Азер-ские перлы по истории

[Pandukht]

Если уважаемые форумджане не против, эта чушка сходу отправляется в баню к другим улыбающимся соплеменникам.

[Lion]

Я часто был несправедлив к покойному. Но был ли покойный нравственным человеком? Нет, он не был нравственным человеком… Все свои силы он положил на то, чтобы жить за счет общества. Но общество не хотело, чтобы он жил за его счет. А вынести этого противоречия во взглядах он не мог, потому что имел вспыльчивый характер. И поэтому он умер. Всё!

[Pandukht]

Бакинские сказки и факты

1. «Армения исторически всегда претендовала на земли Азербайджана. Это не этнический, а исторический конфликт. Еще в 1828 году, в конце русско-иранской войны, проживающие в Иране армяне были переселены на две территории Азербайджана – Иреванский регион и территорию Нагорного Карабаха. С того самого времени и по сегодняшний день армянская диаспора делает все возможное для присоединения этих территорий к Армении».

Факты:

Из Меморандума МИД Нагорно-Карабахской Республики от 25 апреля 2001 г.:

«Другим фактом, опровергающим домыслы Азербайджана о появлении армянского этноса в регионе лишь в XIX веке, является документально сохранившаяся многолетняя переписка карабахских меликов (князей) с российским двором и некоторыми европейскими державами, начавшаяся еще в первой четверти XVIII века» (См. Архив внешней политики России при МИД РФ (АВПР), ф. 100 СРА, 1739, д. 2, л. 62; ф. 100, СРА, 1724, д. 4, л. 17; ф. 100, СРА, 1724, д. 4, л. 16; Центральный государственный архив древних актов (ЦГАДА), ф. Кабинет Петра Великого, отд. II, кн. 66, лл. 541-541; ф. Кабинет Петра Великого, отд. II, кн. 66, л. 520; С. А. Мамедов. Исторические связи азербайджанского и армянского народов (вторая половина XVII в. и первая треть XVIII в.). Баку, 1977 год, сс. 216-239).

«С целью развития в Иране ремесел в период персидского владычества многие карабахские ремесленники вместе с семьями вывозились в различные регионы Ирана. После присоединения Армении и Карабаха к России они начали возвращаться на родину. Сведения об этом имеются и у азербайджанских историков» (История Азербайджана (в 3-х томах) под редакцией академиков И. А. Гусейнова, А. С. Сумбатзаде и др. Издательство Академии наук Азерб. ССР, Баку, 1960, том 2 – «От присоединения Азербайджана к России до февральской буржуазно-демократической революции 1917 года», сс. 22-23).

«В результате содействия этому процессу погиб известный русский писатель и общественный деятель, посол России в Персии А. С. Грибоедов. Тюркские же племена начали проникать в Закавказье в XI-XIII веках нашей эры». (История Азербайджана, 1958, том 1 – «С древнейших времен до присоединения Азербайджана к России», сс. 140, 170-172, 202, 204).

«В Нагорном Карабахе они появились лишь в последней трети XVIII века (там же, стр. 337) и вплоть до включения НК в состав Азербайджана в 1921 году никогда не превышали 3-4% населения.

Но наиболее сильный поток миграции тюркоязычного населения в Закавказье приходится на конец XIX века. В этой связи уместно привести некоторые данные из азербайджанской истории. «В 1897 году численность «азербайджанского» населения на территории Бакинской и Елизаветопольской губерний составляла около 1 млн. человек. При этом по далеко неполным данным с 1880 года число отходников лишь с северо-западных провинций Персидского Азербайджана составляло 30-35 тыс. человек в год. В действительности их было значительно больше: многие отходники не брали консульских приходных свидетельств и паспортов, переходили границу нелегально. Только районы Велькидж и Ардебиль выделяли почти по 20 тыс. отходников в год, т. е. в среднем по одному человеку от каждого крестьянского двора. Большинство отходников из Азербайджана оседало на предприятиях в Баку» (История Азербайджана, том 2 ,сс. 253, 261, 262.).

«Получается, что по далеко неполным данным из 1 млн. азербайджанцев, проживавших в Бакинской и Елизаветопольской губерниях, по крайней мере, 600 тыс. (60%) прибыли с территории Ирана, начиная с 1880 года. На самом же деле их численность, как это и подтверждается самими азербайджанскими академиками, намного больше. К тому же само название Азербайджан появилось лишь в 1918 году, когда пришедшая к власти в Баку партия «Мусават» преследовала цель придать легитимность последующим притязаниям на сопредельные провинции Ирана (Западный и Восточный Азербайджан). Национальность же азербайджанцы появилась лишь в 30-х годах. До этого во всех российских и советских источниках они упоминались как кавказские татары и тюрки».

Добавим также к меморандуму МИД НКР еще одну забавную деталь. Убеждая наивных в якобы имевшем место переселении армян «в Азербайджан», бакинские авантюристы от истории любят ссылаться на работы русского историка С. Глинки. При этом никогда не упоминается точное название его работы, посвященной возвращению ранее угнанных и переселенных в Персию армян на армянские же земли к северу от Аракса. Оно и понятно, ибо работа С. Глинки называется «Описание переселения армян аддербиджанских в пределы России» (Москва, 1831). Вот так: армяне из Азербайджана, т. е. части Персии, возвращались к себе домой, не подозревая, что совершают «путешествие из Азербайджана в Азербайджан»!

Из брошюры к. и. н. М. Мельтюхова, д. и. н. А.Тер-Саркисянц и д. и. н., профессора Г. Трапезникова «Исторические фальсификации с политической подоплекой» (Москва, 1999 (в сокращенном виде была опубликована в «Независимой газете» 22 июля 1998):

«Ни в одном историческом источнике ни на каком языке до XIX века включительно в рамках Закавказья (т. е. севернее Аракса) не упоминается о существовании Азербайджана…

Слово «Азербайджан» в отношении территорий, вошедших в 1920-е годы в Аз. ССР, стало применяться лишь в начале нашего века, точнее, после установления на этих территориях турецкого оккупационного режима в последний год Первой мировой войны и провозглашения так называемой «Азербайджанской Демократической Республики…

Известный историк академик В. В. Бартольд уже в советское время писал в связи с этим: «…термин Азербайджан был избран потому, что когда устанавливалась Азербайджанская республика, предполагалось, что персидский и этот Азербайджан составят одно целое… На этом основании было принято название Азербайджан, но, конечно, теперь, когда слово Азербайджан употребляется в двух смыслах – в качестве персидского Азербайджана и особой республики, приходится путаться и спрашивать, какой Азербайджан имеется в виду, Азербайджан персидский или этот Азербайджан…» (Сочинения, т. II, ч. I, с. 703).

2. Кое-что о депортациях и изгнаниях

Бакинские сказки:

«Наибольшие притязания армян на землю привели в различные периоды XX века – в 1905, 1918-20, 1948-1950 и 1988 годах – к насильственному переселению азербайджанцев с определенных территорий».

Факты:

Из Меморандума МИД Нагорно-Карабахской Республики от 25 апреля 2001 г.:

«В 1918 году Армения провозгласила независимость от России. Ее территория тогда составляла около 60 тыс. кв. км. Впоследствии большевики и Турция, навязав Армении Карсский и Московский договора 1921 года, расчленили ее, при этом Азербайджану достались значительные территории, в частности, Нахичевань с сопредельными районами. Отторгнув от Армении и Нагорный Карабах, большевики уменьшили территорию Армении до 29,8 тыс. кв. км. Кроме того, «по национальному составу население Армении значительно однороднее, чем в Грузии и Азербайджане. По переписи 1922 года армяне составляют 85,98%, тюрки и персы вместе – 9,8%, русские – 2,45%. Нацменьшинства живут разбросанно по всей Армении и ни в одном уезде вместе взятые не превышают 19%. Преобладающая национальность, в противоположность Грузии и Азербайджану, представлена в городах сильнее, чем в селах: армян в городах – 91,7%, в селах – 84,7%». (Большая Советская Энциклопедия (БСЭ), том III, раздел Армянская ССР, 1926 год, с. 419).

«Гражданская война в 1917-20 годах, в немалой степени осложнявшаяся в Азербайджане и национальным моментом, привела к значительным сдвигам в населении в сторону, главным образом, уменьшения нацменьшинств. Так, например, русское население сократилось с 200 тыс., бывших в 1913 году, до 120 тыс. в 1921-ом. Такой же массовый сдвиг обнаружился и среди армянского населения, составлявшего ранее в уездах Шемахинском, Геокчайском, Агдашском и Нухинском (Шекинском) довольно крупные острова среди тюркской массы общей численностью в 73.526 человек: из них к 1921 году осталось всего 12.716 человек» (БСЭ, том I, раздел Азербайджанская ССР, 1926 год, с. 642).

За все время нахождения Нагорного Карабаха в составе Азербайджана власти этой республики проводили дискриминационную политику, которая особенно усилилась с приходом к власти Гейдара Алиева. «Можно без преувеличения утверждать, что лишь после прихода Гейдара Алиева к руководству Азербайджана карабахские азербайджанцы почувствовали себя полными хозяевами края. В 70-е годы проводилась большая работа. Все это вызвало приток в Нагорный Карабах азербайджанского населения из окружающих районов – Лачинского, Агдамского, Джабраильского, Физулинского, Агджабединского и других. Все эти меры, осуществленные благодаря дальновидности первого секретаря ЦК КП Азербайджана Гейдара Алиева, благоприятствовали притоку азербайджанского населения. Если в 1970 году доля азербайджанцев в населении НКАО составляла 18%, то в 1979 г. – 23%, а в 1989 – превысила 30%» (Министр внутренних дел Азербайджана Рамиль Усубов. Нагорный Карабах: Гейдар Алиев отстаивал его еще в 70-е годы // «Бакинский рабочий» от 15 мая 1999).

За 1926-80 гг в Нагорном Карабахе исчезли 85 армянских сел (30%) и ни одного азербайджанского. Между переписями 1970-79 гг. численность армянского населения НКАО увеличилась на 1,7% (2 тыс. человек), а азербайджанцев на 37% (10 тыс. человек). Число азербайджанцев в НКАО за 40 лет (1939-1978) возросло в 2,6 раза, а армян сократилось на 7,3%. За 20 лет (1959-1979) численность азербайджанцев в Армении увеличилась на 49%, а армян в Азерб. ССР – всего на 7,5%. При этом естественный прирост населения в НКАО был одним из высоких в СССР. Так, в 1955 году он составлял 25,1 на 1000 жителей, в 1956 – 28,8, в 1961 – 32 (Достижения Советского Нагорного Карабаха за 40 лет в цифрах. Статистический сборник. Степанакерт, 1963, с. 39).

Армянское население полностью исчезло в разных областях Азербайджанской ССР, в частности, в Нахичеване».

3. Кое-что о территориях и беженцах

Бакинские сказки:

«Таким образом, в настоящее время в Азербайджане живут свыше одного миллиона беженцев и вынужденных переселенцев, что составляет 15% населения республики.

Военная агрессия привела к оккупации 17 тысяч кв. км самых плодородных земель».

Факты:

Из документа «Данные о беженцах, перемещенных лицах и занятых в ходе военных действий территориях в Нагорном Карабахе и Азербайджане»:

«Известно, что Армия обороны НК в ходе боевых действий заняла полностью 5 соседних с НКР районов бывшей Аз. ССР (Лачинский, Кельбаджарский, Кубатлинский, Зангеланский и Джебраильский). Агдамский и Физулинский районы заняты частично, в целом примерно на 30 процентов.

По азербайджанским же данным (данные МО АР, распространенные Посольством АР в РФ осенью 1994 г., данные переписей населения, книга «Азербайджанская ССР - Административно-территориальное деление. Азгосиздат, Баку, 1979, азербайджанская газета «Мухалифат» от 3 апреля 1996 и т. д.) площадь и население указанных районов составляют:

Кельбаджар 1936 кв. км, 50,6 тыс. чел.;

Лачин 1835 кв. км, 59,9 тыс. чел.;

Кубатлы 802 кв. км, 30,3 тыс. чел.;

Джебраил 1050 кв. км, 51,6 тыс. чел.;

Зангелан 707 кв. км, 33,9 тыс. чел.;

Агдам 1094 кв. км, 158 тыс. чел.

Физули 1386 кв. км, 100 тыс. чел.

Общая площадь первых 5 районов - 6330 кв. км. Общая площадь Агдамского и Физулинского - 2480 кв. км, но из них под контролем Армии обороны НК находится 35% территории Агдамского и 25% Физулинского районов, т.е. соответственно 383 и 347 кв. км. Таким образом, общая площадь территории АР, находящихся под контролем НКР, равняется не 8780 кв. км, а 7059 кв. км, что составляет 8 процентов от территории бывшей АзССР, то есть в два с половиной раза меньше 20 %, о которых постоянно твердят руководители и представители АР, намеренно вводя в заблуждение международное сообщество и мировое общественное мнение.

Напомним, что Азербайджан со своей стороны оккупирует 15 процентов территории НКР».

Беженцы и перемещенные лица в Азербайджане

Из Армении в 1988-89 годы выехало около 168 тысяч азербайджанцев (именно такова была их численность в Армении по официальным данным на начало 1988 г.; в Баку произвольно называют цифру в 200 и даже 250 тысяч человек)…

…Бывшую НКАО в 1991-92 годы в ходе военных действий покинуло практически все азербайджанское население - 40,6 тысяч человек, или 21,5% ее населения (по данным переписи 1989 г.). Отметим, что Азербайджан намеренно завышает численность азербайджанского населения бывшей НКАО, говоря о «60 тысячах» азербайджанцев, или о «трети населения НКАО».

Осталось на месте азербайджанское население Шаумянского района НКР и на территориях, прилегающих к Северной части НК, а также непосредственно в населенных пунктах Северного НК, откуда в 1988-91 годах было депортировано 83 тысячи карабахских армян. Более того, в дома и квартиры армян, изгнанных из Северной части НК было заселено более ста тысяч беженцев-азербайджанцев.

Согласно вышеуказанным азербайджанским данным, численность населения 7 районов, полностью или частично занятых Армией обороны НК, составляла в 1989 г. 483,9 тыс. человек. С учетом того факта, что Агдамский и Физулинский районы заняты частично, общее число перемещенных лиц, покинувших указанные районы, составило примерно 420 тысяч человек, из которых 45 тысяч, по азербайджанским же данным, вернулись в 1997 году в свои дома. Таким образом, из общего числа жителей указанных семи районов лишь 375 тысяч человек являются перемещенными лицами и беженцами.

Общее количество азербайджанских беженцев и перемещенных лиц в АР, таким образом, складывается из вышеназванного числа, к которому следует приплюсовать количество беженцев из Армении (168 тысяч человек, которые, как отмечалось выше, обменяли дома или получили компенсацию и поэтому лишь с натяжкой могут считаться беженцами) и Нагорного Карабаха (40 тысяч человек).

Таким образом, в Азербайджане вследствие нагорно-карабахского конфликта насчитывается 583 тысячи беженцев и перемещенных лиц, что составляет 7,9 процента декларируемой Азербайджаном официальной численности населения Азербайджанской Республики. Заявления о «миллионе беженцев в Азербайджане» является таким же плодом пропагандистских фальсификаций, как и заявления о «20 процентах оккупированных территорий Азербайджана».

Напомним, что в Нагорно-Карабахской Республике треть населения составляют беженцы и перемещенные лица. По данным Республики Армения, беженцами в Армении являются 12 процентов населения…»

Добавим от себя также, что благодаря развязанной властями АР войны против НКР и РА, а также вследствие «отеческой заботы» алиевского режима, примерно 3,5 млн. граждан Азербайджанской Республики (не считая армян, русских, евреев и другие «немусульманские меньшинства» бывшей Аз. ССР) покинули республику и проживают в России, Украине, Турции, Германии, других странах СНГ и дальнего зарубежья, то есть фактически стали добровольными беженцами.

Таковы реальные факты.

«Ноев Ковчег»

Edited September 3, 2009 by Pandukht

[koglian]

1. «Армения исторически всегда претендовала на земли Азербайджана. Это не этнический, а исторический конфликт. Еще в 1828 году, в конце русско-иранской войны, проживающие в Иране армяне были переселены на две территории Азербайджана – Иреванский регион и территорию Нагорного Карабаха. С того самого времени и по сегодняшний день армянская диаспора делает все возможное для присоединения этих территорий к Армении».

Азербайджан вообще можно назвать страной сказочников, кудесников и баянов, т.е. попросту говоря, - сказочной страной.

До чего права русская поговорка: голь на выдумки хитра!

А вот эту книгу я видел своими глазами - увлекательнейшее чтиво! Без смеха, точнее, ужасосмеха или смехоужаса читать её невозможно:

name="allowFullScreen" value="true"></param><param name="allowscriptaccess" value="always"></param><embed src="

type="application/x-shockwave-flash" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" width="425" height="344"></embed></object> [b]">

[Pandukht]

Тот, кто хочет знать правду, тот ее знает. Даже в Азербайджане. Например, Шахин Рзаев:

Топор как орудие пропаганды

"Армяне пришли в Азербайджан в качестве гостей, а затем выступили с территориальными претензиями. Иреванское ханство раньше являлось азербайджанской территорией, Ереван был передан Армении руководством Азербайджанской Демократической Республики в 1918 году", - заявил Ильхам Алиев ("Новости-Азербайджан").

Кто обманывает президента? И почему он верит всякой чепухе, которую передают в азтв?

Нет ни одного документа, свидетельствующего о "передаче" Еревана Армении руководством Азербайджана. Если есть, то где он?

И о какой "передаче" может идти речь, когда с 28-го мая по 15-е сентября у самой Азербайджанской Республики не было своей столицы - Баку был в руках у большевиков, Центрокаспия и англичан?

Пропаганда в условиях незаконченной войны, вещь, разумеется, необходимая. Вот в Израиле есть даже министерство пропаганды. Но нельзя ли вести эту пропаганду как-то менее топорно? "Врать лучше всего правду".

shahin101.livejournal.com

[miracle238]

Armyanskiy narod vobral v sebya raznie etnosi - kak ariycev, tak i neariycev, v tom chisle i naselenie Urartu. I vse taki pervonachalnimi nositelyami armyanskoy identichnosti bili imenno ariyci - peredavshie nam yazik i religiu. Armyanskoe gosudarstvo (s ariyskim naseleniem) sushestvovalo v rayone Malatii parallelno s Urartu, vozmozhno i ranshe, i upominalos v biblii kak Dom Togarmi.

Bolshinstvo istorikov deystvitelno schitayut chto protoarmyane ariyci prishli iz Evropi. Vo pervix, ne schitayu eto mnenie takim uzh oskorbitelnim, poskolku po samim skromnim merkam eto proizoshlo namnogo ranshe poyavlenia zdes lyubix iz nashix sosedey, mogushix pretendovat na eti zemli. Vo 2x, est teoria (razdelyaemaya mnoy) ob Armyanskon Nagorii kak prarodine ariycev, no pochemu to ona naskolko ya znayu bila predlozhena russkim i gruzinom. Na moy vzglyad, ee obosnovaniem stoilo bi zanyatsa nashim istorikam.

I xochetsa , i kolitsa .. vot kak mojno skazat pro to cto ti pisal... xochetsa bit i ariycsem(potomu cto etot narod drevniy), xocetsa bit i Urartu(potomu cto etot qosudarstvo naxodilos v blizi Kafkaza, i bilo ne iberskovo i ne albanskovo proisxojdenie), i xochetsa leqendu pro Evropu(Evropu zaxatelos? davyte pomoqu vam, nado podnyat isk protiv francsuzov o tom cto esho vremena A.Duma jili lyudi s familiyey DartanYAN, i eto esho raz podtverjdaet sushestvovanie etnicheskie Armyan zdes, kotorie ostalis vo francsiyi posle tovo kak druqie polavina peredvinulis v Kavkaz..)

[Pandukht]

В Азербайджане родился (родилась) очередной "историк" - Шалале Гасанова

В выдающихся талантах Шалале вы можете убедиться сами, взглянув на фотографию:

[Lion]

Ибрахим был простим захватчиком, который отказалса от захваченного. Кстати - что-то не видно в этом посту упоминание про "азербайджанцев"

Но это еше пол беды. Дело в том, зто в этом посту делаетса типичный прием "азерпропаганды" - где нужно, "забыт" о ненжуьных фактах, а где нужно - подчеркнуть и перечеркнутй то, чего на самом деле не было или было не так. Вот, смотрите -

Сначала о Гюлистанском договоре:

Мирный трактат, заключенный между Россией и Персией 12 (24) октября 1813 г. или Гюлистанский мирный договор 1813 г. завершил русско-иранскую войну 1804 - 1813 гг. Договор оформил включение в состав России Дагестана, Грузии, Имеретии, Гурии, Мингрелии, Абхазии, а также ханств Карабахского, Гянджинского, Шекинского, Ширванского, Дербентского, Кубинского, Бакинского и Талышинского.

http://www.hrono.ru/dokum/ruper1813.html

Там же внизу, в тексте договора, черным по белому написано:

Трактат вечного мира и дружбы, заключенный между Императором Всероссийским и Персидским государством в Российском лагере в урочище Гюлистан при речке Зейве, чрез назначенных к тому с обоих сторон Полномочных, и подтвержденных обоюдными Государственными Ратификациями, размененными взаимными Полномочными в Тифлисе 15 числа сентября месяца 1814 года.

(извлечение)

Во имя Господа Всемогущего.

Е. и. в. и всепресветлейший и державнейший великий государь император и самодержец всероссийский и е. в. в. пады-шах, обладатель и повелитель Персидского государства, по высокомонаршей любви своей к обоюдным их подданным, имея искреннее взаимное желание положить конец бедствиям войны, сердцу их противной, и восстановить на прочном основании твердый мир и добрую соседственную дружбу, существовавшую издревле между империей Всероссийской и Персидским государством ...

Туркменчайский договор:

Туркманчайский мирный договор завершил русско-иранскую войну

1826-1828 гг.

http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/FOREIGN/turkman.htm

Как видим ни о каких свободных или независимых ханствах речь не идет. Что является убидительным доказательством их зависимости от Ирана/Персии

Договор оформил включение в состав России Дагестана, Грузии, Имеретии, Гурии, Мингрелии, Абхазии, а также ханств Карабахского, Гянджинского, Шекинского, Ширванского, Дербентского, Кубинского, Бакинского и Талышинского.

http://www.hrono.ru/dokum/ruper1813.html

Там же в тексте договора:

Ст. III. Его шахское в. в доказательство искренней приязни своей к е. в. императору всероссийскому сим торжественно признает как за себя, так и за высоких преемников персидского престола принадлежащими в собственность Российской империи ханства Карабагское и Ганжинское, обращенное ныне в провинцию под названием Елисаветпольская; также ханства Шекинское, Ширванское, Дербентское, Кубинское, Бакинское и Талышинское с теми землями сего ханства, кои ныне состоят во власти Российской империи; при том весь Дагестан, Грузию с Шурагельской провинцией, Имеретию, Гурию, Мингрелию и Абхазию, равным образом все владения и земли, находящиеся между постановленной ныне границей и Кавказской линией, с прикосновенными к сей последней и к Каспийскому морю землями и народами.

Статья III

Е.в. шах персидский от своего имени и от имени своих

наследников и преемников уступает Российской империи в совершенную собственность ханство Эриванское по сию и по ту сторону Аракса и ханство Нахичеванское. Вследствие сей уступки е.в. шах обязуется не позже шести месяцев, считая от подписания настоящего договора, сдать российским начальствам все архивы и публичные документы, относящиеся до управления обоими вышеозначенными ханствами.

Так что лопнулса очередной пузырь "азерпропаганды"

[Lion]

Левон МЕЛИК-ШАХНАЗАРЯН

Задолго до 1828 года

Официальная азербайджанская историография уже несколько десятков лет настаивает на том, что армяне в Карабахе являются переселенцами из Ирана после русско-персидской войны 1828 года. Дальше уже идут выводы: «неблагодарные армяне, которых русские войска переселили на благодатные земли закавказских турок, сегодня провозгласили свое государство в Карабахе». Между тем, утверждают в Баку, в Карабахе исстари жили предки нынешних азербайджанцев, албанцы, которых армяне арменизировали. И сделали они это с помощью России, которая волевым решением подчинила албанскую церковь Армянской Апостольской церкви. После этого, мол, албанцы вынуждены были перейти на армянский алфавит, молиться по-армянски и, таким образом, «обармянились».

Безусловно, данный «аргумент» азербайджанской исторической мысли можно было бы игнорировать по причине ее полной несостоятельности. Согласно «логике» азербайджанской пропаганды получается, что отуреченные пришлыми кочевыми племенами албанцы являются «правильными» албанцами, а вот арменизированные – нет. То есть Азербайджан обязан наследовать историю и культуру отуреченных албанцев, а армяне лишены права на наследование истории «арменизированных албанцев».

«Все албанское – наше!» - чуть ли не ежедневно слышатся доходящие до истерики возгласы из Баку. Ну, что тут скажешь? Может, мы и рады были бы согласиться с этим императивным тезисом, только вот права такого не имеем. Эти вопросы решать не армянам, а коренным в Азербайджанской республике народам – лезгинам, цахурам, удинам, крызам, будухцам и другим – исконным хозяевам этой территории. Захотят они поделиться или вовсе отказаться от собственной истории, не наше дело. Разбирайтесь между собой. Как гласит тюркская пословица: вот тебе весы, а вот и гири. Мы лишь не можем согласиться с весомой прибавкой к уже награбленному – передачей Азербайджану права на наследование армянской родины, нашей памяти, истории и культуры.

Именно поэтому каждое посягательство на армянскую культуру и историю должно жестко и аргументировано пресекаться. Ибо снисходительное отношение к потугам Азербайджана приписать себе, например, Киракоса Гандзакеци или Вардана Аревелци, привело к тому, что «азербайджанцами» были объявлены Мхитар Гош и даже писавший поэмы акростихом армянского алфавита Давтак Кертох. Мы почему-то были уверены – никто в мире не поверит этой чуши. А в мире просто не знали наших великих. Потому и находятся люди, склонные верить всей этой ахинее. В то же время пренебрежительное молчание армянских историков привело к тому, что в Турции теперь объявляют турками армянские княжеские и даже царские роды, в том числе и правящих за тысячелетия до того, как в наш регион перекочевали первые тюркские племена.

Сегодня турецкие историки на полном серьезе называют турками роды Мамиконянов, Пахлавуни, Арцруни, Арташесидов, Аршакидов, Багратуни… Турками названы Анания Ширакаци и Месроп Маштоц, Тигран Великий и Саак Партев. Некоторые ученые договорились до того, что назвали всех армян «арменизированными турками-отступниками». В свою очередь в Азербайджане по примеру Турции армян называют «арменизированными албанцами» или азербайджанцами. Простой вопрос: кто, в таком случае, «арменизировал» первых армян, чтобы они получили возможность «арменизировать» турок, албанцев или азербайджанцев, им просто в голову не приходит.

Нашли «объяснение» и для многочисленных упоминаний соседних народов об армянах: мол, они так называли всех христиан. И даже проводят аналогию: во времена СССР всех советских людей за рубежом называли русскими. То есть именующий себя казахом, узбеком, грузином и т. д. человек за пределами СССР воспринимался в качестве русского.

Согласиться с этими утверждениями, даже на время, никак не получается. Не получается потому, что вся история армянского народа заполнена свидетельствами самих армян об их национальной принадлежности. Слава Богу, гениальный Месроп Маштоц еще в начале пятого века создал для армян оригинальный национальный алфавит, а стремление армянского народа к книге подарило миру нескончаемую плеяду историков, поэтов и писателей.

Вернемся, однако, к проблеме «переселения» армян на территорию современных Армении и НКР. Таковое действительно имело место. После русско-персидской войны многие армяне Персии вернулись в «русскую» Армению, в том числе и в Карабах. Однако все они были потомками тех людей, которых в течение 1596-1607 годов шах Аббас насильственно переселил в Персию. Свидетельств об этом переселении в армянских источниках того времени более чем достаточно. Шах Аббас тогда воевал с Турцией, и, в целях ослабления турецкой экономики и уменьшения людских ресурсов, выселял людей из тех регионов, которым грозила турецкая оккупация. Отметим, что переселение Карабаха не коснулось, ибо Аббас был уверен в способности армян края защититься от турецких аскеров. Карабахцы «отделались» воинской обязанностью, армянский край поставил в персидскую армию значительное количество воинов. После того, как Восточная Армения оказалась под властью русского царя, потомки переселенцев получили возможность вернуться на родину.

Азербайджанская пропаганда, никак не упоминая факт выселения армян Аббасом, постоянно муссирует тему возвращения, называя его «переселением армян на азербайджанскую землю». Подобный политизировано-тенденциозный подход к вопросу «позволяет» им утверждать о пришлости армян в Армении. При этом они «любезно» соглашаются признать, что «некоторое количество армян на этой территории уже было» - игнорировать фактор многовекового функционирования в Араратской долине Святого Престола Армянской Апостольской Церкви просто не удается. Вместе с тем, «отделяя» Карабах от Армении, те же политизированные деятели от истории пытаются утверждать, что «до 1828 года в Карабахе армян не было». Там, мол, проживали албанцы, которые быстро были ассимилированы армянами.

Есть у Азербайджана и «веский» аргумент: памятник, установленный в честь 150-летия основания села Марага бывшими жителями Персии. Памятник в Мараге действительно существовал до разрушения этой деревни азербайджанской военщиной, хотя пропаганда Азербайджана любит «переносить» его в… Степанакерт. И Марага действительно основана вернувшимися из Персии армянами. Более того, в Карабахе есть еще три села, жители которых вернулись в 1828 году. Однако при этом необходимо учесть, что армяне из Персии возвращались в тот уголок родины, память о котором бережно хранилась в семейных преданиях. Но даже если бы это было не так, все равно, подавляющее большинство населения Карабаха во всей обозримой истории составляли армяне. И, как это ни прискорбно для азербайджанских историков, называли они себя именно армянами. Как до 1828 года, так и после. Свидетельством тому – многочисленные архивные материалы.

Приведем две выдержки из них:

Прошение, написанное армянскими меликами (князьями) Карабаха в сентябре 1781 года императрице Екатерине II-ой:

Несравненно светлейшая на сем свете над христианами владетельница, ваша высокосамодержавнейшая и беспримерная матерняя милость всюду распространилась и просветила светом нашу армянскую нацию щедроматерным владычествованием и оказанным монаршим сожалением над многими просящими точию и мы из нации армянских начальников и государства оставшие военные мелики и все здешние владельцы… покорнейше просим о нашей армянской нации…

Подписали: Мелик Атам бек, мелик Беглар бек, мелик Израил, мелик Овсеп и другие.

ЦГВИА, ф. 52, оп. 1/194, д. 270, лл. 50-51.

Обращение гандзасарского католикоса Ованеса к Екатерине II: 22 января 1783 года.

Пребывающие в Гарабаге армяне, аз недостойный патриарх и раб, мелик Атам с находящимися в земле нашей епископами, священниками, пятью меликами, южбашами, всем войском и всеми обывателями до тридцати тысяч домов находящимися…

ЦГВИА, ф. 52, оп. 1/194, д. 270, лл. 89-90.

Подобные документы можно привести из архивных материалов и XVII и XVI веков.

Думается, в особых комментариях приведенные документы не нуждаются. Тридцать тысяч домов, это, с учетом патриархального быта того времени, составляет не менее 300 тысяч человек. Коренного армянского населения Карабаха, восточной окраины исторической Армении. Незаконно включенного в пределы советского Азербайджана в июле 1921 года. Законно, в полном соответствии с международным правом и законодательством СССР провозгласившего свою государственную независимость.

[Lion]

"Все города от Партава [Барда] до Двина армянские и принадлежат царству Ашота Багратуни"

арабский летописец, 9 в.

"Арабские летописцы об Армении", Виенна, 1919 г. стр. 25 : СМОМПК

вып. 29,стр.33, 93-94, вып. 38, стр 93.

"Народ Xaчена армяне..."

Картлис Цховреба", т.II, с 60-67, 77, на груз. Языке

"Xачен [Арцах] труднопокаримый край между горами и лесами. Это один из областей Аррана где проживают армяне . Люди Абхаза (Грузии) хаченского падишаха называют тагавор"

персидский хроник, 13 век.

Н.Д. Миклухо-Маклай, Географическое сочинание 13 в., на перс. языке."Ученые записки института Востоковедения", т.9 , Л.,1951. стр. 204. (ЛО ИВ АН СССР, рукопись А-253, л. 202 б)

"Хамс [т.е. Карабах, см. выше, - прим. наше] составляет владение,.. народ весь армянского закона, в том владении находится армянский патриарх"

Ираклий II

Грамоты и другие исторические документы XYIII столетия, относящиеся к Грузии", т. I, с 1768 по 1774 гг., под ред. А.А.Цагарели, СПб., 1891, док. 198, с. 434

"Армянские князья Карабаха обявили вместе с народом , о том , что как сказано в их книгах , армянский царь прибудет в Иран, чтобы завоевав страну Карабах и установив там власть, восстанавить прежнее состояние Армении"

Krusinski, J.Th., Chronicon Peregrinantis sev Historia ultimi belli Persarum cum Aghwanis gesti, Lipsiae, 1731 , pp. 23

"Не имев еще повеления в. и. в., я дал резолюцию ген.-пор. Потемкину об Ибраим-хане Шушинском, сближающую его к повиновению. Тут предлежит разсмотрению, чтобы при удобном случае область его, которая составлена из народов армянских, дать в правление национальному и чрез то возобновить в Азии христианское государство, сходственное высочайшим в. и. в. обещаниям, данным чрез меня армянским меликам"

Г.А. Потемкин, 1783 г.

ЦГВИА, ф.52, оп. 2, д. 32, л.1, об. Подлинник

"Пошел войною также на страну албанов и жестоко разгромил их. Отнял у них много гаваров, которые ими были захвачены — Ути, Шакашен и Гардманадзор. Колт и сопредельные им гавары. Реку Куру сделал границей между своей страной и Албанией, как было раньше. Многих из главарей убил, остальных обложил данью и взял у них заложников"

Павстос Бюзанд, Глава XIII Об Албанах.

“[5] As we pass from Europe to Asia in our geography, the northern division is the first of the two divisions to which we come; and therefore we must begin with this. Of this division the first portion is that in the region of the Tanaпs River, which I have taken as the boundary between Europe and Asia. This portion forms, in a way, a peninsula, for it is surrounded on the west by the Tanaпs River and Lake Maeotis as far as the Bosporus7 and that part of the coast of the Euxine Sea which terminates at Colchis; and then on the north by the Ocean as far as the mouth of the Caspian Sea;8 and then on the east by this same sea as far as the boundary between Albania and Armenia, where empty the rivers Cyrus and Araxes, the Araxes flowing through Armenia and the Cyrus through Iberia and Albania;”

В этом отрывке даеться общее описание границ прикаспийских регионов. В частности место вливание Аракса в Куру узакана как граница между Арменией и Албанией.

Страбон, География, книга 11, глава 1

[Lion]

ՉԷ, դուք հլը մտքի "գոհարներին" ծանոթացեք:angry

«Հայացք դեպի Արարատ»ի Առաջաբանում Սյունին մատնանշում է իր ստեղծագործության բուն նպատակը, այն է՝ «կազմալուծել » (decompose) hայ քաղաքական ազգայնականների քաղաքական գաղափարախոսության hիմքը, ըստ որի hայերի շարունակական գոյությունը որպես պատմական ժողովուրդ, նրանց առաջացումը hայկական լեռնաշխարհում նրանց զինում է ինքնորոշման և պետականության իրավունքով ու նաև պատմականորեն վավերացված պահանջատիրությամբ այն տարածքների նկատմամբ, որ կազմում են Հայաստանը։

Զգում եք ինչ հարված է նպատակ դնել հասցնել այս "հայագետը" ու դեռ խոստովանում էլ է այդ մասին...

Ըստ Սյունիի, հայերի այս կարծիքը ոչ այլ ինչ է, քան՝ միայն «հավատալիքների հավաքածու» (the collection of beliefs):

Բաա...

Ըստ Սյունու

նախահայերը գաղթել են արևելյան Անատոլիա՝ Հայկական լեռնաշխարհ, մ.թ.ա. 6-րդ դարի կեսերին:

Տիպիկ թուրքական տեսակետ: Համենայն դեպս մի մարդ, որի սիրտը ցավում է իր կորցրած Հայրենիքի նկատմամբ, նման բան չէր գրի` միանգամից զինելով մեր հայրենիքը բռնազավթած թշնամուն մեծ հաղթաթղթով...

«Ընդհուպ մինչև մեծ թագավոր Տիգրանի (մ.թ.ա. 95-55) -գահակալումը, հայերը նախնական (!) սոցիալական և լեզվական կազմավորման ընթացքի մեջ էին: Նախահայերը դարձան ճանաչելի խումբ իրենց սեփական իրանական տիպի (!) ցեղային (!) կառուցվածքով և փոխառված (!) հեթանոսությամբ» (շեշտադրումներն իմն են՝ Ա. Ա.):

Դե եկ, հայ մարդ, ու սրան հայ համարիր:angry

Հատուկ ուշադրության է արժանի Սյունիի ձգտումը՝ հայերին ամեն կերպ ետ պահել իրենց արմատները մինչև մեր թվարկությանը նախորդած դարերը հասցնելու մտքից: Մ.թ.ա. 6-5-րդ դարերում ապրած «նախահայերի» մասին պարբերությունից անմիջապես հետո նա գրում է.

...գուցե (!) կան գենետիկ կապեր այդ հին ժողովրդի և այսօր Խորհրդային Հայաստանում ապրող ոմանց (!) միջև, սակայն ապրած լինելով Արևելք-Արևմուտք միգրացիաների, ներխուժումների, զավթումների և դաժան բնաջնջումների անկայուն տարածաշրջանում, արդի հայերն ավելի շատ էթնիկ միախառնումների արդյունք են, քան Ուրարտուի կենսաբանական մաքրարյուն ժառանգներ (շեշտադրումներն իմն են՝ Ա. Ա.):

Գիտեք, ես իրոք կարդում եմ և չեմ հավատում, որ սա կարող է հայ մարդը գրել, այն էլ մարդ, որը հեղինակություն ունի աշխարհի հզորագույն պետության գիտական շրջանակներում: Միթե այս մարդը չի հասկանում, թե ինչ սարսափելի վնաս է հասցնում իր ժողովրդին?? Ի դեպ - Սյունիի՝ հայերի գենետիկային վերաբերող սխալ թեզի աղբյուրը, ամենայն հավանականությամբ, թուրք հայտնի կեղծարար հեղինակներից մեկն է՝ Քյամուրան Գյուրունը, որն ավելի պարզ է արտահայտվել. «հին հայերը րնդհանուր ոչինչ չունեն մեր այսօրվա ճանաչած հայ համայնքի հետ»: Վատ չի թուրքերի համար աշխատում մեր "հայագետը":(

[Lion]

Սյունին իր պարտքն է համարել աշխատել նաև ադրբեջանցիների համար: Չեք հավատոմ? Նայեք -

Սյունին, կանխամտածված և անհիմն կերպով ժխտելով հին և նոր հայ սերունդների գենետիկ շարունակականությունը, միաժամանակ չի վարանում հայտարարելու, որ կովկասյան ալբանացիները եղել են. ա) «հստակ էթնիկ-կրոնական խումբ» (distinct ethnoreligious group), և բ) որ նույն այդ ժողովուրդը, թեև թուրքախոս և շիա մահմեդական դարձած՝ «այսօրվա ադրբեջանցիների ուղղակի նախնին է» (the directancestors of present-day Azerbaijanis)...

Իր բռնած թուրք - ադրբեջանական ուղեգիծը շարունակելով՝ Սյունին գրում է. ...Հին և միջին դարերում Ղարաբաղը Կովկասյան Աղվանքի թագավորության մաս էր կազմում...ժամանակի ընթացքում ղարաբաղցի աղվանները միախառնվեցին հայերի հետ: Աղվանական եկեղեցու Գանձասարում գտնվող կենտրոնական նստավայրը դարձավ հայ եկեղեցու թեմերից մեկը:

Իրոք, եթե չիմանամ, որ հայ մարդ է գրել, կկարծեմ, թե ադրբեջանակն ֆորումներից է թարգմանություն արված

Հնարավոր է արդյո՞ք, որ Սյունին պարզապես անտեղյակ է ադրբեջանական պատմակեղծարարության հանրաճանաչ խնդրին և դրան վերաբերող ծավալուն մատենագիտությանը: Վստահորեն՝ ո՜չ. նա նախընտրել է ադրբեջանական կեղծիքը, թեև կարդացել և այլ առիթով իր գրքում հղել է այդ հարցերին նվիրված՝ 1988 թ. Հայաստանի Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակած առանցքային գրքույկը ինչպես նաև՝ գիտական նույն տեսակետի՝ Ուոքերի խմբագրած անգլերեն տարբերակը։

Ուշագրավ է նաև Սյունիի շարադրանքի ոճը. քաղաքականապես խիստ զգայուն այս խնդիրն արծարծելիս, նա որևէ աղբյուր չի հղում, ո՛չ էլ՝ դեպքերի հսւոակ ժամանակագրությունն է տալիս: Օրինակ, Սյունիի հայտարարությունն առ այն, թե «հին և միջին դարերում Ղարաբաղը Կովկասյան Աղվանքի թագավորության մաս էր կազմում»՝ արևմտյան անտեղյակ րնթերցողի վրա թողնելու է այն տպավորությունը, թե հնուց մինչև 14-15-րդ դարերը Այսրկովկասում գոյություն է ունեցել մի անկախ Աղվանքի թագավորություն, որի կազմում էլ անընդմեջ եղել է Ղարաբաղը։ 1978 թ. հրապարակված ու այնուհետև 1987 թ. վերատպված իր մի հոդվածում Սյունին գրել է, թե՝ «իններորդ և տասներորդ դարերում Արցախ / Ղարաբաղը Կովկասյան Աղվանքի թագավորության մասն էր» (during the ninth and tenth centuries, Artsakh/Karabakh was part of the Caucasian Albanian kingdom); Սակայն, ինչպես ասացինք՝ այդ թագավորությունը գոյատևել է մ.թ.ա. 1-ին դարից մինչև մ.թ. 462 թ., իսկ Արցախը (Ղարաբաղը) գտնվել է այդ թագավորության կազմում 451 թվից մինչև 462 թ.: Եթե ընդունենք, որ Սյունին այս ամենը չի իմացել 1978-1987 թթ., ապա Հայաստանի ԳԱ հրապարակած վերոհիշյալ գրքույքի ընթերցումից հետո նա արդեն հրաշալի տեղյակ է եղել Աղվանքի խնդիրներին: Այսպիսով՝ Սյունին միանգամայն գիտակցաբար է գործածում լպրծուն ոճ. սա նրան պետք է իր իսկական՝ իր գրքում չհղված թուրքական և ադրբեջանական աղբյուրները քողարկելու համար:

[Lion]

Բայց այս "հայագետ"-ի բարոյական անկման կերպարը ամբողջական ներկայացրած չենք լինի, եթե չնշենք նաև նրա վերաբերմունքը հայոց պետականության սուբյեկտների վերաբերյալ -

Սյունին գրում է.

Իրենց (իմա՝ հայերի — Ա. Ա.) (Հատկանշական դետալ - մարդն ինչ աստիճանի է օտարացած իր ազգից, որ կիրառում է երրորդ դեմք - Մ.Հ.) անցյալում միայն մեկ անգամ է պատահել, որ Հայկական լեռնաշխարհն ամբողջությամբ միավորվել է մեկ հայ տիրապետողի իշխանության տակ: Թուրքական ծանոթ կեղծիքներից է: Հետաքրքիր է, որ Սյունին այդպես էլ չի ճշտում, թե ո՞վ էր այդ միակ հայ տիրապետողը և իր հայտարարությունը հաստատելու համար որևէ աղբյուր չի վկայակոչում: Բարեբախտաբար, նրա հավանական սկզբնաղբյուրը՝ վերոհիշյալ Քյամուրան Գյուրունը, ավելի պարզ է խոսում: Ըստ Գյուրունի՝ «Միակ ժամանակաշրջանը, երբ այս (իմա՝ հայ -- Ա. Ա.) ավատատերերը անկախություն էին վայելում, եղել է մ.թ.ա. 94-ից մինչև 66 թ.՝ Տիգրանի տիրապետության օրոք», և կամ՝ «Եթե մենք Թվագրենք [հայերի] անկախության ժամանակաշրջանը մ.թ.ա. 95 թվով, ապա կտեսնենք, որ այն տևել է ընդամենը 30 տարի։ Դրանից հետո Հայաստանն այլ բան չէր, քան մի խաղազինվոր հռոմեացիների և պարսիկների հակամարտությունների մեջ»

Թյու: Նույնիսկ մեկնաբանել չեմ ուզում

[Lion]

Եվս մի շտրիխ Սյունու "բարոյական նկարագրի" -

Թուրք-ադրբեջանական պատմագրության հետ Սյունիի գրքի զուգորդումները կանոնավոր բնույթի են: Այսպես, Սյունին նախորդ մեջբերման մեջ Հայաստան եզրի փոխարեն գործածել է Հայկական լեռնաշխարհ աշխարհագրական եզրը: Արդյո՞ք սա պատահականություն է: Պարզվում է, որ՝ ո՛չ: Հայաստան եզրն այս գրքում հիշատակվում է անհամեմատ ավելի քիչ, քան՝ նրա փոխարեն, երբեմն զավեշտորեն անպատեհ տեղերում գործածվող, Անատոլիա-ն ու Արևելյան Անատոլիան (տե՛ս էջ 55, 56, 67, 95, 98, 104, 111 և այլն): Հայաստան անվան այս նենգափոխումն առավել ցայտուն արտացոլվել է գրքի տեղանունների և անձնանունների Անվանացանկում՝ Index-ում (էջ 283-289): Անվանացանկի Հայաստան հոդվածը ուղղակի պարպված է. այն ընթերցողին լոկ հղում է երեք այլ հոդվածների՝ Հայաստանի Հանրապետություն, Խորհրդային Հայաստան և Թուրքահայաստան: Այսպիսով, Սյունիի Անվանացանկը հին և միջնադարյան Հայաստանի, Պարսկահայաստանի կամ Ռուսահայաստանի գոյությունն ուղղակի չի ճանաչում, թեև շարադրանքի մեջ ինչ-որ կերպ սողոսկել են «[հին] Հայաստանը» (Էջ 7), «[միջնադարյան] Հայասաանը», «[արևմտյան] Հայասաանը» (Էջ 18), «պատմական Հայասաանը» (Էջ 19, 104) և այլն: Ավելին, ինչպես շարադրանքում, նույնպես և. Անվանացանկում Թուրքիայում ապրած բոլոր հայերի համար, ավանդական՝ արևմտահայեր-ի կամ թուրքահայեր-ի փոխարեն առաջարկվում է գործածել անատոլիական հայեր նորահնար հորջորջումը (մասնագետ պատմաբանի համար անատոլիական հայեր-ը կարող են լինել միայն նրանք, ովքեր ապրել կամ ապրում են պատմական Հայաստանից դուրս՝ Փոքր Ասիա թերակղզու տարածքում): Դատելով Սյունիի՝ Անատոլիա եզրի գործածման բացարձակ գերակշռությունից, որ, ի դեպ, Անվանացանկը թերացել է արտացոլելուց (Անատոլիան գործածված է շատ ավելի էջերում, քան նշել է Անվանացանկը), նույնպես և ողջ շարադրանքից, կարելի է զարմանալ, թե ինչու՞ է գիրքը վերնագրված Հայաստանը և ո՛չ թե՝ Արևելյան Անատոլիան նոր պատմության մեջ։

Թուրքական քարոզչությունն այս մոտեցումը բավական վաղուց էր ծրագրել: Նրա էությունը հստակ ձևակերպել է Թուրքիայի գաղտնի ծառայության նախկին գործակալ, հետագայում՝ թուրքական «հայագիտության» գաղափարախոսական առաջնորդ Էսաթ Ուրասը (ստորև, մեջբերվող նախադասությունը թուրքերեն բնագրում ամբողջովին գրված է մեծատառերով).

Ամենից կարևոր և անհրաժեշտ եմ համարում ընդգծել հետևյալը. Հայաստանը չի կարող լինել որևէ այլ բան, քան աշխարհագրության վրա հիմնված հասարակ հիշողություն, տարածք՝ առանց քաղաքական սահմանների

Խոստովանենք, որ Ուրասի համեմատությամբ՝ Սյունին առաջադեմ հեղինակ է. չէ՞ որ Ուրասի՝ «Հայերը պատմության մեջ և հայկական հարցը» հսկայածավալ հատորի Անվանացանկում Հայաստան անունը չկա:

Մանվել Զուլալյանը, վերլուծելով թուրք պատմաբանի վերջերս լույս տեսած աշխատությունը, արդարացիորեն նկատել է, որ «թուրք պատմագրության բոլոր ուղղությունների ներկայացուցիչների հայեցակետը այն է, [որ] հայերը իրենց ողջ պատմության ընթացքում ինքնուրույնությունից զուրկ, փոքրաթիվ մի համայնք են եղել, իսկ Հայաստան կոչեցյալ երկիրն էլ լոկ մի աշխարհագրական հասկացողություն է»։

Իր վերոբերյալ արտահայտություններով Սյունին պարզապես կրկնում է թուրք պատմագրության հենց ա՛յս հայեցակետը: Ցավոք, Հայաստան անվան դեմ թուրքական քարոզչության արշավը և արևելյան Անատոլիա կեղծիքով նրա նենգափոխումը գրեթե ամբողջովին հաղթանակել է Արևմուտքի ակադեմիական շրջանակներում ու նաև լրջորեն թափանցել ռուսական պատմագրական և քաղաքագիտական գրականության մեջ (թեև. ռուսներն ավելի հաճախ գործածում են Արևմտյան Հայաստան եզրը):

Ավելացնենք, որ պատմական Հայաստանի հիշատակումը «չեզոքացնող» թուրքական և թուրքամետ աշխատանքներին Սյունին վաղուց է լծվել: Այսպես, դեռևս 1983 թ. լույս տեսած՝ «Հայաստանը քսաներորդ դարում» անունով գրքույկում, նա արել է այսպիսի մի հայտարարություն. «Բացի Խորհրդային Հայաստանից չկա այլ Հայաստան, ու նաև չկա մի այլ հայ ազգ, բացի նրանից, ով երազում է Արարատի ստորոտում»

(There is no Armenia but Soviet Armenia, and there is no Armenian nation but the one which dreams at the base of Ararat)61։ Ահա այսպես՝ բացի պատմական Հայաստանը «չեղյալ» հայտարարելուց, փորձ է արվում նաև թուլացնել Հայաստան- սփյուռք կապերը, միլիոնավոր սփյուռքահայերին զրկել իրենց հայ ազգի բաղկացուցիչ մասը զգալուց ու, հետևաբար համապատասխանաբար գործելուց: Հետաքրքիր է, որ Սյունիի արած այս հայտարարությունը ժամանակին քննադատել էր սոցիոլոգ Մարի Քիլբորն Մաթոսյանը, որ ազգությամբ ամերիկուհի է։ Սակայն, ինչպես տեսնում ենք, քննադատությունը տեղ չի հասել:

Բա... քննարկենք, թե ուղղակի արհամարհենք այս գրվածքը: Քննադատել այստեղ երևի թե պետք էլ չէ, բայց արհամարհել էլ չարժե ու զուտ այն պատճառով, որ... այս թույնը շատ գործուն է, վտանգավոր և անչափ մեծ տարածում ունի արևմտյան պատմագիտության մեջ...

[Lion]

Ահա էլի շեդեվրներ, որոնք ուղղակի պետք է փոխանցել թուրքերին, հակահայ քարոզչությունը ավելի էֆեկտիվ իրականացնելու համար -

Այսօր շատ հայերի համար դժվար է ընդունել այն դրույթը, որ հայերը ոչ միշտ (և ո՛չ մշտապես) են գիտակցել, որ եղել են յուրահատուկ և պատմականորեն նշանավոր ազգ, կազմել են եզակի մշակույթ ունեցող լեզվական և կրոնական նույն հարակցված համայնքի մի մասնիկը: Տանը, եկեղեցում և դպրոցում ստացած նրանց գիտելիքները միայն հաստատում և վերահաստատում են, թե նրանց ժառանգությունը հասնում է մինչև Տիգրան Մեծ, եթե ոչ մինչև Ուրարտու, հարկավ՝ մինչև Գրիգոր Լուսավորիչ («Հայաստանը առաջին քրիստոնյա երկիրն է եղել»), մինչև Սբ. Վարդան... Հեґնց այս վաղեմի ժառանգությունն են ձգտում պահպանել արևմտյան հասարակության ապամշակութացնող և ասիմիլացնող հմայքներին գիտակից ու հայրենասեր սփյուռքահայերը: Սակայն երբ ավելի մոտից ենք քննում հայերի (sic -- ո՛չ Հայաստանի՝ Ա. Ա.) վաղ նորագույն պատմությունը (իմա՝ 16-18 դդ. — Ա. Ա.), հայտնաբերում ենք, որ մինչև 19-րդ դարի վերածնունդը շատ հայեր, եթե ոչ նրանց մեծամասնությունը, բացի սաղմնայինից՝ կորցրել էին իրենց հայ լինելու մասին ամբողջ գիտակցությունը: Երբ հայերը մտնում էին իրենց երրորդ հազարամյակը, հայկական մշակույթից և գիտակցությունից մնացել էին գրեթե միայն լեզուն և կրոնը (սրանք էլ աղճատված վիճակում):

Բա, դուք էլ ասում եք թուրքերը հա թուրքերը: Ճիշտ են ասում, էլի, թե. "Տեր աստված, պաշտպանիր ինձ բարեկամներից, թշնամիներից կպաշտպանվեմ ես":B Նույն կերպ անհիմն ու թուրքամետ հարձակումների թիրախ են դարձել նաև Հայոց մշակույթն ու մատենագրությունը 16-18 դարերում և հայոց պատմության մասին հայերի գիտելիքները, Հայոց տպագրությունը, Հայոց կրթությունը և հայոց լեզուն: Մասնավորապես, վերջինիս վերաբերյալ այս մարդը նշում է. "18-րդ դարի դրությամբ հայոց լեզուն «վերածված էր փոխադարձաբար անհասկանալի բարբառների և խառնված էր իշխող ազգությունից փոխառված բառապաշարի հետ"

Էս չի Ձեր Սյունին, որին ձգտում եք պաշտպանել... գրողը տանի (մեղմ ասած):angry Ու... ամենազզվելին - Պարզվում է, որ վերոհիշյալ էսաթ Ուրասը իր գրքում գրել է գրեթե բառացիորեն նույնը, ահա՝ «նույնիսկ այսօր հայերենը կարելի է բաժանել ութ տարբեր բարբառների, որոնք մեծավ մասավ աղավաղված են և բացարձակորեն անհամատեղելի»: 1990 թ. Ուրասի գիրքը գրախոսելիս, Ք. Ուոքերը հատուկ ուշադրություն էր դարձրել այս նկատողության վրա և դիպուկ նկատել. "Եթե այս նախադասությունը, բացի վիրավորանքից, ունի որևէ այլ իմաստ, ապա այն լիիրավ կարելի է գործածել նաև անգլերենի հասցեին: Լեզուն ազգ հասկացության գլխավոր բաղադրիչն է, այդ պատճառով էլ հայերենն արատավորելու և թուրքերենից նրա ածանցվածությունը ցույց տալու Ուրասի փորձերը, անկասկած, բխում են թուրքերեն առաջաբանում տեղ գտած գլխավոր գաղափարից, այն է՝ ջնջել հայ ազգի ինքնակա գոյության մասին որևէ միտք"

Ընդհանուր առմամբ՝ ամերիկացի հայագետները խորշել են 1720-ական թթ. հայոց ազատագրական պատերազմն ուսումնասիրության առարկա դարձնելուց և նույնիսկ այդ շրջանի մասին եղած հայտնի փաստերն անգլախոս ընթերցողին պատշաճորեն ներկայացնելուց: Այս բավական հետաքրքիր «գիտախտրական» վերաբերմունքը, մեր կարծիքով, երկու պատճառ ունի: Նախ՝ այդ շրջանում հայերի՝ պարսկական և թուրքական կանոնավոր գերակշիռ ուժերի դեմ տարած տասնյակ ռազմական հաղթանակները127 հաստատում են հայերի՝ ազատասեր և մարտունակ ազգ լինելը և ցրիվ տալիս թուրք-ադբեջանա-սյունիական հակառակի մասին տարփողող «պատմական տեսությունները»: Երկրորդ, ու, թերևս, ավելիկարևոր հանգամանքն այն է, որ Սառը պատերազմի ծնունդ և այդ պատերազմի գաղափարական պահանջները սպասարկելու կոչված սյունիատիպ ամերիկացի «հայագետները» բնականաբար չէին ցանկանալու հանգամանորեն խոսել հե՛նց նույն 1720-ական թթ. սկիզբ առած հայ-ռուսական ռազմաքաղաքական համագործակցության մասին, չէ՞ որ այդ համագործակցությունը պատմականորեն ուղղված էր Թուրքիայի՝ ՆԱՏՕ-ական դաշնակցի դեմ: Ավելին՝ այդ համագործակցության բացառիկ կայունությունը ամրապնդում էր հակառակորդ Խորհրդային Միության մեջ ապրող երկու ազգերի՝ ռուսների և հայերի բարեկամությունը ու դրանով իսկ՝ Խորհրդային Միությունը: 1991 թ. Հայաստանի անկախանալով՝ հայ-ռուսական ավանդական ռազմա- քաղաքական համագործակցությունը վերածեց միապետական ռազմա-քաղաքական դաշինքի, որ այս անգամ հանդես է գալիս իբրև լուրջ մի խոչընդոտ ՆԱՏՕ-ի ազդեցության ոլորտների ընդլայնման համար:

Edited October 28, 2009 by Lion

[Lion]

Հայոց ցեղասպանության սյունիական մեկնությունը

Ինչպե՞ս է Սյունին գնահատել հայոց ցեղասպանության հարցերը: Անմիջապես ասենք, որ ցեղասպանության փաստը նա չի ժխտել, սակայն այնպես է կեղծել ցեղասպանության պատմական ամբողջ ետնախորքը, որ հարց է առաջանում՝ արդյոք սա կեղծարարության մեկ այլ, գուցե և ավելի վտանգավոր նոր տարբերակ չէ՞։

ա) ժողովրդագրության կեղծում. օգտագործել է միայն պատմության հյտնի ռևիզիոնիստ թուրքոֆիլ Ջուսթին Մըքքարթիի կեղծած ժողովրդագրական տվյալները, թեև ի զարմանս հենց իրեն, սպրդել է՝ Մաքքարթին «կողմնակից է Հայոց ցեղասպանության թուրքական ժխտմանը» (a demographer sympathetic to Turkish denial of the Genocide): Ահա այն հիմնական ժողովրդագրական «փաստը», որ Սյունին երկի´ցս հրամցնում է ընթերցողին. «1912 թ. ոչ-մահմեդականները կազմում էին Անատոլիայի բնակչության ընդամենը 17%-ը»: Մեկ այլ առիթով Սյունին դարձյալ «նրբորեն» փորձում է մեղմել թուրքերի ոճիրը՝ մեկ անգամ ևս շեշտելով՝ թե «Անատոլիայում» պատմականորեն ավելի վաղ ապրած լինելու միակ փաստարկն ունենալով, 19-րդ դարի վերջին հայ ազգայնականները հայտարարեցին իրենց այդ իրավունքը [իմա՝ «Անատոլիան հռչակել իբրև հայրենիք», իսկ թուրք ազգայնականները պատասխանեցին դրան: Սյունին Փրինսթոնի համալսարանում կարդացած իր դասախոսության մեջ ասում է, թե 1915-1918 թթ. ընթացքում Մեծ եղեռնին զոհ գնացած հայերի թիվը «ըստ պահպանողական հաշվարկների (ուրիշ հաշվարկներ չի հիշատակում - Ա. Ա.)՝ 600,000-ից մինչև 1,000000-ի միջև է», իր Հայացք դեպի Արարատ-ի մեջ մի տեղ կարդում ենք, որ 1915-1916 թթ. զոհվել է «մի քանի հարյուր հազարից մինչև 1,500000 հայ», իսկ մի ուրիշ Էջի մեջ Սյունին խոսում է 1915-1922 թթ. զոհված 600,000-ից մինչև մոտավորապես 1,500000 հայերի մասին: Նույն 1993 թ. լույս տեսած իր մյուս գրքում նշված է, թե 1915-1922 թթ- հայերի կորուստները գնահատվում են «600,000-ից մինչև 2,500000»148: Ի՞նչ է սա, եթե ոչ դասական օպորտունիզմ, երբ նույն հեղինակը նշում է իրարից շատ հեռու կամ առաձգական թվեր, տարբեր լսարանների համար ասում է տարբեր բաներ, արդյունքում միայն թերահավատություն սերմանելով Հայոց Եղեռնի զոհերի մեկուկես միլիոնից անցնող թվի նկատմամբ:

բ) Հայոց ցեղասպանության հարցում թուրքական կեղծարարությանը Սյունիի արած հաջորդ զիջումը ևս նշանակալի է, ահավասիկ.

Միայն 1915 թվին՝ կայսրության անխուսափելի կործանման կոնտեքստում էր, երբ ռուսները սպառնում էին Արևելքին, իսկ ավստրալացիներն ու բրիտանացիները ափ էին իջել Գալիպոլիում, որ Օսմանյան կառավարությունը որոշեց լուծել Հայկական հարցը ռադիկալ կերպով: ...Հայոց ցեղասպանությունն ավելի վրեժխնդրությունից և խուճապահարությունից դրդված ճնշման գործողություն էր, քան թե վաղուց ծրագրված և վերևից մանրակրկիտ կերպով կառավարված ոչնչացման ծրագիր...

Ինչպես տեսնում ենք, Սյունին պնդում է, որ 1915 թ. եղեռնը. ա) նախապես ծրագրված չէր, բ) «վերևից մանրակրկիտ կերպով կառավարված ոչնչացման ծրագիր» չէր,այլ գ) հայերին ոչնչացնելու՝ երիտթուրքերի վճիռն ընդունվել է պատերազմական իրավիճակից բխող քաղաքական և հոգեբանական ճնշումների ներքո: Ինչպես ասացինք, ցեղասպանության փաստը Սյունին չի ժխտում, սակայն բերված երեք սխալ թեզն էլ վերցված են թուրքական քարոզչության զինանոցից։ Հենց դրանով իսկ Սյունին արդեն զգալիորեն աջակցում է և «ջուր լցնում» հայոց ցեղասպանությունը ժխտողների ջրաղացին:

Բացի այս, Սյունին 1890-ականների հայոց ջարդերը ցեղասպանություն չի համարում, այլև՝ ժխտում է հայտնի պատմական այն ճշմարտությունը, որ երիտթուրքերի 1915 թ-ին կազմակերպած Հայոց մեծ եղեռնը Աբդուլ Համիդի վարած հայասպան ու հայաջինջ քաղաքականության շարունակությունն էր, նրա վերջնական մահասարսուռ արդյունքը: Ավելին, ահա թե ինչպես է Սյունին խոսում, օրինակ, Սասունի 1894 թ. ջարդերի մասին.

1894 թ. Սասունում հայերի և քրդերի միջև տեղի ունեցած բախումները հանգեցրին պետական զորքերի միջամտությանը և հարյուրավոր հայերի սպանությանը: Ավելի ուշ հայերն այս բռնությունն ընկալեցին իրբև առաջին փուլ ջարդերի այն չարքի, որ ավարտվեց 1915 թ. ցեղասպանությամբ: Բայց (sic՝ Ա. Ա.) 1894-1896 թթ. արևելյան Անատոլիայում կատարված ջարդերը կարելի է դիտել իբրև սուլթան Աբդուլ Համիդ Բ-ի կողմից միջէթնիկական հարաբերությունների հին հավասարակշռությունը վերականգնելու փորձ:

Այսպիսով, ըստ Սյունիի՝ թուրքական զորքերը սոսկ «միջամտել էին» հայ-քրդական բախումներին, ասել է թե՝ հանդես էին եկել գրեթե ՄԱԿ-ի զորքերին հատուկ «խաղաղարական» առաքելությամբ: Սասունի կոտորածի այստեսակ մեկնաբանությունն առնվազն վրդովեցուցիչ է, քանզի, օրինակ, հե՛նց Տատրյանի վերոհիշյալ գիրքն այդ դեպքերին նվիրել էր մի ամբողջ գլուխ, որում, դիվանական փաստաթղթերի հիման վրա, ապացուցված է, որ Սասունի ջարդերի ուղղակի կազմակերպիչը թուրքական կառավարությունն էր, իսկ կռիվներին ամենասկզբից և անմիջականորեն մասնակցել են քրդական տարազ հագած թուրքական կանոնավոր զորամասերը...

Բա, "հայագետ" եմ ասել է, խոսքը չկա... Լավ, մարդ թող էլի ծախված կամ հիմար լինի - բայց այս աստիճան ակնհայտ???

[Lion]

Լավ, Սյունուց պրծանք - նա այսքան ուշադրության էլ չարժեր, բայց դե թույնի դեմ պայքարելու համար այն պետք է ուսումնասիրել - հիմի էդա Լավ, ժողովուրդ ջան, թոթափեք Ձեր ջղայնությունը, լիցքաթափվեք... սկսում ենք մյուս արարը -

Եկեք ուսումնասիրենք

Ամերիկյան « հայագիտության» ընդհանուր միտումները, զարգացումները և դրանց հետևանքները

Իրականում Սյունիի գրքի ծնվելն ու գովերգվելն օրինաչափ երևույթներ են: Սյունին այլ բան չի արել, սոսկ՝ հայագիտության ամերիկյան դպրոցը ներկայացրել է իր ողջ «պերճանքով ու շքեղությամբ»: Առավել հստակ պատկերացնելու համար, թե «գիտական» ինչ մթնոլորտում է ստեղծագործում Սյունին, ստորև համառոտակի կանդրադառնանք հայագիտության բնագավառում ամերիկացի առաջատար մի շարք մասնագետների գործունեությանն ու «նվաճումներին»:

Ամերիկյան «հայագիտական» դարոցը գրավել և ատամներով պաշտպանում է հայագիտության դաշտի հետևյալ իշխող բարձունքները.

1. Հայերը հայտարարված են հայկական լեռնաշխարհում «եկվոր» տարր.

2. Հայոց ոսկեդարի երեք գլխավոր պատմիչների՝ Մովսես Խորենացու, Եղիշեի և Փավստոս Բուզանդի երկերը հայտարարված են անարժանահավատ նյութեր պարունակող աղբյուրներ:

3. Զանազան ձևերով նսեմացվում են հայերի ազգային բնավորությունը, արժանապատվությունը, ինչպես նաև հայկական քաղաքակրթության և մշակույթի մեծագույն նվաճումները (պատկերման եղանակները տարաբնույթ են):

4. Հին և միջնադարյան հայկական պետականությունը ներկայացվում է իբր միշտ օտար ուժերի ձեռքին խաղալիք եղած, գրեթե երբեք կենտրոնացված իշխանություն չունեցած թույլ և անարյուն մի գոյություն: (Սա սովետահայ պատմագիտության թերություններից էլ էր ու ես սրա մասին շատ եմ գրել, բայց ամերիկահայ պատմագիտական դպրոցում այս միտումը սոսկալի չափերի է հասած - Մ. Հ.)

5. Հայաստանի պատմական ժողովրդագրությունն աղճատվում է ու Հայաստանում գրեթե միշտ ցուցադրում սակավահայություն (անսքող կեղծիք):

6. Այսօր Հայաստանի և. ողջ հայության համար աոաջնահերթ կենսական նշանակություն ունեցող՝ Արցախի ազատագրության ամրապնդման հարցում ամերիկացի «հայագետները» պաշտպանում են ադրբեջանական տխրահռչակ կեղծարարությունը, ըստ որի՝ Արցախն իբր եղել է Կովկասյան Աղվանքի բնիկ տարածքը, ուր իբր նախապես ապրել են ոչ թե հայերը, այլ ադրբեջանցիների «ուղղակի նախահայրեր» հորջորջվող աղվանները: Այսպես՝ 1992 թ. լույս է տեսել մի ծավալուն մենագրություն, որի հեղինակը՝ այժմ Չիկագոյի համալսարանում ասիստենտ-պրոֆեսորի (Assistant Professor) պաշտոնով դասավանդող Ա. Ալթստատն միտումնավոր անքննադատ եղանակով վերարտադրել Է Զիյա Բունիաթովի, Ֆարիդա Մամեդովայի և ադրբեջանցի այլ կեղծարարների տեսությունները196:

Այժմ փոքր-ինչ մանրամասն քննենք կեղծված գլխավոր դրույթները:

[Lion]

2. Հայերի՝ Հայկական լեռնաշխարհում եկվոր լինելու թեզը

Այս թեզի քաղաքական ենթատեքստը շատ պարզ է. եթե հայերը եկվորներ են Հայկական լեռնաշխարհում և փոխարինելու են եկել ինչ-որ այլ ժողովուրդների, ապա մեկ այլ պատմական ժամանակահատվածում այդ տարածքից նրանց օտարացումը դիտվելու է որպես գրեթե բնականոն երևույթ: Եթե հիշենք, որ թուրք որոշ հեղինակներ նույնիսկ մեղադրում են հայերին «պատմության մեջ առաջին ցեղասպանությունն իրականացնելու», այն է՝ ուրարտացիներին իբր բնաջնջելու մեջ, ապա 20-րդ դարի սկզբին թուրքերի իրականացրած հայոց ցեղասպանությունն այլևս փորձելու են նկատել որպես զգալի չափով արդարացված իրադարձություն, նույնիսկ պատմական փոխհատուցման պես մի բան:

Հայերի եկվորության թեզն առաջացել է տակավին 19-րդ դարի վերջում, երբ հայտնաբերվեցին ուրարտական կոչված սեպագրերը, ու անմիջապես էլ հայտարարեցին, թե իբր «նախահայերը» Հայկական լեռնաշխարհ են գաղթել միայն մ.թ.ա. 6-րդ դարի կեսերին: Այս տեսակետը, ինչպես վերն արդեն նշել ենք, գիտական քննություն չբռնեց: Սակայն, կարծում ենք, ընթերցողն ինքն արդեն կարող է մակաբերել, թե ինչու՞Ամերիկայում թարգմանել ու երկու անգամ՝ 1985 և 1995 թթ., հրատարակել են հայերի եկվոր լինելը փողահարող գլխավոր երկը՝ լենինգրադյան պրոֆեսոր Իգոր Դյակոնովի խիստ կողմնակալ աշխատությունը: Դյակոնովի գիրքը մոսկովյան կենտրոնից պարտադրվեց Հայաստանի Ակադեմիային, և. պատահական չէ, որ այն Երևանում լույս ընծայվեց 1968 թ.:

Բանն այն է, որ 1965-1968 թթ. Հայաստանում արագորեն ձևավորվում էր Արևմտյան Հայաստանի թուրքական բռնազավթմանը վերջ տալու պահանջով հզոր ժողովրդական շարժում: Անկանխատեսելի զարգացումներով հղի այս հուժկու ժողովրդական շարժումն աննախադեպ էր Խորհրդային Միության պատմության մեջ, այն չափազանց վտանգավոր էր և Կրեմլի համար իրոք կարող էր դառնալ մեծ գլխացավանք: Ինչպես ցույց տվեցին ավելի ուշ՝ 1988-1991 թթ. ԽՍՀՄ-ում տեղի ունեցած իրադարձությունները, հայկական ազգային շարժումները՝ իրենց հզոր ժողովրդակայնության և արտերկրյա կապերի շնորհիվ, իրոք ընդունակ էին քայքայելու խորհրդային կայսրության ազգային քաղաքականության հիմքերը: 1968 թ. Երևանում հրապարակելով մի գիրք, որ Հայկական լեռնաշխարհը հայտարարում էր ինչ-որ ուրիշ էթնիկ խմբերի նախնական հայրենիքը, Կրեմլը, ի թիվս ավանդական բռնի և ոչ -ավանդական միջոցառումների, «գիտական» հարված էր հասցնում հայկական ժողովրդական նոր ծիլ տված շարժման ծրագրային դրույթներին:

Այս առումով ուշագրավ են ամերիկացի «հայագետների» վերջին մի քանի ելույթները: Հայաստանի անկախացումից անմիջապես հետո մի կոչ-զգուշացում ուղղվեց բոլոր նրանց, ովքեր կփորձեն կասկածի առնել հայերի եկվորության մասին փուչ թեզը: Զավեշտ է, սակայն այդ կոչը հրապարակողի դերում՝ Ուրարտուի և հայերի ծագումնաբանության խնդիրների իր անճարակ «մեկնաբանություններով» հանդես եկավ այս հարցերի հետ մասնագիտական որևէ առնչություն չունեցող մի անձնավորություն՝ ԱՄՆ Կոնգրեսի գրադարանի Հայկական բաժնի պատասխանատու Լևոն Ավդոյանը: 1992 և 1993 թթ. կարդացած իր զեկուցումների և դրանք ամփոփող առանձին ընդարձակ հոդվածի մեջ, Ավդոյանը, փաստական նյութի հետ կապ չունեցող տարտամ դատողություններ անելուց հետո, հավասարության նշան դրեց հայերի բնիկ լինելն ապացուցող հեղինակների և ադրբեջանցի հայտնի կեղծարար Զիյա Բունիաթովի միջև։ Արևմտյան բոլոր «անհնազանդ» գիտնականներին ուղղված այս հոդված-նախազգուշացման ամբողջ իմաստը պարփակված է հետևյալ նախադասության մեջ. «այդ (իմա՝ Հայ ասա անի -- Ա. Ա.) հողի վրա հայերս տիրապետություն են հաստատել այլ ժողովուրդների տիրապետությունից դարեր հետո» Այսքանով չբավարարվելով, Ավդոյանն առաջ է անցնում և. դոնքիշոթավարի գրոհում աստվածաշնչական մի հայտնի ավանդության վրա, ինչ է թե դրանից ևս մակաբերելի է Հայաստանում հայերի բնիկությունը: Խոսքը վերաբերում է տարածված երկհազարամյա հայկական, եբրայական, հունական և եվրոպական այն ավանդությանը, ըստ որի Նոյյան տապանն իջել էր Արարատ լեռան գագաթին ու, հետևաբար՝ Հայաստանը մարդկության բնօրանն է, իսկ հայերն էլ Նոյի այն ժառանգներն են, որոնք մնացել են իրենց բուն նախնական հայրենիքում: Ավդոյանի համար «հաստատված փաստ» է, որ Աստվածաշունչը նկատի է ունեցել ո՛չ թե Արարատ լեռը, այլ սոսկ « Արարատի /Ուրարտուի սարերը»: Ավդոյանը, չգիտես ինչու, ջղաձգվում է նաև միջնադարյան մեկ այլ՝ Եդեմի պարտեզը Հայաստանում տեղադրող ավանդությունը հիշելիս206: Ընդսմին, Ավդոյանը մի կողմից գովաբանում է Ի. Դյակոնովին, Կ. Թումանովին և. Ն. Գարսոյանին (վերջինս նույնպես անվերապահորեն գրում է հայերի եկվորության մասին, առանց մե´կ բառով իսկ հիշելու հայերի բնիկությունը հաստատող տեսակետները207), իբրև, օբյեկտիվ, անկաշառ գիտնականների, իսկ, մյուս կողմից, քննադատում է, կրկին առանց որևէ փաստարկի, իր օբյեկտիվ դիրքով հայտնի Դեյվիդ Մ. Լանգին («կասկածելի» անվանելով նրա աշխատությունները), Լևոն Զեքիյանին ու Էդվարդ Գուլբեկյանին, որոնք համարձակվել էին անգլերենով գրել հայերի՝ Հայաստանում բնիկ լինելու մասին...

Չեմ սիրել այդ խոսքը, բայց պիտի ասեմ - տո բա նման մտածողության տեր մարդիկ հայ կոչվելու իրավունք ունեն? Լավ, ընդունենք, թե նրանք անաչառ են և առաջնորդվումե ն զուտ գիտական շահերով - բա, լավ, գոնե մի թեզ, կարծիք կամ մոտեցում միթե չկա, որը կլինի հօգուտ հայերի: Ոնցա ստացվում, որ այս մարդկանց բոլոր թեզերը այս կամ այն կերպ վնասում, նվազեցնում, անշքացնում կամ ժխտում են հայերի դրական հատկանիշները և հայոց պատմության դրական էպիզոդները...

Համաձայնեք, որ դա չի կարող բնականոն լինել և, հետևաբար, միտված գործունեության արդյունք է...

[Lion]

3. Մովսես Խորենացու, Եղիշեի և Փավստոս Բուզանդի երկերի պապատմականացման նկրտումները

Հայոց պատմագրության հիմքը՝ Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմությունն» անվսւոահելի աղբյուր հռչակելը, իսկ հեղինակին էլ «ստախոս» և «ինքնակոչ» անվանելն ունեն քաղաքական երկու այժմեական նպատակ.

ա) առանց Խորենացու տեղեկությունների մենք՝ հայերս, երբեք չենք գտնի մերօրյա ռազմավարական նշանակություն ունեցող բազմաթիվ հանգուցային հարցերի պատասխանները, օրինակ՝ թե արդյո՞ք հայերը հայոց բարձրավանդակի բնիկնե՞րն են, թե ո՞չ, ե՞րբ և ինչպե՞ս է ստեղծվել հայոց պետությունը, ի՞նչ հզորություն և. միջազգային կշիռ է այն ունեցել, ազգային ինքնագիտակցության ի՞նչ մակարդակ ենք մենք ունեցել հին ժամանակներում, ի՞նչ կառույց և ի՞նչպիսի ավանդույթներ է ունեցել հին հայկական բանակը և այլն:

բ) Մովսես Խորենացուն և նրա երկն այսպես վարկաբեկելն ու իբրև անվսւոահելի սկզբնաղբյուր ներկայացնելը մեխանիկորեն հարվածում է հայ հին և միջնադարյան ամբողջ պատմագրությանը, որի պատկերացումները հայոց պատմության մասին, ինչպես նաև, սկզբունքներն ու մոտեցումները պատմական նյութին, բնականաբար, ունեն Պատմահոր խորը և բարերար ազդեցության կնիքը: Դրանով իսկ փորձում են մեկ առ մեկ պատմականորեն անարժեք հռչակել հայ պատմագրության մյուս գլուխգործոցները ու նրանց պարունակած փաստական ահռելի նյութը:

...1950-ական թթ. անսպասելիորեն խորենացիագիտության ասպարեզ ցատկեց թուրքական գաղտնի ծառայությունը՝ ի դեմս իր գործակալ վերոհիշյալ Էսաթ Ուրասի: 1950 թ. Անկարայում լույս տեսավ վերջինիս հաստափոր «Հայերը պատմության մեջ և Հայկական հարցը» վերը նշված հանրահայտ զեղծարարությունը, որը Խորենացուն ընտրել էր որպես հատուկ հարձակմանն արժանի կարևոր թիրախ212: Անշուշտ, Ուրասը հայոց պատմությունը կեղծելու հանձնարարությունն ստացել էր ո՛չ նույն 1950 թ., այլ դրանից առնվազն մի քանի տարի առաջ, ամենայն հավանականությամբ՝ 1945 թ., երբ Խորհրդային Միությունը մարտի 19-ին չեղյալ հայտարարեց 1925թ. սեպտեմբերի 17-ի թուրք-սովետական պայմանագիրը, իսկ հուլիսի 17-ից օգոստոսի 2-ը կայացած Պոտսդամի կոնֆերանսում՝ Մոլոտովն արդեն պաշտոնապես տարածքային պահանջներ ներկայացրեց Թուրքիային Կարսի և Արդահանի վերաբերյալ, դրանք հիմնավորելով հայ ժողովրդի և Հայկ. ԽՍՀ պատմական իրավունքներով: Հետաքրքիր է, որ այդ պահին ԱՄՆ նախագահ Հ. Տրումենը այդ հարցր համարում էր թուրք-խորհրդային երկկողմանի հարաբերությունների առարկա, դեմ լինելով որևէ լուծման, որին կհանգեին Թուրքիան և խորհրդային Միությունը: Սակայն, Թուրքիայի թիկունքին կանգնեց Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Չերչիլը, իսկ 1947 թ. մարտին՝ ԱՄՆ-ում «Տրումենի դոկտրինայի» հռչակումով, ԱՄՆ-ն ևս ստանձնեց «կոմունիստական վտանգի» առջև կանգնած Թուրքիայի պաշտպանությունը:

Հասկանալի է, որ 1940-ական թթ. (ու այդուհետև՝ միշտ, քանզի ԽՍՀՄ-ը, հարմար առիթի դեպքում, կարող էր միշտ էլ վերարծարծել տարածքային նույն պահանջը ) Թուրքիայի համար շտապ անհրաժեշտություն էր առաջացել «ապացուցել», որ իր արևելյան մասում մնացած հայկական հողերը պատմականորեն երբեք Հայաստան չեն եղել:

Պատահականությու՞ն էր, ուրեմն, որ Սառը պատերազմի բորբոքման տարիներին Պատմահոր նկատմամբ թուրքական պրոպագանդայի մոտեցումները «գիտականորեն» զարգացվեցին ՆԱՏՕ-ի խմբավար երկրում՝ ԱՄՆ-ում, անմիջապես Թուրքիայի ՆԱՏՕ-ին անդամագրվելուց (1952 թ.) հետո: ԱՄՆ-ում Խորենացու (իմա՝ հայ պատմագրության և հայոց պատմության) դեմ նոր խաչակրաց արշավանքի նախաձեռնողի դերում հանդես եկավ պրոֆեսոր Կիրիլ Թումանովը: Վերջինս, առանց որևէ նոր լուրջ փաստարկ ներկայացնելու, և որ ամենակարևորն է՝ ամբողջությամբ զանց առնելով վերջին տասնամյակներում հրապարակված արժեքավոր ուսումնասիրությունները, վերարծարծեց Մովսես Խորենացուն ու նրա «Հայոց պատմության»ը վերաբերող հին դրույթները:

Թոմսոնն սկսեց նրանից, որ Խորենացու «Հայոց պատմությունը» թարգմանեց ո'չ՝ թե «Հայաստանի պատմություն» (History Of Armenia), այլ՝ առաջին անգամը լինելով , «Հայերի պատմություն» (History of the Armenians): Ասենք, որ արդի հայագիտությունը միակարծիք է, որ իրենց երկերը «Հայոց պատմություն» վերնագրելով, մեր ոսկեդարի պատմիչները նկատի են ունեցել Հայաստանի պետության և նրա մեջ ծաղկող հայկական քաղաքակրթության պատմությունը: Իսկ վերջերս Արտաշես Մաթևոսյանը, միանգամայն պատճառաբանված կերպով, ցույց տվեց, որ Խորենացու երկի խորագիրը եղել է ոչ թե սոսկ «Հայոց պատմություն», այլ «Պատմություն Հայոց Մեծաց», այն է՝ «Մեծ Հայաստանի պատմություն»

Այս առթիվ ուշագրավ է Թոմսոնի տված բացատրությունը.

Թեև ոմանք կնախընտրեն թարգմանել Հայաստանի պատմություն, սակայն դասական հայերենում "Հայաստան" աշխարհագրական եզրը ավելի հաճախ հաղորդվում է "Հայոց աշխարհ, երկիր" ձևով (ընդգծումն իմն է՝ Ա. Ա.)

Ինչպես դժվար չէ նկատելը, Թոմսոնը Հայաստանին հաղորդում է սոսկ աշխարհագրական իմաստ, դրանով իսկ մատնելով այն, որ ինքը Հայաստան եզրին մոտենում է թուրքական պատմագրության կիզակետի միջով, տակավին Ուրասի կողմից ձևակերպված գաղափարախոսական սահմանումների համաձայն: Մինչդեռ Հայաստան եզրը, նախ և առաջ, նշանակում էր հայկական էթնոսով բնակեցված և. դարեր շարունակ ազգային պետականություն վայելող տարածք, և ո՛չ թե լոկ աշխարհագրական հասկացություն, Աֆրիկայի կամ Հնդկաստանի պես մի եզր:

Մեկ պարբերությամբ շեղվենք Խորենացուց: Համոզվելով, որ իր կեղծիքները հակահարված չեն ստանում, Թոմսոնը լկտիացավ մինչև այն աստիճան, որ 1991 թ. իր Ղազար Փարպեցու «Հայոց պատմության» վերնագրի հետ վարվեց a la Բունիաթով. բուն խորագրից ջնջվեց Հայաստան բառը և գրքի կազմի ու տիտղոսաթերթի վրա, նաև՝ բոլոր էջերի վերևում գրեց. «.Ղազար Փարպեցու պատմությունը»: Եթե հիշենք, որ տխրահռչակ Զիյա Բունիաթովը ճիշտ նույն սկզբունքով Կիրակոս Գանձակեցու երկի վերնագրից Հայաստան անունը ջնջել և այն «Հայոց պատմությունից» վերածել էր սոսկ «Պատմության», ապա, կարծում եմ, ամեն ինչ պարզ է: Սակայն, այս հարցում Թոմսոնը փոքր-ինչ անհետևողական և անփույթ եղավ. առաջաբանում և 33-րդ էջում նա Ղազար Փարպեցու երկի վերնագիրը նշում է իբրև «Հայերի պատմություն», սակայն անցնելով Փարպեցու շարադրանքին, նույն էջում այդ երկի հեղինակային վերնագիրն անզգուշորեն ճիշտ թարգմանում է՝ «Հայաստանի պատմություն»:

Իր առաջաբան-«ուսումնասիրությունում» Թոմսոնը Մովսես Խորենացուն մեղադրում է բոլոր հնարավոր և անհնար մեղքերի մեջ, ներառյալ՝ «խաբեությունների» (mystifications) և զանազան «պատմություններ հնարելու» (entirely Moses' own invention, Here also Moses invents a "history", դարձյալ՝ Moses invents a history, Again, he has given a personal, tendentious, and composite story), «դիտավորյալ աղբյուրներն աղավաղելու և դրվագներ հորինելու» (He willfully distorts his sources and invents episodes), «կեղծարարության» (fraud), «կատարյալ կեղծարարության» (complete fraud), «աղավաղումների» (Moses definitely distorts his reading of Josephus), «իր աղբյուրը կեղծելու» (has faked his source), «Հայկական անունների համար անհավատալի ստուգաբանություններ առաջարկելու» (interest in implausible etymologies for Armenian names), «կեղծիքով Հայաստանը համաշխարհային ասպարեզ մտցնելու» (false introduction of Armenia onto the world scene), «գոյություն չունեցած կերպար պատմության բեմի վրա ավելացնելու» (Moses has added a nonexistent character to the stage of history), «պատմությունը hայացնելու» նպատակ ունենալու (part of Moses'"Armenianizing" Of history), «Հայաստանի գերակայությունը ցուցադրելու համար տեքստային փոփոխություններ» կատարելու (The amendments to his story are all designed to show the preeminence Of Armenia), Շամբատ անունը հորինելու (the name Shambat he has invented), «կողմնակալության» (tendentiousness), «բացահայտ կողմնակալության» (patent tendentiousness), «տենդենցիոզ անախրոնիզմի» (tendentious anachronism), «Հայաստանը գովաբանել - փառաբանելու իր ծանոթ սովորությանը տրվելու ու այդ նպատակով ինֆորմացիան փոփոխության ենթարկելու» (he also indulged in his usual habit of adapting the information he found there ad maiorem gloriam Armeniae), «պատմական իրողությունների նկատմամբ քամահրական վերաբերմունք» ունենալու (Moses' cavalier attitude toward historical realities), «բացահայտ կեղծ հայտարարություն » (patently fraudulent claim), Եվսեբիոսի «Ժամանակագրությունից ծավալուն գողագրություն» (...the Chronicle was widely plagiarized by Moses) կատարելու, նույնիսկ՝ իր օգտագործած հեղինակներին միտումնավոր չհիշատակելու ու նաև նրանցից «իր փոխառությունները սեփական արտադրության լրացումներով զարդարելու» և բազմաթիվ այլ բաների մեջ:

Գիտական էթիկայի խախտումներ կատարելու մեղադրանքը միայն ի´նչ ասես արժե, ըստ Թոմսոնի՝ Պատմահայրը պետք է իր աղբյուրները հղեր այնպես, ինչպես րնդունված է մերօրյա պատմագիտության մեջ: Սակայն, Թոմսոնը «մոռանում» է, որ 5-րդ դարում այդ կարգի գիտական ապարատ չէին գործածում ո´չ հույները, ո´չ հռոմեացիները, ո՛չ ասորիները, ո´չ չինացիները, և ո´չ էլ սեփական պատմագրություն ստեղծած այլ ժողովուրդները: Անհեթեթ և մոլի հայատյացության հայտարար է՝ պահանջելը Խորենացուց հղումների կիրառման այն ձևը, որ Եվրոպայում արմատավորվեց միայն 20-րդ դարի սկզբին: Այսքանն ասելուց հետո, Թոմսոնը եզրակացնում է, որ Մովսես Խորենացին, «փաստորեն, լկտի և կեղծարար խաբեբա է» (in fact, Moses is an audacious, and mendacious, faker)249, «առաջին կարգի աճպարար:... Խիստ մեթոդաբանության մասին նրա հանդիսավոր հայտարարությունները նպատակ են ունեցել խաբել, շեղել քննադատական հայացքը և ապահովել իր սեփական տենդենցիոզ շարադրանքի ընդունելությունը»...

Վերևում խոսեցինք Խորենացուն անհավաստի աղբյուր հռչակելու երկու քաղաքական նպատակների մասին: Թոմսոնն ունեցել է (մեծ հավանականությամբ՝ նրան պատվիրվել է) ևս մեկ կարևոր խնդիր, փորձել ապացուցելու հայ ամենամեծ ազգային հեղինակություններից մեկի անազնիվ լինելը, անվանարկել ու սևացնել այդ հեղինակությանը ու այդպիսով իսկ՝ նսեմացնել հայերի ազգային ինքնասիրությունը, «խեղճացնել» հայերին, նրանց «տեղը դնել», որպեսզի հանկարծ շատ չոգևւորվեն իրենց փառահեղ պատմությամբ և Արևմուտքի դաշնակից Թուրքիայի շահերի դեմ «խելքից դուրս բաներ» չանեն, մի խոսքով՝ իրենք իրենց համար են մի խեղճ ու կրակ ազգ, ըստ այդմ էլ՝ շարժվեն, գործեն ու առաջնորդվեն (ցավոք, այսպիսի մտայնությունից դեռևս չեն ձերբազատվել շատ և շատ հայեր):

Սկզբում Խորենացու հասցեին արված վերոհիշյալ անվանարկությունները լուռ ու մունջ կուլ տվեցին սփյուռքահայ, հատկապես՝ անգլախոս մտավորականներն ու մեկենասները (չմոռանանք՝ Թոմսոնն այն ժամանակ էլ, հիմա էլ աշխատում և. վարձատրվում է սփյուռքահայերի´ գումարներով հաստատված ու գործող հայագիտական ամբիոններում): Նույն կերպ վարվեց Հայաստանի Գիտությունների Ակադեմիան, որը դեռ ավելին՝ Թոմսոնին երկիցս հրավիրեց Հայաստան՝ 1986 և 1998 թթ., իսկ բոլորովին վերջերս նույնիսկ ետնաբեմային զրույցներ հնչեցին Թոմսոնին ՀԳԱ արտասահմանյան անդամ դարձնելու մասին: Մինչդեռ ազգային առողջ նկարագիր ունեցող յուրաքանչյուր հայ մարդ ու, առավել ևս, հայ մտավորական չի կարող հանգիստ ու անխռով անցնել Պատմահորն ուղղված վերոբերյալ հայհոյաբանությունների կողքով:

Իր առաջաբանը եզրափակող պարբերության մեջ Թոմսոնը բացահայտում է նաև իր մտահոգությունների քաղաքական ենթատեքստը՝ պարզ խոսում է Պատմահոր երկի արդիական՝ չխամրող նշանակության մասին, ըստ Թոմսոնի՝ հայ սերունդներին Մովսես Խորենացու հաղորդածը «19-րդ դարում կարևորագույն նշանակություն ունեցավ հայկական ազգայնականության առաջացման գործում: Այժմ նույնպես՝ այն (իմա՝ «Հայոց պատմությունը»՝ Ա. Ա.) դեռևս հզոր ուժ է ազգային ինքնության շուրջը տարվող բանավեճերում»: Ահա´ թե ինչն է Թոմսոնին դրդել՝ ամեն կերպ ձգտելու ոչնչացնել Խորենացու հաղորդումների նկատմամբ որևէ հավատ, նախ՝ որպեսզի հայոց ինքնության այս իսկական աղբյուրն այլևս երբեք հայերին չծառայի այնտեղից դարձյալ ազգային ոգի ու հայրենասիրություն սովորել-ժողովելուն, ապա, երկրորդ որպեսզի աշխարհում ոչ ոք չկարողանա, Խորենացու «Հայոց Պատմության» վրա հենվելով, ճշտորեն քննելու, թե իրականում ի՞նչ էին Հայաստանն ու հայկական քաղաքակրթությունը և ո՞վ էր հայ ժողովուրդը հնագույն և հին ժամանակներում:

[Lion]

Փավստոս Բուզանդը՝ Ն. Գարսոյանի «քննության» լույսով

Սակայն այն, ինչ Բուզանդի «Հայոց պատմության» հետ արել է Նինա Գարսոյանը, ոչ թե սոսկ վերոհիշյալ անհիմն գերքննադատության կրկնությունն է, այլ այդ սխալների որակական և միտումնավոր զարգացումը:

Մասնագետ ընթերցողը անակնկալի է գալու այս շքեղ հրատարակության կազմը տեսնելուն պես, քանզի այնտեղ նշված միակ հեղինակը Նինա Գ. Գարսոյանն է, իսկ խորագիրը՝ «Դյուցազնական պատմվածքներ (Բուզանդարան պատմութիւնք)» - Nina G. Garsoian, The Epic Histories (Buzandaran Patmutiwnk): Վրդովեցուցիչ է և՜ Փավստոս Բուզանդի հեղինակային բացակայությունը, և´ մանավանդ այն, որ մեկտեղից վերացվել է այս փառահեղ ստեղծագործության բուն խորագիրը՝ «Հայոց պատմություն»: Ու թեև տիտղոսաթերթը տարբերվում է կազմից, մասնակի ուղղում մտցնելով առ այն, որ Նինա Գարսոյանն այս գրքի թարգմանիչն ու ծանոթագրողն է, իսկ «Դյուցազնական պատմությունները» ընդամենը «վերագրվում են» ոմն Փավստոս Բուզանդին , ամենակարևորն այն է, որ Փավստոսի երկի վերնագիրը՝ «Հայոց պատմություն» այլևս չի վերականգնված: Նկատենք, որ ճիշտ նույնպես Նինա Գարսոյանը վարվել էր նաև Ն. Ադոնցի «Հայաստանը Հուստինիանոսի ժամանակաշրջանում» մենագրությունն անգլերեն թարգմանելուց հետո, կազմին գրելով՝ Նինա Գ. Գարսոյան. «Հայաստանը Հուստինիանոսի ժամանակաշրջանում»353 , ու հետո միայն տիտղոսաթերթին ճշտելով, թե ո՞վ է այդ մենագրության հեղինակը, իսկ ո՞վ՝ թարգմանիչը: Թարգմանչի անունը կազմի վրա դնելը և իսկական հեղինակի անունն այնտեղից ջնջելը լավագույնս են բնորոշում ամերիկյան «հայագիտության» որդեգրած գիտական էթիկայի, մեղմ ասած, տարօրինակ չափանիշները:

Դեռևս մինչև իր թարգմանության գլուխ բերելը Նինա Գարսոյանը, կրկնելով անախրոնիզմները վերակենդանացնելու Թումանովի և Թոմսոնի անցած ուղին, որդեգրել էր Փավստոս Բուզանդի նկատմամբ հայագիտության կողմից վաղուց ի վեր մերժված այն տեսակետը, թե այդպիսի անունով հեղինակ առհասարակ չի եղել ու դեռ ավելին՝ այդ երկը երբեք էլ «Հայոց պատմություն» չի կոչվել:

1980-ականների սկզբի դրությամբ, հայ ոսկեդարի պատմագրության աղավաղման ուղղությամբ ամերիկյան «հայագիտության» մեջ արդեն աշխատանքի բաժանում էր արված. Թոմսոնն իր վրա էր վերցրել Ագաթանգեղոսի, Մովսես Խորենացու և Եղիշեի երկերի անհավաստի պատմական աղբյուր հռչակելու գործը, իսկ Փավստոս Բուզանդի «հարցերի լուծումը» հանձնվել էր Գարսոյանին:

Հայ միջնադարյան պատմագրության նկատմամբ Ն. Գարսոյանի վերաբերմունքը բացահայտված է հարևանցիորեն արած նրա մի նկատողության մեջ՝ թե միջնադարյան հայ մատենագրությունը «կենտրոնացած էր պատմագրության վրա, որի մեջ այն ներարկեց առասպելական թեմաներ, ինչպես նաև տարբեր տիպի կրոնական գրականության վրա», ասել կուզի՝ հայ պատմագրությունը վստահելի չէ, քանզի այն իբր ողողված է անարժանահավատ առասպելաբանություններով: Այս հայտարարությամբ Գարսոյանը ցուցադրում է հայ մատենագրությանն իր վատատեղյակ լինելու փաստը, քանզի անտեղյակի աղաղակող սխալ է ասելը, թե հայ միջնադարյան գիտությունն ու գրականությունը կենտրոնացած է եղել հիմնականում պատմագրության և կրոնագիտական գրականության վրա: Ծավալային ու որակային առումներով հայկական պատմագրությանն ու աստվածաբանությանը չէին զիջում հայ փիլիսոփայությունը, բժշկությունը, քերականությունն ու աշխարհագրությունը, իրավունքը, միջնադարյան մշակույթի այլ բնագավառները:

5-րդ դարի հայոց պատմության ու պատմագրության իր այս ծանակագրության մեջ Գարսոյանը փորձում է ո՛չ ավել, ո՛չ պակաս կասկածի տակ դնել Հայաստան եզրի ըմբռնման ճշմարտացիությունը Մովսես Խորենացու և Փավստոս Բուզանդի երկերում: Ըստ Գարսոյանի, այս երկու հեղինակները՝ կամա թե ակամա, արտահայտել են սեփական իդեալները՝ զրադաշտական Իրանին դիմագրավող միասնական, միացյալ Հայաստան: Նրանք խոսում են միասնական թագավորության մասին..., ընդգծում են հայ եկեղեցու միասնականությունը... նրանք անտեսում են հայկական հասարակության և. հաստատությունների վրա իրանական խորը ազդեցությունը..., նախընտրում են մոռացության տալ այն, որ հայ Արշակունիները պարթևական լեգիտիմիզմի (sic) վերջին և ամենավառ ներկայացուցիչներն են: Մեզ համար այժմ կարևոր չէ, թե արդյոք այս պատկերը ճիշտ է 5-րդ դարի համար: Մեզ համար կարևորը միայն այն է, որ այն խեղաթյուրում է 4-րդ դարի իրականությունը, երբ Հայաստանը միասնական չէր, միացյալ չէր և խորթ չէր պարսկական աշխարհին...

Այս հոդվածում Գարսոյանը խոսում է 4-րդ դարում Հայոց թագավորության ընդամենը «ինքնավարության», սակայն ոչ անկախության մասին, այդ թագավորության կազմից մեծ կտորներ կտրելով հարավում և արևմուտքում: Այստեղ արդեն քննել ենք այն խնդիրը, թե թուրքական և ամերիկյան «հայագիտությունը» ինչ մեծ նշանակություն է տալիս Հայաստան եզրի և բուն հասկացության խեղաթյուրմանը: Գարսոյանը, իր ճստլիկ հոդվածով, շտապել էր իր լուման ներդնելու այդ գործում: Պատահական չէ, որ այս հոդվածը շատ էր դուր եկել տխրահռչակ Զիյա Բունիաթովին և նրա աշակերտներին:

Ֆարիդա Մամեդովան, օրինակ, ընդարձակորեն մեջբերել է Գարսոյանի այն կեղծիքը, թե Արշակունիների Հայոց թագավորությունը իբր ամենաչնչին անկախությունից զուրկ է եղել։ Հենվելով Գարսոյանի և նրա թիմակիցների վրա (թեև ուղղակիորեն ոչ մի աղբյուր չհղելով), նույն թեզը կրկնել են նորահայտ Մոնիկա Բլանշարդը և Ռոբին Դարլինգ Յանգը՝ Եզնիկ Կողբացու «Եղծ աղանդոցի» իրենց կատարած խիստ թերի անգլերեն թարգմանության Առաջաբանում, ուր 1-ից մինչև 4-րդ դարերի Հայաստանի պետականությունը թուրքաբար ժխտվում է ու հայտարարվում, թե այդ ժամանակահատվածում հայերը վայելել են ընդամենը «սահմանափակ ինքնավարություն»՝ limited autonomy (ըստ երևույթին, պիտի շնորհակալ լինենք մեծ տերությունների և Ադրբեջանի կողմից Արցախին առաջարկվող «լայն ինքնավարության» (wide autonomy) համար, քանզի 300 հազար քառ. կմ տարածք ու 120 հազարանոց բանակ ունեցող Արշակունյաց Հայաստանը, «պարզվում է», ավելի ցածր կարգավիճակ է ունեցել): Միայն ապշել կարելի է, թե ինչ աստիճան կամազուրկ, գիտականորեն ու քաղաքականապես անպատրաստ են եղել հայաստանցի այն հեղինակները, որոնք երաշխավորել են Գարսոյանի խայտառակ հոդվածի տպագրությունը Հայաստանում:

Գարսոյանն իր բոլոր աշխատություններում սիրում է շեշտել հայ մշակույթի և քաղաքակրթության իբր լիակատար ածանցյալությունը իրանական և, փոքր-ինչ պակաս չափով, բյուզանդական ազդեցություններից: Այս մտայնությունը Գարսոյանի մոտ ընդունել է անհեթեթ ձևեր ու չափեր: Ըստ Գարսոյանի, հին «Հայաստանի խորը իրանացումը բավարար չափով չի ճանաչված»:

Նկատենք, որ Գարսոյանը միայնակ չէ Հայաստանը գրեթե լիովին իրանացած հռչակելու իր նկրտումներում: Այդ կեղծ գաղափարի մյուս հայտնի ջատագովն է Նինա Գարսոյանի մյուս սան՝ վերոհիշյալ Ջեյմս Ռասսելը: Սա Փավստոսի «Հայոց պատմությունն» անվանում է «Փավստոսի հայկական Բուզանդարան՝ մի էպոս, որը գրել են քրիստոնյաները, որոնց ամրողջ աշխարհայացքը դեռևս պարթևական էր»: Հայերի ամբողջ աշխարհայացքը պարթևականացնելով՝ Ռասսելն ասել կուզի, թե Փավստոսի ժամանակներում հայերն իսկի կարգին հայ էլ չէին՝ քրիստոնյա պարթևներ էին։ Հայկական ողջ մշակույթը և նույնիսկ հայերին իրանիզացված հայտարարելը քաղաքական ենթատեքստ ունի։ Հիշենք՝ ադրբեջանցի «հայագետները» Ղարաբաղի հայերին փորձում էին հռչակել քրիստոնյա ադրբեջանցիներ, իսկ թուրքերը քրդերին անվանում են լեռնային թուրքեր։ Լրացուցիչ մեկնաբանություններն ավելորդ ենք համարում։

Հայոց բանակին Շապուհ Բ-ի տված գնահատականը Նինա Գարսոյանը քմծիծաղով անվանում է մեկ անգամ «մտացածին մենախոսություն», մյուս անգամ՝ «անհավանական մենախոսություն» (imaginary soliloquy և improbable Soliloquy)։ Գարսոյանը սա այնքան վստահ է ասում, որ թվում է, թե ինքն այնտեղ էր և անձամբ պարսից թագավոր Շապուհի հետ խոսել-ճշտել է իրականությունը։ Սակայն Շապուհի այս խոսքերում անհավանական բան չկա՝ անկախ այն բանից, թե բառացի՞ է դրանք վերարտադրել Փավստոսը թե՝ փոքր-ինչ համապատասխանեցրել է իր երկի ոճին: Հարցնենք տիկի´ն Գարսոյանին՝ այդ ինչպե՞ս է, որ, Կովկասում թուրքական ուժերի գլխավոր հրամանատար Վեհիբ-փաշան, վերհիշելով 1918 թ. մայիսին Ղարաքիլիսայի համար մղված ճակատամարտը, կարող էր խոստովանել, որ. Դա բացառիկ ճակատամարտ էր այս պատերազմի պատմության մեջ: Ղարաքիլիսայի տակ հայերը ցույց տվեցին, որ նրանք կարող են աշխարհի լավագույն զինվորները լինել

Սակայն, Գարսոյանը կանգ չի առնում: Պարզվում է, Փավստոսը, կամ Փավստոսի աղբյուրը, ճակատամարտերը նկարագրել են՝ հիմքում ունենալով ոչ թե զորքերի և զորահրամանատարների իրական գործողությունները, այլ... զրադաշտական Իրանի արժեքներն ու ավանդույթները (!?): Ավելին՝ հենվելով Թոմսոնի վրա, Գարսոյանը գրում է, թե նույն ճակատամարտը նկարագրելիս, «Մովսես Խորենացին հիմք է ընդունել ոչ թե իրանական, այլ աստվածաշնչյան և հայրաբանական աշխարհընկալումը» 376:Այսպիսով բոլոր խնդիրները լուծվում են ոչ Բուզանդն է ճշմարիտ հեղինակ, ոչ էլ Խորենացին: Բոլորովին անհասկանալի և շինծու պատճառաբանությամբ Գարսոյանը հրաժարվում է հավաստի համարել նաև Փավստոսի մի այլ մանրամասն հաղորդում ՝ Մծբինի մոտ հայկական զորքի՝ բյուզանդական կայսերական բանակի դեմ տարած խոշոր հաղթանակի մասին։

Կարճ ասած՝ Նինա Գարսոյանը Փավստոս Բուզանդի «Հայոց պատմությունը» հավասարացրել է հեքիաթասացության։

Էս էլ Նինան... Թյու:[ Ավելին կասեի, բայց ափսոս, "ձեռքս չի բարձրանում" կնոջ վրա...

[Lion]

Այսքանով բավարարվենք, թողնելով որ Արշակունյաց Հայաստանի պատմության խնդիրներով զբաղվող մասնագետներն առավել մանրամասնորեն անդրադառնան Գարսոյանի «մոնումենտալ» աշխատությանը: Կարծում ենք, սակայն, որ ասվածը բավարար է, որպեսզի ընթերցողն հստակ պատկերացում կազմի Գարսոյանի գիտական, գաղափարական և բարոյական կերպարի մասին:

Ավելացնենք, սակայն, որ հայկական միջնադարյան աղբյուրները հաջորդաբար «կեղծիքներ» հռչակելու ամերիկյան մարմաջը շարունակվում և ծավալվում է:

Այսպես՝ վերը հիշված Լևոն Ավդոյանը «քաջաբար» բացահայտել է ևս մեկ «խաբեություն»՝ հայտարարելով Հովհան Մամիկոնյանի 7-րդ դարում գրված «Տարոնի պատմությունը», ինչպես ինքն է հպարտությամբ ասում՝ «10-րդ դարի կեղծիք» և անվանելով հեղինակին Կեղծ-Հովհան Մամիկոնյան (դե արի ու մի ասա - տո կեղծը հենց քո հայ լինելն է - Մ.Հ) : Մի հոդվածում փորձելով կիսաշշուկ հաստատել հայերի հնուց ի վեր Արցախում ապրելու փաստը (ըստ Ավդոյանի՝ հայերը ներկա են եղել Արցախում մ.թ. 370-ական թվականներից, ընդ որում՝ Արցախն անվանված է Կովկասյան Աղվանքի «մեկ մաս»), Ավդոյանն անում է մի չափազանց ուշագրավ հայտարարություն. «այս իմ նկատողությունները որոշակի ետնախորքում դնելու համար նշեմ անձնական վաստակս. վերջերս ես հրատարակել եմ մի գործ, որտեղ հաստատում եմ, որ մի շատ սիրված հայկական միջնադարյան աղբյուր 10-րդ դարի կեղծիք է. այս աշխատությունն ինձ ընկերներ չի բերել և. չի բերելու ուղղափառ կամ կեղծ-ուղղափառ հայկական շրջանակներում» Մի կողմ թողնելով հայկական շրջանակներում մերժված լինելու սուտ հավակնությունը (կեղծ-հայագետներից ոչ ոք այդպիսի արդարացի վերաբերմունքի տակավին չի արժանացել, ընդհակառակը՝ նրանք միայն մեծարվել են), անդրադառնանք Ավդոյանի մյուս ասածին: Պարզվում է՝ որպեսզի արևմտյան հայագիտական շրջանակներում ունենաս «օբյեկտիվ» գիտնականի համբավ, պետք է անպատճառ մի լավ աքացի տաս հայոց պատմությանը, օրինակ՝ գոնե մեկ հայկական միջնադարյան սկզբնաղբյուր կեղծիք հռչակես: Ա՛յ, դրանից հետո նոր միայն կարելի է քաջնազարյան կերպով «ձայն բարձրացնել» ի պաշտպանություն Արցախի...

Յախխքքք - հազիվ էլ, էլի: Սրանց պեսների ձեռքին է մեր պատմությունը արտասահմանում, որ էս օրին ենք

[Lion]

Հարձակումներ հայերի ազգային բնավորության և արժանապատվության վրա

Սյունին, օրինակ, սիրում է ընդարձակ մեջբերումներ անել ռուս և եվրոպացի հենց այն մի քանի հայատյաց հեղինակներից, որոնք խիստ նախապաշարված ու բացասական գնահատականներ են տվել հայերի ազգային բնավորությանը, այլազանորեն անվանարկելով նրանց (այդ վիրավորանքներն այստեղ վերարտադրելու ցանկություն չունենք): Բնական է, որ Սյունին զլացել է մեջբերել ու օտարերկրացիների՝ hայերի մասին արտաhայտած բազմաթիվ գրական գնաhատականները,որոնց նա չէր կարող հանդիպած չլինել: Ըստ երևույթին, Սյունին մտածում է հայերի մասին նույն հայատյաց կատեգորիաներով: Այսպես՝ փորձելով ևս մեկ անգամ ձախկել հայ ազատագրական շարժումները, նա պատմաբանին անհարիր ոճով մեղադրում է միջնադարում ապրող հայերին օտար տիրապետության տակ նրանց կրած բոլոր տառապանքների համար. «Վաճառական գործիչների մի խումբ Մադրասում գրում էր քաղաքական տրակտատներ, որոնք բարդում էին հայության դրության մեղքը նրանց սեփական մեղավոր անցյալից՝ օտար տիրակալների դեսպոտիզմի վրա»

Նույն միտքը Սյունին սիրում է շեշտել այլ կերպ ևս, թե իբր «քաղաքական համերաշխությունը հայերի մեջ թույլ էր», «հայ ավատատերերը հաճախ դաշնակցում էին ոչ-հայ ուժերի հետ՝ իրենց հայրենակից հայերի դեմ [կռվելու համար]»395։ Փաստորեն, միայն հայերին է վերագրում երևույթներ, որոնք բնորոշ էին միջնադարյան բոլոր հասարակություններին՝ այն էլ շատ ավելի մեծ չափերով (այդպիսի երևույթները բնորոշ են նույնիսկ բազմաթիվ արդի հասարակությունների): Այսպիսի ոչ-գիտական մտապատճենների կապակցությամբ Հակոբ Մանանդյանն իրավացի բացատրություն է տվել տակավին 1902 թ., նույն հարցին ևս մեկ անգամ վերադարձել է 1940-ական թթ..

Թե որքան սովորական, բայց ծայրահեղ կարող են լինել ուրվականների նման բերնից բերան, գրքից գիրք՛ հոդվածից հոդված շրջող դոնքիշոթական ընհանրացումները՝ ցույց տանք մի քանի օրինակներով: Մեր նախկին պատմության վերաբերյալ համարյա ամեն մի գրքում և հոդվածում կարող եք կարդալ այսպիսի մի կարծիք, իբր թե Հայոց նախարարների անմիաբանությունն է Հայաստանի կործանման պատճառը: Այդ միամիտ կարծիքը հայտնողներից ոչ մեկը չէ մտածում, որ պետական միության տեսակետից վտանգավոր նախարարական (իսկ Եվրոպայում ֆեոդալական) կազմակերպությունը ոչ մի ազգության մեջ մոգական գավազանի շարժումով չէ փոխվել, այլ բարոյական, իրավական և տնտեսական որոշ զարգացման շրջանում և աշխարհագրական ու քաղաքական որոշ պայմաններում անխուսափելի անհրաժեշտություն է եղել։ Հունաստանը՝ մեզանից ավելի քաղաքակրթված երկիրը, կործանվեց մասամբ էլ այն պատճառով, որ չկարողացավ լուծել ազգային-քաղաքական միության մեծ խնդիրը: Իսկ մենք դեռ շարունակ կրկնում ենք, եթե հայերը անմիաբան չլինեին, եթե նախարարներն ըմբոստ չլինեին և այսպես անվերջ (ընդգծումը՝ Մանանդյանինը): Այս րնդհանուր ու սովորական դարձած ժողովրդական կարծիքը ճիշտ չէ։ Անմիաբանությունը և ներքին խռովությունները, որ րնդհանուր երևույթ էին ֆեոդալական կազմակերպություն ունեցող բոլոր երկրներում՝ համեմատաբար հազվագյուտ էին Զաքարյան Հայաստանի հայ իշխանություններում: Եղբայրասպան կռիվներն ու տիրանենգումներն ավելի մեծ չափերով տեղի էին ունենում, ընդհակառակը, թուրքական, մոնղոլական ու թուրքմենական իշխող դինաստիաների միջև, որոնք տիրել էին նրանց երկրին:

Իսկ, իրապես, հիմնական պատճառը Հայաստանի քաղաքական ու. ազգային ինքնուրույնության խորտակման, ինչպես և նրա տնտեսական ու կուլտուրական կյանքի հետադիմության, ո՛չ թե հայերի երկպառակություններն էին ու անմիաբանությունը, այլ Միջին Ասիայից եկող քոչվոր ու խաշնարած թուրք և թաթար ցեղերի տևական ու անհաղթահարելի արշավանքները, որոնք հիմնավորապես ավերածության մատնեցին և քարուքանդ արին առաջադեմ քաղաքակրթությունն ու կուլտուրան ոչ միայն Հայաստանի, այլև ամբողջ Արևմտյան Ասիայի: Արշավողների կատաղի առաջշարժումը, ինչպես հայտնի է, չկարողացան կասեցնել մինչև իսկ այնպիսի մեծ ու հզոր պետություններ, ինչպիսիք էին Խվարեզմը, Չինաստանը և Ռուսաստանը: Ուստի միանգամայն պարզ է, որ սելջուկյան, մոնղոլական ու լանկթամուրյան ռազմական տեսակետից խիստ կազմակերպված մոլեգին արշավանքները կործանիչ ու սոսկալի մի աղետ էին, որից փրկվել անկարող էր, իհարկե, և հայ ժողովուրդը:

Միաժամանակ,պետք է ասենք, որ Սյունին և նրա հավատակիցները գրել են ոչ թե Մանանդյանի նշած ժողովրդական կարծիքի ազդեցության տակ, այլ ընդհակառակը՝ այդպիսի կարծիքն առավել տարածելու և հայերի մեջ իրենց ազգային կարողությունների նկատմամբ անվստահություն սերմանելու նպատակով: Նաև՝ անկախության ձեռքբերմանը և արցախյան փայլուն ռազմական հաղթանակներին զուգընթաց անհետացող թերարժեքության բարդույթին նոր շունչ հաղորդելու, այն հնարավոր չափով ամրապնդելու նպատակով:

Դե, պարզա - իրենց ստրկությունը փորձում են փաթաթել հայերի վզին...

[Lion]

Մշակույթի հայորդի մեծանուն գործիչներին ոչ-հայ հռչակելու մոլուցքը հայտնի է մեզ ադրբեջանական վայ-պատմաբանների ստեղծագոծություններից: Նրանց համաձայն, օրինակ, հայ չէին Մխիթար Գոշը, Կիրակոս Գանձակեցին, Մովսես Դասխուրանցին ( Կաղանկատվացին ) և ուրիշներ: Բայց քչերին է հայտնի, որ հայկական մշակույթը թալանելու և հայազերծելու միտումն առկա է նաև Արևմուտքում: Այսպես՝ մինչդեռ արդի հայագիտությունը Դավիթ Անհաղթին համարում է 5-րդ դարի երկրորդ կեսի կամ 6-րդ դարի սկզբի հեղինակ, պրոֆ. Ռ. Թոմսոնի կարծիքով՝ այդ մեծ հայ փիլիսոփան հաստատ ապրել է 6-րդ դարի երկրորդ կեսին և.... գուցե բոլորովին էլ հայ չի եղել.

Ջեյմս Ռասսելի աշակերտ Սերջիո լա Պորտան, հայագիտության մեջ տակավին նոր թոթովել սկսող մի պատանի, իր մի գրախոսության մեջ մեծ ոգևորությամբ ցիտում է Թոմսոնի ինչպես այս անհիմն միտքը, այնպես էլ Խորենացու հասցեին արած անվանարկությունները: Այս երևույթը պարզորոշ ցույց է տալիս, թե ինչպես են ԱՄՆ-ում «մարզում» հայագիտական երիտասարդ կադրերին՝ ի սկզբանե նրանց մղում են թոմսոնյան «անգերազանցելի» ուսումնասիրությունների գիրկը, հետն էլ՝ անվստահություն ներարկում հայաստանյան հայագիտության նվաճումների հանդեպ:

Հաջորդ զոհը 13-րդ դարի հայ մեծ մանրանկարիչ Թորոս Ռոսլինն է, որին, հիմք ընդունելով նրա Ռոսլին մականունը, փորձում են հռչակել այլազգի: Բարեբախտաբար՝ Ռոսլինին ապահայացնելու փորձերը մանրամասն կերպով մեկնաբանված են ու ջախջախիչ քննադատության ենթարկված Իրինա Դրամփյանի չափազանց կարևոր հոդվածում Առաջինը Ռոսլինին խառնամուսնության պտուղ դարձնելու փորձ են արել անգլիացի Դաուսեթն ու սփյուռքահայ արվեստագետ Սիրարփի Տեր-Ներսեսյանը: Արևմտյան մյուս հետազոտողներն անմիջապես հետևել են նրանց: Ֆրանսուհի հետազոտող Նիկոլ Թյերրին Ռոսլինին վերագրել է գերմանական, ավստրիացի Բուշհաուզեն ամուսինները՝ ֆրանսիական, իսկ ամերիկուհի Էվանսը՝ «արևմտյան» ծագում Խեղճ Թորոս Ռոսլին... Զարմանալի է, որ Ռոսլին մականվան և ռուսերեն рослый (իմա՝ բարձրահասակ) բառի նմանությունը հիմք ընդունելով, նրան դեռևս ռուս չեն հռչակել. բացառված չէ նաև, որ այս զավեշտը նման «գյուտի» հիմք դառնա: Ռոսլինի ծագման «հարցերը լուծելուց» հետո, անցնում են նրա արվեստի վրա արևմտյան «խորագույն ազդեցությանը» (profound influence) վերաբերող ծանոթ երգին։ Ի. Դրամփյանի հոդվածը կարդացողը կապշի, թե ինչ անհեթեթության են հասնում հայ արվեստի ձաղկման այս «գիտական» փորձերը:

Հայկական մշակույթի դեմ կազմակերպված գրոհն անշուշտ պետք է տարածվեր նաև հին և միջնադարյան Հայաստանի կրթական համակարգի վրա: Վերն արդեն խոսել ենք Ռ. Սյունիի համապատասխան կեղծիքների մասին: Սակայն Սյունին միայնակ չէ: Պիդըր Քաուին, օրինակ, չի ուզում ընդունել, որ հայերը միջնադարում ունեցել են բարձրագույն կրթության օջախներ՝ միջնադարյան համալսարաններ: Հայաստանցի գիտնական Գ. Մուրադյանի մի ուշագրավ աշխատության մասին իր խիստ վերամբարձ ոճով գրված գրախոսության մեջ (որտեղ նա, ի դեպ, դարձյալ ժխտում է հայկական աղբյուրի ինքնուրույնությունը), Քաուին դնում է Հայկական համալսարանները չակերտների մեջ և դրանք բնորոշում իբրև «վանական ակադեմիաներ»:

Պարզվում է, որ շուրջ հինգ տասնամյակ (առնվազն 1291 թվականից մինչև 1340-ական թթ.) գոյատևած Գլաձորի համալսարանը, որն ունեցել է ներքին կանոնադրություն, ուսումնագիտական աստիճանավորում, ավարտաճառերի պաշտպանություն, ուսումնառության 7-8 տարվա տևողություն և տվել է շուրջ 350 շրջանավարտ, ըստ Քաուիի՝ ընդամենը «վանական դպրոց» է և «միջնադարյան համալսարան» կոչվելու իրավունք չունի: Իսկ ահա նույն ժամանակների եվրոպական միջնադարյան նմանատիպ կրթօջախները «համալսարան» կոչվելու իրավունք ունեն, թեև նրանք նույնպես առաջացել և սկզբնապես գոյատևել են վանական միջավայրում, նրանցում դասավանդվել են նույն առարկաները, և, ըստ Բրիտաննիկա հանրագիտարանի՝ «ուսումնառության ամենակարևոր մասը բարձրագույն գիտելիքի՝ աստվածաբանության ուսումնասիրությունն էր»

[Lion]

1997 թ. ամերիկյան «հայագիտությունը» կատարեց հայոց պատմության իր մեկնություններն ամրապնդելու և տարածելու չափազանց նշանակալից մի նոր քայլ: Երկու հատորով հրատարակվեց իր նախադեպը չունեցող կոլեկտիվ մի աշխատություն՝ «Հայ ժողովուրդը հին ժամանակներից մինչև մեր օրերը» (The Armenian People from Ancient to Modern times. Vols. 1-2. Edited by Richard Hovannisian. New York, St. Martin's Press, 1997, 890 pp.); Ռիչարդ ՀովՀաննիսյանի խմբագրությամբ լույս տեսած այս աշխատությունը նախատեսված է ինչպես ԱՄՆ համալսարանների հայագիտական ամբիոններում և հայկական դպրոցներում դասավանդվելու, այնպես էլ լայն հասարակության (նախ և առաջ՝ սփյուռքահայության) համար: Հեղինակների թվում են՝ մեզ ծանոթ Ռ. Թոմսոնը, Ջ. Ռասսելը, Ջ. Բուռնությանը, Ռ. Սյունին (որ գրել է երկու գլուխ), Ն. Գարսոյանը (որ գրել է միանգամից վեց գլուխ): Այս հատորներում հարձակումը հայոց պատմության վրա կազմակերպված է բազմաթիվ ուղղություններով: Համառոտ բերենք մի քանի օրինակ (ստորև բոլոր ընդգծումներն իմն են՝ Ա. Ա.).

1) Հայկական լեռնաշխարհը ներառվել է Անատոլիայի մեջ: Օրինակ՝ Ջեյմս Ռասսելը գրում է հին շրջանի մասին՝ «Հայերը...գաղթեցին արևելյան Անատոլիա» (Vol. 1, p. 22:

"the Armenians... migrated to eastern Anatolia"); Նինա Գարսոյանը, դարձյալ խոսելով հին շրջանի մասին, իր գրած գլխի ամենաառաջին բառերով հստակեցնում է այս դրույթը. «Անատոլիայում ու, մասնավորապես, հայկական լեռնաշխարհում տիրող քաղաքական իրավիճակը...» (Vol. 1, p. 37: "The political situation prevailing in Anatolia and particularly on the Armenian highlands...");

Հ) Հայերը բազմիցս ու միանշանակ կերպով հայտարարվում են եկվոր ժողովուրդ, որոնք բնակություն են հաստատել ուրիշների հողերի վրա (Ռասսել). «հայերը փոխ առան անունը մեծ հեթիթ ազգի, որի հողերի վրա նրանք անցան հարավարևելյան Եվրոպայից դեպի արևելք իրենց գաղթերի ժամանակ» (Vol. 1, p. 22: "the Armenians adopted the name of the great Hittite nation over whose lands they passed in their eastward migrations from southeastern Europe.")։ Եվ դարձյալ՝ «Եթե հայերն ապրած լինեին Անատոլիայում այնքան երկար, որքան Խուրացի-Ուրարտացիները, ապա նրանք հավանաբար կունենային այդ մրգերի համար բնիկ, հնդեվրոպական բառեր: Ավելի հավանական է, որ նրանք բնակվել են և սովորել են այդ մրգերի անունները ավելի հին նստակյաց բնակչությունից, որը մշակում էր դրանք» (Vol. 1, p. 23: "Had the Armenians been living in Anatolia as long as the Hurro-Urartians, probably they would have had native, Indo-European words for these fruits. More likely, they settled and learned the names of these fruites from the older, settled population who cultivated them"); Ուրարտերենը հայտարարվում է «Հայկական լեռնաշխարհի բնիկ լեզու» (Vol. 1, p. 26: "The indigenous languages of the Armenian plateau, such as Urartian, probably survived well into the Hellenistic age...").' Ինչպես դժվար չէ նկատել, այս եզրակացությունների համար Ռասսելի համար միակ կռվան են եղել որևէ կերպ չհիմնավորված իր իսկ ենթադրությունները:

Բնականաբար, հայերի ծագումնաբանության այս մոդելում «մոռացության» է մատնվել մ.թ.ա. 16-11 դարերում գոյատևած Հայասայի թագավորությունը: Անվանացանկում Հայասան առհասարակ նշված չէ, իսկ Ռասսելն այն իմիջիայլոց հիշում է ոչ թե որպես հին հայկական պետական կազմավորում, մի փաստ, որը կարող է տակնուվրա անել հայերի եկվորության իր սուտ թեզը, այլ որպես «շրջան հյուսիսային Հայաստանում» (Vol. 1, p. 26: "the region Hayasa, in northern Armenia");

3) Իհարկե, Թոմսոնը չի զլանում մի անգամ ևս Մովսես Խորենացուն և Եղիշեին վերաբերող իր կեղծիքները հաստատելուց, երկուսին էլ հանելով իրենց ապրած 5-րդ դարից (Vol. 1,pp. 209, 212-218);

4) Վերն արդեն խոսել ենք Անի Ադամյան- Բուռնությանի՝ Կիլիկյան Հայաստանում հայերի մեծամասնություն չկազմելու կեղծ թեզի մասին (տե՛ս էջ 211-212):

5) Հայաստանի պատմական ժողովրդագրության կեղծումը շարունակում է Ջորջ Բուռնությանը, գրելով թե Արևելյան Հայաստանում հայերը մեծամասնություն են կազմել առավելագույնը մինչև 17-րդ դար ու շահ Աբբասի իրականացրած բռնագաղթից հետո այլևս փոքրամասնություն են եղել և 19-րդ դարի դրությամբ կազմել բնակչության ընդամենը 20 տոկոսը (Vol. 2, p. 96); Բուռնությանի ավելի վաղ արած նույնատիպ հայտարարությունների մասին վերն արդեն խոսել ենք, տե՛ս էջ 209-211:

6) Ըստ Հրայր Դեքմեջյանի՝ հայկական աոաջին տպագիր գիրքը լույս է տեսել... 1660 թ. Հոլանդիայում (Vol. 2, p. 432); Իրականում, ինչպես գիտի յուրաքանչյուր դպրոցական՝ հայերեն առաջին գիրքը տպել է Հակոբ Մեղապարտը 1512 թ. Վենետիկում: Իսկ 1660 թ. հայերեն լեզվով լույս են տեսել մեզ հայտնի 46-րդ, 47-րդ և 48-րդ գրքերը, ընդ որում երկուսը՝

Հայերը կոչված են կոլոնիստներ (Ռասսել). «...Անատոլիական քաղաքակրթությունները, և´ հեթիթները, և´ խուրացի- ուրարտացիները, որոնց սկզբում հանդիպեցին նախահայկական կոլոնիստները...» (Vol. 1, p. 23: "the Anatolian civilizations, both Hittite and Hurro-Urartian, with which the proto-Armenian colonists first came into contact.")։ Հայկական լեռնաշխարհում հայերին կոլոնիստ անվանելը մեծ բավականություն կպարգևի թուրքերին, քանի որ բացի իր վերաբնակիչ, գաղութաբնակ նշանակությունից, այդ բառն ունի նաև բացասական հայտնի երանգներ:

7) Ինչպես ասել ենք, այս երկհատորյակի բովանդակությանն իր մեծ «լուման» է բերել նաև Ռ. Սյունին (գրել է երկու գլուխ՝ Vol. 2, pp. 109-137, 347-387): Ստորև մեջբերում ենք այդ հատվածներում հայ ժողովրդի մասին հայտնված մտքերից մի քանիսը: Գլուխներից մեկը, որ վերաբերում է 19-րդ դարի զարգացումներին, կոչվում է... «Ազգային գիտակցության ձևավորումը» (Vol. 2, p. 116: "The Formation of National Awareness"), այս վերնագրով իսկ Սյունին փորձում է ասել, թե մինչև 19-րդ դար հայերը դեռ չէին հասել ազգային ինքնագիտակցության մակարդակի, այլ՝ ընդամենը եղել են «դարեր շարունակ եկեղեցով շաղկապված կրոնական խարխուլ համայնք» (p. 116: "...they would remain, as in centuries past, a loose religious community held together by their church"), «բաժանված և տարաբնույթ ժողովուրդ» (p. 120: "a divided and diverse people"), «ամենից առաջ կրոնական համայնք, որի վրա իշխում էր եկեղեցին» (p. 120: "a primarily religious community dominated by the church").- Ըստ Սյունիի՝ «չկար մի հստակ տարածք, որտեղ ապրում էր հայերի մեծամասնությունը» (p. 120: "the absence of a fixed territory where most Armenians lived"), ասել կուզի՝ չկար Հայաստան երկիր: Թերևս այսքանով էլ բավարարվենք, քանի որ այս ու այսպիսի դրույթների քննադատությունը վերն արդեն մանրամասն շարադրել ենք:

Այս երկհատորյակն արդեն իսկ դարձել է ԱՄՆ-ում հայագետ նոր կադրերի պատրաստման հիմնական դասագիրք: Դժվար է պատկերացնել, թե այսուհետև որևէ երիտասարդ գիտնական կհամարձակվի ԱՄՆ-ում պաշտպանության ներկայացնել դոկտորական մի թեզ, որտեղ նա, ասենք, կգրի, թե Խորենացին ու Եղիշեն հինգերորդ դարի հեղինակներ են ու ըստ այդմ էլ կօգտագործի նրանց երկերի պարունակած պատմական անգնահատելի նյութը։ Եթե նույնիսկ գտնվի մի այդպիսի խիզախ և սկզբունքային երիտասարդ, ապա նրան անմիջապես կորակեն «նեղմիտ ազգայնական», և թեզի պաշտպանությունը կտապալեն:

Սակայն ավելի վտանգավոր է այն, որ «ամենաբարձր մակարդակով» գրված այս դասագիրքը ԱՄՆ-ում դաստիարակելու է նաև ամերիկահայ աճող սերնդին՝ մի մեծ ու նոր վիհ բացելով հայաստանցիների և սփյուռքահայերի միջև: Այս նոր քայքայիչ գործողության պատասխանատվությունը պետք է հավասարապես բաժանեն և՛ այդ երկհատորյակի նշված հեղինակներն ու խմբագիրը, և՛ Հայաստանի Ազգային Ակադեմիան, որ օտարերկրյա կեղծարար հայագետների նկատմամբ իր կրավորական, երբեմն էլ՝ անգետ ու անհիմն մեծարումների դիրքորոշումով արդեն իսկ մեծ վնաս է հասցրել Հայաստանի և հայ ազգի շահերին:

[Lion]

Մենք պարտավոր ենք ի վերջո գիտակցել, որ գործ ունենք ո՛չ թե առանձին՝ Թոմսոնի և Սյունիի կարգի «հայագետների» հետ, այլ ԱՄՆ- ում (մասամբ նաև.՝ ամբողջ Արևմուտքում) հաստատագրված (ինստիտուտիզացված) կեղծ-հայագիտական մի ամբողջ դպրոցի հետ: Փաստորեն, «հայագիտության» այս դպրոցը կյանքի է կոչվել արևմտյան որոշակի ուժերի կողմից՝ սպասարկելու համար հզոր և վաղուց ի վեր գործող թուրքամետ քարոզչությանը: Վերջին երեսնամյակի ընթացքում, կեղծարարական եռանդուն աշխատանքների շնորհիվ, կառուցվել է այդ քարոզչությանը հարմարեցված բավական տարածուն «ակադեմիական» մի հիմք, որի վրա հենվելով էլ քաղաքական պատվեր կատարող արևմտյան «մեկնաբանները» ձևավորում են համապատասխան հասարակական մթնոլորտ։ Այս կեղծարարության մյուս լուրջ հետևանքն էլ ոґչ հայախոս և վաղուց հայերեն չկարդացող սփյուռքահայ զանգվածների ստացած աղճատված պատկերացումներն են հայոց պատմության և մշակույթի մասին: Իր ժողովրդի պատմությանն անիրազեկ սփյուռքահայը՝ սյունիների և. թոմսոնների գրքերին վստահելով, այնտեղից ստանալու է հակահայկական պրոպագանդայի այնպիսի հզոր դոզա, որ այլևս դժվար թե ցանկանա որևէ ձևով իր ուժերը ծառայեցնելու Հայաստանի և հայ ազգի շահերին:

Ամփոփիչ մի դիտարկում ևս. մեր շարադրանքի գրեթե բոլոր հերոսները գրեթե առանց բացառության արևմտյան համալսարանական ամբիոնավար «պրոֆեսորներ» են, որոնք որպես կանոն նաև հայկական հին ու նոր գրական մշակույթը պահպանող, խնամող և ուսումնասիրող կենտրոններից հեռու են «տեղադրված». հին կամ նոր հայերենի նրանց իմացությունս բավական մակերեսային է՝ որևէ մեկր Հայերենի որևէ տարբերակով բանավոր կամ գրավոր վարժ արտահայտվել չի կարողանում, վկա՝ արտասահմանում կայացող «հայագիտական» բոլոր գիտաժողովների աշխատանքային լեզուն կարող է լինել ցանկացած մի բան, բայց ո՛չ երբե՛ք՝ հայերենը, իսկ Հայաստանում կայացող ժողովներին մեր հերոսներից որևէ մեկը հայերեն զեկուցելու փորձ դեռևս չի արել։ Նրանցից որևէ մեկը տասնյակ հազարավոր հայերեն ձեռագրերի հարյուրավոր տպագիր ցուցակների, առավել ևս՝ բուն ձեռագրերի ուսումնասիրմամբ որևէ աշխատություն չի հեղինակել ել չի էլ կարող427: Նրանց գիտական արտադրանքն էլ շատ մեծ չափով Հայաստանում կամ սփյուռքում ստեղծված՝ հայագիտական հայերեґն գրականության արդյունքների անգլերենացումն է, սակայն՝ մի կարևոր նորարարությամբ, լեզվափոխումից հետո, հերթը գալիս է մեր «կարկառուն հայագետների» «բուն աշխատանքի»՝ ամերիկյան սոցիալական գիտությունների օրվա ճաշակին համապատասխանող մի ինչ-որ ինքնանպատակ մոդայիկ բան ասելուն։ Այս ամենի ընդհանուր արդյունքն է՝ հայկական քաղաքակրթության ու մշակույթի և նրանց հին ու նոր կրողների (ներառյալ՝ իրենց բանաքաղությունների աղբյուրների հեղինակների) նսեմացնելը, «գավառական» որակելը և այդ ամենին իրենց «վերևներից» նայելը։ Շա~տ գեղեցիկ ու բարոյական է։

Մի վերջին պարզաբանում. մեզ ամենևին չպետք է շփոթեցնի այն հանգամանքը, որ արծարծված կեղծարարներից շատերն ծագումով հայ են. ավելին՝ այս երևույթը չպետք է վերագրենք մեր չունեցած–չեղած ինչ-որ ազգային հատկանիշի։ Պարզապես՝ օտար ափերում ծնված-սնված-ապրող այդ մարդկանց ուծացումն ավարտվել է (ընդ որում՝ հայերենի նրանց իմացության չափն այլևս դեր չունի)։ Սակայն, պետք է արձանագրենք, որ հայոց պատմության խեղաթյուրման ծրագրավորված գործողություններն առավել արդյունավետորեն իրականացնում են հենց աґյդ անձինք։ Իսկ սա արդեն ունի իր հանրահայտ՝ դարավոր ճշմարտություն-մեկնությունը. ցաննորադարձ հավատափոխները (neophytos կամ new converts) միշտ ավելի հետևողական, անձնվեր ու անողոք են լինում, որովհետև նրանք պարտավոր են միշտ շրջապատին ապացուցելու, որ իրենք այդ շրջապատի մյուս անհատներից պակաս ուղղափառ չեն. այսինքն՝ սրանք են, որ միշտ հարկադրված են «պապից ավելի կաթոլիկ» լինելու: Սա նաև այն դեպքերից է, երր Հայաստանի և հայ ազգի շահերի դեմ ձեռնարկվող քայքայիչ գործողություններում սփյուռքի ուծացած ներկայացուցիչներն օգտագործվում են իբրև օտար ուժերի կամակատար կատարածուներ: Չմոռանանք նաև, որ այստեսակ «սփյուռքահայերը» հաջողությամբ մոլորեցնում են սփյուռքի հայրենասեր ուժերին ևս, մասնավորապես՝ նրանք փայլուն են իրականացրել բոլոր առումներով բավական բարդ մի գործողություն. ԱՄՆ-ում կեղծ-հայագիտական ամբիոններ են հիմնեք և նրանցում հայավնաս աշխատանք կատարել... հայկական համայնքից հայթայթած խոշոր գումարներով, հայության իսկ տրամադրած դրամական միջոցներով: Մինչդեռ այդ գումարների մեկ տասներորդն էլ բավական կլիներ հայաստանյան հայագիտությունը ներկա ծանր պայմաններից դուրս բերելու համար:

Ահա սա է Ամերիկահայ հայագիտական պատմական դպրոցի իրական դեմքն ու բարոյական նկարագիրը - ծանոթացեք և... "հիացեք"

Edited October 28, 2009 by Lion