Պարույր Սևակ

[Guest Guest12568]

ԹԱՐԳՄԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

Սերգեյ Եսենին

Ահա նա ` հիմար երջանկությունը,

Որ այգուն նայող մի ճերմակ տուն է:

Մեղմ վերջալույսը լճակում հիմա

ԼՈղում է կարմիր կարապի նման:

Ողջո~ւյն քեզ ,ողջո~ւյն ,լռությո՛ւն ոսկե `

Ջրի մեջ ընկած ստվերով կեչու:

Աստղին է ուղղում աղոթքի խոսքեր

Տանիքին թռած ագռավների չուն:

Ինչ-որ տեղ հեռվում ,այգու հետևում,

Ուր արդեն ծաղկած փռնչենի կա ,

Նուրբ երգն է հիմա անվստահ թևում

Սպիտակ հագած նրբին աղջկա:

Վիթխարի կապույտ սքեմի նման

Գիշերվա ցուրտն է փռում արտերն ...

Օ~, երջանկություն հիմա՛ր ու հիմա՛ր ,

Օ~,թարմ վարդագույն անբիծ արտերի:

[Guest Guest12568]

Էդուարդաս Մեժելայտիս

Կինը

(չորս դիմանկար)

Դու , իմ մտքի մեջ ,այսպիսին ես դու .

Մի լայնատարած կանաչ ծառի տակ ` մերկ բոլորովին,

լոկ մի տերևով ծածկված արձան ,արձան մի անտիկ ,

ճերմակ ձկան պես բարեկազմ ես դու ,և ինչպես

ծառն իր կանաչ ճյուղերով ` դու էլ մատներով

քո սքանչելի ,բարակ ու երկար ,դու էլ պահում ես

մի խնձոր ` ասես մի փոքրիկ արև ,ասես մի կլոր

ոսկեղեն կծիկ ,կարծես թե լռին առաջարկելով ,

որ հենց այդ կլոր կծիկով հյուսվի թելը գոյության:

Օ~ երջանկություն ստեղծագործման և արարչության:

Սկզբում նա էլ ,նա էլ է փոքրիկ ,ինչպես հատիկը կակաչի

սերմի ,բայց նույնպես կլոր ` խնձորի նման :

Իսկ այդ խնձորը ,ինչպես աշխարհը ,կլորացված է:

Եվ այդ մանրագույն ու փափուկ սերմի թելն սկսում է

ինքն իրեն մանել և ինքն իրենով սարքել մի կծիկ,

ստեղծել մի գունդ ` ծանոթ խնձորի մեծությամբ միայն ,

հետո աճում է վերաճում է մմի ողջ աշխարհի ,

ինչպես այս մեկը ,որ քո ձեռքին է,թելից ստեղծված

այս կծիկն ահա ` վիթխարի ,ինչպես Երկրագունդը մեր:

Այսպես – Դյուերի կտավի վրա –

լուռ կանգնած ես դու `

հողեղեն որքան ,նույնքան մեղսական ,պարզորեն ազդու:

Իմ մտքի մեջ էլ այսպիսին ես դու :

Դու , իմ մտքի մեջ ,այսպիսին ես դ ու .

Երկնային կապույտ ` պարզ ու լուսավոր :Անբացատրելի

մաքրության խորունկ գույներ թափանցիկ :

կապույտ երազներ աչքերիդ խորքում ` դու կանգ ես առել.

մանուկդ մեկնած այնպես ,որպեսզի նա կարողանա

այս ճառագայթող մշուշի միջից տեսնել այն ճամփան ,որ դեպի մոտիկ

պուրակն է տանում :Իսկ դեմքիդ վրա `

Անդորր ու Շնորհ –ուղեկցուհիններն ինչպես քո ,

այնպես ամեն մի կնոջ ,որ պատրաստ է միշտ թե՛ տառապելու ,

թե՛ սպասելու ,երբ իր երեխան առաջինն իրեն ,հենց

իրե՛ն պիտի այն կենտ աբռն ասի,որ որտեղ որ է կծնվի

հիմա:Եվ հենց ինքը նա ` մեկը մայրերից ,ինչպե՞ս պիտի նա

չհպարտանա նախնական սերմով այն հսկա կյանքի ,որ

ինքն է ծնել .ինչպես աշխարհում յուրաքանչյուր մայր ,որ

այս աշխարհին մանկություն է միշտ պարգևում սիրով ` երկունքի

ցավն իր արհամարհելով :Այդպես արևն է վաղ

առավոտյան աշխարհին տալիս շողն իր առաջին ` երկրային

օրվա երեխան նորոգ:Եվ ով իր ափով կարող է կշռել ավազների մեջ անշմարելի մի հատիկ ավազ,ընդունակ է նա զգալ կշիռը ողջ մոլորակի:Այդպես էլ մայրը

իր երեխային գրկի մեջ պահած ` ողջ Երկրագունդն `

իր գրկում պահում :Եվ այս պատճառով թույլատրված է

նրան սուրբ կոչել:

Այսպես `ծագելով անջինջ գույներից ԱՌֆայելի,

հավասարապես և՛ հողագունդը,

և՛ փոքրիկ գունդը

հաստատ պահելով ձեռքերում քո թույլ`

դու ,իմ մտքի մեջ,այսպիսին ես դու:

Դու , իմ մտքի մեջ,այսպիսին ես դու.

Քո կիսով բացված նրբին շուրթերից ոսկե քմծիծաղն

ինքն իրեն սահում ու հասնում է ինձ,կարծես թե

բացված ամպերի միջից արևի տաքուկ շողն է ճառագում `

ջերմացնելով իմ սիրտը սառած,

իմ սիրտը կլոր է ասես մի Երկիր խաղալիքային , և նրա

փոքրիկ ու տաք ծոցիկում աչում են հունդեր ,

որ լավ ու բարի կարիքների մեջ մոռացված էին:

Քո շրթունքներից աննվաճորեն ոսկե քմծիծաղն ինքն է սահում դուրս,

ինչպես ծիծեռնակն ` իր լռին բնից,որ ծվարել է տաք

կտուրի տակ :Ու թռչում է նա ` թևերը բացած ,որ հաշիվ տեսնի

մժղուկների հետ ` ահաբեկելով ճղճիմ մտքերի

երամներն ամեն:

Այսպես դու ` նման Մոննա Լիզային,

մեր մանր ու խոշոր թուլությունների վրա ես խնդում,

և իմ մտքի մեջ այսպիսին ես դու:

Դու,իմ մտքի մեջ ,այսպիսին ես դու.

Մշուշի նրբին ու թխակապույտ մարմաշի միջից,վաղ առավոտյան,

իմ առջև տեսա մի բոլորովին նոր Աֆրոդիտե:

Անշարժ ու ճերմակ ` ոչ վաղուց ինքը մարմար էր մի պաղ,

սակայն դիցուհուն իր պատվանդանից ցած բերին ահա,

և նա թափանցիկ –կապույտ սենյակում դարձավ կենդանի

և ապրող մի կին:Ու հավերժական իր անշարժությունն

ընդմիշտ մոռացած ` մարմարը դարձավ նուրբ – ճերմակ

մարմին . որից գալիս է վաղ գարնանային յասամանի բույր:

Դեմքը` մտախոհ ու նույնքան լուսե :Ու շրթունքները ` կիսաբաց ծաղիկ:

Կուրծքը ` կենդանի շնչառությամբ լի:

Թխաբախումի նմանվող ձեռքեր ,ու սառցակապույտ ձյունը մարմնի,-

ես ցանկանում եմ նրան բաղդատել լճային ճերմակ այն թռչունի

հետ ,որ լճափյան մշուշ է հագնում և կոչվում կարապ,-

անդրայստեղյան ,անդրհողային և մեզ անհրաժեշտ,

հավե~րժ անհրաժեշտ ` հանուն գեղեցիկի:

Այսպես ` նկարում Ռենուարի

գծագրում ես մի գեղեցկություն,որ երկրային է և ոչ երկնային:

եվ իսկապես էլ այսպիսին ես դու ,

նույնն ես քնի մեջ ու նույնը ` արթուն :

Տարբեր լինելով ` դու միևնույնն ես:

Ինչքան օր ` այնքան ուրիշ մի գույն ես:

Դու ` ամբողջական բանականություն,

Դու ` գեղեցկություն ,բանականություն

Երկնային ու նուրբ,

Սեղավոր ու սուրբ:

Այսպիսին ես դու,

Ու լոկ այսպես էլ,

Միա՛յն այսպես էլ հարկավոր ե ս ինձ:

հ.գ.պաշտում եմ այս բանաստեղծությունը...

[Bidouille]

Սաթենիկ, եթե շատ շատ շատ խնդրեմ կարողե՞ս այդ բանաստեղցություն@ ֆորումում դնել:

"Լուսամփոփի պես աղջիկ"-ը կգտնեք այստեղ.

http://armenianpoetry.com/arm/1188.html

[Guest aveti]

Ov karox e ognel indz gtnel Sevaki "Xagxaliq sarqoxy" ete chem sxalvum, "Darakesi pargevnery" sharqits!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

Edited November 30, 2006 by aveti

[Bidouille]

Ov karox e ognel indz gtnel Sevaki "Xagxaliq sarqoxy" ete chem sxalvum, "Darakesi pargevnery" sharqits!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

aveti, հավաքել եմ հատուկ քեզ համար

հաճելի ընթերցանություն

Խաղալիք սարքողը

Ես կարող էի ամեն տեղ լինել

Եվ ամեն տեղ էլ ես կարող էի ճչալ.

«Չե՛մ ուզում» և կամ «ուզում եմ»:

Բայց ես ամեն տեղ չեմ եղել բնավ

ՈՒ չեմ էլ լինում,

Իսկ ուր լինում եմ՝

Ես ինձ մտքիս մեջ ասում եմ. «Չասե՛ս»:

Ես ինձ մտքիս մեջ ասում եմ. «Չասե՛ս»

Եվ իմ չասածը թողնում ամենքին,

Որ նրանք հետո տնտղե՜ն-շոշափե՜ն:

ՈՒ երբ հասկանան,

Թե ինչ են իրենք տնտղել-շոշափել՝

Այլևս չասել չեմ կարողանա

ՈՒ կասեմ.

-Գիտե՞ք,

Վճռել եմ դառնալ խաղալիք սարքող

Եվ, հավատացե՜ք, իրո՛ք կդառնամ:

...Աշնան պաղ քամուց ծառերն են շարժվում,

Ինչպես որ մարդու գլխում շարժվում է

Միտքը ճյուղավոր,

Եվ ցերեկային ամպած երկնքից

Ներքև են թափվում

Աստղերի պաղ-պաղ կաղապարները,

Որ ավելի կարճ կոչվում են «տերև»:

Ես խաղալիքներ կձուլեմ այդ պաղ կաղապարներով:

Եվ ով ինձ հարցնի. «Ին՞չ արժի» ես ինձ

Լուռ կասեմ «Չասե՜ս»,

Իսկ ի պատասխան հարցնողի հարցի

Ես կասեմ. «Ողջո՛ւյն»:

Չգիտեմ, թե նա իմ մասին արդյոք ի՞նչ կմտածի,

Իսկ նույն այդ պահին չեմ կարողանա ես չմտածել,

Որ կար մի աղջիկ...

Եթե ես ասեմ, որ մոռացել եմ անունը նրա,

Ինձ հավատացեք այնքան, որքան որ

Յուրաքանչյուրդ է հաստատ հավատում

Աշխարհի տարբեր լրագրերին:

Եվ ամեն անգամ, երբ ես ուզում եմ

Աշխարհին հայտնել, ասում եմ «Չասե՛ս»:

Իսկ այդ աղջիկը, գիտե՞ք, ասում էր,

«Երբ Բեթհովեն եմ լսում՝ թվում է,

Թե ես քայլում եմ ծովի վրայով»...

Ես ունեմ նաև ճի՛շտ կաղապարը և այդ աղջըկա,

Տա՜ք կաղապարը:

ՈՒ խաղալիքներ ես պիտի ձուլեմ ա՛յդ կաղապարով,

Տա՜ք կաղապարով:

Եվ ով ինձ հարցնի. «Ի՞նչ արժի», ես ինձ

Լուռ կասեմ. «Ասա՛»:

«Դատա՜րկ բան,- կասեմ,-

Ընդամե՜նն արժի մի... անցած մի կյա՜նք»...

Այսպես՝ կարող եմ ամե՜ն բան սարքել.

Այդ իմպեսների մասին են ասում,

Թե մարդու տղան ոսկի ձեռք ունի:

Եվ ամեն անգամ

Երբ ես նայում եմ իմ այս ձեռքերին,

Իմ ձեռքերը միշտ ինձ ասում են. «Հը՞»,

Որ հարց չէ բնավ,

Այլ պատասխան է իմ լռին հարցին:

Իսկ ամեն անգամ

Ես էլ ձեռքերիս նայում եմ այնպես,

Ինչպես նոր պեղած իրին է նայում հնաբանն անփորձ,

Եվ ասում եմ. «Հա՛»:

Որ պատասխա՛ն չէ, այլ հարց է շրջված:

Եվ իմ ձեռքերը գլուխ թափ տալիս,

Իսկ իմ գլուխը ձեռքով է անում,

ՈՒ...հասկանում եմ, որ ես չե՜մ կարող

(Եվ աշխարհումըս ո՛չ ոք չի կարող)

Լոկ մի՛ բան սարքել՝

Ա՛յն միայն,

Ինչին ճշմարտություն են կոչել աշխարհում:

Լոկ ա՛յդ չի սարքվում,

Թեպետ և անվե՛րջ, դարե՜ր շարունակ

Ջանում են սարքել

Անունով աստծո՛ւ,

Տիրակալների հրամաններո՛վ,

Պարանո՛վ,

Որ լոկ իր պնդությունն է որոշում

Մարդկանց պարանոցներին.

Զենքո՛վ,

Որ մարդկանց կրծքերի վրա

ՈՒսուցանում է կետադըրություն:

Սարքո՜ւմ են այսպես:

Դարե՜ր շարունակ:

Անդուլ սարքում են ա՛յն, ինչ որ չի՜ սարքվում,

ՈՒրեմն նաև չի՛ կարող քանդվել:

Սարքո՜ւմ են:

Իսկ ես ումի՞ց եմ պակաս:

Եվ...վճռվա՜ծ է.

Ե՛ս էլ այսուհետ

Ճշմարտություն եմ սարքելու, և շա՜տ:

ՈՒ պիտի ծախե՛մ,

Ծախեմ ամենո՜ւր՝

ՈՒր կամենում են թե չեն կամենում.

Խաչմերուկներո՛ւմ

ՈՒ խանութների դռների՛ առջև,

Մայթերի՛ վրա

Եվ արձանների պատվանդանների՛ն,

Թե՛ գրքերի մեջ,

Թե՛ ամբիոններից:

ՈՒ երբ ինձ մարդիկ հարցնեն. «Ի՜նչ արժի»,

Կպատասխանեմ արդեն ո՛չ թե ես,

Այլ՝ այն խաղալիք աղջիկը:

Եվ նա կասի ոչ այլ ինչ,

Քան հենց իր գինը.

«Դատա՜րկ բան,- կասի,-

Ընդամե՜նն արժի մի...անցած մի կյա՜նք»...

...ՈՒ պիտի որ ես, ինքնե՛րդ էլ գիտեք,

Շա՜տ հարստանամ իմ առևտրով:

Եվ այնքա՛ն պիտի ես հարստանամ,

Որ...համերգի տոմս առնեմ ու...

...Գնամ Բեթհովեն լսեմ,

Եվ ինձ էլ թվա,

Թե ես քայլում եմ ծովի վրայով...

Իսկ թե այդ պահին

Գարո՞ւն թե աշուն կլինի դրսում,

Մի՞թե նույնը չէ: Եվ ի՜նչ բանն է իմ,

Մի՞թե նույնը չէ և ի՜նչ բանն է իմ,

Թե քամուց պիտի ծառերը շարժվե՞ն,

Ինչպես որ մարդու

Գլխում շարժվում է միտքը ճյուղավոր,

Եվ ցերեկային ամպա՞ծ թե չամպած

Երկնքից պիտի թափվե՞ն-չթափվեն

Գունեղ աստղերի պաղ կաղապարներ,

Որ կարճ կոչվում են «տերև»...

ՈՒ տուն գնալիս

Եթե ինձ հանկարծ մեկն ասի «Բա՛րև»,

Ես ի պատասխան կասեմ «Ի՞նչ արժի»:

Թե պատասխանիս վրա ծիծաղեն ինչ-որ աղջիկներ,

Որոնց անունը չգիտեմ իրոք,

Իբրև պատասխան ես կասեմ.

«Չունե՜մ ձեր կաղապարը»:

Եվ կխռնըվեն նրանք իմ շուրջը.

Մարդիկ սիրում են միշտ խոսեցնել նրանց,

ՈՒմ իրենք խելառ են հաշվում:

Եվ կկամենան իմանալ իմ ո՛վ կամ ի՛նչ լինելը:

Ձեռներըս նորի՛ց ինձ կասեն. «Չասե՜ս»:

Ես ի՛նքս էլ, ի՛նքս էլ ինձ կասեմ «Չասե՜ս»:

Սակայն խաղալիք սարքող վարպետը

Ի՛մ իսկ բերանից,

Ի՛մ իսկ բերանով

Արդեն կբոռա՜ ու կկըրկընի՛

Հնավաճառի ելևէջումով.

«Ճշմարտությո՜ւն եմ ծախում, սարքովի՛»...

[Ani]

vayyyyy Sevakkk .... Sevakk ..

Bidouille ...... annkaragreli zgacvac em u shat shat shnorhakalutyun !!

[Bidouille]

vayyyyy Sevakkk .... Sevakk ..

Bidouille ...... annkaragreli zgacvac em u shat shat shnorhakalutyun !!

Խնդրեմ, Ani ջան, ուրախ եմ, որ Սևակ սիրում եք

Ի դեպ մոտս ունեմ նրա լավագույն բանաստեղծություններից, եթե կոնկրետ ինչ-որ բան եք փնտրում, դիմեք, միգուցե ունենամ:

Սա վերաբերում է բոլորին. Սևակից բացի բավական քանակով չճարվող (իմ կարծիքով) բանաստեղծություններ ունեմ, որոնք պատրաստվում եմ ուղարկել նաև սայթի գրականութան բաժնին, եթե փնտրում եք որևէ կոկրետ բանաստեղծութուն, դիմեք:

Բացի դրանից, կոչ եմ անում բոլորին հնարավորինս օգնել սայթի գրականութան ցանկը հարստացնելուն, Angel-ը հոյակապ բան է նախաձեռնել. ցանկացողները կարող են դիմել նրան, ստանալ սկան արված մի քանի էջ, հավաքել ու ուղարկել, սայթում դնելու համար: Ես կուզենայի լրացնել նրա առաջարկը, առաջարկելով բոլորին հավաքել ու ուղարկել բոլոր այն ստեղծագործությունները, որոնք դուք ունեք բայց չեք գտնում սայթի վրա: Այսպիսով շատ քիչ ժամանակահատվածում կարող ենք բավական մեծ ու հարուստ գրական սայթ ունենալ:

Ես, օրինակ, նման մտահղացում ունեցել եմ armenianhouse.org սայթ հաճախելուց հետո. այնտեղ ողջ հայ գրականությունն է, ռուսերեն լեզվով. ես պատվի հարց եմ համարում ունենալ այդպիսի մի սայթ հայերենով:

Նախապես շնորհակալություն բոլորին:

Edited December 3, 2006 by Bidouille

[Guest aveti]

aveti, հավաքել եմ հատուկ քեզ համար

հաճելի ընթերցանություն

Shnorhakal em, Bidouille. Iroq hachuyq pargevetsir.

[Bidouille]

aveti, հավաքել եմ հատուկ քեզ համար

հաճելի ընթերցանություն

Shnorhakal em, Bidouille. Iroq hachuyq pargevetsir

[Ani]

Ես արդեն վերջացնում եմ իմ աշխատանքը, ներողություն նախորոք, եթե ուշացնում եմ ՝ ամալսարան, դաս, քննություն - հանգիստ չեն տալիս : Ընտիր առաջարկ է Bidouille ջան , մեծ հաճույքով օգտակատ ենք լինում : Եթե ոչ մեր մայրենին - ապա է՞լ ինչ :

[hravart]

ԵՒ ԱՅՐ ՄԻ ՄԱՇՏՈՑ

Ա

Մենք կայինք նաեւ նրանից առաջ,

Եւ դարեր առաջ:

Մենք բռնութիւնից խոյս էինք տալիս՝

Բեղուն դաշտերին գերադասելով լեռները քարոտ,

Իսկ մեզ ոտնկոխ հետապնդողին դիտապաստ անում

Եւ դրանով իսկ անուն ստանում՝

Կոչելով մեզ Հայք ...

Մենք անշունչ քարը դարձնում էինք ձուկ,

Ձո՜ւկ,

Որ անջրդի լեռնալանջերի շիկացած հողից

Իր փորը վառած՝

Կիսաբաց բերնով

Երկնքից անջուր

Գոնէ անձրեւի շիթ էր պահանջում:

Լեռը ծակելով՝

Մենք նրա միջով ջուր էինք տանում

Ու շռայլ բանում

Մեր այգիների այրի արգանդին:

Իսկ ամուլ կաւին տալիս էինք մենք

Ձեւը վարսանդի

Եւ կոչում կարաս,

Որի մէջ յետոյ լողացնում էինք գարին մեր մաքուր,

Եւ մկրտութեան այդ ջուրը դեղին

Հարբածութիւնից նոյնիսկ առաւել

Զարմանք էր ազդում այն գոռոզներին,

Որ մեզ այնուհետ

Չէին հանդգնում կոչել «բարբարոս»:

Մենք յամառ ոսկուն ստիպում էինք նաեւ մայրանալ՝

Դառնալ դիցուհու արձան անթերի,

Եւ այդ հլութիւնն անձնատուր ոսկու

Անւանում էինք Մայր զգաստութեանց՝ Մեծն Անահիտ:

Մենք տալիս էինք անյատակ վիհին մի նոր խորութիւն,

Երկնամուխ կիրճին՝ բարձրութիւն մի նոր

Եւ ...կոչում առնի ...

Մենք կայինք նաեւ նրանի՛ց առաջ:

Մեր արքաների եւ իշխանների արածի վրայ չարածը դրած՝

Նրանց գործն էինք դեռ շարունակում

Լարերի վրայ բամբ բամբիռների

Եւ ...դա անւանում Երգ Վիպասանաց ...

Արշակները մեր՝

Հայրենի հողին ոտքով շփւելով,

Լոկ հպարտութեան խօսքերով էին շուրթերը բանում

Եւ ըմբերանում տիրակալներին:

Մուշեղները մեր՝

Օտար զօրութեանն ընդդիմանալիս

Նրանց հարեմը գերի առնելով

Ու ձեռք չտալով եւ ոչ մի կնոջ՝

Առնականութեան եւ վեհանձնութեան դաս էին տալիս,

Այնպիսի մի դաս,

Որ ոսոխն անգամ անգիր էր անում ...

Մենք կայինք նաեւ նրանի՛ց առաջ:

Մենք աստղերն էինք մեր աչքով զննում,

Արփալոյս էինք թելերով հինում.

Տաճարից ելնում ու թատրոն գնում,

Վայելում նաեւ հաճոյքը վսեմ

Մեր այն պարուհի-կաքաւողների,

Որոնց մարմինը նւագ էր լռած

Եւ որոնք նաեւ «երգեին ձեռամբ» ...

Բ

Այո՛, մենք կայինք նրանի՛ց առաջ:

Սակայն աշխարհի լայնքի վրայով

Մի չտեսնւած մրրիկ էր անցել:

Հրեա մի գունատ՝

Քշւած իր երկրից,

Օտարականի ու հիւրի տեսքով,

Ինքն իրեն տարաւ աշխարհից-աշխարհ:

Զորաւոր էին աստւածները հին,

Այնքան զօրաւոր,

Որ անկեղծ էին ու չէին ստում:

Իսկ խեղճ ու աղքատ այդ եբրայեցին

Եկաւ շաղ տալու խօստումներ օդում,

Եկաւ զինավառ գեղեցիկ ստով ...

Միամիտ էին աստւածները հին,

Միամիտ այնքան,

Որ ծարաւն իրենց յագեցնում էին լոկ արեամբ զոհի

Եւ իրենց քաղցը նոյն զոհի մսով:

Իսկ եբրայեցին եկաւ ասելու,

«Այս է մարմինն իմ, առէք ու կերէք:

Այս է արիւնն իմ ըմպեցէք սիրով» ...

Ուղղամիտ էին աստւածները հին.

Ուղղամիտ էին՝

Պարզ դերձակի պէս.

Իրենց հաւատի հանդերձը նրանք

Միշտ ձեւում էին ճիշտ կեանքի վրայ:

Իսկ եբրայեցին եկաւ կարելու,

Մի համընդհանուր կախարդիչ հանդերձ,

Որով որ պիտի հաւասարւէին

Ե՛ւ վտիտ ու գէր,

Ե՛ւ հաստ ու բարակ ...

Ճշտախօս էին աստւածները հին,

Ճշտախօս էին՝

Երեխայի պէս.

Մարդկանց մարդ էին նրանք անւանում,

Իսկ իրենց՝ աստւած:

Իսկ եբրայեցին ասաց, «Մարդ եմ ես»,

Եւ ...դարձաւ աստւած՝

«Մարդ եմ» ասելով ...

Զօրաւոր էին աստւածները հին,

Այնքա՛ն զորաւոր,

Որ անկեղծ էին ու չէին ստում:

Իսկ պատմութեան մէջ կան ժամանակներ,

Երբ ով չի ստում՝ պիտի կործանւի՜ ...

Գ

Եւ կործանւեցին աստւածները հին:

Մարդիկ,

Որ երեկ ունէին տարբեր աստւածներ բազում,

Պարտաւոր էին հիմա ունենալ

Միայն մի աստւած,

Բոլո՛րը լոկ մի՛, միայն մի՛ աստւած:

Եւ չգիտէին,

Թէ ո՞վ է այդ Մին

Եւ ի՞նչ է ուզում ...

Արամազդների, Միհրերի տեղակ,

Բոցբեղ-բոցմօրուք շէկ Վահագներին փոխարինելու

Եկաւ մի հրեա սեւմօրւք-սեւբեղ,

Եւ Աստղիկների, Անահիտների ու Նանեների

Երեկւայ տեղում այսօր հաստատեց

Իր մօրը դալո՜ւկ, թէ՞ ամօթահար:

Եւ խօսում էին նրանք մի լեզւով,

Որ չէ՜ր հասկացւում:

Մեհեանների տեղ ու բագինների,

Նրանց դեռ տաք-տաք մոխիրի վրայ,

Հասակ նետեցին

Դեռեւս անծեփ եւ փայտակտուր աղօթատեղիք՝

Իրենց խաչերը սուր մխրճելով

Նախ՝ սրտերի՜ մէջ,

Ապա՝ երկնքի՛ ...

Ատրուշանների խուրձ-խուրձ բոցերի առատութեան տեղ

Կենտ-կենտ հասկերի չար աղքատութեամբ

Պաղ-պաղ մոմերն են ուզում դառնալ հաց մի նոր հաւատի,

Որ իրեն կոչում կամաւորութիւն,

Բայց տարածւում է պչնութեամբ տքնող ...

...Առանց հաւատի կեանքում դիւրին չէ նոյնիսկ մեռնելը,

Իսկ ապրելն ...արդէն անկարելի է:

Մարդուց խլեցին իր հաւատը հին,

Իսկ հաւատը նոր հաստատւեց խօսքո՜վ,

Մի՛միայն խօսքով,

--Դեռ նորը չկա՜ր:

Աւերւեց հինը ու փլատակւեց,

Իսկ նորը միայն կառուցւեց խօսքո՜վ,

Մի՛միայն խօսքով

-- Դեռ նորը չկա՜ր:

Եւ այսպէս՝

Յանկարծ Ու դանդաղօրէն

Ամէ՜ն ինչ շրջւեց,

Տակն ի վեր եղաւ,

Եւ կարգի բերել չէր կարող ոչ ոք.

-- Ինքը շրջողն իսկ չէ՜ր կարող էլ, չէ՜:

Եւ այսպէս՝

կեանքից մնաց մի «մեղայ»,

Որ պիտի նաեւ ... բարձր չհնչէր:

Եւ այսպէս՝

Անցաւ ողջ հարի՜ւր տարի,

Որ կարճ է թւում. երբ գիրք ես կարդում,

Իսկ երբ ապրում ես եւ ամէն րոպէ

Զգում ես մաշկի՜դ, զգում ես սրտո՛վ,

Ուղեղիդ բոլո՜ր ծալքերով՝

այնժամ ...

Դ

Հէնց այսպէս էինք մենք ապրում այնժամ:

Հայաստան կոչւած աշխարհն էլ արդէն

Լոկ անունով էր Հայաստան կոչւում:

Զոհւած արջառի տաքուկ սրտի պէս

Մեր հողն էր կիսւած

Ու բռնի քաշւած

Երկու շիկացած ու սուր շամփուրի,

Որոնցից մէկը պարսիկն էր բռնել կրակի վրայ,

Միւսը բռնել էր մոմերի վրայ նենգ բիւզանդացին:

Խորովւում էինք,

Արցունքի տեղակ

Մեր ճենճերն էին կաթում կաթկթում,

Ասես կամենում իրենց խորովող կրակը մարել:

Աակայն ճենճերից--այդ ո՞վ չգիտի-- չի՜ մարում կրակ,

Այլ բորբոքւում է մոլութեամբ մի նոր:

Մե՛ր հողի վրայ,

Մե՜ր երկնքի տակ

Մենք դարձել էինք օտարի գաղութ,

Նոյնիսկ մեր հօրը երկրպագելու,

Եւ կամ թէ որդուն պագելու համար

Այլ արքունիքից պիտի խնդրէինք մի թոյլտւութիւն,

Որ եթէ հասնէր՝

Պարտաւոր էինք համարել շնորհ

Եւ շնորհակալ մնալ յաւիտեան:

Հայաստան կոչւած աշխարհը կիսւած

Նստել էր արդէն

Իրար չկպած ծայրերի վրայ ա՛յն աթոռների,

Որոնց տակ անտակ անդունդն էր բացւում,

Իսկ մեր մարմնաւոր տէրերը բոլոր

Ունէին լոկ մի մտահոգութիւն,

Լոկ մի խոհ բարձր՝

Իրենց աթո՛ռը,

Գահո՞յքը իրենց

Եւ իրենց բա՜րձը:

Միա՛յն չզրկւել իրենց վերադաս տիրոջ շնորհից,--

Զսպանակի պէս

Այս միտքն էր նրանց վեր ու վար ճօճում:

Միա՛յն թէ կառչել ու նստած մնալ

Իրար չկպած ծայրերի վրայ ա՛յն աթոռների,

Որոնց տակ անտակ վիհն էր որոճում ...

Աւերակւել էր երկիրը հայոց,

Ու եթէ նրա տէրերը տանու

Գէթ ունենային ազնւութիւնը իրենց նախորդի՝

Նրա պէս պիտի մռռային նորեն,

«Աւերակացս ո՞ւմ թագաւորեմ» ...

Ե

Քաջերի սահմանն իրենց զէնքն է հէնց,

Քաջեր մի՛շտ էլ կան,

Զէ՜նք է հարկաւոր:

Քաջեր մի՛շտ էլ կան,

Պէտք է ասպարէ՜զ,

Որ նո՜յնպէս չկար:

Կար միայն պարի՜սպ,

Որ տարածւում էր աշխարհից աշխարհ,

Եւ կային նաեւ ազնիւ ճակատներ,

Որոնցով երբէք պարիսպ չե՜ս քանդի ...

Աշխարհի վրայ արդէն իշխում էր մի ճշմարտութիւն,

Որ հարիւո՜ւր տարի,

Հարիւր ձի՛գ տարի

Չէր կարողանում իր ճշտութիւնը կարգին հաստատել.

Մի ճշմարտութիւն,

Որ ամէն վայրկեան

Կամայ-ակամայ հերքում էր իրեն՝

Անվերջ բացելով իր մերկութիւնը

Եւ իսկութիւնը:

Յիսուսը,

Որ մի հրեա էր ազնիւ,

Արդէն շա՜տ վաղուց դարձել էր իրօք

Մի բիւզանդացի խորամանկ ու նենգ,

Եւ նոր հաւատի եդեմ դրախտի պաճուճանքի տակ

Հին բիւզանդիոնը նոր հնարներով

Իր օտարակուլ դժոխքն էր տանում ուրիշ երկրներ,

Իր կայսերական մականն էր զարկում աշխարհի մէջքին,

Այն խեղճ աշխարհի,

Որ զարկի ցաւից նոյնպէս տնքալու իրաւունք չունէր,

Եւ տնքոցի տեղ

Դեռ «ալէլո՜ւ ա» պիտի որոտար:

Իսկ իսկութի՜ւնը ...

Հաւասարութեան ու եղբայրութեան ազնիւ քարոզով

Ուրիշի տուն ու երկիր էր մտնում

Օտար վարք ու բարք

Օտար ծէս ու կարգ:

Իսկ իսկութինը չէ՞,

Որ զօրքից յետոյ

Միշտ էլ լեզուն են մարտադաշտ հանում,

Եւ ինչ չի կարող ո՛չ մի զօրք անել՝

Լեզուն է անում:

Իսկ իսկութի՜ւնը ...

Նոր գաղափարը էլ գաղափար չէր,

Այլ մի կաղապար,

Մի նե՜ղ կաղապար,

Որ արդէն հարիւր տարի էր տեւում,

Ո՛չ թէ գաղափար

Այլ մի կաղապար,

Որ երազն անգամ իր մէջ էր ձեւում.

Ո՛չ թէ գաղափար,

Այլ մի կաղապար՝

Ե՛ւ մարմնի համար,

Որ շնչակտուր հեւում էր, հեւում,

Ե՛ւ հոգու համար:

Որ վաղուց արդէն ազատ չէր թեւում.

Ե՛ւ լեզւի համար ...

Գէթ լեզո՛ւն գործէր,

Մինչդեռ մեր լեզո՜ւն ...

Զ

Իրաւունք չկար երգել երգը մեր,

Որ դարեր ի վեր

Հնչել էր լեզւով մեր ոսկեղենիկ,

Ե՛ւ մեն ու մենիկ՝

Սիրոյ խօսքերով,

Ե՛ւ որւախութեան տաճարների մէջ՝

Գինու հոսքերով,

Ե՛ւ մեր եօթնօրեայ հարսանիքներին՝

Մեր փակ բակերում,

Բաց տանիքներին:

Իրաւունք չկար նաեւ նւագել՝

Ո՛չ վինի վրայ,

Ո՛չ էլ բամբիռի:

Այս կեանքի համար հոգացի՞ր՝

Պիղծ ես,

Ե՛ւ անօրէն ես,

Ե՛ւ բանագրւած:

«Ամէ՜ն ինչ արա յանուն ա՛յն կեանքի,

Որ քեզնից յետոյ, յետոյ է գալու» ...

Թատրո՞ն ես գնում՝

Ուրեմն պիղծ ես.

Կեր ու խո՞ւմ անում՝

Ուրեմն պիղծ ես:

Պարի՞ նայեցիր

Եւ կամ պարեցի՞ր՝

Ուրեմն պիղծ ես:

Սիրասթա՞փ եղար,

Նոր սէ՞ր արեցիր՝

Ուրեմն պիղծ ես:

Այս կիանքի համար գէթ մի՞տք արեցիր՝

Ուրեմն պիղծ ես:

«Ամէ՛ն ինչ արա ա՛յն կեանքի համար,

Որ քեզնից յետոյ, յետոյ է գալու» ...

Եւ այս ամէնի՛ց, այդքանի՛ց յետոյ

Իրաւունք չկար մինչեւիսկ լալու:

Որդո՛ւդ ես սգում՝

Ուրեմն պիղծ ես:

Ողբում ես մօ՞րդ՝

Ուրեմն պիղծ ես:

Իրենց իսկ տւած ցաւի՞ց ես լալիս՝

Անօրէն ես դու,

Արժանի մահւան:

Դաւանանք կոչւած դաւի՞ց ես լալիս

Անօրէն ես դու,

Արժանի մահւան:

«Մտածիր միայն ա՛յն կեանքի մասին

Որ քեզնից յետոյ, յետոյ է գալու» ...

Եւ այս ամէնի՛ց, այդքանի՛ց յետոյ

Իրաւունք չկար մինչեւիսկ լալու:

Է

Իրաւունք չկար

Արեան փոխարէն գէթ արցունք ոթիլ:

Եւ ի՞նչ էր մնում:

Այլ բան չէր մնում,

Քան թէ աղօթել:

Աղօթել նրան՝

Այն նոր աստծուն,

Որ խոստումներից աչք իսկ չէր բացում,

Բայց ողջը՝ այնտե՞ղ,

Բայց ողջը՝ յետո՞յ,

Եւ ոչի՜նչ հիմա,

Եւ ոչի՜նչ ցածում:

Այլ բան չէր մնում,

Քան թէ աղօթել:

Բայց նրանք նոյնիսկ իրենց աստծուն

Աղօթում էին օտար խօսքերով,

Խօսքեր ոչ պակաս անհասկանալի

Քան ինքն այդ աստւած:

--Եւ մարդկանց յոգնած սրտերի վրայ,

Որ երեկ այնպէ՜ս յուզառատ էին,

Այնպէ՛ս զգալի,

Իջել էր արդէն անտարբերութիւն մի կործանարար

Ե՛ւ վաղվայ հանդէպ,

Ե՛ւ ապագայի:

Ոչ ոք չգիտէր վաղն ի՞նչ կբերի:

Եւ ապագայի երաշխիք չկա՜ր:

Բերք չէին տալիս արտերը բերրի:

Նոյնիսկ խոստացեալ երկինքը վերին

Դարձել էր մի կեղծ -- անկենդան նկար:

Անդնդանում էր մի անյայտութիւն,

Անորոշութիւն մի ամենաքամ,

Որ վատ է անգամ որոշեալ մահից:

Մի անյայտութի՛ւն որ ինքն էր դարձել

Երկրի իրական տիրակալը չար:

Եւ կործանումի սուր հոտ էր փչում

Ո՛չ միայն հացից, ջրից ու հողից,

Այլ նաեւ օդի՛ց ու քամո՜ւց անգամ:

Պէտք էր, շա՜տ էր պէտք ինչ-որ բան անել.

Սակայն ի՞նչ անել եւ ինչպէ՞ս, ինչպէ՞ս:

Ու բոլորն էին այդ հարցը տալիս,

Իսկ պատասխանող չկա՛ր ու չկա՜ր ...

Ը

Եւ այդ պահին էր, որ աշխարհ եկաւ

Նա՝

Այր մի՝

Մեսրոպ Մաշտոց անունով:

Որտեղի՞ց եկաւ,

Ի՞նչ ակից բխեց:

Եւ ինչպէ՞ս եկաւ,

Հոսեց ի՞նչ հունով:

Այդպէս՝ արցունքն է ծնւում աչքի մէջ,

Երբ որ աչքի մէջ ընկնում է աւազ:

Այդպէս դառնում է աւազն ապակի,

Եւ ապակին է հայելի դառնում:

Այդպէս՝ արեւը ամէնից առաջ

Լուսաւորում է բարձրաբերձ ծառի

Կատարին թառած թռչունի բոյնը:

Այդպէս՝ գոյութեան ահեղ պայքարում

Անփոփոխ պահած իր ներքինն էլի՝

Գազանն է փոխում իր մաշկի գոյնը,

Եւ դա թւում է անսպասելի ...

Նրանց ծնունդը միշտ էլ թւում է անսպասելի

Եւ յետոյ մարդկանց դարեր շարունակ զարմանք

պատճառում,

Բայք նրանք կեանքում միշտ էլ ծնւում են լոկ այն

պատճառով,

Որ անչափ շատ են սպասել նրանց:

Ժողովրդի մէջ ննջում են նրանք,

Ինչպէս ջրի մէջ՝ ահեղ գոլորշին,

Ինչպէս ընտանի աքաղաղի մէջ՝

Իր իսկ երբեմնի թռչունութիւնը,

Ինչպէս մանուկի պարապ բերանում՝

Ակռայ- ատամը:

Նրանք ծնւում են իրենց ծնողի անօգնութիւնից,

Որպէսզի դառնան նոր զօրեղութիւն:

Նրանք ծնւում են ինչ-որ հանճարեղ մի հոգնութիւնից,

Որպէսզի դառնան հանճարեղութիւն:

Նրանք ծնւում են, որ ապացուցեն

Թէ վերջը մի տեղ դառնում է սկիզբ:

Նրանք ծնւում են որ ապացուցեն,

Թէ հրաշք չկա՜յ,

Կայ միայն կարի՜ք:

Նրանք ծնւում են, որ ապացուցեն,

Թէ այնտեղ է լոկ սխրանքն սկսւում,

Ուր վերջանում է ամէն մի հնար ...

Թ

Այդպէս էլ ծնւեց մէկը նրանցից,

Ծնւեց նա՝

Այր մի՝

Մեսրոպ Մաշտոց անունով:

Եւ նա չծնւեց, որ աւելացնի

Հարց տւողների բանակն անպակաս,

Նա եկաւ աշխարհ՝ պատասխանելու,

Եւ պատասխանը գտաւ իսկապէս ...

Քաջերի սահմանն իրենց զէնքն է հէնց:

Քաջեր մի՛շտ էլ կան,

Զէնք է հարկաւոր:

Քաջեր մի՛շտ էլ կան,

Պէտք է ասպարէ՛զ:

Եւ նա էր ահա, որ ձեւաւորեց

Մի զէնք ժանգախոյս,

Եւ ծովաւորեց

Ասպարէզ մի նոր:

Որ թոյլ-ուժեղի,

Շատ ու սակաւի,

Քիչ ու բազումի

Մրցութիւն չկայ՜:

Քանզի նորատիպ այդ մաքառման մէջ

Այրուձիի տեղ մտքերն են կռւում,

Թանաք են յեղում արեան փոխարէն,

Եւ յաղթանակը կոչւում է մատեան ...

Մենք կայինք այո՛, նրանից առաջ:

Սակայն նա ծնւեց,

Որ գայ ու դառնայ ինչ-որ մի Սկիզբ:

...Նրանից առաջ կային աստւածներ՝

Երկնքի, սիրոյ, պտղաւորումի.

Ինչպէս փոթորկի, նաեւ ...դպրութեան:

Եթէ բոլորը՝ մինչեւիսկ ստոյգ,

Վերջինս սուտ էր, սուտ ստուգապէս,

--Աստւած կար, սակայն դպրութիւն չկա՜ր:

Նա՝ հաւատաւորն իր նոր հաւատի,

Դպրութեան մեր սուտ աստծուն վըռնդեց

Եւ ինքը մնաց նրա փոխանակ:

Բայց մինչ դպրութեան հին աստւածը մեր

Շարունակ միայն մի գործ էր անում՝

Մարդկանց հոգին էր առնում ու տանում:

Նա եկաւ, որ մեզ հոգի պարգեւի ...

Այո՛, մենք կայինք նրանից առաջ.

Հզօր թէ տկար՝

Մարմին էինք մենք:

Սակայն նա եկաւ, որ Հոգի՛ դառնայ.

Շոշափւո՜ղ հոգի,

Եւ անմե՜ռ հոգի:

Այո՛, մենք կայինք նրանից առաջ

Քիչ թէ շատ կար հաց,

Եւ ունէինք ջուր:

Սակայն նա ծնւեց, որ Սնո՜ւնդ դառնայ:

Ծնւե՛ց, որ ծնե՜նք,

Եղա՛ւ, որ լինե՛նք,

Եւ անմահացա՛ւ,

Որ անմահանա՛նք ...

Ժ

Կիսւած էր արդէն հայրենիքը մեր,

Եւ յետոյ պիտի այդպէս էլ մնար.

Դարերով հեղւած մեր արիւնը սուրբ

Պիտի ապարդիւն կորչէր ու գնար:

Դեռ պիտի գային օրեր ահաւոր.

Մեր հողը պիտի մեզ կարօտելուց

Պատւէր եղինջով ու փշով խայթիչ.

Իսկ մեր երկինքը՝

Մեր աչքից զրկւած,

Պիտի որ ինքն էլ իր զուքսից զրկւէր.

Յետոյ մեզ պիտի խաբէին այնպէ՛ս,

Որ հին խաբեբան՝

Նոր բիւզանդացին,

Զարմանար ինքը:

Յետոյ պիտի մեզ ...

Միջահատւած էր մեր հողը բնիկ,

Ճեղքւած էր արդէն հայրենիէը մեր:

Եւ նա չծնւեց ինչ-որ մի մօրից:

Նա հէնց այդ ճեղքից ծառացաւ յանկարծ,

Որ ճեղքը լցնի գէթ ինքն իրենով,

Եւ այդ ճեղքը նա լցրեց իսկապէս,

Մեր բաժան-բաժան հողերը նորից

Այդ նա էր միայն, որ բերեց իրար

Եւ միաւորեց ...արդէն մեր մտքո՜ւմ:

Եւ այդ օրից վեր

Ու մինչեւ այսօր

Այդ միացումը մնում է անխախտ՝

Ընդդէմ ճչացող այն խախտումների,

Որ բախտն է անում սուսոփո՜ւս այնպէս,

Եւ անում անձայն մի քմծիծաղով,

Որի տակ պիտի ամօթն իր ծածկի,

Բայց իզո՜ւր.

Ծածկել չի՛ կարողանում,

Ինչպէս չի ծածկում ծածկոյթը խոտի

Ճահճի գոլորշին՝ քրտինքն ամօթի ...

ԺԱ

Չունէինք արդէն պետ ու պետութիւն.

Ծաղրանկար էր եղածը արդէն՝

ծւած ձեռքերով երկու նկարչի,

Որ ատում էին իրար ոչ պակաս,

Քան թէ մենք իրենց:

Յետոյ մենք պիտի գաղութ դառնայինք՝

աղութի մարզպան-կառավարիչով:

Յետոյ մեզ պիտի դարեր շարունակ

Տանեին անվերջ անկումից-անկում,

Մեր մէջքի վրայ երկանք աղային

Եւ ստիպեին, որ ժպտանք նաեւ:

Յետոյ մենք պիտի մեր շէնից զրկւած՝

Քաղաք շինէինք աւերն ուրիշի:

Յետոյ մենք պիտի մեր հերկից զրկւած

Հերկեինք օտար կորդ ու առապար:

Յետոյ մենք պիտի մեր ոտնահետքի

Դրոշմը դարձրած իւրովի դրօշ՝

Մխեինք բոլոր լայնքերի վրայ

Երկիր կոչեցեալ այն կլոր գնդի,

Որտեղ որ պիտի ամէն ճանապարհ

Վերստին բերի իր տեղը նախկին,

Բայց մեզ ...հայրենիք չբերե՜ց երբէք ...

Չունէինք արդէն պետ ու պետութիւն,

Հայրենեաց գահը փլւածք էր տւել:

Եւ այն չծնւեց ինչ-որ մի մօրից.

Նա այդ փլւածքից բուսնեց սխրանքով,

Որ այդ փլւածքը ողջանայ նորից:

Եւ այդ փլւածքը իրօք ողջացաւ:

Այն ինչ որ անել չկարողացան

Արշակ-Վաղարշակ,

Մուշեղ ու Մուշէ,

Սա՛ արեց միայն՝ անզէն ու անզօրք.

Մեզանից խլած մեր պետութեան տեղ

Ստեղծեց մի նոր՝

Չեղեա՜լ պետութիւն,

Թագաւորութիւն մի հզօրազօր՝

Ո՛չ թէ մեզանից խլւած հողերի,

Մեր բաժան-բաժան հայրենու վրայ,

Այլ մի անբաժա՛ն,

Մեր անկիսելի՛

Երբէ՜ք չխլւող հոգիների մէջ:

Եւ այնուհետեւ անվախճան եղաւ

Թագաւորական նրա տունը մեծ,

Եւ մեր հոգեւոր թագաւորութեան

ահին բարձացող ամէ՜ն թագաւոր

Ծնւե՛ց նոյն տնից,

Նո՛յն ցեղից սերեց

Եւ պատւով-փառքով-վեհութեամբ կրեց

Նո՜յն տոհմանունը՝

Մեսրոպ Մաշտոցեանք ...

ԺԲ

Այսպէ՛ս ծնւեց նա:

Բախտի հակառա՞կ,

Թէ՞ վայրկենական նրա զղջումով,

Նա եկաւ, որ մեզ վերադարձընի

Այն, ինչ խլել էր նոյն բախտը երեկ:

Առանց հաւատի հեշտ չէ մեռնելը,

Իսկ ապրելն ... արդէն անտանելի է:

Եւ մեր կործանւած հին հաւատի տեղ

Մեզ նո՜ր հաւատով զինեց վերստին:

Էժան-ծախուի, անցնող-վատի տեղ

Բերեց չքերւող-անջինջ-հաւատքին:

Սուտ ու կեղծիքի ծծակի տեղակ

Մեր մանկանց տւեց անցամաք ստինք,

Որով եւ նրանք կրկնամայր եղան.

Ով օրով՝

Նրանք մեծացան տարով,

Ով տարով՝

Նրանք մեծացան դարով,--

Եւ բիրտութդան տեղ փռւեց կրթութիւն,

Պարապմունքներով պարապը լցւեց,

Ու մէկ օր անգամ չորեքթաթ չարած՝

Մի արագոտն կայտառ քերթութիւն

Ընդոստնեց մէկէն ու վազքի լծւեց:

Մեր փլատակւած--փլուզւածի տեղ

Նա նորը կերտեց, նորը կառուցեց.

Նաւաբեկւածի ու սուզւածի տեղ

Անտակ յատակից նորը յարուցեց

Արգելւած երգի զւարթ գոյնի տեղ

Խորունկի վրայ տրտումը հինեց.

Անմիտ միտումով քանդւած բոյնի տեղ

Հոգեբնակման մեր տունը շինեց.

Օտարի զէնի ու զօրութեան դէմ

Նո՛ր հզօրութեա՜մբ-նորութեամբ զինեց՝

Զէնքով մի նորոգ եւ սքանչելի,

Որի դէմ պիտի դառնային անզօր

Նետ ու եաթաղան,

Փղեր ու տանկեր,

Եւ որ մեր ոգու անբան կանչերին

Պիտի որոտով միշտ արձագանգէր:

Դա զէ՞նք էր արդեօք,

Թէ՞ լոյս էր, մի լո՜յս,

Որ օտար հողմից երբէք չհանգաւ,

Այլ քանի գնաց՝ պիտի որ յանգէր

Անծուխ-զտաբոց անշէջ կրակի

Եւ տառապալից մեր օրերի մէջ

Լինէր կենարար զւարթ կիրակի:

Մեզ սպառնացող վտանգի չափ մեծ

Եւ այդ վտանգից նաեւ ահագին՝

Նա օտար հրի ճարակի դիմաց

Մեր ինքնութիւնը կոփեց ու կռեց.

Օտար եկամուտ վարակի դիմաց

Մահ համտես արած մեր ամէնիմաց

Առողջութիւնը որմի պէս դրեց.

Դրեց խարդախւած կաթի դէմ՝ մերան,

Քանակի դէմ՝ թիւ,

Թւի դէմ՝ թռիչք,

Արեան դէմ՝ թանաք,

Սրի դէմ՝ գրիչ,

Եւ դարանի դէմ՝ Մատենադարան ...

Եւ մենք նրանով միշտ զինավառւած,

Միասին եղանք՝ ցիր ու ցան արւած,

Անվերջ կրելով զարկեր ու հարւած

Նաեւ յաղթւելով ժանտ բանակներից՝

Ժանտերից ժանտին յաղթեցինք կեանքում--

Յաղթեցինք դաժան ժամանակներին.

Կանգուն առ կանգուն թաղւելով հողում՝

Յառնեցինք դարձեալ,

Մնացինք կանգուն.

Անվերջ ընկնելով՝

Վերաթեւեցինք.

Մեռնելով անվերջ՝

Գոյատեւեցինք ...

Եւ հիմա արդէն այդ մե՛զ չեն պեղում.

Այլ մենք ենք պեղում.

Այդ մե՜զ չեն յիշում.

Այլ մենք ենք յիշում.

Մե՛զ չեն վկայում,

Մենք ենք վկայում՝

Հասնելով ուրիշ ժամանակների,

Երբ մենք՝ տառապած միշտ քանակներից,

Հպարտ ենք արդէն մեր նոր որակով.

Մենք՝ բռնադատւած արբանեակութեան,

Հպարտ ենք հիմա այս արբանեակով,

Որի ծիրի մէջ կայ եւ վաղը մեր.

Եւ հպարտ՝ նաեւ հրթիռով այն նոր,

Որի թիռի մէջ կայ հրաշքը մեր ...

Այսպէ՛ս ապրեցինք

Եւ այստե՛ղ հասանք:

Այսպէս շիթւելով՝

Դարձանք գոռ հոսանք:

Մենք՝ հինը հնից,

Նորացա՜նք նորից.

Եւ այս ամէնը՝

Նրա՛ շնորհիվ ...

Ժ

Այսքանից յետոյ ի՞նռ կոչել նրան.

Մեր կեռմանաշատ երթուղու վրայ

Մի նշանացի՞ց,

Մի սի՞ւն,

Կամ թէ ձո՞ղ,

Ինչ-որ գրերի ինչ-որ ստեղծո՞ղ:

Ու եթէ պիտի գիր ու տառ յիշւի,

Ապա նա ինքն է այն մեծատառը,

Որով հասարակ ու պարզուկ բառը

Աճում է-- հասնում խորհրդանիշի,

Եւ ...մարդը ձգւում ու դառնում է Մարդ.

Անցողիկ մարտը՝ յաւերժական Մարտ,

Խեղճ տքնութիւնը՝ զօրեղ Տքնութիւն,

Ինքնութիւնն անուժ՝ հուժկու Ինքնութիւն,

պաշտողը՝ Պաշտող,

Իսկ հայը՝ ...Մաշտոց:

Մաշտո՜ց ...

Այսինքն՝ Ա՛յր մի, որ եկաւ ապացուցելու,

Թէ մի տեղ վերջը դառնում է սկիզբ:

Այսինքն՝ Ա՛յր մի, որ ապացուցեց,

Թէ հրաշք չկա՜յ,

Այլ կայ լոկ կարի՛ք:

Այսինքն՝ Ա՛յր մի, որ ապացուցեց

Եւ կոչ է անում ապացուցելո՜ւ,

Որ այնտեղ է լոկ սխրանքն սկսւում,

Ուր վերջանում է ամէն մի հնար ...

Պարոյր Սեւակ

1962, փետրւար

Երեւան

Edited January 22, 2007 by hravart

[hravart]

ANLRELI ZANGAKATUN@ karoxa netum lini?

ov giti tox Mail ani indz xndrum em

«Անլռելի Զանգակատուն»-ն ու «Եռաձայն Պատարագ»-ը ամբողջությամբ մուտքագրել եմ հետևյալ սայթում՝ http://www.armenianpoetry.com/arm/index.html

Վարդահուր

[hravart]

ºí ÏáñͳÝí»óÇÝ ³ëïí³ÍÝ»ñÁ ÑÇÝ:

سñ¹ÇÏ,

àñ »ñ»Ï áõÝ»ÇÝ ï³ñµ»ñ ³ëïí³ÍÝ»ñ µ³½áõÙ,

ä³ñï³íáñ ¿ÇÝ ÑÇÙ³ áõݻݳÉ

ØdzÛÝ ÙÇ' ³ëïí³Í,

´áÉá¯ñÁ` ÉáÏ ÙÇ', ÙdzÛÝ ÙÇ' ³ëïí³Í:

ºí ã•Çï»ÇÝ,

» á±í ¿ ³Û¹ ØÇÝ

ºí DZÝã ¿ áõ½áõÙ...

²ñ³Ù³½¹Ý»ñÇ, ØÇÑñ»ñÇ ï»Õ³Ï,

´áóµ»Õ-µáóÙáñáõù ß»Ï ì³Ñ³•Ý»ñÇÝ ÷á˳ñÇÝ»Éáõ

ºÏ³í ÙÇ Ññ»³ ë¨Ùáñáõù-먵»Õ,

ºí ²ëïÕÇÏÝ»ñÇ, ²Ý³ÑÇïÝ»ñÇ áõ ܳݻݻñÇ

ºñ»Ïí³ ï»ÕáõÙ ³Ûëûñ ѳëï³ï»ó

Æñ ÙáñÁ ¹³Éá±õÏ, û± ³Ùáóѳñ:

ºí ËáëáõÙ ¿ÇÝ Ýñ³Ýù ÙÇ É»½íáí,

àñ 㿯ñ ѳëϳóíáõÙ:

Ø»ÑÛ³ÝÝ»ñÇ ï»Õ áõ µ³•ÇÝÝ»ñÇ,

Üñ³Ýù ¹»é ï³ù-ï³ù ÙáËÇñÇ íñ³,

гë³Ï Ý»ï»óÇÝ

¸»é¨Áë ³ÝÍ»÷ ¨ ÷³Ûï³Ïïáõñ ³Õáóï»ÕÇù`

Æñ»Ýó ˳ã»ñÁ ëáõñ ÙËñ×»Éáí

ܳË` ëñï»ñǯ Ù»ç,

²å³` »ñÏÁÝùÇ'...

²ïñáõß³ÝÝ»ñÇ ËáõñÓ-ËáõñÓ µáó»ñÇ ³é³ïáõÃÛ³Ý ï»Õ

λÝï-Ï»Ýï ѳëÏ»ñÇ ã³ñ ³Õù³ïáõÃÛ³Ùµ

ä³Õ-å³Õ ÙáÙ»ñÝ »Ý áõ½áõÙ ¹³éÝ³É Ñ³ó ÙÇ Ýáñ ѳí³ïÇ,

àñ Çñ»Ý Ïáãáõ٠ϳٳíáñáõÃÛáõÝ,

´³Ûó ï³ñ³ÍíáõÙ ¿ µéÝáõÃÛ³Ùµ ³ÝùáÕ...

...²é³Ýó ѳí³ïÇ ÏÛ³ÝùáõÙ ¹ÛáõñÇÝ ã¿ ÝáõÛÝÇëÏ Ù»éÝ»ÉÁ,

ÆëÏ ³åñ»ÉÝ... ³ñ¹»Ý ³Ýϳñ»ÉÇ ¿:

سñ¹áõó ËÉ»óÇÝ Çñ ѳí³ïÁ ÑÇÝ,

ÆëÏ Ñ³í³ïÁ Ýáñ ѳëï³ïí»ó Ëáëùá¯í,

ØÇ'ÙdzÛÝ Ëáëùáí.

– ¸»é ÝáñÁ ãϳ¯ñ:

²í»ñí»ó ÑÇÝÁ áõ ÷ɳï³Ïí»ó,

ÆëÏ ÝáñÁ ÙdzÛÝ Ï³éáõóí»ó Ëáëùá¯í,

ØÇ'ÙdzÛÝ Ëáëùáí.

– ¸»é ÝáñÁ ãϳ¯ñ:

ºí ³Ûëå»ë`

гÝϳñÍ áõ ¹³Ý¹³Õáñ»Ý

²Ù»¯Ý ÇÝã ßñçí»ó,

î³ÏÝ Ç í»ñ »Õ³í,

ºí ϳñ•Ç µ»ñ»É ã¿ñ ϳñáÕ áã áù.

– ÆÝãÁ ßñçáÕÝ ÇëÏ ã¿'ñ ϳñáÕ ¿É, 㿯:

ºí ³Ûëå»ë`

ÎÛ³ÝùÇó Ùݳó ÙÇ §Ù»Õ³¦,

àñ åÇïÇ Ý³¨... µ³ñÓÁñ ãÑÝã»ñ:

ºí ³Ûëå»ë`

²Ýó³í áÕç ѳñÛá¯õñ ï³ñÇ,

àñ ϳñ× ¿ ÃíáõÙ, »ñµ •Çñù »ë ϳñ¹áõÙ,

ÆëÏ »ñµ ³åñáõÙ »ë ¨ ³Ù»Ý ñáå»

¼•áõÙ »ë Ù³ßÏÇ'¹, ½•áõÙ »ë ëñïá'í,

àõÕ»Õǹ µáÉá¯ñ ͳÉù»ñáí`

³ÛÝųÙ...

Your post was in ASCII format, I converted it to UNICODE as follows, if you so desire you can repost it, although I have posted "Ev Ayr Mi Mashtots" in its entirety.

Best

vartahoor

Եվ կործանվեցին աստվածները հին:

Մարդիկ,

Որ երեկ ունեին տարբեր աստվածներ բազում,

Պարտավոր էին հիմա ունենալ

Միայն մի' աստված,

Բոլո՜րը` լոկ մի', միայն մի' աստված:

Եվ չգիտեին,

Թե ո՞վ է այդ Մին

Եվ ի՞նչ է ուզում...

Արամազդների, Միհրերի տեղակ,

Բոցբեղ-բոցմորուք շեկ Վահագներին փոխարինելու

Եկավ մի հրեա սևմորուք-սևբեղ,

Եվ Աստղիկների, Անահիտների ու Նանեների

Երեկվա տեղում այսօր հաստատեց

Իր մորը դալո՞ւկ, թե՞ ամոթահար:

Եվ խոսում էին նրանք մի լեզվով,

Որ չէ՜ր հասկացվում:

Մեհյանների տեղ ու բագինների,

Նրանք դեռ տաք-տաք մոխիրի վրա,

Հասակ նետեցին

Դեռևըս անծեփ և փայտակտուր աղոթատեղիք`

Իրենց խաչերը սուր մխրճելով

Նախ` սրտերի՜ մեջ,

Ապա` երկընքի'...

Ատրուշանների խուրձ-խուրձ բոցերի առատության տեղ

Կենտ-կենտ հասկերի չար աղքատությամբ

Պաղ-պաղ մոմերն են ուզում դառնալ հաց մի նոր հավատի,

Որ իրեն կոչում կամավորություն,

Բայց տարածվում է բռնությամբ անքող...

...Առանց հավատի կյանքում դյուրին չէ նույնիսկ մեռնելը,

Իսկ ապրելն... արդեն անկարելի է:

Մարդուց խլեցին իր հավատը հին,

Իսկ հավատը նոր հաստատվեց խոսքո՜վ,

Մի'միայն խոսքով.

– Դեռ նորը չկա՜ր:

Ավերվեց հինը ու փլատակվեց,

Իսկ նորը միայն կառուցվեց խոսքո՜վ,

Մի'միայն խոսքով.

– Դեռ նորը չկա՜ր:

Եվ այսպես`

Հանկարծ ու դանդաղորեն

Ամե՜ն ինչ շրջվեց,

Տակն ի վեր եղավ,

Եվ կարգի բերել չէր կարող ոչ ոք.

– Ինչը շրջողն իսկ չէ'ր կարող էլ, չէ՜:

Եվ այսպես`

Կյանքից մնաց մի §մեղա¦,

Որ պիտի նաև... բարձըր չհնչեր:

Եվ այսպես`

Անցավ ողջ հարյո՜ւր տարի,

Որ կարճ է թվում, երբ գիրք ես կարդում,

Իսկ երբ ապրում ես և ամեն րոպե

Զգում ես մաշկի'դ, զգում ես սրտո'վ,

Ուղեղիդ բոլո՜ր ծալքերով`

Այնժամ...

[Guest aveti]

էս մեկը մոռացել եք..."Մարդը ափի մեջ" շարքից...

ԱՏՈՒՄ ԵՄ

Ատում եմ ձյունը՝

Թե նա տեղում է ամառվա կեսին,

Եվ մահն եմ ատում՝

Թե հյուր է գալիս աղջըկատեսին,

Մահից ոչ պակաս՝

Եվ այն քողարկված մենատնտեսին,-

Նրան ու նրա՜նց,

Ովքեր ուրիշի շեն տունն են քանդում՝

Իրենց պետք եկած գերանի համար,

Ովքեր ուրիշի ծառերն են ջարդում՝

Մի բուռ չհասած ծիրանի համար.

Ովքեր համայնքի ծովից են խոսում,

Բայց դեպի իրենց լճակն են հոսում...

Ատում եմ նաև այն խելոք սուսիկ-փուսիկությունը,

Որտեղ դջվար է տարբերել անգամ երեսն աստառից,

Եվ այն հարկադի'ր, ոչ թե ի ծնե կուզիկությունը,

Որ ստացվում է... ցած առաստաղից:

Ատում եմ նաև այն նեղ կոշիկը,

Որ աքցանի պես ոտքերդ է բռնում,

Իսկ հոգուդ վրա կոշտուկ է դառնում...

Ա'յն գործն եմ ատում,

Որ ոչ թե գործ է, այլ ծանր հանցանք,

Ա'յն փորձն եմ ատում,

Որ մարդկանց գլխին դառնում է փորձանք,

Ա'յն դավանանքը,

Որ վերջ ի վերջո փոխվում է դավի,

Գլխացավանքը,

Որ փոխարկվում է սուր գլխացավի...

Խավարն եմ ատում, եթե խավարում

Ո'չ միտք է ծնվում, և ո'չ էլ զավակ:

Եվ լույսն եմ ատում, թեկուզև պայծառ,

Թե չի հանդուրժում մինչև իսկ շվաք...

Ի՞նչ խոսքեր ասեմ այն ձեռագըրին,

Որ չի հասկացվում, բայց կարդացվում է:

Ասե՞մ, թե խղճամ այն տարեգըրին,

Որ նյութ է սարքում,

Ոչ թե հավաքում:

Խղճա՞մ, թե ատեմ այն տարագըրին,

Որ միշտ ապրում է... իր հայրենիքում...

Թու՜հ, ինչքա՜ն բան կա կյանքում ատելի,-

Ես չգիտեի...

[Guest aveti]

ԵՆԹԱԴՐՈՒՄ ԵՄ

Ես կարող եմ ենթադրել,

Թե այս ջուրը ոչ թե պղտոր, այլ վճիտ է,

Ես կարող եմ ենթադրել,

Թե հոյակապ ապարանք է այս խրճիթը:

Ես կարող եմ ենթադրել,

Թե այս ծուխը

Գոլորշացող քարածուխ է,

Եվ այս կարմիր ճոթը բարակ

Ոչ թե լաթ է, այլ բոց-կրակ...

Ես կարող եմ ենթադրել, թե ինձ մոտ ես,

Թեպետ և մեզ սար ու ձորեր են անջատում:

Ես կարող եմ ենթադրել,

Թե դու համեստ-ամաչկոտ ես,

Մինչդեր իրոք՝

Ինձ պարզապես չ՜ես նկատում...

Ես կարող եմ ենթադրել,

Թե այս քունը արթնություն է,

Եվ այն ծանր պարտությունը

Չտեսնված հաղթություն է.

Թե այս տանձը... մեծ սափոր է,

Եվ հանդես է այս... թափորը.

Թե այս լեռը... մի շուռ տված հսկա փոս է,

Եվ մի փոքրիկ ինքնահոս է

Իմ այն մատը,

Որ կոչվում է կարծես ճկույթ...

Ես կարող եմ ենթադրել,

Բայց ի՜նչ օգուտ...

[Guest aveti]

Էս մեկը սրտիցս է... Իմ, քո, մյուսի, մարդու էությունից բխող անհամբերությունից: Լավ, մենք ջայնամ, Սևակն էլ փաստորեն էս ցավից զերծ չի մնացել...

ՄԻԱՆԳԱՄԻՑ

Ասում են, թե միանգամից կյանքում ոչի՜նչ չի կատարվում,

Միանգամից ո'չ մի կարպետ և ո'չ մի գորգ չի պատըռվում,

Միանգամից բերդ չի շինվում ու չի քանդվում միանգամից,

Միանգամից ձյուն չի գալիս և չի փչում անգամ քամին:

Մ'իրգ չի հասնում միանգամից, ու՜ր մնաց թե ՝ խելոքանան,

Զու'յգ չեն կազմում միանգամից, ու՜ մնաց թե ՝ երեքանան:

Միանգամից չեն կշտանում և չեն զգում ջրի կարիք,

Ո'չ այսօրն է անցյալ դառնում, ո'չ էլ վաղն է դառնում գալիք:

Այս ամենը ճիշտ է, հարկա'վ,

Հենց այսպես է, ինչպես որ կա:

Սակայն եթե իմ կյանքի մեջ գեթ հարցնեին մի' անգամ ինձ,

Թե ես ի՞նչ եմ գերադասում,

Ի՞նչ եմ ուզում

ՈՒ երազում,

Ես կասեի.

- Ինչ լինում է ՝ թող որ լինի միանգամի՜ց...

[Guest aveti]

ՈՒ դե արի ու մի ասա "Նույն հասցեով"...

ԱՆՋԱՏՈՒՄ

Լռություն է: Խորունկ: Խորհրդավոր:

Ամե՜ն ինչ է լռել: Եվ լռել է այնպես,

Ինչպես բառարանում բառն է լռում:

Եվ գիշերը չունի տասներկու ջամ,

Այլ կրկնակի: Խոտի թարմ բուրմունք է գալիս

Այս ասֆալտի՞ց արդյոք:

Թե՞ այս տըրամվայից,

Որ ձգվել է հիմա լուռ փողոցում՝

Ինչ-որ հեքիաթական թրթուռի պես:

ՈՒրեմն անջատված է հոսանքն էլեկտրական:

"Անջատվա՜ծ է":

Այս բառն ինձ դարձըրել կշեռք

Եվ ուզում է իր ճիշտ քաշն իմանալ: Սակայն

Իմ խեղճ թվացույցին այդքան թվեր չկա՜ն...

ՈՒ՞ր ես: Ի՞նչ ես անում: Անջատվա՜ծ ենք:

Մագնիսական դա'շտ կա: Անջատվա՜ծ ենք:

Խնձորն էլ են քամում - հյութը հանում միջից:

Այդպես էլ մենք ահա... անջատվա՜ծ ենք...

Ֆուտբոլասեր չեմ ես: Բայց աչքերիս դիմաց

Ինչ-որ մի գնդակ է անվերջ կաղում-խաղում:

Խենթանում են այսպե՞ս: Գնդակն ի՞նչ գործ ունի

Ի'նձ հետ, լռությա'ն հետ և մեր անջատմա'ն հետ...

Եվ այս սեր կոչվածը գուցե սեր չէ բնավ,

Այլ շչակի ձայն է, կայարանի աղմուկ,

Եվ կանացի ձեռք է ՝ ճյուղի նման ջարդված...

Տեսնես թե աշխարհում կա՞ գեթ մի կենտ լեզու,

Որ չունենա իր մեջ այս "անջատվել" բայը:

Թե կա ՝ ես փոխում եմ ազգությու՜նըս...

Կա՞: Պատասխան չկա: Լռություն է:

Ճիշտ է, որ պատասխան իրոք չկա,

Բայց և լռությու'ն չէ: Համատարած Ճի՜չ է:

Համատարած կա՜նչ է: Համատարած գոռո՜ց:

Քառահատոր հսկա բառարանը հիմա

Մե'կ բառով է լցված ՝ "անջատվել"-ով:

Եվ մեկ միտք է հիմա մեջս գոռում-գոչում,

-Աշխարհում կա՞ արդյոք գոնե մի կե'նտ լեզու,

Որ չունենա իր մեջ այս "անջատվել" բայը:

Թե կա ՝ ես փոխում եմ ազգությու՜նըս...

[Guest aveti]

ԵՍ ԿԱՐԾՈՒՄ ԵՄ

Ես կարծում եմ. երբ խոր վերքից

Մարդ ժպտում է համառությամբ,

Այդ ժպիտը վերջ ի վերջո

Վերածվում է ծամածռության...

Ես կարծում եմ. երբ որ ջուրը

Վարարում է, ելնում ափից,

Թույլտըվություն չի վերցընում

Իրեն հսկող նեղ քարափից...

Ես կարծում եմ. պաղն ավելի

Լավ ես զգում ամռան շոգին,

Դողն ավելի լավ ես զգում

Ձմռան բքին...

Հողն ավելի լավ ես զգում

Այն ժամանակ,

Երբ նա հանկարծ տատանվում է

Քո ոտքի տակ...

[Guest aveti]

ՈՒ կրկին "ՆՈՒՅՆ ՃԱՄՓՈՎ"...

ՄԻ ՄՈՌԱՑԻՐ

Մի' մոռացիր, որ շատ հաճախ, ցանկալի'ս,

Երբ հույս ցանում ու հավատ են շաղ տալիս,

Չի՜ կանաչում:

Հիշի'ր, որ միշտ ուշանում է ցանկալին,

Իսկ երբեմն էլ, իր ոտքով է երբ գալիս,

Չե՜ն ճանաչում...

ԿԱՄ ՀԵՌԱՑԻՐ, ԿԱՄ ԱՐԻ

Ի՞նչ ես տանջում. կամ թու'յլ եղիր,

կամ արի' -

Կամ հեռացի՜ր, ընդմիշտ գնա՜,

կամ արի':

Թե չե ՝ այդպես դու նման ես

չփլված,

Բայց ուր որ է գլխիս թափվող

կամարի:

ԵՍ ՔՈ ՄԱՍԻՆ

Ես քո մասին

Արդյոք ի՞նչ եմ մտածում:

Ես քո մասին

Ախար ի՜նչ չեմ մտածում,

Բայց թերևըս

Ամենից շատ ՝ մտովին

Կորուստներս է,

Որ հաշվում եմ գտածում:

[Guest aveti]

ՈՒԹՆՅԱԿՆԵՐԻՑ

Իմ սրտի սյունը

Տեղից խախտել են...

Իմ տան սրբերը

ՈՒ՞ր են - գաղթել են...

Փառք ու հաղթանակ

Իզու՜ր մաղթեցին,-

Չգիտեմ՝ ովքեր.

Բայց ինձ հաղթել են...

[Guest Guest12568]

Շտապ անհրաժեշտ է սևակի "Անլռելի զանգակատուն" երկի անգլերեն տարբերակը ,գոնե առաջին ղողանջի սկիզբը ,շատ է հարկավոր:

Շատ շնորհակալ եմ

հ.գ. Ժողովուրդ ջան ,գոնե Գրականություն բաժինը ավելի կոկետ ու մաքուր պահեք ,իսկ այստեղ ինչը չկա ,այն արտագրեք

[Armenia]

16:30 24/07/2007

ԳԻՐՔ ՊԱՐՈՒՅՐ ՍԵՎԱԿԻ ՄԱՀՎԱՆ ԱՌԵՂԾՎԱԾԻ ՄԱՍԻՆ

Այսօր «Ուրբաթ» ակումբում տեղի ունեցավ հրապարակախոս, արձակագիր Սերգեյ Գալոյանի «Պարույր Սևակ. զուտ սովետական սպանություն» գրքի շնորհանդեսը: Հեղինակը նշեց, որ այս գիրքը Սևակի կենսագրության նորովի մեկանաբանությունն է, որտեղ ներկայացված են հայտնի և նորահայտ փաստաթղթեր:

«Դրանք թույլ են տալիս ավելի հստակ պատկերացնել, թե ինչպիսի դաժան պայմաններում է ապրել և ստեղծագործել 20-րդ դարի մեծագույն բանաստեղծներից մեկը»,-ասաց հեղինակը: Ս.Գալոյանի խոսքով, բանաստեղծի եղերական մահվանից հետո այնքան շատ հուշագիրներ և բարեկամներ հայտնվեցին, այնքան շատ փաստաթղթեր, վկայագրեր լույս աշխարհ եկան, որ խառնաշփոթ է ստեղծվել: Այս գրքում զետեղված կենսագրական փաստերը տրամադրել է Պարույր Սևակի որդին` Արմեն Ղազարյանը:

Ս. Գալոյանի համոզմամբ, Պ.Սևակի կենսագրությունը բազմաթիվ խորհրդավոր և փակ էջեր ունի: Հեղինակը փորձել է գրքում ներկայացնել բանաստեղծի կյանքի այդ էջերը: Ի դեպ, Ս. Գալոյանը պատրաստվում է 2-3 ամսից հրատարակել «Պարույր Սևակ. զուտ սովետական սպանություն» գրքի 2-րդ հատորը, որտեղ զետեղված կլինեն բանաստեղծի մահվան վերաբերյալ մինչ օրս չհրատարակված փաստեր: Այդ նյութերն իրեն հանձնել է բանաստեղծ Գագիկ Դավթյանը, ում փաստաթղթերը հանձնել է Պարույր Սևակը:

[SAS]

ԱԶԳԱՅԻՆ ՍՆԱՊԱՐԾՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԱԶԳԱՅԻՆ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ

Պարույր Սեվակի ելույթը Հայաստանի սովետական գրողների V համագումարում

17-18.XI.1966թ.

Երևան

____Կարծում եմ, որ իմ ելույթով ունկնդիրներից շատերին պիտի հիասթափեցնեմ, որովհետև նրանք երևի սպասում են, թե ես ի՛նչ և ինչպե՞ս պիտի պատասխանեմ ինձ հասցեագրված այն ամբողջ քննադատությանը, որ բացահայտ ու կիսածածուկ հնչում է ահա ավելի քան վեց ամիս մամուլի էջերից և որ պակաս չեղավ նաև այս օրերին:

____Ես նման մտադրություն չունեմ, բայց հարկ եմ համարում ավելացնելու, որ նման մտադրության բացակայությունը բնավ էլ չի ենթադրում պատասխանելիքի բացակայություն:

____Ավելին, ես ունեմ այնպիսի պատասխաններ, որոնցից հետո մեր ժողովուրդն ասում է. դե եկեք ձեր մեռելը տարեք: Բայց այսօր մեռելոցի օր չէ, այլ լուրջ մի համաժողով, որ ինձ թույլ չի տալիս իջնելու «ես ասեցի, նա ասեց»-ի մակարդակին:

____Ես երևի ունկնդիրներին պիտի հիասթափեցնեմ կրկնակի, եթե ասեմ, որ խոսելու եմ մեկ արմատական հարցի մասին, որ ունի երկու բուն` ազգային սնապարծություն և ազգային արժանապատվություն, որոնք առերևույթ կարծես կապ չունեն գրականության հետ, բայց ըստ էության գրականության ծնողներն են:

____Սնապարծությո՞ւնը...

____Թույլ տվեք հիշեցնեմ մի շատ իմաստուն խոսք. «Ազգը չի կարող կործանվել այլ կերպ, բացի ինքնասպանությունից»: Այս խոսքի իրավացիությունը (աշխարհիս բոլոր ազգերից ավելի) հաստատում է մեր ազգը` իր ահռելի պատմությամբ: Նունիսկ 1915-ի ազգասպանության աննախադեպ փաստը եկավ նույնը հաստատելու. 1915-21 թվականներին կարծես երկինք ու գետին խոսքը մեկ էին արել կործանելու մեր անմեղ-մեղավոր ազգը: Բայց չկարողացան, որովհետև չուզեցինք:

____Իսկ ինքնասպանությո՞ւնը...

____Ազգային ինքնասպանության զանազան ձևեր կան, և դրանց մեջ ամենադյուրինը, ըստ իս, իմ ասած սնապարծությունն է, որ նման է տաք ջրով լեցուն լողարանի մեջ սեփական երակը կտրելուն: Այն սնապարծությունը, որի հակառակ երեսը (թույլ տվեք երկու օտար բառ օգտագործել) արխայինություն-դինջությունն է:

____Մենք քամիներ շատ ենք տեսել և եթե ցայսօր գոյատևում ենք, ապա շնորհիվ լոկ այն բանի, որ քամիները թռցրել են մեր գլխարկը, բայց ոչ գլուխը: Սնամեջ ու հավակնոտ, պոռոտ ու պռատ գլուխգովանությունը, քաջնազարային դինջության և արխայինության հետ հանդիպելիս` առաջացնում են մի քամի (ո՛չ, այս անգամ հո՜ղմ), որ այլևս գլխարկ չի թռցնում, այլ գլուխ:

____Մենք շատ ենք խոսում և պիտի խոսենք կարմիր, իսկ այժմ առավել ևս սպիտակ ջարդից, որին ենթակա է մեր ժողովուրդը: Այս սպիտակ ջարդի լավագույն օգնականը հենց սնապարծությունն է, այն հինգերորդ շարասյունը, հենց գործում է մեր իսկ ներսում, իբրև արխայինություն-դինջություն:

____Մեր նոր պատմագրության առաջին մեծը` Միքայել Չամչյանը, իր եռահատոր «Հայոց պատմությամբ» ահագին գործ է արել մեր ժողովրդի արթնացման և զարթոնքի հեռավոր տարիներին,- մեծ մեղք կլինի այս մոռանալը: Բայց Չամչյանի պատմական սկզբունքը հետևյալն էր, քանի որ Նոյյան տապանն իջել է Արարատի գագաթին, ուրեմն Հայաստանն է արդի մարդկության օրրանը: Քանի որ (ըստ նույն Սուրբ գրոց վկայության) Ադամ-Եվայի երբեմնի դրախտը գտնվում էր Տիգրիս և Եփրատ գետերի միջև, ուրեմն Հայաստանն է «Երկիր դրախտավայրը»: Քանի որ...

____Այս «քանի – որ» -ների համար կարելի է և պետք է ներել հայր Չամչյանին, բայց պետք է թշնամաբար նայել բոլոր նրանց, ովքեր այսօր էլ դատում են մոտավորապես նույն ձևով. «Մենք որ կայինք. Այսինչ ժողովուրդը դեռ միսն աղել չգիտեր...»: «Մենք որ Պլատոն էինք թարգմանում` նրանք ապրում էին ծառերի վրա...»: «Իսկ հապա մեր Այսինչ, մեր Այնինչը, մեր Էսը, մեր Էնը»:

____Ահռելին այն է, որ այսպես դատողների մեծամասնությունը բնավ էլ չգիտի ո՛չ մեր Այսինչը, ո՛չ Այնինչը, ո՛չ Էսը, ո՛չ Էնը. նա պարզապես կրկնում է անուններ: Իսկ ամոթալին էլ այն է, որ նա ոչ միայն չգիտի, այլ նաև եթե նրան ասես, թե մեր մոտավոր ու հեռավոր հարևաններին էլ ունեցել են այդ ամենը կամ այդ ամենից շատ ավելին, չի՛ հավատա կամ քեզ կհամարի, ինչպես հիմա ասում են` «շուռ տված հայ»:

____Հայրենասիրության այս տեսակը մի փափուկ բարձր է, որ լցված է ոչ թե աղվամազով, այլ քնաբեր հաշիշով, և դա այն ժամանակ, երբ մեր շուրջ գնում է մրցություն, եթե ոչ պայքար: Եվ դա ա՛յն ժամանակ, երբ ո՛չ Նոյան տապան, ո՛չ էլ Նարեկացի ունեցող, երեկվա իսկապես անգիր ու անգիրք ազգերը մեր աչքերի առջև ստեղծում են այնպիսի գրական երկեր, որ ունենում են համամիութենական (ու համաշխարհային) հնչեղություն և ստիպում մեզ թարգմանել դրանք: Պլատոնին և Արիստոտելին 6-րդ դարում թարգմանած ազգի փուչ հայրենասերը չպիտի՞ մտածի նաև այս նորօրյա թարգմանությունների մասին:

____Ահա այս հարցն է, որ պիտի մտահոգի և մտատանջի մեզ` հայ գրականության մշակներիս, և ա՛յս բարձունքից մենք նայենք մեր գրական բոլոր լուրջ և անլուրջ վեճերին:

Թե ավագ սերնդի գրողները (այսօր և հավիտենից հավիտյան) ամենայն անկեղծությամբ կարող են տարակուսանքով (նաև անկեղծ թշնամությամբ) նայել կրտսերների գրածին,- ավելի քան բնական է. ամեն մի սերունդ, ինչպես որ ամեն մի տուն, ունի իր առաստաղը: Բայց ինձ ապշեցնում է ավագ կոչվելուց շատ հեռու, նույնիսկ երիտասարդ գրականագետների և գրականության պատմաբանների պահվածքն ու մտածելակերպը: Մասնագիտության բերումով նրանք շա՛տ ավելի լրջորեն, շա՛տ ավելի կապակցված պիտի գիտենան մեր գրականության պատմությունը: Մի՞թե տարօրինակ էր, որ գրաբարին հետևեց աշխարհաբարը, կլասիցիզմին ռոմանտիզմը, ռոմանտիզմին ռեալիզմը, ռեալիզմին` սիմվոլիզմը:

____Թե՞ մեր հարգարժան գրականագետները կարծում են, որ գրականության զարգացումը, գրական հոսանքների և դպրոցների գոյացման բնականոն երևույթը կանգ է առնում հենց մե՛զ վրա: Նրանք ոչ միայն տարօրինակ բան չեն տեսնում, այլև հատորներ են լցնում` ապացուցելու, որ գրականության զարգացումը պիտի Ալամդարյանից հետո ծներ Պատկանյանին, սրանից հետո` Թումանյանին, սրանից հետո` Տերյանին, սրանից հետո` Չարենցին: Իսկ հիմա՞: Աշխարհը վերջացա՞վ: Կյանքը կա՞նգ առավ: Այս անտեր բանաստեղծություն կոչվածը այլևս պիտի չունենա՞ նոր մակարդակ, մտածողության նոր ձև, նոր որակ:

____Սա այնքան պարզ մի հարց է, որ առաջանալ կարող է միայն այնտեղ, որտեղ գործում են երջանիկ անգիտությունը և ահռելի պահպանողականությունը, նախապաշարմունքն ավելի, քան աչալրջությունը, սովորույթի ուժն առավել, քան գիտակցությունը:

____Ասում են, որ սովորույթը մարդուս երկրորդ բնությունն է: Բայց մեզնից շատ-շատերի համար դա երևի դարձել է պարզապես առաջին բնություն: Եթե մենք չենք կարող ավելի գործնական միջոցներով պայքարել այդ ահավոր ուժի դեմ, ապա եկեք գոնե հետևենք պայծա՜ռ Մարկ Տվենի խորհրդին. «Սովորույթը սովորույթ է, նրան լուսամուտից դուրս չես նետի,- ասում էր նա,- հարկավոր է սովորույթին քայլ առ քայլ հրապուրելով դուրս հանել տնից»:

____Եվ եթե մենք կարողանանք վարվել այսպես, ապա ոչ այսօր, գեթ վաղը կհասկանանք, որ թե՛ բանաստեղծության, թե՛ արձակի մեջ եկել, գործում է մի սերունդ, որի արածն ու վաղվա անելիքը ստիպված պիտի կոչես նոր հոսանք կամ նոր դպրոց:

____Խնդրանքով կամ սպառնալիքով, կոչով կամ հայհոյանքով, տպագրությունն արգելակելով կամ տպվածը վարկաբեկելով կարելի է, այո՛, նրանց միառժամանակ խանգարել, բայց կանխել` բնա՛վ երբեք: Այդ նույնն է, թե անձրևի դեմ պայքարես աղոթքով կամ խսիր-կարպետով, հոսանքի դեմ` ձեռքիդ ափով կամ ջղայնությամբ ու գոռոցով:

[SAS]

(շարունակություն)

____Ասում են, որ գրական հիշյալ սերունդը սերակալում է ոչ թե մայրենի, այլ օտար կաթի վրա: Նախ` սուտ է, եթե նկատի առնենք այս սերնդի լավագույն և արդեն հասուն ներկայացուցիչներին. մնացածը կա՛մ կվերադառնան իրենց հող ու ջրին, կա՛մ պարզապես հող ու ջուր կդառնան, այսինքն` չեն դառնա գրող: Բայց մի րոպե ընդունենք, որ դա իրոք էլ այդպես է: Իսկ ո՞վ ասաց, որ հայ երիտասարդ գրողը պիտի սովորի միայն «Հացի խնդրից» ու «Հացավանից», բայց ոչ նաև Գոլսուորսիից ու Հեմինգուեյից, միայն Թումանյանից ու Տերյանից, բայց ոչ նաև Ներուդայից և Լորկայից: Մենք հարուստ ենք դարավոր ավանդներո՞վ: Այո՛: Բայց մի՞թե ավելի ենք հարուստ, քան Սահարան ավազով: Իսկ գիտե՞ք, որ եգիպտացիք տարեկան մի քանի հազար խորանարդ մետր ավազ են ծախ առնում Անգլիայից, և գիտե՞ք, թե ու՞մ համար: Սահարա՜յի համար… ավա՜զ` Սահարա՛յի համար, որովհետև անապատի ավազը մանր է և բետոն չի դառնում:

____Բետոն ունենալու և մեր ազգային գրական շենքը կառուցելու համար մենք ոչ միայն իրավունք ունենք, այլև պարզապես պարտավոր ենք ավազ ներմուծել` որտեղից էլ որ դա լինի: Եվ այսպե՛ս, ճիշտ այսպե՛ս էլ վարվել են մեր հեռավոր ու մոտավոր բոլոր այն նախնիները, որոնք այսօր մեր սրբություններն են և սրբություն են դարձել հենց նո՛ւյն պատճառով, «ավազ ներմուծելու» շնորհիվ` սկսած Մաշտոցից մինչև Տերյան ու Չարենց, մինչև Մեծարենց ու Վարուժան: Եվ ավելորդ եմ համարում նման մի դահլիճում իմ այս միտքը մանրելու, յուրաքանչյուր ոք պիտի որ իմանա դա:

____Բայց ես ինձ թույլ եմ տալիս ասելու, որ ժողովուրդների (մանավանդ փոքր ժողովուրդների) հարատևման երկու եղանակ կա միայն. կա՛մ ընթանալ համամարդկային քաղաքակրթության հետ զուգաքայլ, կա՛մ ապրել նախնական-վաչկատնային կյանքով: Այս վերջին ճամփան մեր առջև փակ է և փակ է արդեն ավելի քան 1500 տարի: Ուրեմն, սուրբ Մեսրոպի կամքով թե մեղքով, մեզ մնում է միայն մե՛կ ճանապարհ` աշխարհի առաջադեմ երկրներից շատ ետ չմնալու, նրանց հետ համաքայլելու ուղին: Հակառակ դեպքում մեզ չի փրկելու ո՛չ մի հովանոց կամ անձրևանոց. պիտի այրվենք կամ նեխվենք:

____Ես այսքան շեշտված ու շատ խոսեցի այս առիթով, որովհետև յուղում են այն անիվը, որ շատ է ճռռում, և դա մի ճոռոց է, որ միայն գլխացավանք չի պատճառում, դա մի ճռռոց է, որ վտանգում է մեր երկանիվ կառքի ոչ միայն սլացումը, այլև գոյությունը, եթե մենք այս ճռռոցին ուշք չդարձնելով ընթանանք, ապա մեր գործերն էլ կընթանան ավազի ժամացույցի պես. դանդաղ կհոսենք-կհոսենք և խըրթ` կվերջանանք, և ուշ կլինի, ու թերևս չգտնվի մի օտար «բարի» ձեռք, որ մեզ վերցնի և շուռ տա ավազի ժամացույցի պես:

____Գուցե տագնա՞պ կա իմ այս խոսքերի մեջ: Գուցե: Բայց դա ընդամենը տագնապ է և ոչ թե խուճապ: Եվ դա այն տագնապն է, որ ունենում է գնացքից կամ օդանավից ուշացողը: Տագնապն է այն շախմատիստի, որ ցայտնոտի մեջ է:

____Մենք իրավունք չունենք ուշանալ պատմության գնացքից կամ օդանավից:

____Մենք պարտավոր ենք շահել շախմատային մեր այն խաղը, որ սկսել ենք ոչ թե մենք, այլ Մեսրոպ Մաշտոցը...

____Այստեղ է ահա, որ ես պիտի դառնամ ազգային արժանապատվության հարցին և այստեղ է, որ ես բաց ճակատով և լեցուն հպարտությամբ պիտի վկայեմ, որ ես հայ եմ` զավակը մի ժողովրդի, որ իրոք շատ բան է տվել աշխարհի քաղաքակրթությանը և տվածի մեջ էլ` ինձ համար ամենաթանկն ու ամենագեղեցիկը` իր այլասիրական այն ոգին, որ եվրոպացիք ալտրուիզմ են կոչում, իսկ մեր երկրում գերադասելի է կոչել «ինտերնացիոնալիզմ»: Եվ իսկապես էլ աշխարհի բոլոր ժողովուրդների շարքում մենք թերևս այն հազվագյուտ ժողովուրդն ենք, որ դաժան բախտի և աննախանձելի վիճակի հասանք գուցե այն պատճառով, որ կարգին չսովորեցինք ատելու ըստ երևույթին շատ անհրաժեշտ գիտությունը:

____Բայց մենք այսօր կարող ենք հպարտանալ հենց դրանով. ոչ մի ազգ ու ցեղ չի կարող մեզ հանդիմանել որևէ մեկի տունը քանդելու, որևէ մեկի գերեզմանոցը զբոսայգի դարձնելու, որևէ մեկին դավանափոխելու, որևէ մեկին բռնի ձուլելու հանցանքի մեջ: Հիմա դժվար է հաշվել մեր կորստի և շահածի տարբերությունը: Շահել ենք բարի անուն, այլասեր կոչվելու հպարտություն, բացճակատ ապրելու եզակի հնարավորություն, բայց կորցրել ենք...

____Թույլ տվեք չթվարկել, թե ինչե՜ր ենք կորցրել: Թույլ տվեք ընդամենը վերահաստատել, որ դարձել ենք շա՛տ-շա՛տ-շա՜տ վիրավոր, վիրավոր հոգով ու հողով: Եվ եթե Մայակովսկին ասում էր` հրդեհվող սրտի վրա կելնեն քնքշանքով և ոչ թե հրշեջային կոպիտ սապոգներով, ապա դա ասված է ամենից առաջ հենց մե՛ր ժողովրդի մասին: Եվ եթե ամեն մարդ ունի իր արժանապատվությունը, ապա ամեն ազգ ունի կրկնակի: Իսկ վիրավոր ազգը, ինչպիսին մենք ենք` քառակի: Ըստ որում ես կոչ եմ անում ոչ թե հոգեբանական ըմբռնումի, այլ արդարության մի պահանջի, որ պետք է պարտադիր լինի եթե ոչ ամեն մի քաղաքագետի, ապա ամեն մի արվեստագետի համար:

____Այստեղ խոսքս կենտրոնացնեմ անդրկովկասյան ժողովուրդների բանաստեղծների վրա` հիշեցնելով հային, վրացուն և ադրբեջանցուն, որ մենք թոռներն ենք Աբովյանի և Ախունդովի, Սունդուկյանի և Ծերեթելու: Եվ այս ասելով ես չեմ անում ժողովուրդների եղբայրության այն ժուռնալիստական կոչը, որից մեր ատամներն առել են: Ես ուզում եմ, որ մեր մեծերի ստվերները հետապնդեն մեզ, նույնիսկ սատանայի կամ շեյթանի նման, միայն թե հիշեցնեն, որ մենք պիտի արժանի դառնանք իրենց հիշատակին ոչ թե ճառով, այլ ապրելակերպով ու գործով:

____Ամեն ճշմարիտ գրող իր ժողովրդի անձնագիրն է կամ իր ժողովրդի «դատական գործը»: Ես, որպես հայ ժողովրդի բանաստեղծ, ինձ համար մեծագույն անպատվություն կհամարեմ, եթե իմանամ, որ որևէ հայ պատմաբան պատմություն է աղավաղում` ի վնաս հարևան ժողովրդի, որևէ հայ ճանապարհաշինարար խիճ է սարքում հարևանի խաչքարերից, որևէ հայ երկրաբան պայթեցումներ է կատարում հարևան հինավուրց եկեղեցու կամ մեչիդի պատերի տակ, որևէ հայ բանաստեղծ հայհոյական խոսք է ասում հարևանի հերոսի հասցեին:

____Այսպիսի ամեն մի փաստ ըստ էության արձանագրվում է տվյալ ազգի անձնագրի «հատուկ նշումներ» բաժնում և ծանրացնում է ազգի «դատական գործի» ոչ թե արդարացման, այլ մեղադրանքի բաժինը:

____Մեզ` մոտիկ ու հեռու ժողովուրդների գրողներիս համար այսպիսի արդարամտությամբ ապրելու մեկ առիթը արժի մեկ սքանչելի պոեմ կամ վեպ, որովհետև, նորից եմ կրկնում, ամեն ճշմարիտ գրող իր ժողովրդի անձնագիրն է կամ իր ժողովրդի «դատական գործը»:

____Բայց ես գիտակցում եմ նաև, խորապես եմ գիտակցում, որ ուրիշներից արժանապատվության հարգանք կարող է պահանջել լոկ նա, ով արժանապատվության զգացում ունի ինքը:

____Ուրեմն, եկեք մեկ րոպե մտածենք ա՛յս մասին:

____Դեռ չի լռել մեծ Ռուսթավելու փառավոր հոբելյանի առավել քան փառավոր նշման արձագանքը, ա՛յն հոբելյանի, որ հայերս նշեցինք որքան շուքով, այնքան ավելի ուրախությամբ: Իսկ գոնե այդ առիթով մենք գործնականապես մտածեցի՞նք, որ մեծ Շոթայից ամբողջ 200 տարի առաջ արարչագործել է Նարեկացին, որին ես` ազգային սնապարծության ոխերիմ թշնամիս, համարում եմ մարդկության մեծագույն հանճարներից մեկը: Եվ ոչ միայն ես, այլև ֆրանսիացիք, որ նույն կարծիքն են հայտնել Նոբելյան մրցանակի արժանացած իրենց գրողների շուրթերով: Իսկ ինչպե՞ս, իսկ ինչպե՞ս մտածեցինք Նարեկացու հոբելյանի մասին, եթե մինչև այսօր էլ կան հայեր (չակերտավոր մարքսիստներ, փիլիսոփաներ և գրականագետներ), որոնք Նարեկացու հանճարեղ պոեմը պարզապես աղոթագիրք են համարում:

____Իսկ ինչպե՞ս մենք մտածենք Նարեկացու հոբելյանի մասին, եթե հեռու-հեռավոր ֆրանսիացիների վերջին տարիների գրական կյանքը լեցուն է Նարեկացիով, իսկ մոտիկ-մերձավոր ռուսները Նարեկացու անունն էլ չգիտեն ո՛չ իրենց, այլ մե՜ր մեղքով:

____Վաղը–մյուս օր լրանում է Մովսես Խորենացու ծննդյան 1500-ամյակը. ա՜յն Խորենացու, որի «Պատմությունը», հակառակ Նարեկացու «Մատյանի», վաղո՜ւց թարգմանվել է աշխարհիս բոլոր քաղաքակիրթ լեզուներով, որովհետև հիրավի ունի միջազգային արժեք: Կնշե՞նք այս հոբելյանը: Չե՛մ կարծում:

____Հիմա մտովին գամ ու հասնեմ մեր ժամանակներին ու հասնեմ մեր գրողների միության աշխատանքներին` դարձյալ մնալով ազգային արժանապատվության հողի վրա:

____Մենք ահագին բան ենք թարգմանել ռուսերեն` չխոսելով թարգմանությունների որակի մասին: Իսկ թարգմանե՞լ ենք արևմտահայ բանաստեղծներից գեթ մեկին, ա՛յն բանաստեղծներից, որոնցից յուրաքանչյուրը մի այլ ժողովրդի լեզվով կհնչեր շատ ավելի հասկանալի և կբարձրացներ մեր ժողովրդի վարկը: Չենք թարգմանել ու չենք էլ մտածում կարծեմ:

____Հիմա գանք ու հասնենք մեր օրերին: Շատ շուտով գնալու ենք գրողների համամիութենական համագումարի: Իսկ ինչպե՞ս ենք գնալու, ի՞նչ երեսով, մեր ո՞ր նվաճումը ցույց տալու հպարտությամբ: Մեր վիճակն այնտեղ կնմանվի շքեղ հարսանիքում աղքատ ազգականի անմխիթար վիճակին: Եվ այդպես կլինի այն պատճառով, ինչը կոչվում է գրական քաղաքականություն: Եթե գրողների միությունն ընդհանրապես ունի գրական քաղաքականություն, ապա դա կարելի է կոչել միմյանցից շատ հեռու երկու բառով, որոնցից մեկը շատ է հայերեն, իսկ մյուսը շատ է օտար` մատաղ և գազոն:

____Այո՛, հարկ ու պատշաճ է, որ մատաղը հավասար բաժանվի, բայց գրականության մեջ այդպես վարվել նշանակում է մատաղ անել հենց գրականությունը: Մորթել այն, նույնիսկ խեղդամահ անել: Ճիշտ այդպես էլ, թերևս, վատ չէ գազոն ասվածը, բայց... զբոսայգիներում, իբրև կանաչ ցանկապատ` տների առջև: Իսկ գրականությունը մկրատել երեք կողմից, այն էլ ուղիղ ու հարթ, իսկ չհանդուրժել, որ որևէ մեղապարտ թուփ, որևէ մեղավոր շիվ գլուխ բարձրացնի գազոնային հավասարության վրա, նշանակում է... ինքներդ գտեք, թե ինչ է նշանակում:

____Գրականությունը եթե ենթակա է որևէ օրենքի, ապա ենթակա է անտառի օրենքին, անտառի՛ և ոչ թե գազոնի՛...

____Այս գազոնային քաղաքականությունը եթե վարվեր միայն տեղում` Հայաստանում, դեռ կարելի էր հանդուրժել մի կերպ: Բայց այս գազոնային քաղաքականությունը մերոնք վարում են նաև համամիութենական ասպարեզում` հայ արդի գրականությունը ռուսերեն թարգմանելիս: Ես ինձ թույլ եմ տալիս ավելորդ մի անկեղծություն, որպեսզի ասեմ, որ ռուսերեն թարգմանվելու հարցը հիմա համարյա թե դարձել է մի քանի շիշ հայկական կոնյակ կոնծելու դժվարություն: Հաճախ թարգմանվում են այնպիսի հեղինակներ, որոնք պարզապես գրող չեն, կամ այնպիսի երկեր, որոնք պիտի չհրապարակվեին նաև հայերեն: Թարգմանական գործի այսպիսի ընթացքը մեր արդի գրական վարկին հասցնում է միանգամից երկու հարված: Այս հարվածներից մեկն այն է, որ մեր գրական արտադրանքի լավագույնը կա՛մ բնավ չի թարգմանվում, կա՛մ էլ թարգմանվում է շատ ցածրորակ: Հարվածներից երկրորդն էլ այն է, որ թարգմանվում են խոտանային երկեր և ռուս հրատարակիչների, ինչպես նաև համամիութենական բազմամիլիոն ընթերցողի մեջ ամրապնդում այն կարծիքը, որ Հայաստանում գրականությունը նույն վիճակում է, ինչ վիճակում է կինոն կամ, ներեցեք, ֆուտբոլը:

____Ժամանակն է, որ հայ գրականության թարգմանությունը դադարի գրողների անձնական շահագրգռության կամ նախաձեռնության գործը լինելուց և դառնա գրողների միության նոր ղեկավարության գործը, եթե կուզեք` ամենակարևո՛ր գործը:

____Տեղն է եկել այս ամբիոնից ամենայն լրջությամբ հարուցել մի հարց, որ ինչքան կապ ունի ազգային արժանապատվության հետ, է՛լ ավելի ունի պարզապես անհետաձգելիության արժեք: Մեր հարևան հանրապետություններն իրենց ռուսերեն գրքերի մեծագույն մասը տպագրում են հենց տեղում` Բաքվում ու Թբիլիսիում: Արժե հիշեցնել, որ Մեժելայտիսի «Մարդը», որ արժանացավ բարձրագույն մրցանակի, հրատարակվեց ոչ թե Մոսկվայում, այլ Լիտվայում: Նույնը կարո՞ղ ենք անել մենք: Ե՛վ այո, և՛ ոչ: Այո՛, եթե շա՜տ ցանկանանք: Ո՛չ, որովհետև մեր պետհրատի հնարավորությունները շատ սուղ են: Մեր հանրապետության նոր ղեկավարությունը, որ ընդամենը կես տարի է ղեկի առջև, այս կարճ ժամանակաշրջանում մեզ համար արեց շատ ավելին, քան մենք պահանջում էինք ամբողջ տասը տարի: Մենք, վերջապես, ազատվեցինք այն մի խումբ օտար բառերից, որ բռնի սոսնձել էին մեր կոկորդին: Թույլատրվեցին դահլիճներում լսել մեր հոգևոր սքանչելի երաժշտությունը: Հունվարից հրատարակվելու է գրական նոր ամսագիր: Ավելացել են գրական մամուլի ինչպես հաստիքները, այնպես էլ հոնորարը:

____Թույլ տվեք բոլորիդ անունից ի սրտե շնորհակալություն հայտնել այս ամենի համար և միաժամանակ, դարձյալ բոլորիս անունից, մեր ղեկավարությունից խնդրելու պես պահանջել, որ նա անի հաջորդ քայլը` հանրապետությունն ապահովի ռուսական հրատարակչությամբ: Այդ դեպքում, կարծում եմ, մենք էլ կկարողանանք անել այն, ինչ անում են մեր հարևանները:

____Բայց մենք հիմա էլ կարող էինք անել բաներ, որոնք կապ չունեն հարուցածս հարցի հետ: Մենք չէի՞նք կարող Հայաստան հրավիրել ռուս նշանավոր բանաստեղծների կամ գրողների մի խումբ. նրանց ապահովել անհրաժեշտ ամեն ինչով, որպեսզի նրանք այստեղ, մեր աչքի առջև, թարգմանեն մեր բանաստեղծ-գրողի այն երկը, որ կարող էր ունենալ համամիութենական հնչեղություն:

____Չէ՞ որ այդպես են վարվում ուրիշ գրողների միություններ: Իսկ մենք չենք արել: Եվ չենք արել լոկ ա՛յն պատճառով, որ չունենք գրականության ընդհանուր շահերի գիտակցություն, լոկ ա՛յն պատճառով, որ գրողների միության ղեկավարությունը վարում է ընդհանուր հավասարեցման, ոչ մեկի խաթրին չդիպչելու մատաղա-գազոնային քաղաքականություն: Ընդ որում, անարդար չլինելու համար ավելացնեմ` հարկադի՛ր, քաղաքականություն: Հարկադի՛ր, որովհետև այդպիսին է մեր գրական միջավայրը, որտեղ իշխում է հաշիվն ավելի, քան` անկեղծությունը, որտեղ աներեսներից ու լաչառներից վախենում են ավելի, քան հարգում ու գնահատում են տաղանդավորներին, որտեղ անձնական ցավը ծածանվում է դրոշակի պես, իսկ համընդհանուր շահը դրոշակի կոթի տեղ էլ չի դրվում: Ես արդեն խոսում են ոչ թե գրողների միության մեղքերի, այլ մե՛ր իսկ արատների մասին:

Edited September 2, 2010 by SAS

[SAS]

(շարունակություն)

____«Չի օգնի փառքը, եթե ցավում է փորը» ,- ասել է Կիպլինգը: Այս սրամիտ խոսքը մեր գրական միջավայրում կորցնում է իր արժեքը, որովհետև խոսքի երկու մասերը պարզապես համընկնում, նույնանում են, այսինքն` մեզանից շատ-շատերի փորացավն այլ բան չէ, քան փառասիրությունը կամ փառամոլությունը, որ ինչպես հայտնի է, հիվանդություն է անբուժելի՜: Ես բժշկական նոր գյուտ չեմ արել, ուստի և պիտի խոսեմ բուժելի՜ հիվանդությունների մասին` դառնալով մեր գրական մամուլին:

____Սկսում եմ «Լիտերատուրնայա Արմենիա»-ից և ա՛յն պատճառով, որ այդ ամսագիրը կապ ունի մեր գրականությանը համամիութենական հնչեղություն տալու համընդհանուր շահագրգռության հետ: Ամսագրի խմբագրությունը չէ՞ր կարող իր շուրջ համախմբել ռուս մի քանի իսկական բանաստեղծների, նրանց մեկընդմիշտ կապել Հայաստանին, որպեսզի նրանք թարգմանեին հայ պոեզիան և ոչ թե պատահական մարդիկ: Կարող էր: Բայց ո՜ւմ վեջն է:

____Ամսագրի խմբագրությունը թարգմանություններ է մուրում, փոխանակ դա կազմակերպելու, իսկ այն, ինչ որ կազմակերպվում է... Տե՜ր Աստված, բոլորովին վերջերս, բոլորովին մասնավոր մի առիթով ես իմացա ու համոզվեցի, որ խմբագրության այսպես ասած պրակտիկայի մեջ գոյություն չունի մի այնպիսի տարրական բարեխղճություն, որպիսին է թարգմանությունը բնագրի հետ համեմատելը: Ավելին, խմբագրության աշխատակիցը ջնջում է այն, ինչ խելքին բրդում է, ավելացնում այն, ինչ միտքը գալիս է, իր մեկ ու միակ արդուկով, եթե այդ արդուկը մինչև իսկ մնացել է Սումարոկովի դարաշրջանից, հարթեցնում է գրական երկերն այնպես, որ այլևս ոճական ոչ մի տարբերություն չի մնում կիրովականցի Նոր Այրի և Նորայր Ադալյանի միջև: Դա անհասկանալի խայտառակություն է, որ պիտի գրավի գրողների միության նորընտիր ղեկավարության ուշադրությունը:

____Իսկ մեր մյուս` առայժմ միակ հայերեն ամսագի՜րը: Ժամանակի խնայողության իմաստով ես պիտի սրտանց շնորհակալություն հայտնեմ ամսագրի խմբագրությանը, որովհետև «Սովետական գրականության» տասներկու մամուլանոց համարը ինձանից շատ ավելի քիչ ժամանակ է խլում, քան «Ավանգարդ» թերթի չորս էջը: Չի կարելի ասել, թե ամսագիրը չունի գրական քաղաքականություն: Ունի: Դա ոչ մի քաղաքականություն չունենալու քաղաքականությունն է:

____Ամսագրերն այն բանի համար են, որ գրական նախաճաշ տան ընթերցողին` մինչև պետհրատային ճաշը: Ընթերցողն ի՞նչ պիտի մտածի մեր գրական սննդի մասին, եթե նրան հրամցվող նախաճաշը մի «աջաբսանդալ» է կամ «վինեգրետ», առանց սրանց վիտամինային կարողության:

____Եվ ո՞վ է ամսագրի խմբագիրը: Ի՞նչ հմտություններով և առաքինություններով է օժտված այս մարդը: Ինձ թվում է, թե ընկեր Կուրտիկյանն իր առջև դրված ամեն մի էջի վրա կարդում է մի չգրված ու չեղած նախադասություն. «Զգուշացե՛ք, մահացու է»: Այս զգուշությունն է նրա միակ առաքինությունը, ավելին զգուշավորությունը, ահռելի՛ զգուշավորությունը, բայց այս առաքինությամբ կարելի է ղեկավարել, դիցուք, պայթուցիկ նյութերի վարչությունը: Պայթուցիկ նյութերի վարչությունը, բայց ոչ պայթուցիկության կարոտ և պայթեցիկությամբ ապրող գրականությունը: Այս պատճառով էլ ես ուզում եմ հավատալ, որ գրողների միության նորընտիր ղեկավարությունը ոչ միայն ընկեր Կուրտիկյանի համար կգտնի ավելի հարմար աշխատանք, այլև կթարմացնի ամսագրի ողջ խմբագրական կազմը: Դա ես համարում եմ անհետաձգելի հարց:

____Իսկ «Գրական թե՞րթը»:

____Իսկ «Գրական թերթ»-ին ուզում եմ ընդամենը մի հարց տալ. «Գրական թերթը» չի՞ ամաչում իր ավագ եղբորից «Լիտերատուրնայա գազետա»-ից` գոնե մի հարցում: «Լիտերատուրնայա Գազետան» հարուցում և լուծում է համապետական նշանակություն ունեցող խնդիրներ: Հիշենք գոնե Բայկալի, Կասպից ծովի, անտառների գործը: Իր գոյության վերջին 10-15 տարվա ընթացքում «Գրական թերթը» հարուցե՞լ է արդյոք քիչ թե շատ կարևոր որևէ հարց և հետապնդել դրա լուծմանը:

____Ես գիտեմ, որ «Գրական թերթի» աշխատակիցը, կամ խմբագիրը, եթե իմ չափ անկեղծ ու հանդուգն լինի, իմ հարցին ինձ հարցով կպատասխանի. «Իսկ ո՞վ թույլ կտա, որ հարուցեք»: Այստեղ ես արդեն դիմում եմ մեր վերադաս մարմիններին և հարցնելու պես աղաչում նրանց. «Ինչո՞ւ եք դուք «Գրական թերթը» այնքան հեռացնում իր ավագ եղբորից` հնարավորությունները սահմանափակելու իմաստով, գուցե դուք առաջնորդվում եք հին հունական մի առածո՞վ, ըստ որի «այն ինչ կարելի է Զևսին չի կարելի Եզին», բայց «Լիտերատուրնայա գազետան» էլ Զևս չէ, այլ ընդամենը մի այնպիսի Եզ է, որպիսին է «Գրական թե՛րթը»: Եզ, որի պաշտոնը մեկ է և սրբազան: Թույլ տվեք, որ մեր հայկական Եզն էլ լուծ քաշի, հերկի ու կալսի: Մեր վերադաս ղեկավարությանը ես պիտի մի հարց էլ տամ: Արդյոք կուրտիկյանական զգուշավորության մեջ մասնավոր մեղք չունե՞ք նաև դուք, և արդյոք ժամանակը չէ՞, որպեսզի մենք բոլորս միասին գործենք ըստ մեկ այլ, այս անգամ զուտ հայկական առածի, որը նույնպես եզան վրա է կառուցված: Ես կարծում եմ, որ բավական է, հերիք է «եզը վերցնել և տակը հորթ ման գալ»:

____Ավելորդ զգուշավորությունը, ցեղական մտավախությունը, անհիմն կասկածամտությունը կարող են հասցնել երիկամունքի հոգևոր բորբոքման, մի հիվանդության, որ դեպի մահ է տանում: Եթե մենք բոլորս էլ կարողանանք գիտակցել այս, ապա մեր գրականությունը կսկսի աճել հեքիաթի մանկան պես ոչ տարով, այլ օրով:

____Քանի որ հասա մանուկին, խոսքս ավարտեմ երիտասարդներով: Կարող է թվալ, թե բանաստեղծության մասին զեկուցող ընկեր Հրանտ Թամրազյանը շատ անխիղճ վարվեց մեր երիտասարդ պոեզիայի հետ: Ես այլ կարծիքի եմ: Դա անխղճություն չէր, այլ զուտ տրամաբանական եզրահանգում: Պոեզիայի այն ըմբռնումը, որ ուներ զեկուցողը, և գրական այն ճաշակը, որի ջատագովանքն էր ողջ զեկուցումը, չէին կարող չհասցնել երիտասարդական գրականության համարյա թե ուրացմանը: Այսքանով Հրանտը տրամաբանական էր: Բայց տրամաբանական չեմ համարում զեկուցման ամենավերջը, որ մի կոչ էր ետ` դեպի Թումանյանն ու Չարենցը: Դեպի Թումանյանը` հասկացանք, դեպի Չարենցը` նույնպես, բայց դեպի Թումանյանն ու Չարենցը միաժամանակ` սա արդեն պարզապես անհասկանալի է: Ըստ էության, Չարենցի անունն այստեղ պարզապես ձևի համար է տրված, որովհետև հավկուրության դեպքում էլ չի կարելի չտեսնել, որ մեր երիտասարդների իննսունութ տոկոսը, եթե պապ ունեն, ապա նրա անունը Չարենց է, միայն ու միայն Չարենց: Ես մեծն Թումանյանին թողնում եմ իր անկրկնելի և անզուգական վսեմության մեջ և Թամրազյանի կոչից հանելով Չարենցի անունը անում եմ ուղղակի հակառակ մի կոչ` Չարենցից սկսած դեպի առաջ: Այս կոչերից ո՛րը ճիշտ դուրս կգա, կերևա հաջորդ համագումարին, բայց երևում է անկեղծ ասած, նաև այժմ: Եկել են տաղանդավոր երիտասարդներ և գալիս են ամեն օր: Հազար անգամ ճիշտ է Սերո Խանզադյանն իր վերջին հոդվածներից մեկում, երբ պնդում էր, որ երիտասարդները սկսել են շատ ավելի լավ, քան ես ու Խանզադյանը սկսեցինք: Ուզենք թե չուզենք, վաղը նրանցն է: Իսկ ի՞նչ է պատահել: Զավակ ենք ամուսնացրել և փոխանակ ուրախանալու, տանն արդեն կռիվ է ընկել և գիտե՞ք ինչի համար. դեռ չծնված երեխայի ինչպիսին լինել կամ չլինելու առիթով:

____Հայնեն իրեն հատուկ մի սրամիտ խոսք ունի. «Անհեռատեսները մտածում են, թե Կապիտոլիումը գրավելու համար նախ և առաջ հարկավոր է հարձակվել սագերի վրա»: Երիտասարդների վրա Թամրազյանի հարձակումը շատ բանով է նման դրան, բայց նախ սագերի վրա հարձակվելով չես գրավի Կապիտոլիումը, որ համաշխարհային արդի պոեզիայի մակարդակն է: Եվ ապա, որ ամենակարևորն է և ամենաուրախանալին, մեր բազմաթիվ շնորհալի երիտասարդները սագեր չեն, այլ մի ողջ վիթխարի սերունդ, որին պատկանում է ապագան` ուզենաս թե չուզենաս: Եթե Թամրազյանը գրական կենդանի ընթացքին նայեր անկաշառ հետազոտողի աչքով և ոչ թե կանխակալ ու կանխակարծ հայացքով, ապա կհասներ ուղիղ հակառակ եզրակացության, որն է` եթե մի ողջ սերունդ, համարյա առանց բացառության և՛ արձակի, և՛ չափածոյի մեջ քայլում է մի ճանապարհով, որ դուր չի գալիս Թամրազյանին, ապա սխալ է Թամրազյանը և ոչ թե ճանապարհը: Մեր երիտասարդներին, իհարկե, կարելի է շատ դիտողություններ անել, տալ շատ անհրաժեշտ խորհուրդներ, սակայն այսօր դրա ժամանակը չէ: Եվ բացի սրանից, խորհուրդը, ինչպես անաստված Շոուն է ասել, նման է լուծողականի` հեշտ է տալը, բայց դժվար է ընդունելը, մի անհոգի ճշմարտություն, որ վատ չէր լինի, եթե կախված լիներ մեր քննադատներից շատերի շեմից... Այսուհանդերձ, եթե պիտի խորհուրդ տալ երիտասարդներին, ապա իմ խորհուրդն է` Չարենցից սկսած դեպի առաջ: Գալով ստացած և ստանալիք տհաճություններին, ապա ինձ և մեր երիտասարդներին պիտի մխիթարեմ հին և հավիտենական ճշմարտությամբ. «Ով կարող է` անում է, ով չի կարող` ուսուցանում է»: