Satenik Posted March 8, 2004 Report Share Posted March 8, 2004 ԵՐԳ Լուսնակն ելավ ամպն ի վեր, Գիշերն ամպշող, ի՜նչ անուշ. Հովը եկավ տարուբեր, Շնկշնկում է ի՜նչ անուշ: Շվին հեռու հառաչեց, Գանգատ արավ՝ ի՜նչ անուշ. Հովը ծամերդ ինձ բերեց Քչփչալով՝ ի՜նչ անուշ: Quote Link to post Share on other sites
SAS Posted May 26, 2006 Report Share Posted May 26, 2006 Դեմիրճյան բանաստեղծը զիջում է Դեմիրճյան արձակագրին, սակայն մեկ-մեկ կարելի է հանդիպել գողտրիկ գոհարների: *** Մի՛ լար, մի՛ թացիր աչքերդ, աչքիդ լույսն ափսո՜ս է, կանցնի՜. Մի՛ տխրիր, նոր գարուն հասակդ մի օր է վառ մայիս՝ կանցնի՜, Ջա՜ն, ի՞նչ ես էդ դարդին գերվել, գիշե՜ր է, վերջ կտա՝ կանցնի՜. Աշխարհն էլ հեքիաթ է էսպես, մի՛ շտապիր, կհատնի՝ կանցնի... *** Ինչքան ծիլ ծաղիկնե՜ր ծնվեցին այս գիշեր, Ինչքան վառ ծաղիկնե՜ր զարթնեցին այս գիշեր, Ինչքան թարմ դռնակնե՜ր բացվեցին այս գիշեր, Դուրս ելան շուշաննե՜ր, անուշնե՜ր, մեղույշնե՜ր, Ինչքան զի՜լ որոտաց սիրո ձայնն այս գիշեր.- Մի ձայն էլ ինձ հասավ... աչքս թա՜ց այս գիշեր... Հ.Գ. Հեղինե, Զրադաշտ, Կատրանդինե և այլք,ինձ շատ կպարտավորեցնեիք, եթե տպեիք այստեղ «Վարդանանքից» մի հատված՝ դեպի Հայաստան հայոց այրուձիի վերադարձի հրաշալի պատկերը: Կանխավ շնորհակալ եմ: Quote Link to post Share on other sites
Katranide Posted May 31, 2006 Report Share Posted May 31, 2006 Դեմիրճյան բանաստեղծը զիջում է Դեմիրճյան արձակագրին, սակայն մեկ-մեկ կարելի է հանդիպել գողտրիկ գոհարների: *** Մի՛ լար, մի՛ թացիր աչքերդ, աչքիդ լույսն ափսո՜ս է, կանցնի՜. Մի՛ տխրիր, նոր գարուն հասակդ մի օր է վառ մայիս՝ կանցնի՜, Ջա՜ն, ի՞նչ ես էդ դարդին գերվել, գիշե՜ր է, վերջ կտա՝ կանցնի՜. Աշխարհն էլ հեքիաթ է էսպես, մի՛ շտապիր, կհատնի՝ կանցնի... *** Ինչքան ծիլ ծաղիկնե՜ր ծնվեցին այս գիշեր, Ինչքան վառ ծաղիկնե՜ր զարթնեցին այս գիշեր, Ինչքան թարմ դռնակնե՜ր բացվեցին այս գիշեր, Դուրս ելան շուշաննե՜ր, անուշնե՜ր, մեղույշնե՜ր, Ինչքան զի՜լ որոտաց սիրո ձայնն այս գիշեր.- Մի ձայն էլ ինձ հասավ... աչքս թա՜ց այս գիշեր... Հ.Գ. Հեղինե, Զրադաշտ, Կատրանդինե և այլք,ինձ շատ կպարտավորեցնեիք, եթե տպեիք այստեղ «Վարդանանքից» մի հատված՝ դեպի Հայաստան հայոց այրուձիի վերադարձի հրաշալի պատկերը: Կանխավ շնորհակալ եմ: Ես ուղղակի չէի ցանկանա տարանջատել արձակը բանաստղեծությունից, եթե խոսքը գեղարվեստական արձակի մասին է, ինքնին մենք գործ ունենք նույն երևույթի զուտ ձևային տարբեր դրսևորումների հետ (չնայած, կարծում եմ, որ երբեմն այդ ձևային զանազանությունն էլ չի տարորոշվում): Այնպես որ բանաստեղծ-արձակագիր քարացած այս անջրպետը եկե՛ք ջնջեք և անդրադառնանք մեր քերթողների գործերին առանց խտրականության: Յուրաքանչյուր գրող, որքան էլ բազմավաստակ լինի, ունի մեն-մի ստեղծագործություն, որը կարծես թե նրա այցեքարտն է. Դեմիրճյանի դեպքում, անշուշտ, դա «Վարդանանքն» է: Ինձ համար, սակայն, Դեմիճյան անունը ասոցիացվում է նրա «Հայը» ստեղծագործությամբ: Այս փոքրածավալ (ընդամենը 2 էջ) գործը, որ առաջին անգամ տպագրվել է «Հայաստանի անկախության փոխառություն» միօրյա թերթում (Թիֆլիս, 1920, օգոստոսի 2), դրանից հետո մի շարք արտասահմանյան պարբերականներում, նույնիսկ թարգմանվել է անգլերեն, ինձ համար հայտնություն դարձավ: Որքա՜ն խորաթափանց դիտողականություն. արտաքուստ պարզունակ թվացող համեմատություններն ու բնութագրումները շատ մեծ խորություն ունեն ու ցնցող պատկերավորություն: ՀԱՅԸ Արդյոք մի բան հասկանո՞ւմ եք Հայից…Որքա՜ն տարօրինակ, հանելուկային արարած: Որքա՜ն խաբուսիկ: Երևույթը, ո՛չ ինքը: Բայց և ի՞նչ է ինքը, իր նկարագիրը: Զո՛ւտ աշխատանք. որոնում ես իր ինքնությունը, գտնում, բայց և իսկույն տեսնում ես, որ դա էլ նորից երևույթ էր: Անհանգիստ դեմք ունի, չի թողնում` նկարես: Իր ցեղային պատկերն էլ տարօրինակ է: Թվով, գրեթե ամենափոքրն է, տառապանքով` ամենամեծը, ժամանակով ամենահինն է, վիճակով ամենից անփոփոխը: Ամենից աննպաստը իր երկրի դիրքն է, ինքը ամենից համառ կառչեց նրան: Որքա՜ն անհույս է թվում իր ապագան, բայց և որքա՜ն հուսացող է նա: Ասենք` իր կյանքում երկու բան բնավ չտեսավ. մեկ` բախտ, մեկ էլ հուսահատություն: Ինչպե՞ս ճանաչես նրան, ինչպե՞ս չափես: Իր չափը չափազանցն է. զարմանա՜լի հավասարակշռություն, որ ծայրահեղության մեջ է: < …> Ահա՛ նայիր այս բեռնակրին. ի՞նչ է սա. իսկական գրաստ, մեջքին մի սար բեռ` ճկվում է, մեջքը կոտրում: Աշխատա՞նք է կատարում, թե՞ ինքնախորտակումն: Վրե՞ժ ունի, ի՞նչ է, իրենից հանելու: Ո՞ւմ դեմ է չարացել, որ իրեն է պատժում: Որքա՜ն ուժ, որքա՜ն աշխատասիրություն: Ապա՞ տար տունդ ծառա: < … > Ի՞նչ է միտքը, մի փոքրիկ գումար շինե, գնա, դուքան բաց անե: Մարդը իր հացի և իր գործի տերն է ուզում լինել և ո՛չ թե սրա-նրա ծառան: Եվ արդեն Հայ նշանակում է տեր… Բայց տեսե՞լ եք նրան, երբ գաղթական է. ի՜նչ ծույլ մուրացկան: Ամենաձեռնտու գործը տուր, չի ուզիլ: Ազգը տա, ինքը ուտի: Եվ սովից կմեռնի անխոս, անխնա, կասես` ջգրու: Եվ սա այն գյուղացին է, որ երեկ կատաղած, գազանացած` հողը քանդում էր, չարչարվում, մզվում, հոգին հանում: Ամենաչարքաշ անասունը` իր արտի մեջ: Այնպես է հավաքում բերքը, կարծես հավիտյան պիտի ապրի, կարծես ոչ ոքի բաժին չպիտի թողնե: Բայց գնա՛ իր խրճիթը, հազար գող, մարդ, շուն ու գել նրա հացի վրա է: Ուտում են նրա հացը, ինչպես Հայր Աբրահամի սեղանից: Տեսե՞լ եք նրա բնակարանը. խլուրդի ծակուռ… բայց անցիր նրա երկիրը: Ի՜նչ հիասքանչ վանքեր, հոյակապ աշտարակներ, գողտրիկ խաչքարեր: Հավատալ կարելի՞ է, թե ինքն է շինել այդ բոլորը: Խոսակցությունն ես լսում` հայհոյանքների կեսը եկեղեցի ու Աստված է: Լցրել է իր երկիրը եկեղեցիներով, բայց տարին մեկ անգամ չի մտնում մեջը` աղոթելու: Աղոթք էլ չի անում առօրյա կյանքում. իր կրոնը երբեք չէ քարոզել ուրիշներին: Եվ հավատալի՞ բան է, որ իր պատմությունը ամենամեծ կրոնական պատերազմների պատմություն է, և այս չաղոթող ցեղի Նարեկացու շուրթերից թռավ աղոթքի ամենաբարձր թռիչքը առ Աստված… Տանել չի կարողանում ծես, ձև, աստիճան, քաղաքավարություն: Ռամիկ է գերազանցապես: Իր Խրիմյան Հայրիկը ամենից շատ կաթողիկոսությունը ատեց: Դիպլոմատիայի մեջ մի բանումն է շատ հոգածու` անկեղծ լինել: Այնքա՜ն անկեղծ է և միամիտ, որ անկասկածելի խորամանկի և կեղծավորի տպավորություն է անում: Մինչդեռ իր հարևանները` այս աշխարհի բեմի վրա դեր կատարելով միայն, ցույց են տալիս, թե կացնով հարվածում են դիմացինին, Հայը իսկապես կացինը իջեցնում է գլխին: «Ապա ճշմարտությո՞ւնը»,– մտահոգվում է նա: Դանդալոշ է և խոնարհ` իր Սասունցի Դավթի նման և անսպասելի ըմբոստ, հարվածող` նրա պես <…> երբ վրա է հասնում գերագույն վտանգը, հերոսանում է հանկարծ և ծառանում վիշապի նման: Բարի է առհասարակ, շոյի՛ր, ր կկողոպտվի, բայց և, առհասարակ, ինքն է բարեկամ քեզ, իսկ քո բարեկամությունը վանում է: Այնտեղ ուր մի ուրիշ ցեղ ուրիշների միա՛յն սերը կարող է վաստակել, Հայը գտնում է հնարը ատելություն առաջ բերելու: Տաղանդ է` իր դեմ ատելություն ստեղծելու: Ուրիշի հաջողության մեջ նախանձոտ է, ինչպես վարդապետ: Եթե գժտվեց մեկի հետ, ոխակալ է, ինչպես ուղտ: Ամեն հայ մի հայ ունի, որի հետ թշնամի է մինչև մահ: Սա նրա անհրաժեշտությունն է: Անկարգ է և անիշխանական թե՛ հասարակության, թե՛ պետության և թե՛ գաղափարների մեջ: Իբրև ժողովրդական` անմիաբան է, անտանելի, խռովարար: Ուր հեղափոխություն` այնտեղ Հայություն: Բայց իբրև «ական»` ծայրահեղական է: Իր կռիվը երեք ճակատի վրա էր միաժամանակ: Շահի դեմ, Սուլթանի դեմ, Ցարի դեմ: Ասենք` ամեն հայ մի փոքր Շիրակացի է Դոն Քիշոտի պես: Կոտորածներից ամենազարհուրելին ինքը տեսավ և ինքն էր, որ չխրատվեց: < … > Ինչո՞ւ է այսպես, ինչի՞ց է դժգոհ, ի՞նչ է կամենում… Ինչո՞ւ է այսպես անհավասար, ներհակ, մաղձոտ, <…> անչափելի` իր վեհ թռիչքներում: Երևի, վրեժ ունի նա, մի վատ բան սրտի մեջ, որի համար և մեկուսանում է, որ նյութե, դավե, վնասե: Ո՜չ. Հայի ամենամեծ առաքինությո՞ւնն ես ուզում. ամենաներողամիտ ցեղը աշխարհիս մեջ: Ի՞նչ եղավ իր պատմությունը. զարհուրելի ջարդեր, խոշտանգում, բնաջնջում… < … > «Ջարդի՛ր ինձ,– ասում է նա,– ահա՛ քո պատիժը և իմ վրեժը»: Ինձ թվում է, թե մի շատ մեծ վիրավորանք կա հայի սրտի խորքը, շատ խորը թաքնված… Ինձ թվում է, թե դրա համար է նա ջարդվում, յապոնացու պես, որ, երբ մեկից խորապես վիրավորվում է, կանչում է իր բարեկամներին, հայտնում է իր վիրավորանքը և վերցնելով դանակը` պատռում է իր որովայնը: Այսպե՛ս է Հայը: Չի՛ ուզում, որ իրան դիչեն, մոտենան, սիրեն թեկուզ: Նա մեկուսի է, խստակյաց, բարի և ազատասեր: Երբ նայում եմ Հային, ինձ թվում է, թե նրա վիրավորանքը այն արծվի վիրավորանքն է, որին ցած են բերել բարձր լեռներից: Թպրտում է, ընկնում քարի, աղբի մեջ, կեղտոտվում, թևերը կոտրում: Կերակուր ես մեկնում` չի՛ ուզում: Չի սիրում ո՛չ ստրկություն, ո՛չ երջանկություն, գերադասում է տառապանք և ազատություն: Մաղձոտ է, մեկուսի, բայց չունի մեկուսի ատելություն, որ բարձր լեռներին անծանոթ զգացում է: Գերի արծվի խոր վիշտն է իր սրտի մեջ: Սա Հայկն է, որին զրկել են իր կյանքի միակ պայմանից` ազատությունից: «Ոչինչ չեմ ուզում ձեզնից,– ասում է նա իր նեղիչներին,– ձեզ լինի ձեր լուծը, ձեզ լինի ձեր երջանկությունը, գնացե՛ք, ապրեցե՛ք խաղաղ և երջանիկ: Եթե դուք սիրում եք կյանքը, ես սիրում եմ կյանքից ավելի թանկ բանը` Ազատությունը…»: Quote Link to post Share on other sites
Gayane Posted May 31, 2006 Report Share Posted May 31, 2006 (edited) Որքա՜ն անհույս է թվում իր ապագան, բայց և որքա՜ն հուսացող է նա: Տանել չի կարողանում ծես, ձև, աստիճան, քաղաքավարություն Այնքա՜ն անկեղծ է և միամիտ, որ անկասկածելի խորամանկի և կեղծավորի տպավորություն է անում: Այսպե՛ս է Հայը: Չի՛ ուզում, որ իրան դիչեն, մոտենան, սիրեն թեկուզ: Նա մեկուսի է, խստակյաց, բարի և ազատասեր: Ոչինչ չեմ ուզում ձեզնից,– ասում է նա իր նեղիչներին,– ձեզ լինի ձեր լուծը, ձեզ լինի ձեր երջանկությունը, գնացե՛ք, ապրեցե՛ք խաղաղ և երջանիկ: Եթե դուք սիրում եք կյանքը, ես սիրում եմ կյանքից ավելի թանկ բանը` Ազատությունը…»: Ամենից աննպաստը իր երկրի դիրքն է, ինքը ամենից համառ կառչեց նրան: Katranide, շնորհակալություն , իրոք շատ խորը և դիպուկ նկարագրել է:Կարադում եմ ու կարդում , նույնիսկ նշեցի ինձ դուր եկած հատվածները: Նույնիսկ որոշեցի տպել այս եջը: Շնորհակալություն: Edited May 31, 2006 by Gayane Quote Link to post Share on other sites
Arm_Lionne Posted May 31, 2006 Report Share Posted May 31, 2006 Katranide շնորհակալություն: Շատ կարևոր ստեղծագործություն եք տպել Quote Link to post Share on other sites
Katranide Posted June 30, 2006 Report Share Posted June 30, 2006 Հ.Գ. Հեղինե, Զրադաշտ, Կատրանդինե և այլք,ինձ շատ կպարտավորեցնեիք, եթե տպեիք այստեղ «Վարդանանքից» մի հատված՝ դեպի Հայաստան հայոց այրուձիի վերադարձի հրաշալի պատկերը: Կանխավ շնորհակալ եմ: Ահա այդ հատվածները. (հատվածներ «Վարդանանք» պատմավեպից) * * * Հայոց այրուձին հասավ ճակատ, ուր տեղավորված էին պարսից զորքերը` միշտ ենթակա քուշանների անակնկալ հարձակումներին և պատրաստ նույնը դարձնելու նրանց: Զորքերի ճամբարերը թաքնված էին ցրիվ, անապատի իջվածքներում և հովիտներում: Գլխավոր ճամբարին մոտենալիս նկատեցին իրենց դիմավորող մի փոքրիկ զորամաս: Դա Նյուսալավուրտի տեղակալ Զորա զորավարն էր, որ գալիս էր ընդառաջ: Երբ մոտեցան, Զորա զորավարը զվարթադեմ ողջունեց այրուձիին, զինվորկան ողջագուրանքով գրկվեց Գարեգին իշխանի հետ և ապա բարձրաձայն հարցրեց այրուձիի ողջությունը: Գարեգինը պատասխանեց, որ այրուձին ողջ ու հաջող հասավ տեղ և պատրաստ է ընդունելու մարտական հրամանները: Գնացին ճամբար: Զորավարը հայ իշխաններին հրավիրեց իր տաղավարը: Ընթրիք տվին: Զորա զորավարը` հիսունից անց, կորովի և շատ ախորժելի զորական, զվարճախոսությամբ զատվում էր հայ իշխաններից: Նա դուրս եկավ շատ մտերիմ և հաճելի զորական: Հիշեց Վարդան Մամիկոնյանին հատուկ հարգանքով: – Մենք ունենք շատ մարտական զորավարներ, բայց Վարդան սպասալար չունենք: Չէր կարելի այդպիսի զորականի բանտարկել…– ցավեց Զորա զորավարը: Ընթրիքը կարճ տևեց, որովհետև հյուրերը հոգնած էին: Զորավարը արձակեց նրանց և բարեմաղթեց խաղաղ քուն: Գիշերը մի առժամ խաղաղ էր: Սակայն լուսադեմին պարսից գալարափողը տագնապ հնչեցրեց: Հարևան ճամբարներում պարսիկ զորքը ոտքի ելավ: Գարեգինը վազեց Զորա զորավարի մոտ: – Քուշանները հարձակման են պատրաստվում,– ասաց Զորա զորավարը,– գնում ենք մարտի: – Անշուշտ, նաև մե՞նք պիտի գանք,– հարցրեց Գարեգինը: – Ո՛չ: Դուք հանգստանում եք մի քանի օր: Պարսից զորքը, երկու թևի զատվելով, գնաց ճակատի գիծը: Ճամբարում մնաց միայն հայոց այրուձին: – Կարգին մարդ է երևում այս Զորան,– նկատեց Արսենը,– թերևս ազնիվ պատերազմ տանի մեզ… Առավոտյան ճեպագնաց եկավ Զորա զորավարից` շտապ արշավով ճակատ հասնել. տագնապ է: Գարեգին իշխանը կանչեց իշխան հրամանատարներին և կտակեց մահվան դեպքում այրուձին ղեկավարողների հաջորդությունը` Արսեն Ընծայնոց, Տաճատ Գնթունի, Ներսեհ Քաջբերունի, Արշամ հարյուրապետ: Այրուձին հասավ ճակատ: Անծայր անապատ, ոչ մի նշան թշնամու: Խաղաղություն, ինչպես նախաստեղծման օրերում: Ավազի մեռած ալիքներ և ամայի հորիզոն: Հայոց այրուձիի դիրքը որոշվեց` պարսից զորագնդերի երկու թևերի միջև: Զորքերը շարժվեցին` պատրաստ մտնելու մարտ: Սակայն քուշանների և ոչ մի նշան: Հայոց այրուձին սովոր էր քուշանական պատերազմին: Քաջ գիտեր քուշանական անապատի խարդավանքները: Այնպես որ ճակատի ամայությունը չզարմացրեց Գարեգինին: Զորա զորավարը եկավ ստուգատես, գոհունակ դիտեց այրուձին, հրամանատարներին, ապա հայացքը պտտեցրեց բոլորին մեկ-մեկ, և հանկարծ աչքերը լցվեցին: Նա խեղդված ձայնով ինչ-որ շշնջաց, որից միայն լսվեց որոշ «ափսո՜ս» բառը: Հետո հրամայեց: – Կսպասեք, մինչև մեր երկու թևերը կգրոհեն, կմտնեն մարտ, ապա միայն կգրոհեք դուք: Գրոհեցե՛ք շեշտակի, քառասմբակ, խրվեցե՛ք թշնամու շարքերը: – Հրամա՛նդ,– ասաց Գարեգինը: Զորա զորավարը ողջագուրվեց Գարեգինի հետ, համբուրեց նրան ջերմագին: Հետո դարձավ բոլորին: – Դե՛, զավակնե՛րս, քաջարի՛ զավակներս, Որմիզդը ձեզ օգնական: – Ամե՛ն,– ասաց ողջ այրուձին հայկական կարգով: Զորա զորավարը հեռացավ: Մինչ նա կհասներ իր գնդերին, անապատի տակից բուսան քուշանական գնդերը: Նրանք, փոթորկելով, արագ, մեջընդմեջ կտրելով իրար, արագ էլ կանգ առան կիսաբոլորակ. չէր հասկացվում` հարձակմա՞ն, թե՞ պաշտպանման պատրաստ: Պարսից աջ թևը դանդաղ առաջացավ: Նրան հետևեց ձախը: Հայոց այրուձին մնաց կանգնած: – Տարօրինակ ռազմակարգ է,– մռմռաց Գարեգինը: Ըստ երևույթին` քուշաններն էլ այդ մտածեցին: Չշարժվեցին: Բավական առաջացան պարսից զորամասերը, բայց քուշանները մնացին անշարժ: Ճեպագնաց եկավ Զորա զորավարից. «շեշտակի գրոհե՛լ»: – Գրո՜հ,– հրամայեց Գարեգինը և առաջ նետվեց: Այրուձին սլացավ դեպի քուշանները: Գարեգինը անհանգստացավ և սկսեց արագ լուծել հանելուկները` ինչ էր այս ռազմակարգը: Հավասարվելով պարսից զորամասերին` Գարեգինը նկատեց, որ նրանք հետզհետե դանդաղեցնում են ընթացքը: «Դա՜վ…»– կայծակեց հանկարծ Գարեգինի գլխում: Հասկացավ: Զորա զորավարը պատրաստվում էր նույնպես «շեշտակի» ետ շրջվել, ինչպես շեշտակի քուշանների բերանն էր տալիս հայկական այրուձին: Արդեն մոտենում էին քուշաններին, որ պարսիկները շեշտակի ետ շարժվեցին: Բարեբախտաբար քուշանները չէին շարժվում: Գարեգինը հրամայեց դանդաղել մի փոքր և կանչելով մյուս հրամանատարներին` ասաց. – Դա՛վ է, իշխաննե՛ր…– և հրամայեց.– դանդա՜ա՜ա՜ղ: Այրուձին կոտրեց թափը: Իշխանները զարմանալով հետևել սկսեցին: Արդեն այրուձին այնքան էր մոտենում քուշաններին, որ պարզ տեսնում-տեսնվում էր: Քուշաններից չորս-հինգ հեծյալ առաջ եկան և կանգ առան: – Իմ հետևի՜ց,– հրամայեց Գարեգինը և առաջ թռչելով` այրուձին շրջեց տարավ պարսից վրա: Պարսիկները գլխի ընկան իսկույն այդ շարժման նպատակը և հարձակվեցին հայերի վրա: Գարեգինը կոտրեց այդ հարձակումը ավելի վճռական գրոհով: Առաջին կարճ հարվածներով նա մի փոքր կասեցրեց պարսիկների թափը և իսկույն ետ շրջվեց և շեշտակի թռավ դեպի քուշանները` հանելով սաղավարտը և ճոճելով օդում: Նույնն արին և զինվորները: Քուշանները հասկացան և ծիծաղով ու վայրի գոչյուններով ընդունեցին այրուձին: Պարսիկները կանգ առան անվճռական: Ապա զգալով ուժերի գերազանցություն քուշանների կողմում` արագ տեղի տվին, քաշվեցին: Գարեգինն իսկույն բուժակներ ուղարկեց մարտադաշտը` վիրավորներին օգնության, և այրուձին տարավ դեպի քուշանների հրամանատարը: Քուշանները սեղմ օղակի մեջ առան այրուձին և լուռ սպասեցին իրենց հրամանատարի կարգադրության: Կարճոտն, շեղակն, սակավամորուս հեծյալներ` նժույգների հետ միամարմին, իրենց խորամանկ և միաժամ միամիտ հայացքներով չափեցին նորեկներին: Քուշանների զորավարը` համարյա անմորուս, աներևակայելի քաջառողջ մի երիտասարդ. սուր ու զվարթ նայեց այրուձիին և պարսկերեն իմացող թարգմանի միջոցով ողջունեց. – Խաղաղությո՜ւն և ողջություն քաջարի զինվորներին: – Անապատի որդիներին խաղաղություն և ողջություն: Ու սկսվեց հարձուփորձը: – Ինչո՞ւ փախաք: – Նրանք մեր թշնամիներն են,– ասաց Գարեգինը: – Ո՞ր երկնքի տակից եք: – Արևմտյան երկնքի,– թարգմանեց և հարմարեցրեց Արշամը, որ եղել էր Քուշանիայում և գիտեր նրանց ոճը: – Ո՞վ է ցեղապետը: – Զորավար Վարդան Մամիկոնեից տերը: – Ավարթա՜նը հա՜, հա՜… Քաջարի զորավար է: Ո՞ւր է նա: – Կռվում է պարսիկների դեմ: – Ինչո՞ւ: Գարեգինը բացատրեց: Քուշան զորավարը լսեց ուշադիր և լուրջ, բայց հետզհետե սուր ժպիտը շողաց փոքրիկ աչքերում, և նա բարձր քրքջաց. – Բոլորիս երկիրը մեկ չէ՞… Հո՛, հո՛, հո՛, հո՛… Մի քիչ դո՛ւք շարժվեք, մի քիչ` նրանք, հարմարվեք. էլի՜: Քուշանների զորագունդը հռհռաց մի ծայրից մյուսը: Գարեգինը բացատրեց կրկին: Բայց քուշան զորավարը բան չհասկացավ: Ապա անցան բուն գործին: – Բախտավո՞ր տեղ է,– հարցրեց զորավարը իր հետև կանգնած բրդոտ շամանին: – Բախտավոր է, թող վառեն իրենց կրակը խաղաղությամբ,– ասաց շամանը: – Է՛, մնացե՛ք մեր երկրում,– ասաց զորավարը: Գարեգինը հայտնեց իր մտադրությունը` Վրկանա ծովի ափերով հայրենիք վերադառնալ և կռվել պարսիկների դեմ: Քուշան զորավարը կնճռոտվեց և լռեց: – Քուշան իշխանը չի՞ վստահում մեզ… – Ինչպե՞ս կարող եմ չվստահել,– ասաց քուշան զորավարը լուրջ,– ա՛յ,– մատը մեկնեց ռազմադաշտ, ուր ընկած էին հայ մարտիկները,– արյունը հավատարիմ է, բայց մեր անապատներով անցնում են միայն գայլերն ու մենք… – Զորավա՛ր, հանձն ենք առել կրակ-ջուր, ահ-մահ,– վճռական խոսեց Գարեգինը,– միայն տո՛ւր մեզ մի ուղեցույց ու մի հավատարմախոսք: – Կտամ: Դուք ու ձեր ճակատագիրը: Քուշան զորավարը բացատրեց, որ Վրկանա ծովից արևելք որոշ տեղ իրենց աշխարհն է, և այրուձին կգնա իջևաններով, այնուհետև սկսվում է հեփթաղների աշխարհը, և այրուձին պետք է նոր դաշինք կռի նրանց հետ: – Որտե՞ղ է վերջանում ձեր աշխարհի սահմանը,– հարցրեց Գարեգինը: Զորավարը մինչև ականջները ժպտաց` փայլեցնելով իր սպիտակ ատամները և ապա անկարող զսպել իրեն` բարձր քրքջաց. – Սահմա՞ն… հո՛, հո՛, հո՛… թռչող ավազի, նժույգի, սրի հետ ի՞նչ սահման: Թռցնում են, արոտներդ փոխում. ո՞րն է նրանը, ո՞րը` քոնը: Մեր աշխարհը թռչում է: Երևի ձեր աշխարհը կանգնած է, հո՛, հո՛, հո՛… Գարեգինը ասաց, որ կմեկնի, երբ զորավարը թույլատրի: – Հանգստացե՛ք դեռ,– պատասխանեց զորավարը,– սրբազան շամանը կնայի աստղերին, կիմանա գնալու ժամը: Քուշան զորավարը հրամայեց իր գնդերին քաշվել մոտավոր թիկունք: Թողնելով հայոց այրուձիին մի ուղեցույց, որ հետո հասնեն` ինքն իր գնդերով սլացավ, քամու պես կորավ անապատի հորիզոնում: Գարեգինը ճանապարհ ընկնելուց առաջ այրուձին ետ տարավ մարտադաշտը, ուր ընկած էին մի քանի զինվորներ: Նրանց մի մասը վիրավոր էր, որոնց վերցրին նժույգների վրա, իսկ սպանվածներին հավաքեցին թաղելու: Մի խումբ զինվորներ անցան թաղման գործին: Նրանք մռայլադեմ հևալով սկսեցին փորել գերեզմանները: Այրուձին շրջապատել, տխուր դիտում էր գաջի պես դալկահար սպանվածներին, որ սառած աչքերով նայում էին օտար երկնքին: Մի աշխույժ, համարյա պատանի զինվոր, չարաճի աչքերը պսպղացնելով, պինդ գրկում էր դիակները, համբուրում, դնում էր գերեզմանի կողքին: Հասակավոր փորողը, քրտինքը սրբելով, խուլ մրթմրթում էր նրա վրա և ամեն անգամ սպանվածներին նայելիս ձեռքը խնամքով քսում էր սպանվածների դեմքին, սրբում արյունը կամ փոշին: Գարեգինը նայում էր քարացած, ինքնամփոփ: Նա սաղավարտը հանեց և գնաց դեպի բաց գերեզմանները: – Տղա՛յք,– հանկարծ բորբոքվեց նա,– տղա՛յք… ահա ձեզ հայրենիքի զինվորները. Մենք սրանց կթողնենք հիմա օտար աշխարհի հողի մեջ….– հուզմունքը խեղդում էր նրան,– եղբայրնե՛ր… Մենք կռվում ենք հայրենիքի ազատության համար: Մենք զինվոր ենք: Շատ անգամ եմ ես զինվորին ուղարկել մահվան: Ի՛նքս մահ շատ եմ տեսել: Զինվորը լաց չգիտե: Բայց ես ահա ձեր առջև լաց եմ լինում… Կնոջ պես… Սրանց մայրերի տեղ… Սիրտս է կտրատում, որ սրանց պետք է թողնենք օտար երկրում… որ արժանի չեղան տեսնելու հայրենիքը: Հանեցե՛ք հայրենի հողը, ցանեցե՛ք սրանց սրտին, թող հանգիստ քնեն, աչքերը չմնան մեր հետևից… Չդիմացավ և այրուձին: Լսվեցին խուլ հեկեկոցներ: Հանեցին քսակները և սկսեցին հող ցանել զոհվածների կրծքին: Զորագնդի քահանան, որ կեղծ ուրացման ժամանակ ծպտվել էր զինվորի զգեստում, կարճառոտ աղոթք ասաց զոհվածների վրա: Հետո արագ թաղեցին: Գարեգինը ետ քաշվեց, նստեց նժույգը և դարձավ կրկին զինվորներին. – Տղա՛յք, եթե այդ էլ հրամայելը ձեռս լիներ, կհրամայեի ձեզ` չմեռնե՛ք, մինչև կհասնենք հայրենիք: Ամեն մեկդ թանկ եք ինձ համար: Լա՛վ խնամեցեք, օգնեցեք իրար, դուրս գանք այս ահավոր աշխարհներից: – Պատվերդ կատա՛ր, զորավա՛ր իշխան,– ասաց ամենի փոխարեն Արշամ հարյուրապետը: – Դե՛, աստված ձեզ պահապա՛ն, գնում ենք անցնելու կրակն ու ջուրը, ահն ու մահը: Առա՜ա՜ա՜ջ… Այրուձին թեթև վարգով սուրաց անհետացած քուշանների ուղղությամբ: Երևաց նրանց ճամբարը: – Ինչո՞ւ եք կռվում պարսիկների դեմ,– հարց տվեց Գարեգինը քուշանին: – Ավազը դուրս է անում մեզ, իշխա՛ն,– պատասխանեց քուշանը: Գարեգինը սկսեց մտածել ուղեցույցի և նրանց զորավարի ասածների մասին: Իսկ քուշանը ինքն իրեն շարունակեց բարձր. – Ծածկում է շեները, քաղաքները, արոտները, գետերը… Մահի պես գալիս է հետևներիցս… – Ամեն ժողովուրդ մի ցավ ունի,– ասաց ինքն իրեն Գարեգինը: Quote Link to post Share on other sites
Katranide Posted June 30, 2006 Report Share Posted June 30, 2006 * * * Երկար ու ձիգ գնում էր հայոց այրուձին Վրկանա ծովի արևելյան դժնի տափաստանով: Ձյունը նստել էր ծանր ու մահատիպ: Նժույգների շնչառության գոլորշին ծխում էր շարքերի վրա: Հեծյալները` կիսամերկ, պատառոտած, կմախքացած, օրորվում էին ծանր ու լուռ: Գարեգինը բոլոր հրամանատարներին շարել էր իրարից հավասար հեռավորության վրա, առջևից գնում էր Արսենը, իսկ ետևից ինքն էր Արշամ հարյուրապետի հետ: Ծանր, անհնարին դառնությունների ու տանջանքների շարան եղավ այրուձիի կյանքը այն օրից հետո, երբ խորացավ Քուշանաց անապատների մեջ: Քուշան զորավարի քաղցր ընդունելությունը փոխվեց դառնաղի դաժանության և բռնության: Գերիվեր թանկ վճարեց այրուձին իր հյուրընկալվելու և սնվելու համար քուշան խաքանին: Այրուձին պարտավորվեց կռվել քուշանների ներքին թշնամական ցեղերի հետ չոր, ամայի անապատներում, Օքսոսից արևելք: Ճիշտ է, ո՛չ քուշան հրամանատարը և ո՛չ էլ խաքանը հատուկ ատելություն չնյութեցին ընդդեմ հայ այրուձիի: Նրանք միայն դրսևորեցին իրենց հեղհեղուկ, անհաստատ բնավորությունը` նման իրենց շրջապատող ցեղերի կամ հենց այն բնության, որի մեջ ապրում էին: Նրանք ուխտ չդրժեցին և դաշինք չխախտեցին, որովհետև և՛ ուխտը, և՛ դաշինքը, և՛ այլ որևէ պայմանը նրանց համար մի խոսք էր` ասված միայն մի ժամի համար, որը հետո մոռացվում, տեղի էր տալիս այլ վերաբերմունքի: Հարավային Քուշանաց երկրում ծառայություններ մատուցելով և զորագնդի սնումը մի կերպ պահպանելով` Գարեգինը կարողանում էր «գործեր» հանձն առնելու պատրվակով շարժվել դեպի հյուսիս: Նա ձևացնում էր, թե այլևայլ ցեղերի դեմ մարտեր է մղում և շատ անգամ անցնելով «թշնամի» ցեղի կողմը` առաջ էր շարժվում: Այս դառնադաժան թափառումներին, հոգեսպառ կռիվներին ուղեկցում էին սովահարություններն ու մարդկային կորուստները: Գիշակեր թռչուններն էին ճախրում զորագնդի գլխավերևում, և չախկալները, գայլերն ու բորենիները` սոսկում նրանց կողքերից ու հետևից: Իսկ սրանից ավելի անհանդուրժելի էր չարագութ օտարի ցեղի հացը, անսիրտ խորթությունը, անգթությունը: Տոչորաշունչ ավազաբուքերի, դառանաղի հորաջրերի, անշունչ, անմարդ, ամայի անապատների բավիղ էր դա, որից դուրս գալու հնար չկար այլևս: Աշխարհը կարծես քաոսի մեջ էր, ուր բնությունը` սանձարձակ ու ինքնիշխան, բռնադատում էր, ավերում, ժխտում, խլում մարդու ամեն ապավեն, ամեն հանգրվան, կյանքի կարգ, կյանքի իրավունք, մի տեղ, մի անկյուն, մի ծածկ, մի որջ: Եվ այդ տարերային, օտար, թշնամի քաոսի մեջ մարդու աչքը որոնում էր այդ անկյունը, բունը, մի մտերիմ դուռ, կրակ, ժպիտ, կյանք, մի ջերմացած մարդկային շինվածքի, մարդկային գոյության ներկայությունը` այդ անծայրածիր, դժնի ամայության, մահի ահեղ թագավորության մեջ: Եվ այստեղ էր զգացվում, թե ինչ գին ունի մի քողտիկ, մի վրան, մի տնակ, մի շեն, վերջապես մի քաղաք, մի մարդու կամ ողջ մարդկության սիրելի ճարտարագործ շինվածքը, նրա շնչի, հոգու ներկայությունը: Կարիքը հաճախ ստիպեց կռվավարձ պահանջել «դաշնակից» ցեղից: Հետո սկսեց լքած պաշարներից վերցնելը: Վերջը սովն ու մահվան սպառնալիքը հարկադրեց մարտակից քուշանների հետ ավարը բաժանել, վերջը` ավար առնել… Սկսվեց հետզհետե վայրենացման մի ընթացք, որի դեմ սկզբում կռվում էր Գարեգինը, բայց վերջը ինքն էլ զիջեց և դաժանացավ: Սրվանձտյա Գարեգինը շատ էր տանջվում այս փախուստի ձեռնարկման հետևանքից: Նա զգում էր, որ Հայոց աշխարհի առաջ արյամբ և հոգով պատասխանատու է: Հետի իշխանները ևս իրենց մեջ խոսում էին այդ մասին, բայց չկամենալով խռովել Գարեգինին` լռում էին նրա մոտ: Սակայն և բոլորը հասկանում էին նաև այն, որ բացի այս վտանգի խաղը` ուրիշ ոչ մի հնար չկար այրուձիի համար, և որ այս անհնարին տառապանքների միջով միայն կարող են նրանք հասնել հայրենիք… Հոգնաբեկ զինվորների մեջ կային նաև բազմաթիվ վիրավորներ, որ նժույգների թամբերին կապված կամ իրենց բաշերից բռնած, բերանքսիվայր պառկած, տնքալով, երբեմն անտանելի ցավից ճչալով, քաշ էին գալիս շարքերի հետ: Մեկը նրանցից` ծանր ու դժվարը, երկու ձեռքերով նժույգի բաշը բռնած, սեղմում էր ատամները, կրճտում և դեմքը կծկելով` զսպում, որ ձայն չլսվի: Վերքը բացվել էր, մրմռում էր, և հնար չկար երթի ժամին կապելու: Զինվորը վերք էր ստացել քուշանների կռիվներից մեկում, և անդադար թափառումներն ու երթը հնար չէին տալիս խնամել նրան: Նա հեռու չէր Գարեգինից, որը դիտմամբ ընթանում էր վիրավորներին շատ մոտ` խստորեն հսկելու նրանց: Զինվորները չէին խոսում, մրթմրթում էին միայն հատուկենտ ու մռայլ նայում տափաստանին: Միայն ծանր վիրավորն էր քթի տակ մռմռում մի երգ, որ մերթ փոխվում էր տրտունջի, մերթ ըմբոստ անեծքի, երբեմն էլ իսկական մեղեդիի: – Դիմացի՛ր, Արշա՛կ,– ասաց մի աշխույժ զինվոր` հոգնած ու մարած աչքերով,– դիմացի՛ր, որ տեղ հասցնենք: Հո չենք թողնելու քեզ գայլի ճաշ: – Չեմ դիմանում` ի՞նչ եմ անում,– տնքաց Արշակը և հուսախառն վշտով նայեց ամայի ձյուներին: Նա սկսեց մռմռալ քթի տակ: Լա՞ց էր դա, թե՞ անեծք: Ե՛վ այս, և՛ այն: Հետո անհնարին ճիգով շտկվեց թամբի վրա, նայեց չորս կողմ, ընկերներին և սկսեց երգել. Հայրենի՜ք իմ, հա՜յր իմ, մա՜յր իմ, Հայրենի՜ք իմ, հո՜ւյս իմ, լո՜ւյս իմ, Ո՞ւր ես, ո՞ւր: Անձկալի՜դ իմ, հո՜ւր իմ, ջո՜ւր իմ, Սիրելի՜դ իմ, բո՜ւյն իմ, տո՜ւն իմ, Ո՞ւր ես, ո՞ւր: Երգեց Արշակը և խոշոր, սև աչքերը վառված ու կարոտալի նայեց զինվորներին: Նա հևում էր նկատելի ուժով և դժվարությամբ: Զինվորներն զգում էին` նա կընկնի: Հետևից արագացնելով նժույգի քայլերը` եկավ Գարեգինը: Նա անհանգիստ էր: – Հա, ի՞նչ վիճակի են վիրավորները,– հարցրեց նա զինվորներին: – Դեռ դիմանում են, իշխա՛ն,– պատասխանեցին նրանք: – Դե՛, արի՛ կացեք, կհասնենք: – Հրամա՛նդ, իշխա՛ն,– բոլորի տեղ թույլ ձայնով խոսեց մի վիրավոր: Գարեգինը գաղտնի նայեց Արշակին: Վիրավորի աչքերում այրվում էր մի այնպիսի կարոտ, ապրելու տենչ, անհուսության մի թախիծ, որ Գարեգինը շրջեց երեսը: Բայց Արշակը բարձր հառաչեց և ապա նվաղոտ աչքերը դարձրեց զինվորներին. – Իջեցրե՛ք, չե՛մ կարող: Զինվորները լռեցին, չմոտեցան: Շարունակեցին գնալ: Ոչ ոք չէր նայում Արշակի կողմը: Վիրավորն ուզեց մռմռալ և աղաչական նայեց զինվորներին: – Իջեցրե՛ք,– հրամայեց Գարեգինը: Մի խումբ կանգ առավ. Արշակին իջեցրին: Մյուս շարքերը գնացին: Արշակը խոշոր աչքերը բացեց նրանց վրա, հուզվեց և սկսեց մրմնջալ: Հետո ձեռը բարձրացրեց և սկսեց թափահարել թույլ ու մարող շարժումով: – Գնացե՛ք, ձե՛զ մատաղ, ի՛նձ թողեք, աչե՛րս տարեք` տեսնեմ նրանց… Շարքերն անցնում էին լուռ ու խստահայաց: Արշակը լիովին աչքեր էր դառել, որ մղկտացնում էին նայողին: Արշակը պետք է մեռներ, Արշակը պիտի մնար այդ չարագութ, անսիրտ օտարության մեջ: Բոլորն անցան: Գարեգինը հրամայեց մնացածներին ևս գնալ: Մնացին ինքը, Արշամը, թիկնապահը և մի բուժ զինվոր: Վերջինս գլուխը տարավ-բերեց և նայեց Գարեգինին, հասկացրեց, որ շուտ չի մեռնի: Գարեգինի մեջ խոսում էր տանջող ներքին ձայնը: Խստասիրտ զորականը այստեղ նրբազգաց մարդ էր դառել: Նրան տանջում էր ոչ զինվորի կյանքի կորուստը, այլ ազատության զինվորի դժբախտությունը, որի պատճառը ինքն էր կամ իրեն էր հաշվում: Այն օրից, երբ հռչակվեց հայրենիքի պաշտպանությունը, Գարեգինը այլ աչքով էր նայում զինվորին և գին տալիս նրա կյանքին: Արշակին պառկեցրին ձյան վրա: Եվ լուռ կանգնեցին: – Գնա՛, իշխա՛ն…– մրմնջաց Արշակը,– գնացե՛ք, եղբայրնե՛ր, ես մենակ է՛լ.. Չխոսեցին: Արշակը իր խոր աչքերը դարձրեց Գարեգինին և աղաչական նայեց նրան: Այլևս անհնար էր նայելը: Գարեգինը գլուխը կախեց: Ապա հանկարծ դարձավ թիկնապահին և բուժին: – Մնացե՛ք, մինչև… Եվ նշան անելով Արշամին, որ հետևի իրեն` մտրակեց նժույգը: Մի վայրկյան ևս ետ նայեց, և նրա աչքերում տպվեց Արշակի իրեն հառած հայացքը: Մենակի, լքվողի և ամեն տենչ ու կարոտ սրտում մեռնողի հայացքը: Մի սուր խայթ խրվեց Գարեգինի սիրտը խորը-խորը: Նրան նայեց մարդը, նա լքում էր մի մարդու: Գարեգինը բարձրացավ մոտակա բարձունքը` դիտելու համար զորագունդը, որ ձգված էր չափազանց բարակ ու կտրտված: Հետո նայեց շուրջը: Անհույս հեռաստաններ, ձյունի անհուն ծով, ամայություն սրտամաշ: Նայեց դեպի արևելք և տեսավ մի բան, որ իր չարագույժ տեսքով նսեմացրեց տափաստանի անապատային տեսքի տխրությունը: Հեռու հորիզոնից արագ բարձրացավ և մահվան սավանի նման վարագույրվեց մի ճերմակ ամպ: Արևը մայր մտավ արագ, երեկոն սողաց ամեն կողմից: Ամպը արագարշավ եկավ հասավ երկնքի մեջտեղ և փշրեց սառն ձնաթեփ դեպի երկիրը: Նայեց Գարեգինը բլրի լանջին և տեսավ, թե ինչպես այս ու այն տեղ փոքրիկ ձնափոշիներ սկսեցին գեղեցիկ պտույտներով չարաժպիտ պարել օձագալար: Քամին բարձրացավ, և նրա շարժումների մեջ արդեն սկսեց մահը վնգալ հեռավոր մանկան լացի ձայներով: – Շեփո՜ր,– հրամայեց Գարեգինը Թիկնապահի մոտ կանգնած զինվորը փչեց: Զորագունդը կանգ առավ: – Սեղմվե՜ե՜ե՜լ,– հրամայեց Գարեգինը: Հրամանը ձայնեձայն գնաց մինչև առաջապահ ջոկատը, և զորագունդը սեղմվեց: Գարեգինը հրամայեց օղապարաններով, սանձերով, նիզակներով կապվել իրար, նշան դառնալ, չկորցնել իրար: Օգնական իշխաններին հրամայեց շարունակ ստուգել շարքերը: Մութն ընկավ: Եվ ահա վե՜ր կացավ անդրվրկանյան տափաստանային խելագար բուքը, բարձրացրեց ձյուների շերտերը, թափահարեց հսկայական ջվալները, ժայթքեց գաջի ամպեր, սկսեց ձաղկել անծայրածիր տարածությունները: Երկինք-գետին դառավ միազանգված մի քաոս, որի մեջ սանձակոտոր քամին զարկում էր, ծեծկում, ցնցահարում, գզգզում: Դիվական սույլերով մի կոծապար, չարախինդ, չարասուգ, որ դառնում էր կատաղած, ոռնում էր, քրքջում, սպառնում, մռնչում: Եվ որը, իր մեջ առնելով ողջ զորագունդը, կաշկանդեց, փակեց ճանապարհը, դուրս քշեց ճանապարհից… Ո՞ւր են գնում, առա՞ջ, թե՞ ետ, դեպի կյա՞նք, դեպի մա՞հ. ոչ ոք չգիտեր: «Կհասնե՞նք, թե՞ ոչ,– մտածեց Արսենը` նայելով զինվորներին, որ լողորդների պես կրծքները դեմ արած բուքին` առաջ էին մղվում հարբած աչքերով:– Ի՞նչ է խորհում այս պահիս նա… Որքա՜ն գութ, սեր, խնամք պիտի լիներ նրա աչքերի մեջ, եթե հանդիպեր նա ինձ… Եվ ոչ միայն ինձ, այլևս սրանց…»: Սակայն ի՞նչ Խորիշա, ի՞նչ նրա սերը, ի՞նչ գութը, ի՞նչ խնամքը այս թշնամի բնությանը գերված վիճակում… Թող որևէ մարդ հանդիպեր, թշնամի մարդ, թող մի բորենի, մի գայլ նայեր ձյուներից, թեկուզ հետևեր դիակի հույսով… Շունչի մի նշան, մի էակի գոյության հետք: Գարեգինը հրամայեց, որ զորագունդը ավելի խմբվի և կանգնի: Ո՛չ շեփորը լսվեց, ո՛չ էլ որևէ ձայն հասավ զորագնդին: Բայց սա կանգ առավ և խմբվեց հարկադարաբար: Գարեգինը հրամայեց, որ օղակապարաններով իրար կապված զինվորների մի շարք դուրս գա մի քանի ուղղություններով` գուշակելու մի հետք, մի ուղղություն, շնչելու մի որևէ ծխահոտ, լսելու մի մարդկային ձայն: Զուր ճիգ: Բոլորը վերադարձան ձեռնունայն: Կանգնեցին տեղում: Եվ զգացին, որ ոչնչացումը մոտ էր, մահը` ստույգ: Զորագունը չսառեցնելու միակ միջոցը շարժվելն էր: Դա կտաներ կա՛մ որևէ բնակավայր, կա՛մ մահվան գիրկը: Գարեգինը հրամայեց գնալ մի ուղղությամբ: Բուքը սաստկացավ, սկսեց իրոք խեղդել: Անօրինակ ճիգով հնար էր լինում որևէ կարգ պահպանել: Զինվորները միտում էին կանգնել, մնալ: Գարեգինը մտրակում էր, գոռում, սպառնում սրով: Եվ որպեսզի ոչ ոք ետ չմնա, կրկին Արսենին գցեց առաջ, և ինքը մնաց հետևում: Մի վիրավոր ընկավ: Գարեգինը հրամայեց վերցնել նժույգի վրա: Հետո կրկին ընկավ վիրավորը: Գարեգինը հրամայեց բուժին օգնել նրան: Եվ նրա մոտ պահելով նաև իր թիկնապահին` ինքը հետևեց զորագնդին, որ սկսել էր հեռանալ և համարյա չէր երևում: Մի փոքր անց թիկնապահի նժույգն ընկավ: Թիկնապահն սկսեց քայլերով գնալ Գարեգինի մոտով: Շուտով հոգնեց, բռնեց Գարեգինի նժույգի ասպանդակից: Զորագուդը կորավ: Գարեգինը միայն ուղղությունն էր ճգնում պահել` նրան հասնելու: Իսկ թիկնապահը ուժասպառվում էր:: Բուժը արդեն մնացել էր հետևում, և Գարեգինը զգում էր, որ էլ չի հասնի հետևից: Միաժամ զգաց, որ թիկնապահը ևս կմնա: Հանկարծ նրա մեջ զարթնեց սթափ միտքը. ինչերո՞վ է զբաղված ինքը: Զորագունդը կորավ առաջից, իսկ ինքը մի զինվորի համար կորստյան մատնեց նաև իրեն: Զգաստացավ. մտածեց հստակորեն: Մտածեց, որ նա կորցրել էր զորականի հատկությունները, քնքշացել էր, և ահա՛ դրա հետևանքը: Զորագունդը կզոհվի իր հիմարության, ինչպես և ինքը` նույն հիմարության հետևանքով: Թիկնապահը թողեց ասպանդակը: – Էլ չեմ կարող, իշխա՛ն… – Քայլի՛ր… Թիկնապահը ճիգ արեց: Գնաց միառժամ ևս: Բայց ուժերը լքեցին: Գարեգինը հրամայեց թռչել իր գավակը: Մի փոքր անց նժույգը կանգ առավ: – Իջի՛ր: Թիկնապահը իջավ: Պարզ էր. մահվան կերպարանքի նման պարզ էր, որ ոչնչանում էին: Գարեգինը մտածեց արդեն պարզ և կարճ: Կա՛մ ինքը զորավար է և պետ Quote Link to post Share on other sites
Katranide Posted June 30, 2006 Report Share Posted June 30, 2006 Թիկնապահը իջավ: Պարզ էր. մահվան կերպարանքի նման պարզ էր, որ ոչնչանում էին: Գարեգինը մտածեց արդեն պարզ և կարճ: Կա՛մ ինքը զորավար է և պետք է փրկի իրեն, հասնի զորագնդին, կա՛մ ինքը ևս մնում է և ոչնչանում: – Ե՛կ իմ հետևից, որքան կարող ես,– հրամայեց նա և նժույգը նստելով` քշեց նրան դեպի զորագնդի հեռացած կողմը, որքան որ կարծում էր, թե ճիշտ է իր ուղղությունը: Սակայն բուքը խեղդում էր նրան: Մահը մեկնեց իր ճիրանները դեպի նա: «Անմի՜տ, հիմա՜ր»` բացականչեց նա բուքի որոտների մեջ: Դա իրեն էր վերաբերում: Հիմար գտնվեց և ընկավ մահի վտանգը: Նա սկսեց անգթորեն մտրակել իր նժույգը, որ հոգնած էր: Նժույգը կանգ առավ: Նա սկսեց մտրակել ամենադաժան հարվածներով: Նա հանեց դաշույնը և սկսեց թեթև հարվածել նրա ծայրով: Նժույգը մի փոքր գնաց և ապա նստեց, մնաց: Մի փոքր հանգիստը կարող էր հնար տալ նժույգին շարժվել առաջ: Բայց այդ մի փոքր պահը կարող էր մահվան սպասում լինել երկուսի համար ևս: Գարեգինը դեռ բավական սեփական ուժ ուներ: Իջավ նժույգից և նրան ևս լքելով` գնաց առաջ: Նա սկսեց բարձրաձայն անիծել իշխաններին, որ լքեցին իրեն, թեև գիտեր, որ այս անհնարին բուքի մեջ հինգ-վեց քայլի վրա ևս մարդ մարդու կորցնում է: Թերևս իշխանները չգիտեն, որ նա ետ է մնացել, թերևս գիտեն և չեն կարողանում կապվել հետը, որոնել նրան: Թերևս անտարբեր են: Թերևս իրենք ոչնչանում են: Մի՞թե չկա շրջակայքում ոչ մի կենդանի շունչ: Թերևս: Ահա ձիգ ու խուլ մի ձայն: Մարդկայի՞ն է արդյոք: Ո՛չ, դա գայլի ոռնոց է: Ո՜, երանի՜, երանի՜: Թող գա, հայտնվի: Քանի ինքը ուժ ունի, թույլ չի տա գայլին ատամ հասցնել իրեն, իսկ եթե կուժասպառվի, միևնույն է, բո՞ւքը, թե՞ գայլը: Գոնե մի շունչ կլինի մոտը վերջին պահին… Գարեգինից, անհնարին էր իմանալ, հեռու թե մոտիկ ոգորում էր զորագունդը բքի դեմ: Դա գերմարդկային գրոհ էր նրա դեմ: Առջև էր ընկել Արսենը և իրեն զուգընթաց պահելով մի հինօրյա զինվորի` տանում էր զորագունդը: Զինվորը` թավակոշտ, ոլորամորուս, առնադեմ և ժայռեղեն մի էակ, ճանապարհ էր որոնում և գրոհում առաջ: Նրա նժույգը դանդաղում, ուժերը հավաքում և ապա ալիք տալով` բարձրանում, գցում էր իրեն առաջ` չկորցնելով հույսը: Երբեմն հեծյալը շոյում էր նժույգի բաշը, ափով տպտպում վիզը և հայրաբար մրմնջում. – Դե՜, գառնո՛ւկ, դե՜, մատա՛ղ, արի՛… Արսենը նայում էր զինվորին և լցվում հույսով. նրան հուսադրում էր զինվորի հանգիստ հայացքը, որ բուքի մթության մեջ նշմարվում էր: Իսկապես այս պահին նա էր զորագնդի առաջնորդը և հրամանատարը: Այնպես որ, երբ մի փոքր գնալով` զինվորի նժույգը կանգնեց, նա հրամայական ձայնով կարգադրեց. – Իջե՛ք, բռնե՛ք նժույգներից: Արսենը իջավ, բոլորը հետևեցին նրան: Հիմա գնում էին նժույգներից բռնած. որը` բաշից, որը` ասպանդակից, որը` պոչից: – Սարգի՜ս,– գոչեց Արսենը զինվորի կողմը,– ասում ես` կփրկվե՞նք… – Կփրկվե՛նք, իշխա՛ն,– պատասխանեց Սարգիսը` ձեռքը նժույգի բաշին սեղմած: Մի փոքր անց Սարգսի նժույգը հոտոտեց օդի մեջ: – Հա՛, մատա՛ղ, գտա՜ր,– գոչեց Սարգիսը: Նժույգը ուժ ու կող արեց և քայլերն արագացրեց: Զգաց կողմը: Դա ծխահոտ էր: – Ի՞նչ է, Սարգի՛ս,– հարցրեց Արսենը; – Ծուխ է, իշխա՛ն, պրծա՛նք,– ասաց Սարգիսը և գնաց արագ: – Ծո՜ւխ, ծո՜ւխ,– ձայնեցին զինվորները դեպի ետ: Զորագունգը ուժի եկավ: Գնաց արագ: Եվ Սարգսի նժույգը կանգ առավ հոնական ուրթի առաջ: Տագնապ ընկավ շենում: Գամփռները հաչեցին, ու հոները զենքով, գոչելով դուրս թափվեցին: Թարգմանը դիմեց հոներին, որ օգնեն զորագնդին կերով ու պաշարով: Հոները դիմադրեցին: Սկսվեց կռիվ, իրարանցում: Զորագունդը ստիպվեց ընդունել կռիվը: Կարճատև հարվածը խեղճացրեց հոներին. նրանք զիջեցին, և զորագունդը ընկավ ուտելիքի և խոտի պաշարի վրա: Quote Link to post Share on other sites
SAS Posted July 6, 2006 Report Share Posted July 6, 2006 Katranide, մանուշակների , նունուֆարների ու զանգակածաղիկների այս փունջը ձեզ:Շնորհակալություն: Quote Link to post Share on other sites
Angel Posted November 11, 2006 Report Share Posted November 11, 2006 vonc gtnenq Demirchyani kensagrutyun@? Satenik )) namyok Quote Link to post Share on other sites
Satenik Posted November 12, 2006 Author Report Share Posted November 12, 2006 Հե՜յ գիտի սուտլիկ աշխարհ... Սիրելի Կատրանիդե , ինձ զարմացրել, հիացրել ու տպավորել է Ձեր աշխատասիրությունը, նվիրվածությունը, սերն ու պատասխանատվությունը: Ամենայն անկեղծությամբ, ուղղակի որպես հայ, հայտնում եմ խորին երախտագիտությունս Ձեր կատարած հսկայական աշխատանքի համար: Դերենիկ Կարապետի Դեմիրճյան (6.2.1877, Ախալքալաք - 6.12.1956, Երևան), գրող, գրականագետ-քննադատ, հրապարակագիր, թարգմանիչ: 1892-ից սովորել է Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանում: 1897-ին ավարտել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցը: 1899-ին եղել է "Վերնատան" հիմնադիր անդամներից: 1905-1909-ին սովորել է Ժնևի համալսարանում, առել նաև ջութակի դասեր: 1910-ին, վերադառնալով Թիֆլիս, դասավանդել է Մարիամյան - Հովնանյան օրիորդաց դպրոցում: 1925-ին հաստատվել է Երևվանում: Դերենիկ Դեմիրճյանի սկբնական ստեղծագործության գլուխգործոցը հայ գրականության պատմության մեջ հաստատուն տեղ նվաճած "Քաջ Նազար" կատագերգությունն է, որն առաջին անգամ տպագրվել է "Նորք" հանդեսի 1923-24-ի գրքերում, բեմականացվել1924-ին, համանուն կինոնկարը՝ 1940: "Քաջ Նազարի" հիմքը ժողովրդական հեքիաթն է. այն համադրում է իրական և հիպերբոլիկ տարրեր, հատկանշվում է փիլիսոփայական ընդհանրացումներով: Դերենիկ Դեմիրճյանը "Քաջ Նազարում" դատափետում է անցած և գալիք "հերոսների", ինչպես և "շարքայինների" մեծագարությունը, հակահասարակական վարքագիծը, ստորաքարշությունը, պորտաբուծությունը: Իրականության ընձեռած նյութով նմանատիպ արատներ են ծանակված "Նապոլեոն Կորկոտյան" (բեմականացված 1934-ին) կատակերգությունում: 1930-ական թթ. Դեմիրճյանի ստեղծագործական ուղին բնութագրվում է հիմնավոր դարձով դեպի պատմական թեմատիկան ("Գիրք ծաղկանց", "Երկիր հայրենի"): Դերենիկ Դեմիրճյանը, դիմելով հայոց պատմությանը, գեղարվեստորեն իմաստավորել է կենսական հարցեր, որոնք խոհափիլիսոփայական խորացումների հասնելով, յուրովի փոխանցվել-ճյուղավորվել են "Վարդանանք" պատմավեպում(գիրք I, 1943, գիրք II, 1946, վերամշակված ամբողջական տարբերակ՝ 1951): Դերենիկ Դեմիրճյանը գրել է բազմաթիվ ստեղծագործություններ մանուկների համար: Թարգմանել է Ն. Գոգոլի "Մեռած հոգիների" առաջին հատորը (1950): 1940 - ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ: 1953 - ՀԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս: Quote Link to post Share on other sites
Recommended Posts
Join the conversation
You can post now and register later. If you have an account, sign in now to post with your account.