իրենք զիրենք միմիայն «հայ» կը հռչակեն, իսկ իրականին մեջ որպես «հրեայ» կը զգան ու կը գործեն: Այլ խօսքով՝ կա՞ն հայացած տէօնմէ հրեաներ: ԱՅՈ: ՈԻ անոնց քանակը փոքր չէ: Հրեաներու զանգուածային բնակեցումը Հայաստանի հողատարածքին վրայ՝ կ'երկարի 2000 տարի առաջ, Տիգրան Մեծի ժամանակաշրջանին (96-55 Ն. Ք.): Հայոց արքան Ասորիք, Փիւնիկէ եւ Պաղեստին իր արշավանքներէն ետք, ըստ պատմագիրներու վկայութեան, բիւրաւոր հրեայ գերիներ վերաբնակեցուց հայոց քաղաքներու մէջ: Ըստ իրենց սովորութեան, հրեայ վերաբնակները քաղաքներու մէջ ստեղծեցին իրենց մեկուսացած թաղամասերը կեթթոնները, ու ինչպէս միշտ, զբաղուեցան առեւտուրով եւ վաշխառութեամբ: Թէ ինչ հսկայական քանակ կը կազմէին հրեաները Հայաստանի քաղաքներու բնակչութեան մէջ՝ կարելի է գաղափար կազմել պարսից Սասանեան արքայ Շապուհ Բ-ի Հայաստանեն արշաւանքներու նկարագրութիւնէրն: Փաւստոս Բիւզանդ եւ այլ պատմագիրներ կը գրեն, թէ Շապուհ իր հետ Պարսկաստան տարաւ հարիւր հազարաւոր գերիներ (պատմագիրները թիւերով կուտան իւրաքանչիւր քաղաքէն գերեվարեալներուն թիւը): Բերուող տուեալներէն կը պարզուի, որ հարաւարեւելյան Հայաստանի քաղաքաբնակ ժողովուրդին կէսէն աւելի հրեաներ էին: Իրանի այս օրուան հրեաները մեծ մասամբ կը սերին Հայաստանեն Շապուհի գերեվարածներէն. անոնց ջախջախիչ մեծամասնութիւնը իր մականունի վերջին կը կրէ հայկական-պարսկական «եան» ածանցը: Հայ-հրէական խառնածնութեան խորհրդաւոր կողմերէն են զօկերը՝ Ագուլիսի շրջանի հայերը: Ագուլիս եղած է վաճառաշահ քաղաք, որու վաճառականները առեւտուր ըրած են Չինաստանէն Հոլանտա ու Արաբիայէն Ռուսաստան երկարող հսկայական տարածքին վրայ: Զօկերու սովորութիւներն ու գաղտնապահական ծիսակատարութիւնները սերտ առնչութիւն ունին հրէութեան հետ: Յիշենք, որ ագուլիսցի էր ՀՅԴ-ի հիմնադիրներէն Քրիստափոր Միքայէլեանը, որ, ըստ ոմանց, հայանուն հրեայ մըն է՝ Խրիսթօ Միխայլովիչ անունով: Ռուսաստանի տարածքին ապրող հրեաներուն մէջ 1904-1905թ.թ. ռուսական առաջին եղափոխութեան եւ անոր յաջորդած հրէական ջարդերէն ետք կը նկատուի տարօրինակ երեւույթ մը: Հազարաւոր հրեաներ հայ լուսաւորչական կրօնքը կ'ընդունին: Այս ընթացքը յատկապէս կը սաստկանայ 1909-1913թ.թ.: Հարցական կմնայ, թէ Ռուսաստանի հրեաներուն այս զանգուածային «դարձը» հայութեան' տարերաի՞ն բնոյթ ունէր, թէ՞ կազմակերպուած էր: Տուեալները ցոյց կուտան, որ այս «հայադարձ»-ութիւնը առերեւոյթ չէ եւ անկազմակերպ անհատական բնոյթ կը կրէր, սակայն խորքին մէջ թելադրուած էր միասնական կեդրոնէ մը՝ շատ հաւանաբար Սիոնական Համաշխարհային կազմակերպութենէն: Այլապէս, ինչպէ՞ս բացատրել, որ միեւնոյն ժամանակաշրջանին, հրեայ ընտանիքներ Հայաստանեայց Եկեղեցւոյ գիրկը ընդունելու դիմումներ կը ներկայացնէին ոչ միայն Ռուսաստանի արեւմտեան մասի հրէահոծ քաղաքներէն (Սբ. Փետերսպուրկ, Լվով, Քիեվ, Խարքով, Օտեսա, Ռոսթով, եւն.), այլ մինչեւ իսկ հեռաւոր Միջին Ասիոյ Սամարղանտէն, այսինքն «հայանալ» ու դիմումներ կը գրէն ե'ւ արեւմտեան հրեաները (աշքենազի անունով ծանօթ) ե'ւ արեւելեան հրեաները (սաֆարտիմ): Ռուսաստանի հրեաներու «հայացման» վերաբերեալ յոյժ կարեւոր փաստաթուղթեր կը գտնուին ԽՍՀՄ Կեդրոնական Պետական արխիւի Լենինկրատի մասնաճիւղի թիւ 821 ֆոնտին, ինչպէս նաեւ Սբ. Էջմիածնի արխիւներուն մէջ: Այդ փաստաթուղթերը գրեթէ ամբողջութեամբ տակաւին չեն հրապարակուած: Յստակ է, թէ անոնց հրապարակումը հսկայական ռումբի ազդեցութիւն պիտի գործէ ու Երեւան պիտի հանէ շատ անլուծելի թուացող հարցականները, ինչ որ սիոնիզմի հաշուին երբեք չի գար: Այսուհանդերձ, այդ արխիւներէն սպրդած են քանի մը փաստաթուղթեր: Բերենք կարգ մը փաստեր: Ըստ ռուսական կայսրութեան մէջ գործող օրէնքին, Հայաստանեայց Եկեղեցւոյ Մայր Աթոռը, պահպանելով հանդերձ իր անկախ գոյավիճակը, կգտնուէր ներքին գործոց նախարարութեան օտարադաւաններու հոգեւոր գործերու բաժանմունքի ենթակայութեան մէջ: Այս բաժանմունքին հետ Մայր Աթոռը կը կարգաւորէր պետական նշանակութիւն ունեցող հարցերը: Երբ որ ծագեցաւ հրեաներու հայադաւանութեան հարցը, Սուրբ Էջմիածնի Հոգեւոր Սինոտը եւ թեմակալ Առաջնորդները դիմեցին յիշեալ բաժանմունքին՝ այս հարցին վերաբերեալ պետութեան կարծիքն իմանալու: Դիմորդ հրեաներուն մեծ մասը կ'ապրէր Նախիջեւան - Պեսարապիոյ թեմին պատկանող տարածքին մէջ, որու մէջ կ'մտնէին Մոլտաւիան, ՈՒքրաինան ու հարաւային Ռուսաստանը՝ մինչեւ Աստրախան: Թեմական խորհրդի անդամ Մ. Զատիկեանցը 1910 Սեպտեմբեր 11 թուակիր նամակով կը դիմէ բաժանմունքին. «Մկրտելու եւ հայ լուսաւորչական եկեղեցու գիրկը անցնելու առթիւ հրէադաւան անձանցից ստացուած խնդրագրերի մեծ հոսանքակոյտի հետեւանքով թեմական Առաջնորդարանը սոյնով պատիւ ունի ներքին գործոց նախարարութիւնից ամենախոնարհաբար խնդրելու մշտական ղեկաւարման համար պարզաբանելու ներկայ հարցը, այն է՝ ամէն մի խնդրատուի համար առանձի՞ն դիմել դեպարտամենտին, թէ՞ ղեկավարելու մեկ ընդհանուր կանոնով»: Պատասխան գրութեան մէջ, բաժանմունքի տնօրէն Ա. Խարուզինը կը գրէր, թէ 1896թ.-ին ընդունուած օրէնքին համաձայն «հրեաները կարող են քրիստոնէութիւն ընդունել պետութեան մէջ հանդուրժող ցանկացած քրիստոնէական դաւանանքով ոչ այլ կերպ՝ քան իւրաքաչիւր առանձին դէպքում ներքին գործոց նախարարութեան յատուկ թոյլտուութեամբ, իսկ կովկասեան երկրամասում՝ տեղական գլխաւոր իշխանութեան արտօնութեամբ»: Քանի մը օր ետք, Խարուզին 24 Նոյեմբեր 1910 թուակիր շրջաբերականներով կը դիմէ Սուրբ Էջմիածնի Հոգեւոր Սինոտին.«Նմանօրինակ գործերի քննարկումը բերում է այն հետեւութեան, որ հրէադաւանութիւնից քրիստոնէութեան անցնելը թելադրւում է ոչ թէ Քրիստոսի բարձր ուսմունքի նկատմամբ մկրտուողնէրի ունեցած նուիրական տենչով եւ հայ-լուսաւորչական եկեղեցու հանդէպ նրանց տածած անկեղծ հակումով, այլ նիւթական այն իրաւունքների որոնմամբ, որոնք օրէնքով ձեռք են բերում քրիստոնէութիւն ընդունած հրեաները: Այդ պատճառով - Էջմիածնի հայ լուսաւորչական Սինոտին առաջարկում է նշուած հանգամանքի վրայ հրաւիրել հայ լուսաւորչական թեմապետերի յատուկ ուշադրութիւնը, նըրանց պարտաւորեցնելով առանձնակի զգուշաւորութիւն ցուցաբերել հրեաներին մկրտուել թոյլ տալիս եւ ներքին գործոց նախարարութեանը միջնորդել միայն այն դէպքերում, երբ հաստատ համոզմունք կայ, որ հրեաները անկեղծօրէն են ուզում քրիստոնեայ դառնալ»: Հարցը այնքան հրատապ էր դարձած, որ գործին ուղղակիօրէն կը միջամտէ ներքին գործոց նախարարը՝ 21 Նոյեմբեր 1910 թուակիր թիւ 10838 հրահանգով: Սինոտը կը գումարուի 27 Դեկտեմբերին ու թիւ 822 արձանագրութեամբ կ'որոշէ. «Դեկտ. 27-ին թ. 822. սինոտը, լսելով ներքին գործերի Պ.նախարարի անցած Նոյեմբերի 21-ի թիւ 10838 առաջադրութիւնը, որում ասուած է, թէ վերջին ժամանակներս մեծ թուով հրեաներ ընդունում են հայ-լուսաւորչական կրօնը, եւ այդպիսի կրօնափոխութիւնը շատ դեպքերում լինում է հետեւանք ոչ թէ նրանց անկեղծ համակրանքի դէպի հայ-լուսաւորչական եկեղեցին, այլ միայն կամենում են օգտուել այն բոլոր նիւթական եւ քաղաքական իրաւունքներից, որ ձեռք են բերում քրիստոնէութիւն ընդունող հրեաները եւ որով խուսափում են նրանց համար սահմանուած քաղաքացիական սահմանափակումներից, որոշեց, պատուիրել հայոց թեմակալ Առաջնորդներին, ի լրումն եւ ի փոփոխումն 1909 թ. Նոյեմբերի 13-ի թիւ 2701 եւ թիւ 2706 շրջաբերականների, նախապէս ժողովել կարեւոր տեղեկութիւները, թէ արդարեւ խնդրատու հրեան անկեղծ համակրա՞նք է տածում դեպի քրիստոնէական վարդապետութիւնը եւ հայ եկեղեցին, եւ ապա թոյլ տալ կոնսիստորիային՝ խնդրատուի մկրտութեան մասին յարուցած միջնորդութիւնը ներկայացնել Սինոտիս պատշաճ իշխանութեան թոյլտուութիւնը խնդրելու համար» (արտատպած «Արարատ» ամսագրի Յունուար, 1911թիւէն): Սուրբ Էջմիածնի Սինոտը Խարուզինի շրջաբերականի եւ 27 Դեկտեմբեր 1910թ.-ի իր որոշման պատճէնները կ'ուղարկէ թեմակալ Առաջնորդներուն՝ առ ի գործադրութիւն: Քաջալերուած պետութեան եւ Սուրբ Էջմիածնի այս որոշումներէն, դիմումներու հեղեղ մըն է, որ կը սկսի: Ամենուրէք հրեաներ դիմումներ կը գրեն հայադաւանութիւն ընդունելու եւ հայանալու համար: Կը դիմեն Օտեսայէն, Սբ. Փեթերսպուրկէն, Խարքովէն, Քիշինեւէն, Թէոտոսիայէն ու Խրիմի այլ վայրերէն, Նոր Նախիջեւանէն, Պուխարայէն, Սամարղանտէն, Պաքուէն, եւն: Հրեաներուն հայադաւան դառնալու կարգը հետեւեալն էր. հրեան կը դիմեր թեմական խորհուրդին: Դիմումը ընդունուելէ ետք (իսկ դիմումները ընդհանրապէս կ'ընդունուէին), հրեան յատուկ դասընթաց կ'անցներ հայ եկեղեցւոյ կից, ուր կ'ուսուցանուէին Հայաստանեայց Եկեղեցւոյ պատմութիւնն ու ծիսակատարութիւնները. դիմորդը նաեւ բաւարար չափով կը սորվէր հայերէն գրել-կարդալ ու կը ծանօթանար հայոց պատմութեան, ապա քննութիւն կը յանձնէր, եւ, յաջողելու պարագային, կը ստանար համապատասխան վկայական: Ապա նոր միայն, քննութեան յաջողած հրեան պաշտօնական դիմում կը ներկայացնէր հայ-լուսաւորչական մկրտուելու: Այս դիմումը կը քննուեր թեմական խորհուրդին կամ Էջմիածնի Սինոտին կողմէ, որոնց կողմէ քննարկուելէ եւ ընդունուելէ ետք՝ կ'ուղարկուէին Սբ. Փեթերսպուրկ՝ օտարադաւաններու հոգեւոր բաժանմունքի վաւերացմանը, որմէ ետք կը կատարուէր հրեային «հայ» օծումը եւ «հայացումը»: Յատկանշական է, որ իրենց դիմումներուն մէջ, դաւանափոխուելու պատրաստ հրեաները իրենց քայլին որպէս արդարացուցիչ պատճառ կը շեշտէին «մովսիսականութեան համեմատ քրիստոնէական ուսմունքի մարդասիրական էութիւնը»: Ահա թէ ի միջիայլոց ինչ կը գրեն Պրոտսքիները իրենց դիմումին մէջ. «Ամենահամոզիչ փաստարկներից մէկը, որը մեզ ստիպել է եբրայական կրոնի համեմատութեամբ առաւելութիւն տալ քրիստոնէութեանը, հարկաւ, Քրիստոսի ուսմունքն է, որը պարտաւորեցնում է սէր մերձաւորի հանդէպ: Այնինչ եբրայական կրոնը յանձնարարում է վրէժխնդրութիւն, որը կարելի է իմանալ Մովսէսի օրէնքից, այդ օրէնքը տալիս է ակըն ընդ ական յանձնարարականը»: Հետաքրքրական է նաեւ «հայացած» հրեաներու դասակարգային կազմը, դիմում կը ներկայացնէին հրեայ շրջուն փերեզակն ու մանր առեւտրականը, բարձրագոյն ուսում ստացած փաստաբանն ու բժիշկը, ընդհուպ մինչեւ մեծ հարստութիւն դիզածնէրը: Օրինակ, Պրոտսքիները վերջին խաւին կը պատկանէին: Հասկանալի է, որ հայ եկեղեցւոյ դասընթացին կրնար հետեւիլ քիչ թէ շատ գրագիտութիւն ունեցող հրեան: Սակայն, կը պատահէին դիմումներ, երբ դիմորդը կիսագրագէտ կամ անգրագէտ հրեայ էր: Հայութեան քանակը հրեաներու հաշուին շատացնելու երազխաբութեամբ տարուած հայ եկեղեցականներ կը փորձէին ելք մը գտնել նաեւ այս «խեղճ»-երուն, որոնք «կը տառապին քրիստոնէական ճշմարիտ լոյսին հասնելու համար»: Այսպէս օրինակ, Նախիջեւան-Պեսարապիոյ թեմի Առաջնորդ Ներսէս Արքեպիսկոպոս 16 Նոյեմբեր 1913 թուակիր խնդրագրով կը դիմէ հոգեւոր բաժանմունքին՝ առանց դասընթացքի անցնելու պայմանին թոյլատրելու համար հրեաներու ընդունումը Հայ Եկեղեցւոյ գիրկը, որովհետեւ «իրենց ներքին համոզմունքին անսացող եւ ճշմարտօրէն քրիստոնէական հաւատն ընդունել ցանկացող այն անձանց խնդրանքները, որոնք սակաւ գրագիտութեան կամ լիակատար անգրագիտութեան պատճառով ամենեւին զրկուած են ինչպէս հոգեւորականների մոտ սուորելու, հաւասարապէս նաեւ առաջնորդարան ներկայանալու եւ քննութիւն յանձնելու հնարաւորութիւնից, ստիպուած ենք մերժել, որի հետեւանքով դրուած նպատակը մնում է կատարելապես անհասանելի մկրտութեան հանդէպ երբեմն թոյլ են տրւում անցանկալի քայլեր, եւ անկեղծ խնդրատուների առաջ եկեղեցիների դռները մնում են գոցուած»: Ի պատասխան Առաջնորդի աղերսագրին, հոգեւոր բաժանմունքը, որը առանց այդ ալ դժկամօրէն կը վաւերացնէր «գրագէտ» հրեաներուն դիմումները, կտրականօրէն կը մերժէ Ներսէս Արքեպիսկոպոսի խնդրանքը, պատճառաբանելով. «Օրենքը անգրագէտ մարդկանց համար բացառութիւն չի պարունակեր»: Թէ որքա՞ն է 20-րդ դարու սկզբին հայադաւան դարձած հրեաներուն քանակը՝ դժուար է կռահել: Այս հարցին պատասխան կարելի է ստանալ, եթե հրապարակուին թիւ 821 ֆոնտին ու Սբ. Էջմիածնի համապատասխան արխիվները: Ոչ-հաւաստի աղբիւրներու համաձայն, «հայացած» հրեաներուն թիւը կը հասնի 12-հազարի: Եթե հաշուի առնենք, որ այդ թուականներէն անցած է չորս սերունդ, ուրեմն ներկայիս «հայ» հրեաներուն քանակը շուրջ 50-հազար է: Մեծ հարցական կը մնայ 50-հազարին ճակատագիրը: Բացառուած չէ որ Հայաստանի Հանրապետութեան ժամանակակից անցքերուն մէջ այս հայ-հրէական հինգերորդ զօրասիւնը կեդրոնական դեր կխաղայ: Արմենակ Պէրպէրեան «Սփյուռք» http://forum.armkb.com/showthread.php?p=146795

ՀԱՅ ԱԶԱՏ ՈՐՄՆԱԴԻՐՆԵՐ ԴՐՎԱԳՆԵՐ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱԶԱՏ - ՈՐՄՆԱԴՐԱԿԱՆ (ՄԱՍՈՆԱԿԱՆ) ՊԱՏՄՈՒԹՅՈւՆԻՑ 1860թ.-ից, հատկապես Պոլսի և Զմյուռնիայի հայերը սկսել են հետաքրքրվել մասոնական սկզբունքներով: Թուրքիայի ոչ մի ազգային փոքրամասնություն, բացի հույներից, հետամուտ չէր լինում իր մայրենի լեզվով օթյակ հիմնելու գործին: Զմյուռնիայի հայությունը այդ թվերին գտնվում էր մշակութային ու կրթական վերածննդի մեջ, ուներ վաճառական մեծ կապեր Փոքր Ասիայի և Եվրոպայի հետ, որն էլ պատճառ դարձավ զուտ հայկական մասոնական օթյակներ հիմնելու ճանապարհին... «Այս ծրագիրը գործադրելու համար, հայերը դիմեցին Զմյուռնիայում հաստատված «Հոմերոս» թիվ 806 անգլիախոս Ազատ-Որմնադրական Օթյակի գերհարգելի վարպետին, որ օգնի իրենց ծրագրի գործադրությանը: Վերոհիշյալ օթյակը, Անգլիայի Մեծ Օթյակի արտոնությամբ, 1860թ. հունվարի 25-ից կանոնավորապես սկսեց աշխատել Զմյուռնիայի մեջ...: Այս անգլիական օթյակի առաջին տարվա պաշտոնատարների ցուցակում հանդիպում ենք «Եղբոր մը»՝ Սերովբէ Ազնաւուրի, որ Մեծ Վերահսկողի աթոռը գրաւած է նոյն օթեակի մեջ: Սերովբէ Ազնաւուրը Պոլսոյ մեջ, Ազատ Որմնադիր և «Օտ Ֆելլօ» Եղբայրակցության ներկայացուցիչ, մեծ դեր ունեցած է Պոլսոյ «Սեր» Ազատ-Որմնադրական Օթեակի հիմնարկութեան մեջ...»: Առաջ անցնելով միջանկյալ նշենք, որ այսօր կրկին ՀՀ-ում՝ Երևանում, վերագործարկվել է «Սեր» Մասոնական օթյակը. կարծում ենք դրա էությունը՝ 1866թ. մայիսի 7-ին ստեղծված Պոլսահայ առաջին օթյակի գործը շարունակելու համար է... Այս օթյակի անդամ են բազմաթիվ հայեր (հատկապես՝ սփյուռքահայեր) և այլազգի մասոններ: Հայաստանի Մեծ Օթյակի ստեղծման հովանավորներն են Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի Կոլումբիա նահանգի մայրաքաղաքային շրջանի և Ֆրանսիայի Ազգային Մեծ Օթյակները: Հանդիսությանը մասնակցել են ԱՄՆ-ի Կոլումբիա նահանգի մայրաքաղաքային շրջանի Մեծ Վարպետը, Ֆրանսիայի Ազգային Մեծ Օթյակի Մեծ Վարպետը և Ռուսաստանի Մեծ Օթյակի Մեծ Վարպետի պաշտոնակատարը: Հայաստանի Մեծ Օթյակի Մեծ Վարպետ է նշանակվել գերհարգարժան Եղբայր Քրիստոֆեր (Քրիստափոր) Սահակյանը (ԱՄՆ քաղաքացի): Այսպիսով, Ռուսաստանի Մեծ Օթյակն իր իրավասությունները Արևելքում փոխանցում է «Սեր» օթյակին: Ինչևէ, վերադառնանք հետ. «Առաջին Հայ Ազատ-Որմնադրական Օթեակի հիմնարկութւունը կը պարտինք Զմիւռնիոյ Հայոց, որոնք Անգլիոյ Մեծ Օթեակին արտօնութեամբ հիմնեցին «Մեծն Տիգրան« թիվ 1014 հայախօս Օթեակը: «Հոմերոս» թիվ 806 Օթեակին կարեւոր անդամները հիմնադիրները եղան «Մեծն Տիգրան» թիվ 1014 Օթեակին՝ բարոյապես օգտակար ըլլալու Հայ տարրին: Հայ Օթեակին բացման արարողութիւնը մեծ շուքով կատարւած է Յունիս 5, 1864-ի երեկոյին...»: Այստեղ դադարեցնելով պատմությունը, որին պարբերաբար ու առավել հանգամանալից կանդրադառնանք հետագայում, նշենք, որ կազմակերպված մասոնությունը շուրջ 300 տարվա պատմություն ունի և այն սկսվում է 1717թ.-ի հունիսի 24-ից, երբ 4 հին օթյակներից (ՙեղբայրական որմնադիրների՚) «Խնձորենու տակ» պանդոկում կազմավորվեց Անգլիայի Մեծ Օթեակը: Բացի հայտնի մտավորականներից, մշակույթի, գիտության ու այլ ոլորտների գործիչներից, մեծահարուստներից, մասոններ են եղել ԱՄՆ-ի նախագահների մեծ մասը՝ Վաշինգտոնը, Ջեքսոնը, Ջոնսոնը, Ռուզվելտը, Հարդինգը, Տրումանը և այլք, այդ երկրի նահանգապետերի, Սենատի ու Կոնգրեսի անդամների մեծամասնությունը նույնպես մասոններ են՝ հիմնականում 32 և 33 աստիճանների: ԱՄՆ-ի Անկախության Հրովարտակի 55 ստորագրողներից 40-45-ը մասոններ էին: Ֆրանսիայում Նապոլեոնը շատ ջանքեր թափեց որպեսզի ղեկավարի թե՛ Եկեղեցին, և թե՛ Մասոնական Օթյակները: 1805թ.-ին, նա իր եղբայր Ժոզեֆին նշանակեց «Գրանդ Օրիենթ»-ի Մեծ Վարպետ: Իսկ 1914թ. փորձ արվեց Ֆրանսիայում փակել մասոնական օթյակները, սակայն, դա ամբողջապես չիրականացավ և առ այսօր մասոնական վտանգը նկատելիորեն գոյություն ունի: Հիտլերը երրորդ Ռայխում որոշակի առնչություններ ունենալով մասոնականների հետ, այնուհետև՝ անխնա ոչնչացրեց նրանց, բայց, հետպատերազմյան շրջանում, ամերիկյան զինվորականները նեցուկ եղան գերմանական մասոնության վերակազմությանը: Մուսոլինին Հռոմում որոշ մասոնների մասնակից դարձնելով իր պետականության կազմավորմանը, հետո խստիվ արգելեց բոլոր օթյակների գոյությունը: Մասոնների նկատմամբ ավելի խիստ քաղաքականություն էր իրականացնում հատկապես Ստալինը՝ խառնածին ԽՍՀՄ-ում: Սակայն, շրջապատված դավադիր ցանցով, նա այդպես էլ չկարողացավ իսպառ «ՙխեղդամահ» անել այդ չարիքը, հաճախ «թացի հետ խառնելով նաև չորը»... ԽՍՀՄ կազմավորման առաջին իսկ օրից, ինչպես ԱՄՆ-ի հռչակման պարագայում, կառավարման բոլոր առաջնային-կարևոր լծակներին տիրել են «կարմիր» ջհուդա-մասոնականները: 1917-1921թթ. տվյալներով 22 Ժող.կոմիսարներից 17-ը հրեաներ էին՝ Լենինի (Ուլյանով, հրեա մոր աղջկական ազգանունը՝ Բլանկ) գլխավորությամբ, իսկ Զինկոմիսարիատի 43 անդամներից հրեա էին 35-ը՝ հրեա Տրոցկի - Բրոնշտեյնի գլխավորությամբ. ՆԳ կոմիսարիատի 62 անդամներից հրեա էին 43-ը՝ հրեա Զինովև - Ապֆելբաումի գլխավորությամբ. ԱԳ կոմիսարիատի 16 անդամներից հրեա էին 13-ը՝ ռուս Չիչերինի և նրա հրեա (կիսահայ) օգնական Կարախանի գլխավորությամբ. Ֆինանսների կոմիսարիատի 29 անդամներից հրեա էին 24-ը՝ լեհ Մերժվինսկու և նրա հրեա օգնական Դոն-Սոլովեյի գլխավորությամբ. Արդարադատության կոմիսարիատի 19 անդամներից հրեա էին 18-ը՝ հրեա Շտեյնբերգի գլխավորությամբ. Ժող. լուսավորության կոմիսարիատի 53 անդամներից հրեա էին 42-ը՝ ռուս Լունաչարսկու և հրեաներ Գրյունբերգի, Զոլոտնիցկու եւ այլոց գլխավորությամբ. Սոցիալիստական Գիտությունների Ակադեմիայի անդամ - պրոֆեսորների 35 անդամներից հրեա էին 25-ը, իսկ Մոսկվայի պրոլետարիատի գրականության բյուրոյի 9 անդամներն էլ հրեա էին: Այլ ոլորտների մասին տվյալները շարունակելու դեպքում ոչ մի էական փոփոխություն չի լինի... Այսպես եղել է նաև հետագայում, որին մենք դեռ կանդրադառնանք մեր հրապարակումներում: Անդեմ թվացող, սակայն, հստակ Սիոնիստական դեմքով Մասոնության աճպարարության հետևանք էր (և նաեւ՝ է), որ թուրք և հայ մասոնները «եղբայրաբար» մի օթյակում համագործակցում էին... Հայոց Ցեղասպանության իրականացման և ՙաշխարհի գաղտնի կառավարության հզորացման համար: Ի՞նչ ընդհանուր բան ունեին Թալեաթը, էնվերը, Ջեմալը, Ալի Իհսանը և մյուս կողմից Գրիգոր Զոհրապը, Տիգրան խան Գորոյանը, Սրապիոն Հեքիմյանը, Մկրտիչ Պեշիկթաշլյանը, հայ հոգևորականները կամ այլոք, որոնք անհեռատեսորեն երգում էին «Տուր ձեռքդ ինձ, եղբայր ենք մենք»-ը: Ահա, այս «եղբայրական» սկզբունքների հետևանքով է, որ կորցրեցինք Հայաստանի ու Հայության մեծ մասին, իսկ Ազգի մի հոծ զանգված դարձավ գաղթական ու սփյուռքահայ... «Հայ Մասոնական Օթեակները երբեւէ չէին կարող մտածել, որ անգլօ-ֆրանսական օթեակների կողմից շարունակաբար շահագործուել են, քանզի բոլոր հայկական օթեակները իրենց բարոյական և նիւթական գործունէութիւնը պիտի զեկուցէին վերոյիշեալ կենտրոնական մարմիններին: Սա ինքնին, բացի որ սահմանափակում էր հայ օթեակների գործունէութեան դաշտը, այլեւ նրանք, օրը օրին տեղեակ էին լինում հայկական միջավայրին վերաբերող անցուդարձերից: Հայ Մասոնը, այդ օրերին չէր կարող ըմբռնել թէ ինչպէս է շահագործվում...»: «...Սուլթանական շրջաններուն իսկ հայ դպրոցական տղաք «Մեր Հայրենիք»-ը և ուրիշ ազգային հայրենասիրական երգեր կ’երգէին: Իսկ Պոլսի, 1918-ի «Հայաստան» օթեակը, Հոկտեմբեր 18, 1920 թուի պաշտօնական բացման արարողութիւնից յետոյ, մեծ հաճոյքով կը յայտարարուէ, որ Թուրքիոյ հայկական Ազատ Օթեակները իրենց աշխատանքները կը կատարեն հայկական եռագոյնի հովանու տակ»: Ահա, թե ինչ «ազգային» խաբկանքի ներքո էին ոգևորվում հայ մասոնները (նույնիսկ Միքայել Նալբանդյանի նման մտավորականները), որոնցից շատերը զոհ գնացին իրենց անհեռատեսությանը: Եթե միայն իրենք զոհվեին, ապա վնասը հաստատ մեծ չէր լինի, սակայն, նրանք զոհասեղանին դրեցին Ազգն ու Հայրենիքը... Սա է սին հայրենասիրության հետևանքը: Երիցս սխալվում են նրանք, ովքեր փորձում են մասոնությունը ծառայեցնել սեփական Ազգին ու Հայրենիքին: Նրանք հետզհետե ընկնելով մասոնական ծուղակը, կամա թե ակամա վտանգում են Հայության ու Հայաստանի ապագան, իսկ ահա, ազգի տականքի՝ ծախուների ու դավաճանների խնդիրը, քննարկվելիք այլ հարթության մեջ է, որին դեռևս կանդրադառնանք... Արմեն Ավետիսյան Կը պաղատիմ ես Քեզի, (Անահիտ) ո՛վ զորությանց Դուն աներկրորդ Գեղեցկություն... Դուն քու մարմինդ արեգակին ընծայելով` բեղմնավորվե անոր Տարրեն, Եվ անհաղթելի ահեղ Աստված մը պարգևե դուն Հայությանդ... Քու ադամանդյա արգանդեդ, ո՜վ Դիցուհի, Ահեղ Աստված մը ծնանե մեզ...

ԱԶԴԵՑՈւԹՅԱՆ ԳՈՐԾԱԿԱԼՆԵՐԻ ՈՐՈՇ ԱՆՈւՆՆԵՐ Ռուս հայտնի հետազոտող Օլեգ Պլատոնովն իր «Ռուսաստանը Մասոնների Տիրապետության Տակ» գրքում (Մոսկվա, 2000թ.) բերում է ազդեցության գործակալների, մասոնական օթյակների և այլ կազմակերպությունների անդամների մի ցուցակ կազմված բաց և փակ աղբյուրների հիման վրա: Ցուցակում ընդգրկված են քաղաքական գործիչներ, պաշտոնյաներ, գիտնականներ, մտավորականներ և արվեստագետներ, ովքեր անմիջականորեն նպաստել են ԽՍՀՄ-ի փլուզմանն ու այսօր էլ շարունակում են իրենց ուժերն ի սպաս դնել Ռուսաստանում մասոնական կամ գործակալական նպատակներն իրականացնելուն: Ահա նրանցից մի քանիսի անունները. Հանրային եւ Քաղաքական գործիչներ Աբել Աղանբեկյան - ծնվ. 1932թ. եղել է Մ. Գորբաչովի խորհրդականը: Ալեքսանդր Բովին - ծնվ. 1930թ., լրագրող, քաղաքական մեկնաբան, եղել է Ռուսաստանի դեսպանը Իսրայելում Պավել Բունիչ - ծնվ. 1929թ., տնտեսագետ, ՙԱրծվի օրդեն՚ մասոնական օթյակի անդամ: Գենադի Բուրբուլիս - ծնվ. 1945թ., նախկին պետքարտուղար, Բորիս Ելցինի համակիրներից, ՙՄալթական օրդենի՚ անդամ: Անատոլի Սոբչակ - (1937-2000թթ.), իրավաբան, մասոնական ՙՌոտարի՚ և ՙՄագիստերիում՚ ակումբների անդամ: Գալինա Ստարովոյտովա - (1946-1998թթ.), եղել է Ելցինի խորհրդականը ազգային հարցերով: Գեորգի Շահնազարով - ծնվ. 1924թ., քաղաքագետ, Մ. Գորբաչովի օգնականը, Գորբաչովի հիմնադրամի ղեկավար: Ալեքսանդր Յակովլև - ծնվ. 1923թ., կուսակցական պրոպագանդիստ, ԽՄԿԿ ԿԿ քաղբյուրոյի անդամ, ՙՄագիստերիում՚ ակումբի անդամ, ԱՄՆ-ի ազդեցության գործակալ 1950-ական թթ. վերջից: Ռոման Աբրամովիչ - ծնվ. 1966թ., ՙՍիբնավթ՚ ընկերության ղեկավար, Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի խորհրդատու, Ելցինի մերձավորը: Նիկոլայ Աքսյոնենկո - ծնվ. 1949թ., ՌԴ հաղորդակցության ուղիների նախարար (1997թ.): Վադիմ Բակատին - ծնվ. 1937թ., ԽՍՀՄ ՆԳ նախարար, ՊԱԿ-ի նախագահ (1991-1992թթ.) ԿՀՎ-ին է հանձնել մի շարք գաղտնի փաստաթղթեր: Բորիս Բերեզովսկի - ծնվ. 1946թ., ՙՄալթական օրդենի՚ և մասոնական այլ կազմակերպությունների անդամ, ՌԴ անվտանգության նախագահի տեղակալ (1997թ.): Եգոր Գայդար - ծնվ. 1956թ. եղել է ՌԴ վարչապետի պաշտոնակատար, ՙՊրավդա՚ թերթի և Կոմունիստ՚ ամսագրի թղթակից: Միխայիլ Գորբաչով ծնվ. 1931թ. ՌԴ առաջին նախագահ, ՙՄալթայական օրդենի՚ կոմանդոր (1991թ.), համագործակցում է ՙԵռակողմ հանձնաժողովի՚ Բիլդերբերգյան ակումբի հետ: Սերգեյ Կարագանով - ծնվ. 1952թ., Ելցինի խորհրդական, ՙՄեծ Եվրոպա՚մասոնական օթյակի անդամ: Սերգեյ Կիրիենկո - ծնվ. 1962.թ, ՌԴ վարչապետ (1998 թ.), ՙՍայենթոլոգիա՚ աղանդի հետեւորդ: Ալեքսանդր Լեբեդ - (1950-2002թթ.), գեներալ, մասոնական ՙՄեծ Արեւելք՚ օթյակի անդամ: Միխայիլ Լեսին - ծնվ. 1958թ., ՌԴ մամուլի եւ տեղեկատվության նախարար (1999թ.), ՙՄալթական օրդենի՚ անդամ: Ալեքսանդր Լիֆշից - ծնվ. 1946թ., ՌԴ փոխվարչապետ, ֆինանսների նախարար (1998թ.), ՙԵռակողմ հանձնաժողովի՚ եւ Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի խորհրդատու: Յուրի Լուժկով - ծնվ. 1936թ., Մոսկվայի քաղաքապետ, ՙՌոտարի՚ մասոնական ակումբի անդամ: Ասլան Մասխադով - ծնվ. 1951թ., Չեչնիայի նախագահ (1996 -1999թթ.), ՙԵրիտասարդ Թուրքիա՚ մասոնական օթյակի անդամ (Անկարա, 1994թ.): Անդրանիկ Միհրանյան - ծնվ. 1949թ., քաղաքագետ, Միջազգային ռուսական ակումբի անդամ: Բորիս Նեմցով - ծնվ. 1959թ., ՌԴ փոխվարչապետ (1997-1998 թթ.), ՙԵռակողմ հանձնաժողովի՚ խորհրդատու: Անդրեյ Կոզիրև - ծնվ. 1951թ., ՌԴ նախկին արտգործնախարար, Միջազգային հարաբերությունների խորհրդի խորհրդատու: Յուրի Օսիպյան - ծնվ. 1931թ., ակադեմիկոս, ՙՄագիստերիում՚ ակումբի անդամ: Եվգենի Պրիմակով - ծնվ. 1929թ., ՌԴ արտգործնախարար (1996թ.), վարչապետ (1998թ.), ՙՄալթական օրդենի՚ և ՙՀռոմեական ակումբի՚ անդամ: Ալեքսանդր Ռուցկոյ - ծնվ. 1947թ., ՌԴ փոխվարչապետ (1991թ.), ՙՄալթական օրդենի՚ անդամ (1991թ.), Կուրսկի նահանգապետ (1997թ.): Վիկտոր Խրիստենկո - ծնվ. 1957թ., ՌԴ ֆինանսների նախարար (1999թ.), ՙԵռակողմ հանձնաժողովի՚ խորհրդատու: Վլադիմիր ուսինսկի - ծնվ. 1952թ., Ռուսաստանի հրեական համայնքի ղեկավար, ՙԲնայ-Բրիտ՚ կազմակերպության անդամ: Վիկտոր Չերնոմիրդին - ծնվ. 1938թ., ԽՍՀՄ նավթի և գազի արդյունաբերության նախարար (1985-1989թթ.), ՌԴ վարչապետ (1992-1998թթ.), ՙԵռակողմ հանձնաժողովի՚ և Միջազգային հարաբերությունների խորհրդի խորհրդատու: Անատոլի Չուբայս (Սագա&#1388 - ծնվ. 1955թ., մասոնական ՙՄեծ Եվրոպա՚ հանձնաժողովի, ՙՓոխազդեցություն՚ ակումբի խորհրդի և Բիլդերբերգյան ակումբի անդամ: Էդուարդ Շեվարդնաձե - ծնվ. 1928թ., Վրաստանի նախագահ, ՙՄագիստերիում՚ մասոնական ակումբի անդամ: Գրիգորի Յավլինսկի - ծնվ. 1952թ., ՌԴ Պետդումայի պատգամավոր, ԱՄՆ-ի ազդեցության գործակալ: Սերգեյ Յաստրժեմսկի - ՙՄալթական օրդենի՚ անդամ: Վիկտոր Գերասչենկո - ծնվ. 1937թ., ՌԴ կենտրոնական բանկի նախագահ: Գիտության և Մշակույթի գործիչներ Արկադի Արկանով - ծնվ.1933թ., գրող, ՙՌուսական փեն-կենտրոնի՚ անդամ: Բելլա Ախմադուլինա - ծնվ. 1937թ., ՙՌուսական փեն-կենտրոնի՚ անդամ: Օլեգ Բասիլաշվիլի - ծնվ. 1934թ., դերասան, Ջ. Սորոսի ՙԲաց հասարակություն՚ ինստիտուտի դիտորդական խորհրդի անդամ: Ելենա Բոններ - ծնվ. 1923թ., Հրեական հասարակական գործիչ, ԱՄՆ-ի ազդեցության գործակալ: Իոսիֆ Բրոդսկի - (1940-1996թթ.), բանաստեղծ, ՙՄագիստերիում՚ ակումբի անդամ: Ստանիսլավ ովորուխին - կինոռեժիսոր, ՌԴ Պետդումայի պատգամավոր, ՙՄիջազգային ռուսական ակումբի՚ անդամ (1992թ.): Դանիիլ րանին - գրող, ՙՌուսական փեն-կենտրոնի՚ անդամ: Յուլի ուսման - ծնվ. 1943թ., ռեժիսոր, Արծվի օրդենի անդամ (1993թ.): Սերգեյ Դորենկո - ծնվ. 1959թ., Բ. Բերեզովսկու հովանավորությունը վայելող հեռուստալրագրող: Վլադիմիր Դուդինցև - ծնվ. 1918թ., գրող, ՙՌուսական փեն-կենտրոնի՚ անդամ (1992թ.): Եվգենի Եվտուշենկո - ծնվ. 1933թ., ՙՄագիստերում՚ ակումբի անդամ: Միխայիլ Ժվանեցկի - ծնվ. 1934թ., ՙՌուսական Փեն-կենտրոնի՚ անդամ: Մարկ Զախարով - ծնվ. 1933թ., թատերական գործիչ: Ֆազիլ Իսկանդեր - ծնվ. 1929թ., գրող, ՙՌուսական փեն-կենտրոնի՚ անդամ: արի Կասպարով - ծնվ. 1963թ.,Արծվի օրդենի անդամ: Եվգենի Կիսելյով - ծնվ. 1956թ., Վ. Գուսինսկու հովանավորությունը վայելող հեռուստալրագրող, ՊԱԿ-ի բարձրագույն դպրոցի դասախոս, ՊԱԿ-ի գաղտնի գործակալ: Միխայիլ Լեոնտև - Բերեզովսկու հովանավորությունը վայելող հեռուստալրագրող, Փոխազդեցություն՚ ակումբի անդամ: Դմիտրի Լիխաչով - (1906-1955թթ.), գրականագետ, ակադեմիկոս, ՙՌուսական փեն-կենտրոնի՚ անդամ (1992թ.): Բուլատ Օկուջավա - (1924-1997թթ.), գրող, ՙՌուսական փեն -կենտրոնի՚ անդամ (1992թ.): Ալլա Պուգաչովա - ծնվ. 1949թ., երգչուհի, Արծվի օրդենի անդամ: Ռոբերտ Ռոժդեստվենսկի - (1932-1994թթ.), բանաստեղծ, ՙՌուսական փեն-ակումբի՚ անդամ (1992թ.): Անատոլի Ռիբակով - ծնվ. 1911թ., գրող, ՙՌուսական փեն-ակումբի անդամ՚ (1992թ.): Էդուարդ Սագալաև - ծնվ. 1946թ., հեռուստալրագրող, ՙՌոտարի՚ ակումբի անդամ (1990թ.): Անդրեյ Սախարով - (1921-1989թթ.), ԱՄՆ-ի ազդեցության գործակալ: Նիկոլայ Սվանիձե - ծնվ. 1955թ., Սիոնիստական հեռուստապրոպագանդիստ: «ԻՐԱՎՈւՆՔ»-ի «Հետաքննություն» հավելված, 10(626) Մայիս, 2002թվ.

ԲԺՇԿԱԿԱՆ 1. ՁԻԱՀ (AIDS) Ձեռքբերովի Իմունային Անբավարարվածության Հիվանդություն 2. ՄԻԱՎ (HIV) Մարդու Իմունային Ախտահարման Վարակ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՀՀԿ. Հայաստանի Հանրապետական Կուսակցություն (ներկայիս իշխող) ՕԵ. Օրինաց Երկիր ՀՀԴ. Հայ Հեղափոխական Դաշնակցություն (կամ՝ Հայ Հասարակության Դավադիրներ) ԱՄԿ. Աշխատավորական Միացիալ Կուսակցություն ԱՄ. Ազգային Միաբանություն ԱԴ. «Արդարություն Դաշինք» * ՀԺԿ. Հայաստանի Ժողովրդական Կուսակցություն * ԱԺՄ. Ազգային Ժողովրդավար Միություն * «Հանրապետություն» վարչություն և ԵԿՄ՝ Երկրապահ Կամավորական Միություն * ԱԺԿ. Ազգային Ժողովրդավար Կուսակցություն * ԱԺԴ. Ազգային Ժողովրդավարական Դաշինք * ՍԻՄ. «Սահմանադրական Իրավունք» միություն * ՀԴԿ. Հայաստանի Դեմոկրատական Կուսակցություն ՀՌԱԿ. Հայաստանի Ռամկավար Ազատական Կուսակցություն ԺԴԿ. Ժողովրդա-Դեմոկրատական Կուսակցություն ՍԴՀԿ. ՍոցիալևԴեմոկրատական Հնչակյան Կուսակցություն իԱրՔՄ. իտա-Արդյունաբերական և Քաղաքացիական Միություն ՀՀՇ. Հայոց Համազգային Շարժում (կամ՝ Հավայի Հաչող Շներ) ԼԴԿ. Լիբերալ-Դեմոկրատական Կուսակցություն ՀԿԿ. Հայաստանի Կոմունիստական Կուսակցություն ՀՆԿՄ. Հայաստանի Նորացված Կումունիստական Միություն ԱՎՄ. Ազատամարտի ¢ Վետերանների Միություն (հակակշիռն է Երկրապահ Կամավորական Միության, որը ստեղծել է «սպարապետ» Վազգեն Սարգսյանը): ԱԿ. «Արդարություն» Կուսակցություն ԺԱՄ. «Ժողովրդավար Արցախ» Միություն (Ղարաբաղի իշխող կուսակցությունը ԱԱՊՎ. Ազգային Անվտանգության Պետական Վարչություն ՀԶՈւ. Հայաստանի Զինված ուժեր Ն. Ներքին գործերի նախարարություն (այժմ՝ Գլխավոր Ոստիկանություն) ՍԴ. Սահմանադրական Դատարան ՊՆ. Պաշտպանության Նախարարություն ԿՆ. Կրթության-Գիտության Նախարարություն ԿԲ. Կենտրոնական Բանկ (գերատեսչություն) ՍՊԸ. Սահմանափակ Պատասխանատվության Ընկերություն (Limited Liability Company-LLC) ՊՓԲԸ. Պետական Փակ Բաժնետիրական Ընկերություն ԲԲԸ. Բաժնետիրական Բաց ընկերակցություն (equivalent of Stock holders) ՀՖԲ. Հայաստանի Ֆոնդային Բորսա (equivalent of Stock Market) ԴԱՀԿ. Դատական Ակտերի Հարկադիր Կատարման վարչություն ՆՓԱԿ. Նորարարա-Փորձարարական Արվեստի Կենտրոն (ոչ պետական Արվեստաստի ընկերակցություն) Գլենդելի ԺողԿրթ. (Ժողովրդական Կրթության) Բաժին (Glendale Unified School District) Կրթության Գործադիր Կոմիտե (School Board of Directors) Վարչական Խորհուրդ (Board of Supervisors) Քաղաքային Խորհուրդ (City Council) ՍոցԱպ (Սոցիալական Ապահովության) Բաժին (Social Security) Հանրային Նպաստների Բաժանմունք (Welfare Office)

ՕՄԱՐ ԽԱՅԵԱՄԻ ՔԱՌեԱՆԵՐԸ Թարգմանեց՝ Յովսէփ Զ Միրզայեան (1868-1935) ԿԱՊՈՅՏ ԱՆԻՒԸ 46 Ով որ այլոց վատն ուզէ, չունի լաւից նա բաժին, Անշեղ իրեն կը դառնայ, ինչ վատ անէ ուրիշին, Ես քո բարիքն եմ ուզում, իսկ ինձ համար դու՝ չարիք, Չարիք բընաւ չի գայ ինձ, եւ չես տեսնի դո´ւ բարիք: 47 Որքան էլ քեզ այս կեանքում տրւի մի բախտ չարաչար, Եւ որքան էլ դառնութեամբ լեցւի բաժակ քեզ համար, Տըմարդ մարդուց մէկ շիթ ջուր, -որքան էլ զով ու վըճիտ-, Եթէ վառւում էլ լինես, մի´ կաթեցրու շրթունքիդ: 48 Լաւ է որ այս աշխարհում շատ բարեկամ չը բռնես, Այս աշխարհի մարդկանցից լաւ է հեռու պահես քեզ, Նա, որ դարձաւ քեզ համար վստահելի յենարան, Խելքիդ աչքը թէ բանաս՝ քո ոսոխն է նա իսկական: 49 Բախտը մէկ օր դիւրութիւն չը պարգեւեց իմ գործիս եւ չը բերեց ինձ բընաւ ուրախութեան աւետիս, Մէկ շունչ բերկրանք չը ծնեց այս վատ աշխարհն ինձ համար,, Որ նոյն ժամին բիւր ցաւի դուռն իմ առաջ չը բանար: 50 Թէ ես աստւած լինէի, անւին բախտի եւ երկնից, Ես այդ անիւըն անիրաւ, կը ջնջէի մէջտեղից, Եւ այնպիսի նորաձեւ կստեղծէի մի անիւ, Որ իր իղձին դիւրութեամբ հասնէր ազատն ու ազնիւ: 51 Ժամանակից, ո՜վ սիրտ իմ, բարիք երբէք մի´ ուզիր, Եւ մի´ փնտռիր կարգ ու սարք բախտի անւից այս պատիր, Երբ որ դարման փնտռեցի՝ ցաւըս միայն ծանրացաւ, Լաւ է սազւեմ ցաւիս հետ, եւ դեղ չուզեմ ես բնաւ: 52 Չէ´ քո խելքի շնորհիւ թէ գործի մէջ յաջողես, Թէ գլխատեն քեզ նոյն իսկ, քո յանցանքից չէ´ նոյնպէս, Ուրեմն գոհ ու հանգիստ կեանքըդ վարի´ր խնդագին Քանզի կախում քեզանից, չունի քո չարն ու բարին : 53 Մի կրօնապետ մի կնոջ ասաց. -«Հարբած ես ո՜վ կին: Ամէն րոպէ դու անարգ հիւր ես մէկի հաճոյքին»: Իսկ կինն ասաց. -«Ո՜վ սուրբ մարդ, ինչ ասացիր, այդ կա´մ ես, Բայց ինչ որ ցոյց ես տալիս, արդեօք դու էլ կա՞ս այնպէս»: 54 Թէ խելք ունես՝ մի´ լինիր ագահութեան դու գերի, Ամենքի մօտ գլխիկոր, շնորհիւ՝ անմարս իղձերի, Սահուն եղիր ջո´ւրի պէս եւ հուրի պէս՝ վա´ռ եղիր, Բայց մի´ լինիր իբրեւ հող՝ ամէն հովից ցան ու ցիր: 55 Բարի է մարդ աշխարհում, թէ լաւ հռչակ ըստանայ,, Նոյնքան ամօթ՝ որ բախտի հարւածներից բեկւի նա, Հարբել ջրով խաղողի՝ հազար անգամ լաւ է քան Գոռոզանալ ու պանծալ արդարութեամբ սեփական: 55 Բարի է մարդ աշխարհում, թէ լաւ հռչակ ըստանայ,, Նոյնքան ամօթ՝ որ բախտի հարւածներից բեկւի նա, Հարբել ջրով խաղողի՝ հազար անգամ լաւ է քան Գոռոզանալ ու պանծալ արդարութեամբ սեփական: 56 Բախտը մարդուն, ըզգոյշ կա´ց, տալիս է լոկ չարիքներ, Հանգիստ, անփոյթ մի´ նստիր, խիստ սուր ունի նա սուսեր, Թէ ժամանակը յանկարծ մեղրից շնորհէ քեզ պատառ, Ըզգո´յշ եղիր, կուլ չը տա´ս, որ թոյն կայ մէջն անպատճառ: 57 Մէկ անգամից աւելի քանի որ մահ չէ գալիու, Մեռիր ապա մէ´կ անգամ, անճարութիւնն էլ ինչո՞ւ: Մի բուռ կաշի ու ոսկոր, մի քիչ արիւն ու ապաւ, – Ինչո՞ւ այդքան տառապանք – մի բան չարժէ դա բնաւ: 58 Սիրտս դեռ ձեռք չը զարկած ուրախութեան գիսակին, Եւ չը կպած բերկրութեան թասը դեռ իմ շրթունքին, Հազա՜ր ափսոս, որ ընդ միշտ մթնեց ցերեկն իմ կենաց, Դեռ իմ կեանքում, իմ սրտով, մէկ հատ ցերեկ չը մթնած: 59 Պէտք են մարդուն, լսեցինք, արժանիքներ սեփական, Կամ մենութիւն խոստացող, արժէքը մեծ մի ծագման, Դժբախտաբար աշխարհի կարգերն այնպէս են այսօր, Որ այս բոլորը՝ ոչինչ, փո´ղ է միայն հարկաւոր: 60 Ո՜վ բախտ դու միշտ իմ սրտին ցաւ ես տալիս ու կսկիծ, Եւ բերկրութեան շապիկն իմ պատռում ես միշտ իմ կուրծքից. Հովը որ ինձ է գալիս, հուր ես շինում դու նրան. Հող ես շինում ամէն ջուր, որ առնում եմ ես բերան: 61 Դողդողալով ես կեանքի հրաւիրւեցի ըսկզբում, Կեանքը միայն պարգեւեց ինձ յաւելեալ զարմացում, Գընում եմ այժմ ակամայ, եւ չիմացայ ես բընաւ, Ի՞նչ այս գալուց, մընալուց եւ գընալուց դուրս եկաւ: 62 Ժամանակն որ լինում է գալն ու երթալն ամենի- Այդ թաւալման ո´չ ըսկիզբն ու ո´չ վախճանն է յայտնի: Ոչ ոք դեռ եւս աշխարհում մեզ չը պատմեց անսխալ, Թէ որտե´ղից մեր գալն, եւ դէպի, ո՞ւր՝ մեր երթալ: 63 «Իմիս նման» --Վարդն ասաց-- «չըկայ չքնաղ մի պատկեր», Բայց վարդաջուր դառնալիս՝ կըրեց անլուր տանջանքներ: Այնժամ սոխակն իմաստուն միջիցն ասաց փշերի, «Ո՞վ ծիծաղեց մէկ գիշեր, որ լաց չեղաւ մէկ տարի»: 64 «Արօտամարգ Եգիպտի» Յովսէփն եմ ես», - Վարդն ասաց,- «Յակինթն եմ ես մեծարժէք, ոսկով բերանըս լեցւած»: «Թէ Յովսէփն ես», ասացի, «Ցոյց տո'ւր ապա մի նշան», «Շապիկս» ասաց, «տե´ս ինչպէս գոյնն է կրում դեռ արեան»: 65 Թէ ես հարբած եմ գինով, շատ լաւ, լինեմ թո´ղ այդպէս, Թէ ես գաբր1 եմ ու քաֆեր2 , շատ լաւ, հէնց այդ էլ կա´մ ես: Ով ինչ ուզէ իմ մասին թո´ղ մտածէ ինքնակամ. Իսկ ես ինձ եմ պատկանում, եւ ինչ որ ե´մ, այն էլ կա´մ: 66 Ո՜վ կապտագոյն դու անի՜ւ ո´չ ազնիւ ես, ո´չ կարող, Գործին ազնիւ մի մարդու, երբէք չեղաւ նպաստող: Տմարդներին տալիս ես գանձ ու գոհար ու սեղան, Կեցցե՜ս, անի՜ւղ բախտի, սրիկաների´ դու պաշտպան: 67 Արբեցութիւն եւ գինի եղան իմ գործն ու սփոփանք, Ինչո՞ւ են միշտ իմ գլխին թափում այսքան պարսաւանք. Երանի՜ թէ հարբեցնէ ամէն մի գործ մեղապարտ, Որ դու ամբողջ աշխարհում լուրջ չը գտնես ո´չ մի մարդ: 68 Մի´ որոնիր բարեկամ այս աշխարհում ձեռնածու, Լսի´ր ինձնից այս խրատն ու մի´ յայտնիր դու մարդու: Ցաւով գոհ կա´ց, եւ դարման մի´ պահանջիր մարդկանցից. Ուրախ նստի´ր վշտիդ հետ, եւմ մի փնտռիր վշտակից: 69 Ժամանակի դէպքերից մի´ վախենար յարածին, Ինչ առաջ գայ, մի´ վախիր, կանցնի արագ ու դիւրին: Անկապտելի շահ սեպի´ր, մէկ րոպէիդ այս ներկան, Թո´ղ ցաւ չը տայ քեզ անցեալն, ու վախ չազդէ ապագան: 70 Մեռածների հանգստում, շրջել եմ ես քիչ ու շատ. Գերեզմաններ եմ տեսել հարուստ մարդկանց եւ աղքատ, Ոչ աղքատը պատանից զուրկ էր մտել գերեզման, Ոչ էլ հարուստն էր տարել աւելի քան մի պատան: 71 Իմ սիրտն խեղճ ու վշտալից, սիրտն իմ թշւառ ու խելառ, Հարբած սիրով իմ սիրուհու՝ ուշքի չեկաւ նա իսպառ: Երբ տրւեցաւ սիրոյ գինուց ամէն ոքի մի բաժին, Իմ բաժակը մինչեւ բերան սրտիս արեամբ լցրեցին: 72 Քանի՜-քանի՜ մարդկանց արիւն թափեց երկինքն անիրաւ. Որքա՜ն ծաղիկ բուսնեց հողից, եւ վերստին հողն ընկաւ: Գեղեցկութեամբ, մատղաշութեամբ, մի´ պարծենար, ո՜վ հոգեակ, Քանի՜-քանի՜ դեռ գոց կոկոն թափւել է ցարդ ոտքի տակ: 73 Խելօք եւ անկեղծ մարդկանց հետ նստիր, Յիմարից փախի´ր ֆարսախներ հազար. Թէ մի իմաստուն թոյն տայ քեզ, խմի´ր. Թափի´ր թէ մեղր իսկ տայ քեզ մի յիմար: 74 Յոյսի աշխարհում շահի´ր ամէն սիրտ, Ներկայ աշխարհում բարեկամ պահի´ր. Բիւր հողի Քաբան4 մէկ սրտի չարժէ. Ի՞նչ պէտք է Քաբան, գընա´ սիրտ շահիր: 75 Մէկ-երկու օրում կեանքն անցաւ-գընաց Ինչպէս դաշտի մէջ քամին սըրընթաց: Թո:ղ երկու օրւայ հոգ չանեմ բընաւ, - Այն որ եկած չէ, եւ այն որ անցաւ: 76 Այն սրահում, որ միշտ խմում էր Բահրամ, Ննջում է առիւծ, ձագ ունի այծեամ, Բահրամը որ գուռ6 որսում էր յաճախ, Տեսար գուռն ինչպէս որսաց մի անգամ: آن قصر که جمشيد در او جام گرفت آهو بچه کرد و شير آرام گرفت بهرام که گور می‌گرفتی همه عمر ديدی که چگونه گور بهرام گرفت 77 Թէ երկու օրում ձեռքդ գայ մէկ հաց, Եւ մէկ ումպ պաղ ջուր մի կժից կոտրած, Ինչո՞ւ կատարել որևէ հրաման, Եի ինչո՞ւ լինել նմանիդ ծառան: 78 Մինչ ունի, ինչ կայ, զուտ քամի ձեռքում, Մինչ ունի, ինչ կայ, արագ կործանում, Խորհի´ր աշխարհում ինչ չը կայ՝ այն կայ, Եւ սեպի´ր կեանքւմ ինչ որ կայ՝ չը կայ: 79 Այդքն զուր ցաւեր թոյլ մի´ տայ քո մէջ, Եւ մի´, այս կեանքում, ապրիր յուսահատ. Քանի որ չիք է վերջն ամէն բանի՝ Ապրի´ր թէ չը կաս, եւ ապրի´ր ազատ: 80 Ով որ մի կէս հաց ունի աշխարհում, Եւ մի տնակի համեստ հովանի, Ոչ տէրն է մէկի, ոի մէկի ծառան, Թո´ղ գոհ ապրէ նա, որ լաւ կեանք ունի: 81 Այնինչ մեր սրտոց չի լինի ոչինչ, Ո՞ւր պիտի հասնէ մեր հոգսն ու ճգնում, Նստած ենք մենք միշտ, և ասում «Ափսոս, Որ ուշ ենք եկել և շուտ ենք գնում»: 82 Նա որ տէր դարձաւ գիտութեանց ամէն, Դարձաւ աշխարհում մի լոյս մարդագրաւ, Այս մութից դէպ դուրս ճամբայ չը ճարեց, Պատնեց նւ հեքիաթ, և ի քուն մտաւ: 83 Եթէ պարծենաս շքեղ քո սարքով, Եւ կամ այս կեանքով ունայն ու չնչին Հողմին մահակից՝ վառել ես ճրագ, Կամ տուն ես շինել հեղեղի ճամբին: 84 Շարունակ սրտիդ իղձերի համար Տանջում ես, մաշում կեանքըդ պատւական, Չը գիտես, որ քո ցաւերն են դրանք, Որոնց կարօտը քաշում եո այդքան: 85 Տօնն7, եկաւ եւ այժմ մեր բանը լաւ է, Սաղին հին գինով կուժը կը լեցնի. Ծոմը դնչակալ և աղօթքը՝ սանձ՝ Տօնն այս էշերի գլխից կը հանի: 86 Մէկ եզ8 կայ վերում, կոչւած Բազմաստեղ Եւ մէկ եզ9 էլ կայ թաքուն գետնի տակ, Խելքիդ աչքը բա´ց, եզների մէջտեղ՝ Տե´ս իրար ընկած՝ մի բո´ւռ աւանակ: 87 Չե՞ս ամաչում այսքան հրաման կոտրելով Եւ դառնալով մարդկանց գլխին պատուհաս, Ասենց ծայրից աշխարհն առար մինչեւ ծայր, Էլ ի՞նչ կանես, թէ ոչ թողնես ու երթաս: 88 Վերջը որ քանի ոչնչութիւն է Աշխարհը նանիր, Խորհի´ր որ չը կաս, բայց քանի որ կաս՝ Սրտուրախ ապրի´ր: 89 Եթէ այս կեանքի գաղտնիքն ինչպէս կայ, մեր սիրտն հասկացաւ, Աստծոյ խորհուրդներն իր մահից յետոյ կըմբռնէ դիւրաւ: Այսօր քանի որ ինքըդ քեզ հետ ես՝ ոչինչ չիմացար, Ի՞նչ կը հասկանաս վաղը որ քեզնից գնացիր իսպառ: 90 Մինչեւ ե՞րբ արդեօք պիտի չարանաս մարմին ու հոգի, Թէ պիտի դիզեմ ես ճերմակ արծաթ ու դեղին ոսկի: Առաջ քան սառչեն մահւան կնիքով շրթունքդ ու ժպիտ, Կե´ր սիրածիդ հետ, եթէ չես ուզում ուտէ թշնամիդ: 1 Գաբր.- Կրակապաշտ 2 Քաֆեր.-Անհաւատ 4 Քաբա.- Մեքայում եղած սրբավայրը կոչւում է «Քաբա» 6 Գուռ- Պարսից Սասանեան Բահրամ թագաւորը «գուռ» (վայրի էշ) որսալու ժամանակ ընկաւ հոսուն աւազների մէջ և ընկղմւելով կորաւ. ընդմիշտ: Այստեղ բառախաղ կայ «Գուռ» բառի վրայ, որ պարսկերէն նշանակում է թէ´ վայրի էշ և´ թէ գերեզման: 7 Տօն- Ծոմի ամիսը վերջանալիս, մահմեդականները մեծ տօն են բռնում: Այստեղ ակնարկւած է այդ տօնը: 8 Եզ- Բազմաստեղին պարսկերէն կոչում են Փարւին: Դա «եզ» կամ Taurus համաստեղութիւնն է: 9 Հին պարսկերէնի մէջ այն գաղափարը կար, թէ երկիրը դրած է եզի եղջիւրների վրայ, որը կանգնած է մի հոյակապ ձկան մէջքին: Ձուկն էլ անընդհատ լողում է մի անհուն ծովի մէջ: Երկրաշարժն էլ բացատրւում է այն ձևով, թէ եզը ժամանակ առ ժամանակ յոգնելով, երկիրը ձգում էր մէկ եղջիւրից միւսի վրայ: 91 Դաւանանքն է իմ՝ խմել միշտ գինի եւ լինել ուրախ, Իսկ կրօնըս՝ լինել անկրօնութիւնից եւ կրօնից անկախ: «Քաբինըդ ի՞նչ է» հարց տւի մի օր աշխարհի հարսին. «Ուրախ սիրտն է քո», պատասխան տւաւ, «ամբողջ իմ բաժին»: 92 Երկիւղածութեամբ թէ օր ու գիշեր կրես դու տանջանք, Լաւ չէ նրանից, որ մէկ հատ սրտի բաշխես ըսփոփանք: Մէկ ազատ մարդու թէ գերի շինես քո սրտով բարի, Լաւ է նրանից, որ ազատ թողնես հազար հատ գերի: 93 Եթէ ցանկանաս հասնել սրբութեան մի աստիճանի, Քեզանից զրկանք, որեւէ մարդու մի´ թողնիր հասնի: Մի´ վախիր մահից, եւ մի´ մտածիր ապրուստի մասին, Քանզի անպայման դրանք կը հասնեն՝ հասնելու ժամին: 1 Քաբին = Կոչւում է այն գումարը, որ մի տղամարդ նախապէս պայմանւորւում է տալ իր կնոջը, եթէ ուզի բաժանւել նրանից: