Lion

987 թ-ի աշնանը Արտավանյան-Գողթն երթուղով Աբուլ-Հաիջա Մուհամմեդի գլխավորությամբ Անիի թագավորության տարածք ներխուժած Ռավադյանների և Հերի էմիրությունների միացյալ բանակը (100.000) գրավեց Նախիջևանը Անիի թագավորության կայազորից (մոտ 1.000): Զարգացնելով հաջողությունը` Նախիջևանից արշավանքը դեպի հյուսիս-արևմուտք շարունակած թշնամական բանակը Անիի թագավորության բանակից (մոտ 1.000) գրավեց նաև Դվինը: Այս պայմաններում արքայից-արքա Սմբատ II Տիեզերակալը, հաշվի առնելով այն, որ Աբխազիայում Բագրատ I-ի գաղտնի աջակցությամբ իրեն արքա հռչակած ու իշխանությանը վերատիրած Թեոդոսիոս III Կույրը խիստ սպառնալից դիրք է գրավել Անիի թագավորության նկատմամբ և նպատակահարմար չգտնելով միանգամից պատերազմել երկու ճակատով, խոշոր գումար վճարեց Ռավադյանների էմիրությանը, որը, ստանալով այն ու կայազորներ թողնելով գրաված քաղաքներում, կնքեց զինադադար և իր հիմնական բանակային ուժերով հեռացավ Անիի թագավորության տարածքից: Սակայն խնդիրները ոչ մի կերպ չէր կարելի լուծված համարել և Հայոց արքան ընդամենը հասել էր նրան, որ շահել էր որոշակի ընդմիջում, որը պետք է օգտագործվեր հնարավորինս արդյունավետ. ամենից առաջ անհրաժեշտ էր վերացնել հյուսիսից սպառնացող վտանգը: 987 աշնանը, հենց այն ժամանակ, երբ կնքվել էր զինադադար Ռավադյանների հետ, Քարթլիի թագավորության բանակը (մոտ 3.000) հարձակվեց Արտանուջի թագավորության վրա` հարվածելով վերջինիս վասալ Քարադուռի իշխանությանը: Սակայն Բագրատ I-ի պապ Բագրատ Բագրատունու գլխավորած Արտանուջի թագավորության բանակը (մոտ 5.000) Դլվիկի ճ-մ-ում (Գուգարք, Ջավախք գավառ) հաղթեց իր որդի Գուրգեն Բագրատունու գլխավորությամբ գործող թշնամական բանակին: Սակայն այս ճակատամարտը դեռևս խնդիրը չէր հանգուցալուծում: Շուտով մոտեցան Բագրատ I-ի գլխավորած Քարթլիի և Դավիթ II Մեծի գլխավորած Արտանուջի թագավորությունների հիմնական ուժերը, որի արդյունքում կնքվեց հաշտություն և պահպանվեց ստատուս քվոն: Դավիթ II Մեծը, որը այդ պահին անվիճելիորեն գերազանցում էր իր ապերախտ ազգականներին, ստիպված էր այնուհանդերձ աջակցել Վարդ Փոկասին, ինչն էլ նրան ստիպեց զիջումների գնալ ու համաձայնել հաշտությանը: Դե իսկ հայր ու որդի Գուրգենն ու Բագրատն էլ, որոնք կարծում էին, որ պարտվել են միայն խաղի սկզբում, որոշեցին խաղի մեջ մտցնել աբխազական հաղթաթուղթը: Եվ ահա արդեն նույն 987 թ-ի դեկտեմբերին, երբ Արտանուջի թագավորության հիմնական ուժերը կրին թագավորության արևմուտքում էին կամ էլ Բյուզանդական կայսրության տարածքում, Թեոդոսիոս III Կույրի գլխավորած Աբխազական (մոտ 30.000) և Քարթլիի (մոտ 30.000) թագավորությունների միացյալ բանակը ասպատակեց Քարադուռի իշխանության տարածքը: Այս հանգամանքը վերջնականապես փաստացի պատերազմական գործողությունների մեջ ներքաշեց Անիի թագավորությանը, որը չէր կարող համակերպվել իր վասալ Արտանուջի թագավորության և իր վասալի վասալ Քարադուռի իշխանության նկատմամբ իրականացվող թշնամական գործողությունների հետ, մանավանդ, որ Ռավադյանների հիմնական ուժերը արդեն նահանջել էին: Արդյունքը եղավ Գորիի ճակատամարտը, որը շատ հարցեր դրեց իրենց իրական տեղում: 988 հունվար – Գորիի ճ-մ (Վրաստան, Տփղիսից մոտ 50 կմ հյուսիս-արևմուտք) Արքայից-արքա Սմբատ II Տիեզերակալը պահանջեց Թեոդոսիոս III Կույրից դադարեցնել թշնամական գործողությունները և հեռանալ Անիի թագավորության գերագահության տակ գտնվող տարածքներից: Միաժամանակ Հայոց արքան կենտրոնացրեց Անիի թագավորության բանակը (մոտ 80.000, այդ թվում Ոստանիկ, ինչպես նաև Մարզպանական բանակը, որի կազմում էին մասնավորապես Գոռամ իշխանի գլխավորած Արտանուջի թագավորության հեծելազորը, Գուրգեն արքայի գլխավորած Վասպուրականի թագավորության բանակը (վերջինս իր կազմում ընդգրկում էր նաև Համակար Արծրունու գլխավորած Անձևյաց իշխանության բանակը և Աշոտ Մոկացու գլխավորած Մոկաց իշխանության հեծելազորը, ինչպես նաև Գնունյաց, Քաջբերունյաց, Գաբեղյանց, Գազրիկյանց, Գնդունյանց և Ձյունականյանց գնդերը), Կարսի թագավորության բանակը, Լոռու թագավորության բանակը, Աբուսամբ Սյունու գլխավորած Սյունյաց թագավորության բանակը, Հմայակ Սևորդու, Սմբատ ու Վասակ Առանշահիկների գլխավորած Խաչենի թագավորության բանակը, Գագիկ Բագրատունու գլխավորած Տարոնի իշխանության հեծելազորը, Գրիգորի գլխավորած Սասունի իշխանության բանակը, Կորճայքի հեծելազորը և Ճողբի իշխանության բանակը): Տեղեկանալով իր դեմ արշավել պատրաստվող Անիի թագավորության բանակի կենտրոնանալու մասին` Թեոդոսիոսը իր բանակով նահանջեց դեպի հյուսիսի և ճամբարեց Գորիի շրջակայքում: Դրանից հետո արքայորդի Մուշեղը, ամուսնացած լինելով Թեոդոսիոսի դստեր հետ և զգալով իրեն համեմատաբար ապահով, բանակցությունների նպատակով ժամանեց Թեոդոսիոսի ճամբար, սակայն գերվեց: Ի պատասխան դրա Անիի թագավորության բանակը ուղղություն վերցրեց դեպի Գորի: Սակայն թշնամին, ամուր դիրքեր գրավելով քաղաքի շրջակայքում, միաժամանակ բաց թողեց նաև Կուր գետի ջրերը և, առաջացնելով արհեստական ջրհեղեղ, սեփական դիրքերի դիմաց ստեղծեց համատարած լերկասառույց: Ստեղծված բարդ իրավիճակից ելք առաջարկեց Վասպուրականի Գուրգեն արքան, որը նաև հանձն առավ գերությունից ազատել իր քեռորդի Մուշեղին: Հրամայելով սեփական հեծելազորի ձիերը պայտել հաստ ու ցցային ելուստներ ունեցող պայտերով` Գուրգենը վերջինիս ուղեկցությամբ լերկասառույցի վրայով առերևույթ խաղաղ երթով շարժվեց թշնամու ուղղությամբ: Թեոդոսիոսը, կարծելով, թե հայերը գալիս են բանակցելու, իր թիկնապահ գնդով Մուշեղի ուղեկցությամբ մոտեցավ լերկասառույցի վերջին: Լիակատար լռություն պահպանող Գուրգենի հեծյալները ընդհուպ մոտեցան թշնամուն և, միանգամից հզոր աղաղակ բարձրացնելով, անակնկալ հարձակվեցին Թեոդոսիոսի թիկնապահ գնդի վրա: Վերջնիս, պատրաստ չլինելով ընդհարմանը, խուճապի մատնվեց ու դիմեց փախուստի: Մուշեղը ազատվեց, իսկ յուրայինների կողմից լքված Թեոդոսիոսը գերվեց: Հայերը կորցրին մոտ 500, թշնամին` մոտ 1.000 զինվոր: Սակայն Հայոց արքան մեծահոգի գտնվեց և խստորեն չպատժեց իր ձեռքում հայտնված կույր ծերունուն: Քարադուռի իշխանությունը ընկավ Անիի թագավորության ուղղակի տիրապետության տակ, բայց 989 թ-ից նորից անցավ Արտանուջի թագավորությանը:

Петр Багратуни (ок. 1050-1100) (герой, который не стремился к славе) После того, как в конце X-ого века Таронские Багратуни, известные как Тарониты, перебрались в Византию, они получили владения в Македонии. О Петре, отпрыске Багратуни-Таронитов, других биографических сведений нет, кроме того, что, по месту жительства он был "македонец". В свою очередь, по сведениям Анны, Петр был одним из первоклассных бойцов своего времени. В время битвы у Фессалоник против восставшей армии Никефора Камсаракан (Василаки) в 1078 Петр был в рядах правительственной армии. Битва проходила ночью и с переменным успехом, однако в ходе его: "... Петр Торник, ворвавшись в гущу врагов, убил многих из них." Анна В итоге правительственные войска одержали победу, хотя других сведении о Петре больше не встречаются..

После этих завоевании ударные силы монгол не остались в регионе: назревал большой Европейский поход, один из самых грандиозных походов монгол, и те от о всюду стягивали силы, концентрируя мощный военый кулак у восточных границ Киевской Руси. Но напаследок монголи все же показали себя и перед Иконейским султанатом, дабы тот вел себя спокойно в время отсутствия их основных сил - монголи и их союзники разбили армию Иконейского султаната в битве у Ерзнка в 1237-ом. Про Ерзнка-1237 сколько искал, но другого источника не нашел, хотя уверен, что оно должно быть. А едиственное, что нашел - это Летопись логофета Георгия Акрополита ГЛАВА 41 "...Между тем татары, как мы сказали, рассеяли войско мусульман, над которыми владычествовал тогда султан Ятатин, сын султана Азатина, из доброго государя превратившийся в дурного... этот чему послужил, тому досыта и поработал. Попробовал вступить в сражение с татарами — и потерпел поражение. Очутившись в крайне затруднительном положении, он отправляет послов к императору Иоанну... И действительно, когда соединились для дружной деятельности два таких могущественных государя, то естественно было струсить неприятелям... Тогда... татары остались у себя дома и не двинулись никуда, как было у них прежде в обычае; они занялись своими внутренними делами." Теперь же предлагаю вернутся на юг и рассмотреть войну Империи с Иконейским султанатом. В 1237-ом султан иконийский отделался одним поражением и страхом. Гораздо дороже обошлось столкновение с монголами одному из ближайших преемников Ятатина. Потерпев поражение при Киосе-дахе (Чимин, Чманктук) в 1243 г, султан иконийский сделался вассалом великого хана...

Не устану выразить свою благадарность г-у Мелик-Шахназаряну за свои стати, которые оказывают неоценимую услугу в информационной войне на интернет пространстве...

Вардан Храбрый Мамиконян (388-451) ("Спарапет Айоц") Вардан родился в славном роду Мамиконянов, которые наследственно вели должность "Спарапет Айоц", должность "министра обороны" Армении. И если в мирное время "Спарапет Айоц" были третьими лицами в государстве после самого царя и "Азарапета" ("премьер-министр"), то в военное время они занимали уже второе место. К времени же спарапетства Вардана, когда царство Великий Айка пала, спарапеты стали вторыми лицами у армян. А учитывая же особую популярность Вардана у народа и у простых воинов, для которых он был просто "Спарапет"-ом, можно с уверенностью утверждать, что Вардан был истинным лидером страны. Нужно заметить, что Вардан, будучи одним из лучших полководцев своего времени, вмещал в себе также и качества неплохого бойца. В время восстания 449-451 годов в 449-ом Армянская армия подошла к Арташату, где располагался штаб-квартира персидских гарнизонных войск и где укрывались некоторые предатели из числа армянских аристократов. Армянская армия в победоносной атаке уничтожила персидские силы - В время боя Вардан столкнулся с предателем Шаваспом Арцруни. Поединок проходил в пешем порядке и на тяжелых мечах. В итоге любимый армянами Спарапет нанес смертельный удар по предателю и убил его. Товма Арцруни Примечательно, что о поединке сообщает историк поверженной стороны, историк рода Арцруни, однако любовь к народному герою оказался сильнее родовых связей. В последующие года "Спарапет Айоц" добил еще несколько важных побед для своего народа и в конце-концов погиб в грандиозной Аварайрской битве, в самой последней битве своей жизни, где он и его соратники, ценой собственных жизней нанесли противнику тяжелые потери и вырвали-таки победу. Светлая память Вардана навеки осталась в памяти народа армянского, а Армянская апостольская церковь причислила его к лику святых...

После нашествий Джалал-ад-Дина Грузия была сильно ослаблена, что облегчило монголам ее завоевание. Им противостояло не сильное государство, а страна, правители которой не смогли даже выработать реальный план для борьбы с врагом. В 1229 году великим ханом был избран сын Чингис-хана Угедей. Монголы возобновили свои захватнические войны и уже в начале 30-ых годов XIII века появились в Атрпатакане. В столкновении с монголами Джалал-ад-Дин потерпел жестокое поражение и вынужден был скрываться в горах, где и был убит. Узнав о нашествии монголов, не блестевшая талантами царица Русудан перебралась в Кутаиси, а оборону города Тпхис поручила начальнику крепости, который с точностью выполнил задание: при приближении монголов сжег город и покинул его. Организовать генеральное сражение с монголами не удалось, так как все защитники крепостей, учитывая огромное численное превосходство врага, заперлись в своих крепостях. Но такая тактика борьбы имела смысл только в том случае, если бы монголы где-либо потерпели поражение и христиане выиграли бы время. К сожалению, в тот момент монголы везде только побеждали, поэтому такая тактика не оправдывала себя. Монголы завоевали всю Картли без особых военных усилий, на удивление легко, даже в сложившийся расстоновке сил. Когда захватчики вступали в пределы страны, их встречали с изъявлением покорности многие крупные князя, за что эти последние в виде милости получали, уже из рук новых хозяев, как собственные поместья, так и земли, владельцы которых не покорялись монголам. С царством Картли роковую шутку сыграла феодальная раздробленность и неспособность Русудан собрать страну в единый кулак. Не было никого, кто бы имел столько авторитета, чтоб вокруг него собрались другие. Кроме того в 1236-ом осложнились отношения княжества Закарян с самой Картли, из за религиозной политики Картлинских царей по отношению к армян и их боязни постепенного усиление роли армянского элемента в царстве. В итоге, когда захватчики вторглись в пределы Закарянов, и без того имеющие проблемы грузины совсем уж не стремились помочь Закарянам. В итоге Закаряни остались в одиночестве, вынуждены были запереться в своих крепостях и потом, одним за другим, сдаваться... В начале июля 1236-а монгольская армия (ок. 200.000) подступила к Шамхору и, после упорного штурма, овладев городом, основательно разрушила его. После этого армия монгол разделилась на 3 части, примерно по 60.000. Для удобства назовем их Северная, Центральная и Южная. Эти армейские корпуса одновременно начали наступление в трех направлениях, Примечательно, что оставшихся наедине с врагом сил Закарянов (30.000) было явно недостаточно для полевого боя даже с одной из армейских частей врага. Так что о полевом сражении речи даже и не было... Южный армейский корпус монгол вторгся в владения Хаченского княжества. Князь Асан-Джалалян не имел другого выхода, как, оставляя свои силы для партизанской борьбы, запереться в неприступном Хохонаберде (см. карту). Но враг овладев, Чарабердом и Варданашатом, подступил к Хохонаберду и блокировал эту неприступную крепость. Крепость была неприступна, но дальнейшая оборона не имела смысла. Князь Хачена покорился монголам. Продолжив поход, Южный корпус вторгся в Сюник (см. карту), взял Ернджак (у Нахиджевана). Эликум Орбелян заперся в неприступном Рашаберде (см. карту, у Гладзора), но в итоге должен был последовал за шагом Асана-Джалаляна. Тем временем Центральный корпус монгол по южным берегам Севана подошел к Двину и после упорного штурма овладел ее. Тут к нему присоединился и Южный корпус. В то же время Северный армейский корпус напал на владения Вахрама Гагеци (герой Второй битвы), который просто не мог противостоять врагу в открытом бою - силы были слишком неравны. Враг последовательно овладел крепостями Вахрама Дзагам, Терунакан, Ерегванк, Караердз, Тавуш, Гаг, Гардман, Гетабакс, Гавазни, Мацнаберд и Нор Берд. Вахрам вынужден был покорится врагу и, с своим сыном, поступить на службу к монголам... Уже в конце июля Южный и Центральный корпуса монгол взяли Бджни, Даруйник, Амберд и Сурмару (у Еревана) и начали приближаться к Ани. Тем временем Северный корпус после упорного боя овладел крепостью Лори, а также захватил Дманис и Шамшулде (см. карту). Шанша Закарян еле спасся, отступая на север, в сын его дяди, Аваг, заперся в неприступном Каене. Атабак Аваг Закарян предпочел заключить ними мир. Монголы под клятвой обещали Авагу безопасность и предоставили ему управление подвластной ему ранее территорией, поставив, однако, в крепостях свои гарнизоны.После этого Северный армейский корпус тоже стал приближается к Ани. Под Ани, в середине августа, моногльские силы соединились и, штурмом овладев городом, основательно разрушили ее. То же было и с Карсом. Княжество Закарянов была завоевана. Отдохнув как следует - монгольская армия в середине сентября начала наступление на саму Картли. Были взяты Тпхис (город по приказу царицы был подожжен, монголы без боя заняли подожженный город) и Кацарет (у Тпхиса), после чего враг повернул на запад и скоро овладел Ахлцхой, Ардаганом, Ардвином, и крепостью Шатаберд. К середине осени войско Картли распалось. Скоро прекратили сопротивление и мтавары Эрети-Кахети и Картли. Русудан удалилась в Абхазию. Наконец, после непродолжительной борьбы, с согласия царицы Русуданы, монголам подчинился и мтавар Самцхе Кваркваре Джакели. Царица Русудан, не сумевший организовать отпор врагу, стала просить о помощи папу римского. Но и эта попытка оказалась бесплодной. Тогда царица Русудана решила вступить в переговоры с монголами. Для ведения переговоров из Кутаиси на берега Волги к хану Батыю было снаряжено посольство во главе с мцигнобартухуцесом Арсеном Чкондидели. Результатом переговоров явилось монголо-грузинское соглашение, Картли и кнажество Закарян оказались во владениях Золотой Орды: царица Русудана признала над Картли верховную власть монгольского хана; в Восточной Грузии, как в стране, завоеванной монголами, наряду с грузинскими властями правили ханские чиновники и стояли монгольские отряды. В Западной Грузии, которая монголами была покорена не силой оружия, полностью сохранялась власть грузинского царя. Грузия ежегодно обязана была выплачивать хану 50.000 перперов (золотые монеты) и принимать участие в монгольских походах; хан, со своей стороны, признавал Давида, сына Русуданы, царем всей Грузии. Княжество Закарян было выведено из состава Картли и начала выступать как отдельная административная единица, с такими же условиями, как само Картли. Царица Русудана и ее сын Давид в 1243 г. переехали из Кутаиси снова в Тпхис.

Аплхариб Авнуни (ок. 970 - 1010) (Предатели тоже...) Аплхариб принадлежал к роду Авнуни, который в раннем Средневековье имело второстепенное значение в армянском государстве, а к периоду жизни Аплхариба Авнуни и вовсе потеряли свое влияние. И все же Аплхариб, который был человеком выдаюшихся способностей и недюжинны силы, на короткий миг смог поднять свое и значение своего рода, став князем-князей ("пример-министр"-ом) Васпураканского царства. В конце X-ого века Армения почти непрерывно воевало с агрессивно настроенным Раввадидском эмиратством. Весной 990-а, когда Раввадиты в очередной раз напали на Армению, Аплхариб был в составе одной из армянской армии, которая имела задачу противостоять южной армии вражеского эмиратства. И вот Аплхариб, который затаил обиду на своего сюзерена, князя Андзевацика и родственника Васпураканского царя Дереника Арцруни за то, что тот назначил руководителем армии не его, а Саргиса, того Защитника детей, о котором уже была речь, так-вот, Аплхариб предал свою армию и Родину - по его прямому подстрекательству вражеская армия застала врасплох армянскую армию и в ночном бою нанесло ему поражение. Дереник Арцруни был пленен и помещен в крепости Бакеар, на северо-востоке Васпуракана. Но после этого армяне отвергли Аплхариба как своего сородича, а церковь прокляла его. В таких условиях Аплхариб решил освободить Дереника и хоть как-то сгладить свою вину. Ему способствовало и то, что Дереника каждое утро выводили на прогулку за стены крепости. В итоге Аплхариб с своими помощниками притаился в засаде у крепости, и, когда Дереника вывезли, они напали на охрану князья и бросились в притворное отступление. В это время Аплхариб в конном бою на мечах столкнулся с начальником охраны Дереника, одним могучим воином, о силе которого ходили легенды, победил и убил его. Матеос Ураеци Далее основные силы Аплхариба внезапно напали на преследовавших и перебили их. Остатки вражеского отряда подверглись преследованию до Хойя, которая взять армяне, однако, не были готовы. В итоге Аплхариб боевым топором нанес сокрушительный удар по одному из ворот города. Притом удар был такой силы, что топор так и остался в воротах и, как личный знак силы и победы Аплхариба, на многие годы его топор так и остался там. И все же народ так и не простил предателя и о дальнейшей судьбе как Аплхариба, так и его рода, уже нечего не известно...

Ռավադյան II պատերազմ (987-988) Ռավադյան I պատերազմը իրենից հետո թողեց ավելի շատ չլուծված, քան թե լուծված հարցեր: Ճիշտ է, հաջողությունը մեծ հաշվով Անիի թագավորության կողմում էր, սակայն ակնհայտ էր, որ հարցը ոչ մի կերպ լուծված համարվել չէր կարող: Ընդ որում վիճակը որոշակիորեն բարդանում էր երկու հանգամանքով: Առաջինը այն էր, որ Ռավադյանները, ի տարբերություն Սալարյանների, ուրիշ դիրքորոշում ունեին Բաղդատում փաստացի իրական իշխանություն հանդիսացող Բուվայհյանների հզոր տոհմի նկատմամբ ու, թեկուզ և մեծապես ձևականորեն ընդունելով նրանց գերիշխանությունը և դրանով իսկ ձևական առումով ապահովելով Արաբական Խալիֆության միասնությունը, վայելում էին վերջիններիս աջակցությունը: Իսկ դա նշանակում էր, որ Ռավադյաններին առիթի դեպքում կարող էր աջակցել իսլամական ողջ աշխարհը և ջիհադի դուրս գալ Հայոց թագավորության դեմ, ինչը խիստ մեծացնում էր այս էմիրության ռազմական հնարավորությունները: Մյուս հանգամանքն այն էր, որ ներկայիս Վրաստանի տարածքում Բագրատ I-ի (975-978, 978-1014` արքա) գլխավորությամբ արդեն իսկ ուրվագծվում էին ապագա հզոր թագավորության ուրվագծերը, թագավորություն, որը առայժմ թույլ էր ու մեծապես զիջում էր Արտանուջի թագավորությանը և վերջինիս սյուզերեն Անիի թագավորությանը, բայց այնուհանդերձ իր ըմբոստ վարքագծով առիթի դեպքում ստիպում էր Անիի թագավորությանը զգալի ուժեր տեղափոխել հյուսիս, ինչի արդյունքում հարավ-արևելքից սպառնացող վտանգին դիմադրող ուժերը քչանում էին: Ընդ որում երկրորդ հանգամանքը ավելի ու ավելի էր կարևորվում, քանի որ արդեն 987 թ-ի աշնանը, երբ Բյուզանդիայում թափ էր առնում Վարդ Փոկասի ապստամբությունը, իսկ Արտանուջի թագավորության արքա Դավիթ II Մեծը (961-1000) սկսել էր աջակցել ապստամբին ու զգալի ուժեր էր տեղափոխել իր թագավորության արևմուտք կամ էլ կայսրության տարածք, Բյուզանդիան միանգամից էլ արել էր պատասխան քայլը` Արտանուջի թագավորության դեմ հանելով Բագրատի հիմնադրած Քարթլիի թագավորությանը և իր վերջին արքա Թեոդոսիոս III Կույրի (976-978, 987-988) գլխավորությամբ անկախությունը պահպանելու վերջին ճիգերը թափող Աբխազական թագավորությանը: Արդյունքում երկու ճակատով մարտնչել հարկադրված Արտանուջի թագավորության վիճակը որոշակիորեն ծանրացավ, ինչը բնականաբար անդրադարձավ նաև վերջինիս սյուզերեն Անիի թագավորության վիճակի վրա: Ընդ որում այս ամենը անխուսափելիորեն կոնֆլիկտի մեջ էր ներքաշում նաև Անիի թագավորությանը, քանի որ վերջինս ուղղակի չէր կարող անօգնական թողնել իր վասալին: Իսկ սա էլ իր հերթին նշանակում էր, որ Հայոց թագավորությունը թուլացնում էր ուժերը հարավ-արևելքում, ինչից էլ, բնականաբար պետք է օգտվեին մահմեդականները: Ամեն ինչ իրոք որ այդպես էլ եղավ և արդյունքում Ռավադյանների էմիրությունը, քրիստոնյաների միջև տեղի ունեցող գզվռտոցի ամենաթունդ պահին պատերազմական գործողություններ սկսեց Անիի թագավորության դեմ: Սկսվեց Ռավադյան II պատերազմը:

И впрямь не видел Но не хотелось, чтоб тема превратилась в мой монолог, притом с задним числом и притом обращеный к неизвестному автору. Если кому что интересно, милости прошу, задавайте вопросы, постараюсь ответить...

Ռավադյան I պատերազմ (982) Սալարյան II պատերազմից հետո Անիի թագավորության համար հարավ-արևելքից սպառնացող վտանգը շարունակում էր մնալ իրական: Ճիշտ է, Շադադյանների էմիրությունը որոշակիորեն կատարում էր բուֆերի դեմ, բայց բացառված չէր, որ վերջինս ամեն պահի կարող էր դաշնակցել իր երբեմնի սյուզերենի հետ: Բարեբախտաբար Իբրահիմ I-ի (960-983) իշխանության առաջին կեսում որոշակիորեն կայունցած Սալարյանների էմիրության վիճակը վերջինիս իշխանության երկրորդ կեսում կրկին սկսեց ծանրանալ, ինչը բավականին ժամանակ խաղաղություն ապահովեց Հայոց թագավորության հարավ-արևելքում: Վիճակը սկսեց բարդանալ, սկսած 980 թվականների սկզբից: Այս ժամանակ Ատրպատականում մեծ ազդեցության էր հասել Ռավադյանների էմիրությունը, որի էմիր Աբուլ-Հաիջա Մուհամմեդը (961-1000) հենց այս ժամանակ վերջնականապես խլեց գերիշխանությունը Սալարյաններից: Սալարյանները վերածվեցին երկրորդական մի տոհմի ու, թեև իրենց գոյությունը շարունակեցին ևս գրեթե մեկ դար, բայց նրանց այդպես էլ այլևս վիճակված չէր որևէ էական դեր խաղալ Ատրպատականի քաղաքական կյանքում: Դրան հակառակ` Աբուլ-Հաիջա Մուհամմեդի օրոք Ռավադյանները ոչ միայն հասան մեծ հզորության և կրկին կարողացան իրական սպառնալիք ստեղծել Անիի թագավորության համար, այլև, ի տարբերություն Սալարյանների, կարողացան հիմք դնել ներքնապես ավելի ամուր մի պետության: Ավելացնենք նաև, որ այս Աբուլ-Հաիջա Մուհամմեդը հայկական աղբյուրներում հանդես է գալիս "Մամլան" անունով: Վերջնականապես ամրապնդելով իր իշխանությունը Ատրպատականում` Ռավադյանների էմիրությունը պատերազմ սանձազերծեց Անիի թագավորության դեմ: Ընդ որում այս անգամ ևս, ինչպես նախորդ անգամները, Սալարյանների դեմ ընդվզած Շադադյանների էմիրությունը ընդունեց Ատրպատականի հերթական տիրակալի գերիշխանությունը, որի արդյունքում թշնամին հնարավորություն ստացավ միանգամից մուտք գործել Անիի թագավորության կենտրոնական շրջաններ: Սկսվեց Ռավադյան I պատերազմը: 982 թ-ին Ռավադյանների, Հերի և Շադադյանների էմիրությունների միացյալ բանակը (մոտ 70.000) Աբուլ-Հաիջա Մուհամմեդի գլխավորությամբ Արտավանյան-Գողթն-Նախիջևան-Արած-Ուրծաձոր-Դվին-Արագածոտն-Շիրակ երթուղով հասավ Անի, բայց Սմբատ II Տիեզերակալի (977-989) գլխավորած Անիի թագավորության բանակը (մոտ 60.000) Անիի ճ-մ-ում ծանր պարտության մատնեց թշնամուն: Զարգացնելով հաջողությունը` թշնամու նահանջող մնացորդներին հետապնդող Անիի թագավորության (մոտ 40.000) ու Ռավադյանների էմիրության դեմ ապստամբած Գողթնի էմիրության (մոտ 10.000) միացյալ բանակը գրավեց Դվինը և Նախիջևանը Շադադյանների էմիրության նահանջող բանակից (ընդհանուր` մոտ 1.000): Ռավադյան I պատերազմը ավարտվեց: Արդյունքում Անիի թագավորությունը պահպանեց իր անկախությունը և տարածքային ամբողջականությունը ու վերացրեց հարավ-արևելքից կատարվող ներխուժումների համար հարմար պլացդարմ հանդիսացող Շադադյանների էմիրության արևմտյան տիրույթները (Դվին, Նախիջևան և հարակից տարածքներ), սակայն հարավ-արևելքից սպառնացող ու կրկին իրական տեսք ստացած վտանգը չվերացավ և հետագայում ավելի ու ավելի մեծ չափերի հասավ:

Артаван, Григор и Арташир Аршакуни (половина VI века) (витязи, вернувшие империи Африку) Потомки славной династии армянских Аршакуни, братья Артаван, Овнан и Ваhан, и их племянники Григор и Арташир служили в византийских войсках как командиры средней звени. В 545-ом, в время операции по освобождению Карфагена от вандаллов, имперские войска, по причине предательства, сначала потерпели неудачу и отступили. Храбро сражаясь в передних рядах христианской армии, в бою пали Овнан и Ваhан, а Артаван и его племянники были окружены. Не имея другого выхода, трое армянских витязи изъявили покорность к вандальскому вождю Гонфару и перешли к нему на службу. Скоро армяне проявили себя самым лучшим образом в боях против берберских племен и заслужили доверия Гонфара, который пригласил их в свой дворец на пир. Пользуясь этим, армяне составили план захвата Карфагена. Однако Гонфар запретил армянам явится на пир в свой дворец с оружием и последним удалось провести только кинжалы, спрятанные рукавицах. В время пира Арташир, достав из рукавицы кинжал, внезапно ударил Гонфару. И хотя последний не был сразу убит, но тут же спустили в дело свои кинжалы также и Артаван с Григором и добили Гонфара. После этого армяне внезапно напали на охрану дворца и перебили его. Прокопии Кесарийский Развивая успех, армяне захватили также и Карфаген и сумели удержать город до подхода основных имперски сил. В итоге армяне добились больших почестей, Африка пала под власть Византии, а Артаван получил чин дука Африки и остался в этом качестве до 547 года…

Սալարյան II պատերազմ (966) Մարզուբան I-ի մահվանից հետո Սալարյանների էմիրությունում սկսված գահակալական խառնաշփոթը շարունակվեց բավականին երկար: Այնուհանդերձ, արդեն 966 թ-ին Սալարյանների հերթական էմիր Իբրահիմ I-ը (960-983) կարողացավ որոշակիորեն կայունացնել իրավիճակը և նորից իրական սպառնալիքներ ստեղծել Անիի թագավորության համար: Ընդ որում Հայոց թագավորության համար վիճակը որոշակիորեն բարդանում էր նրանով, որ թագավորության հիմնական ուժերը գտնվում էին երկրի հարավ-արևմտյան սահմաններում, որտեղ հենց նոր էին ավարտվել Համդանյանների էմիրության դեմ մղվող պատերազմական գործողությունները: Բացի այդ, ռազմա-քաղաքական վերելքում գտնվող Բյուզանդիան լուրջ առաջխաղացում էր իրականացնում դեպի արևելք և այս պայմաններում Անիի թագավորությունը կրկին ստիպված էր լուրջ ուժեր թողնել արևմուտքում: Օգտվելով այս իրավիճակից` 966 թ-ին Արտավանյան-Գողթն երթուղով Անիի թագավորության տարածք ներխուժած Սալարյանների և Հերի էմիրությունների միացյալ բանակը (մոտ 50.000) գրավեց Նախիջևանը Անիի թագավորության կայազորից (մոտ 1.000): Շարունակելով առաջխաղացումը դեպի հյուսիս-արևմուտք` թշնամին Գողթնի էմիրության բանակից (մոտ 1.000) ու քաղաքի Հայ ռազմիկներից (մոտ 500) գրավեց նաև Դվինը: Դվինը և Նախիջևանը ընկան վերստեղծված ու Սալարյանների էմիրության գերիշխանությունը ընդունած Շադադյանների էմիրության տիրապետության տակ: Սալարյան II պատերազմը ավարտվեց: Արդյունքում Անիի թագավորությունը կորցրեց Դվինը և Նախիջևանը, ինչպես նաև Ոստան Դվնա, Նախիջևան, Արած ու Ուրծաձոր գավառները: Թշնամին կրկին ստացավ մշտական ու հարմար մի պլացդարմ, որից կարող էր ուղղակի մուտք գործել Անիի թագավորության կենտրոնական շրջաններ: Բարեբախտաբար թշնամական պետության ոչ ամուր ներքին կառուցվածքը այս անգամ էլ որոշակիորեն մեղմացրեց Հայոց թագավորության վիճակը: Վերստեղծված Շադադյանների էմիրությունը 970 թ-ին ապստամբեց իր սյուզերենի դեմ և, օգտվելով վերջինիս թուլությունից, գրավեց նաև Գանձակ ու Պարտավը: Արդյունքում, ինչպես Գողթնի էմիրության պարագայում եղավ 957-966 թվականներին, Անիի թագավորության հարավ-արևելքը (Սյունիքի և Արցախի սահմաններով) սկսեց եզրել բուֆերային Շադադյանների էմիրությունը, որը, բավարար ուժեր չունենալով լրջորեն սպառնալու Անիի թագավորությանը, ստեղծեց մի վիճակ, երբ Անիի թագավորությանը հարավ-արևելքից սպառնացող վտանգը լրջորեն թուլացավ...

Սալարյան I պատերազմ (950-952) Չնայած նախորդ պատերազմում ձեռք բերված հաջողությանը, Անիի թագավորության համար հարավ-արևելքից սպառնացող վտանգը շարունակում էր ներկայացնել իրական սպառնալիք: Վիճակը հատկապես լրջացավ, երբ Ատրպատականում, խլելով գերիշխանությունը թուլացած Գիլանյան էմիրությունից, գերիշխանության հասավ Սալարյանների էմիրությունը: Անիի թագավորության նկատմամբ դրսևորելով ավելի ու ավելի ագրեսիվ վարքագիծ` այս էմիրությունը X-րդ դարի կեսերին ի վերջո անցավ ուղղակի ռազմական գործողությունների: Սկսվեց Սալարյան I պատերազմը: 950 թ-ին Արտավանյան-Գողթն երթուղով Անիի թագավորության տարածք ներխուժած Սալարյան, Հերի և Գողթնի էմիրությունների միացյալ բանակը (մոտ 50.000) գրավեց Նախիջևանը Անիի թագավորության կայազորից (մոտ 1.000): Նախիջևանից արշավանքը դեպի հյուսիս-արևմուտք շարունակած թշնամու բանակը շուտով գրավեց նաև Դվինը, որից հետո, կայազորներ թողնելով գրաված քաղաքներում, բանակային հիմնական ուժերով հեռացավ Անիի թագավորության տարածքից: 951 թ-ին քրդական Շադադյան ցեղի գլխավորած քրդերը (մոտ 10.000) և Անիի թագավորության բանակը (մոտ 5.000) հետ գրավեցին Դվինը Սալարյանների էմիրության կայազորից (մոտ 1.000): Ցանկանալով ամրապնդել թագավորության հարավ-արևելյան սահմանը` Հայոց արքայի աջակցությամբ ստեղծվեց Անիի թագավորության գերագահությունը ընդունող քրդական Շադադյանների էմիրությունը: Սակայն կյանքը ցույց տվեց, որ սա քաղաքական լրջագույն մի բացթողում էր: Նույն թվականին էլ, ցանկանալով վերականգնել խարխլված դիրքերը, Արտավանյան-Գողթն-Նախիջևան-Արած-Ուրծաձոր երթուղով Անիի թագավորության տարածք ներխուժած Սալարյան, Հերի և Գողթնի էմիրությունների միացյալ բանակը (մոտ 70.000) դավաճանության շնորհիվ կրկին գրավեց Դվինը Շադադյանների էմիրության բանակից (մոտ 1.000) և քաղաքի Հայ ռազմիկներից (մոտ 500): Այս անգամ ևս, ուժեղ կայազոր թողնելով Դվինում, թշնամին բանակային հիմնական ուժերով հեռացավ Անիի թագավորության տարածքից: 952 թ-ին Սյունյաց իշխանության (մոտ 10.000, այդ թվում լեզգիներ) և Շադադյանների էմիրության (մոտ 5.000) միացյալ բանակը մոտեցավ Դվինին և փորձեց գրավել քաղաքը, սակայն Դվինի ճ-մ-ում (Ոստան Հայոց գավառ, Մեծամոր գետի ափին) հաղթանակ տարավ Սալարյանների էմիրության բանակը (մոտ 15.000): Նույն թվականին արշավի դուրս եկավ արդեն Անիի թագավորության բանակը (մոտ 20.000), որը, դաշնակցելով Շադադյանների էմիրության բանակի (մոտ 5.000) հետ, այնուհանդերձ հետ վերցրեց Դվինը Սալարյանների էմիրության կայազորից (մոտ 1.000): Չբավարարվելով սրանով և զարգացնելով հաջողությունը` Անիի թագավորության բանակը (մոտ 40.000) Սալարյանների էմիրության կայազորից (մոտ 1.000) ազատագրեց նաև Նախիջևանը: Սալարյան I պատերազմը ավարտվեց: Ու թեև Սալարյանների էմիրության հիմնական ուժերը պարտության չմատնվեցին, սակայն Անիի թագավորությունը պահպանեց իր լիակատար անկախությունը և տարածքային ամբողջականությունը: Հարկ է ավելացնել, սակայն, որ պատերազմում ձեռք բերված հաջողությունները, որոնք որոշակիորեն պայմանավորված էին Սալարյանների էմիրությունում տիրող ներքաղաքական անկայուն վիճակով, այնուհանդերձ այդպես էլ չամրապնդվեցին քաղաքական դաշտում և Անիի թագավորությանը հարավ-արևելքից սպառնացող վտանգը շարունակեց իր գոյությունը: Սալարյանների էմիր Մարզուբան I-ը (942-957), որը լուրջ խնդիրներ ուներ սեփական էմիրության արևելքում ինքնիշխան դիրք գրաված իր եղբայր Վասխուդանի (942-966) հետ, ի վիճակի չէր վարել երկարատև ու հատկապես նման ծանր ընթացք ստացած պատերազմ: Փորձելով օգտվել այս իրավիճակից և չեզոքացնել Սալարյանների էմիրության սպառնալից կեցվածքը, 953 թ-ին Վասպուրականի թագավորության բանակը, Անիի թագավորության համաձայնությամբ, մտավ էմիրության տարածք: Աղբյուրներում ուղղակի նշում չկա այս օպերացիային Անիի թագավորության բանակի մասնակցության մասին, սակայն շատ հավանական է ենթադրել, որ Վասպուրականի թագավորության արքա Դերենիկը (942-958) ուներ Անիի կենտրոնական իշխանության համաձայնությունը: Իսկ Անիի թագավորությունը այս օպերացիային ըստ երևույթին պաշտոնապես չի մասնակցել, քանի որ մի կողմից հենց նոր ավարտված պատերազմից հետո դա կդիտվեր որպես խաղաղության պայմանավորվածությունների խախտում, մյուս կողմից էլ` հենց այս ժամանակ մահացել էր Աբբաս Քաջը (929-953) և երկիրը զբաղված էր նոր արքայի` Աշոտ IV Ողորմածի (953-977) թագադրությամբ: Եվ ի վերջո` միայն Վասպուրականի թագավորության մասնակցությունը հնարավորություն էր տալիս Անիի թագավորությանը առիթի դեպքում ցուցաբերել դիվանագիտական ճկունություն. հայոց թագավորությունը կարող էր Սալարյանների էմիրության նկատմամբ դրսևորած գործողությունը առիթի դեպքում ներկայացնել, որպես "անհնազանդ վասալի ինքնագործունեություն": Ընդ որում վիճակը կարծես թե բարելավեց նաև նրանով, որ Մարզուբան I-ի նկատմամբ "ատամ ուներ" նաև Բաղդատում փաստացի իշխանությանը տիրած Բուվայհյանների հզոր վեզիրը, որը չէր ցանկանում համակերպվել Ատրպատականում դե-ֆակտո անկախության հասած Սալարյանների էմիրության գոյության հետ, մանավանդ որ Մարզուբան I-ը հասել էր նրան, որ բռնել ու ուղղակի Ատրպատականից վտարել էր Ատրպատականի ազգությամբ քուրդ կառավարիչ, Բուվայհյանների ներկայացուցիչ Դայսամ Իբրահիմ ալ-Քուրդիին, որը ապաստանել էր Վասպուրականում: Այս պարագայում կարծես թե ապահովված էր նաև քրդերի աջակցությունը և շահագրգռվածությունը, ի դեմս հատկապես նորաստեղծ Շադադյանների էմիրության: Մի խոսքով, կարծես թե ամեն ինչ հաշվարկված էր, բայց... բայց դաշնակից ուժերը երևի թե հաշվի չէին առել միայն նույն այդ քրդերի դավաճանությունը: Ու երբ Սալարյանների էմիրություն մտած Վասպուրականի, Բուվայհյանների և քրդերի միացյալ բանակը առաջ շարժվեց ու մոտեցավ թշնամու բանակին և սկսվեց ճակատամարտը, Շադադյանների դրդումով գործող քրդերը դավաճանեցին ու անցան Մարզուբան I-ի կողմը: Արդյունքում վերջինս հաղթանակ տարավ: Անհաջողությունը տեղի էր ունեցել Հայաստանից դուրս և այն կարծես այնքան էլ մեր վրա ազդեցություն չէր ունենա, եթե նոր գահ բարձրացած Հայոց արքան թույլ չտար նոր քաղաքական բացթողում: Շադադյան քրդերի երկդեմի պահվածքը առիթ հանդիսացավ, որ Սալարյանների էմիրությունը ռազմական գործողություններ սկսի նրանց դեմ: Ընդ որում Մարզուբան I-ը, կատարելով խորամանկ դիվանագիտական մի քայլ, առաջարկեց Դվինի դեմ արշավանքին մասնակցել նաև Անիի թագավորությանը: Հայոց արքան կանգնեց երկընտրանքի առաջ - չաջակցել Մարզուբան I-ին կնշանակեր, որ Շադադյանները գործել են հայերի համաձայնությամբ, իսկ աջակցել էլ` նշանակում էր օժանդակել պոտենցիալ թշնամու դիրքերի ամրապնդմանը: Երևի ամեն դեպքում ճիշտը Սալարյաններին չաջակցելն էր, բայց Աշոտ արքան կատարեց այլ ընտրություն: 954 թ-ին Հայկական բանակի աջակցությամբ դեպի հյուսիս-արևմուտք շարժված Սալարյանների էմիրության բանակը պաշարեց Դվինը և շուտով, օգտվելով դավաճանությունից, գրավեց այն: Ու այս ամենում ամենավատն այն էր, որ գրեթե անմիջապես էլ Շադադյանները ընդունեցին Սալարյանների գերիշխանությունը, որի արդյունքում Հայաստանի սրտում գտնվող Դվինը... հայտնվեց Սալարյանների իշխանության տակ: Ընդ որում քրդերն ու Սալարյանները այնպես ամրացան քաղաքում, որ Անիի թագավորության համար բավականին երկար ժամանակով կորավ հնարավորությունը հետ բերել քաղաքը: Սա կարծես թե հայկական կողմի լուրջ բացթողումներից մեկն էր, որի արդյունքում թշնամին ստանում էր մշտական ու հարմար մի պլացդարմ, որից ուղղակի կարող էր մուտք գործել Անիի թագավորության կենտրոնական շրջաններ: Այս պայմաններում հայկական կողմին ոչինչ չէր մնում, քան կրկին ապավինել Դայսամ Իբրահիմ ալ-Քուրդին ու Բուվայհյաններին: 956 թ-ին Վասպուրականի թագավորության բանակը, Բուվայհյանները ու Դայսամ Իբրահիմ ալ-Քուրդի ուժերը շարժվեցին դեպի արևելք ու գրավեցին Սալմաստը Սալարյանների կայազորից: Բայց քրդերը կարծես իրոք որ լրջորեն ատում էին հայերի, արաբների ու պարսիկների հետ համագործակցող իրենց հայրենակցին, քանի որ այս անգամ ևս, երբ Սալմաստին մոտեցան Սալարյանների ուժերը և սկսվեց ճակատամարտը, նրանք դավաճանեցին վերջինիս ու կոալիցիոն ուժերը կրկին պարտություն կրեցին: Սրանով Դայսամ Իբրահիմ ալ-Քուրդիի "գործը" վերջնականապես մեռավ, իսկ Սալարյանները պահպանեցին իրենց ձեռքբերումները: Եվ այնուհանդերձ երկարատև ու փոփոխակի հաջողությամբ ընթացած "շախմատային այս դիվանագիտական պարտիան" ավարտվեց ոչ-ոքի. 957 թ-ին, Մարզուբան I-ի մահվանից անմիջապես հետո, երբ Սալարյանների էմիրությունում սկսվեց գահակալական խառնաշփոթ, էմիրության նախկին վասալ Գողթնի էմիրությունը ապստամբեց իր սյուզերենի դեմ և, շարժվելով դեպի հյուսիս, գրավեց Դվինը: Շադադյանների էմիրությունը ոչնչացավ, իսկ Սալարյանների նկատմամբ թշնամական դիրք գրաված Գողթնի էմիրությունը, որը այնուհանդերձ բավարար ուժեր չուներ լրջորեն սպառնալու Անիի թագավորությանը, ստեղծեց մի վիճակ, երբ Անիի թագավորությանը հարավ-արևելքից սպառնացող վտանգը առժամանակ չեզոքացավ...

Навело на васпаминания... как же иногда сказка близка к реалности... "... Гимли придвинулся к надгробию вплотную и под рукой Гэндальфа заглянул в Летопись. - Это почерк Ори, - объявил он. - У него, как я слышал, была привычка записывать важные сообщения по-эльфийски. - Боюсь, что это важное сообщение окажется весьма и весьма печальным, - сказал маг, вглядываясь в Летопись. - Первое ясное слово тут - скорбь. Дальше снова трудно разобрать, и потом - ...ра. По-видимому, вчера. Да, так оно и есть, слушайте: ...вчера, 10 ноября, погиб государь Мории Балин. Он спустился к Зеркальному, и его застрелил из лука притаившийся в скалах орк. Царские дружинники уничтожили орка, однако огромный отряд врагов... Конец страницы оборван, а следующая страница начинается словами ...с востока по Серебрянке... Тут опять пятно засохшей крови, и потом: ...успели закрыть Ворота... дальше дыра, пробитая, вероятно, стрелой..." Орки... селджуки... как все близко и знакомо...

Выше приведено одно из редких изобраении "кути". Приведенное изображение подталкнуло на неожыданное сравнение. Смотрите, в картинке в вооружении воина явно первенствующее значение имеет лук - он "лучник". В свете этого нелишнее будет вспомнить главного бога армян того времени, Айка Лучника (Арион). Думается лук тут имеет скорее символическое значение и показывает этнический состав (веру) кути. В плане более "земных вещей" опять получаем интересную картину - жители Корчайка издревле славились именно как лучники. Примечателно, что корчайкцы смогли удивить даже такого професионала-военного, как Ксенофон: "В это время (когда корчайкцы начали обстрел греческих гоплитов из луков - L) пали доблестный лаконец Леоним, пораженный стрелой в бок через щит и кожаный панцырь, и Басий-аркадянин, у которого голова была пронзена насквозь." (Книга 4, глава 1) "Это (Корчайкцы - L) прекрасные стрелки из лука, а величина их лука равнялась примерно 3 локтям (ок. 170 см. - L) и длина стрел 2 локтям с лишним (ок. 110 см. - L); во время стрельбы они натягивали тетиву, наступая левой ногой на нижнюю часть лука. Стрелы их пробивали щиты и панцыри. Когда эллины овладевали стрелами, то пользовались ими как дротиками, снабдив их ремнями." (Книга 4, глава 2) http://www.vehi.net/istoriya/grecia/ksenof...nabazis/04.html

Торник Великый Мамиконян (ок. 1030 - 1073) (Великий витязь сасунских гор) Торник, сын Мушеха, принадлежал к славному роду Мамиконянов, наследственных спарапетов Армении. После кризиса, пережитого этим родом в IX-X веках, в XI-ом веке Мамиконяны опять стали полновластными хозяевами родных гор. И именно при Торнике княжество Мамиконянов Тарон достигла пика своего могущества. Торник, несколько раз одержав верх над ордами селджук, в итоге добился того, что последние прекратили свои нападения на его княжества. К концу правления Торника княжество Тарон было одним из сильных гос. образованием Армении. Не будучи в состоянии завоевать княжество силой оружия, в 1073-ом селджуки, в сговоре с курдами из соседнего Мерванидского эмиратства, составили заговор. Мерванидская армия, подкрепленная селджукскими силами, с севера подошла к границам Тарона и расположилась у Аршамашата. Не рискуя углубится в горы, предводитель вражеской армии, эмир Бакр, под честное слово вызвал Торника на переговоры в Аршамашат. Торник с своей армией подошел к Аршамашату и, расположив своих у стен города, сам явился на пир к Бакру. Вечером, в время пира, Бакр попытался внезапным ударом убить Торника, но тот успел отвернутся. Ухватив Бакра за голову, Торник ударил его об стол. После этого таронский князь убил Бакра ножом. На звуки борьбу подбежали охранники Бакра, но, непобедимый в рукопашном, Торник смелым нападением перебил воровавшее в комнату охрану Бакра. После этого Торник, выпрыгнув из окна, добрался до своих. Пользуясь суматохой и паникой в вражеском стане, армяне перешли в наступление и нанесли врагу тяжелое поражение. Матеос Ураеци Увы, это был последний успех великого витязя сасунских гор. После боя, когда Торник с своими возвращался в родные края, его застрелил из лука притаившийся в скалах селджук. Торника был тяжело ранен и несколько дней спустя умер…

Понятно, я пожалуй соглашусь с Вами. Есть более интересное предложение, давайте темой раунда обьявим: "мнение ауое о происхождение армянского народа". Скоро будет 2 года, как мы интенсивно беседуем, но Вы так и не высказали четкой позиции по этому вопросу Мне интересно Ваше мнение... Что скажете?

Про ИЕ уже говорили в связы с ари??!! Что нового можем добавить?? Про т.н. "Урарту" же думаю несколько рановато. Предлагаю начать раунд про "Теорию миграции" в любих их разновидностях (VI или XII века д.н.э.)... Но это всего-то предложение...

Да ладно, ВЫ поняли что я имел ввиду. А то вдруг Samir Beshirli увидит все это... :lol3: Черт... верно :rolleyes: Опус вышел, признаю - не разобрался с словами... Ссори - можете считать это "реваншом" за свой "Север Каспи" Никаких проблем - Кути прожывали в горах Корчайка, в горах Урмии к юго-западу от оз. Урмия и на основной части Загроских гор. Не исключено, что Загроские гора входили в этническую и политическую сферу влиянии государств на территории АН. Ведь Северные склоны Загроских гор даже в Средневековье причислялись к Корчайку (Ширакаци)...

Выбор темы очередного раунда за Вами

Итак, уважаемые форумчане, раунд 6 моего спора с ауое завершен. На сей раз темой спора была "hайаса" (hаyasa) Раунд был начат тут - http://forum.hayastan.com/index.php?s=&amp...st&p=901244 Сразу скажу - знания моего противника, по сравнении с прежними раундами, были крайнее низки, а порой и бессмысленны. ауое явно не располагал даже начальным материалом по теме и, ограничиваясь поверхностными статями из интернета и резкими, но написанными без достаточных обосновании и тезисами из некоторых книг, по сути своей не выдвинул никаких серьезных контраргументов. Такого бесцветного сопротивления я не ожидал - ауое явно был незнаком с темой. Tо, что известная по хеттским клинописям государство "hайаса" (hаyasa) армянское по сути государственное образование, подтверждают столько много и разнообразных фактов, что просто трудно их здесь все передать. Но все таки попробую это сделать, по ходу группируя факты. 1. Название страны - "hайаса" (hаyasa). Согласно мнению большой группы специалистов в указанном слове основным является корень "hайа" (hаyа), что соответствует самоназванию армян - "hай" (hаy). По мнению той же группы специалистов упомянутое же в конце слово "(а)са" ((а)sa) всего-то является хеттским суффиксом, которое означает "страна". Ситуация в самом общем плане соответствует английскому "land" и образованных с ее помощью например таких слов, как Scotland и Irland. Эту схему одним из первых ввел в оборот Е. Форрер (E. Forrer "Hajassa-Azzi", Caucasica Leipzig 1931 N 9) и оно особенно было развито П. Кречмер, согласно которому: ""s(a)" в слове "hаyasa" есть малоазиатский суффикс, а слово hаyasa означает "страна хаев" (hайев, армян)" (E. Kretscmer "Die nationale Nome der armenier hajkh". Anzeiger der Akad der Wiss in Wien, phil-hist Klasse, 1932 N 1-7, ЖН 1933, номер 7-8 ). В качестве примеров были представлены такие малоазиатские слова, как "Turhunt" и "Datta", которые, с применением суффикса "(a)са" ((a)sa) приобрели значение топонимов (стран) "Turhuntаsa" и "Dattаsa". С таким мнением по сути своей согласились также и многие другие специалисты (А. Гетце, К. Рот и др.). Уже позже прямую связь "hайаса" (hаyasa) с армянами указали также Г. Капанцян, А. Захаров, А. Хачатрян, И. Фридрих, Е. Форрер, Н. Адонц, Г. Аветисян, Л. Барсехян, С. Еремян, В. Хачатрян, Г. Джаукян, А. Косян, Р. Казарян, А. Мовсисян и другие. Примечательно, что с этим мнением согласился также небезызвестный Дьяконов. В конце же стоит добавить, что Г. Джаукян, развивая эту схему, в качестве доказательств предложил также и слова "Harsankila", "Parminaija", "Hiwaswanta" и тд, которые, получая значения топонимов, соответственно получили вид "Harsanasa", "Parminasa", "Hiwasasa". 2. боги "hайаса" (hаyasa) - боги "hайаса" (hаyasa) имеют ярко выраженные индоевропейские имена, особенности, суть и функции. Так: а) главным богом страны был бог грома U-GUR, имя которого специалисты, интерпретируя по разному, все же в всех вариантах связывают с индоевропейским культурным полем. В частности, по разным версиям: - в имени видна корень армянского слово "ոգ", что означает "воспрянуть духом, бороться" и которое соответствует сути "бога грома" (Джаукян), - в имени бога виден корень, который соответствует горы "Гргур". Гора находилась в пределах страны, традиционно имела священное значение для армян, которое и, видимо, объясняется наличием святынь этого бога на горе, - U-GUR, по своим функциям, некоторые специалисты связывают с небезызвестным "Нергалом" - умеряющим и воскресающим богом. В этой связи видны параллели U-GUR с другим армянским богом, богом весны и плодородия, умеряющим и воскресающим богом Ара. б) одна из главных богинь "hайаса" (hаyasa), жена U-GUR известна под именем "Инанна". В этой связи интересно отметить, что в провинции Высокий Айка, который в указанное время располагалась в границах "hайаса" (hаyasa), находилась святыня бога "Нане", имя которого, по мнению специалистов, уверенно уравнивается с клинописной "Инанна". В этой связи крайне примечательно, что женой вышеупомянутого бога весны и плодородия Ара выступает "Нвард", что в многих интерпретациях воспринимается как "Нане". в) бог Zagg - имя связывается с хеттским Zaggaga, г) бог Terittitunis - имя этого бога переводится как "трехногий" или "троехвостный" и в нем ясно видна индоевропейский корень "Teri" (три). д) бог huhus - имя связывается с лувийским karhuhus, который выступает как третий бог Кархемиша, е) бог Silili - имя связывается с армянским словом "սիրել" (sirel, любить), но основе чего предполагается, что это был(а) богом (богиней) любви, ж) бог Unagasta - имя связывается с армянскими словами "ունք" (бровь) и "հաստ" (толстый (антоним "тонкий")) и буквально означает "Волосатый бог" или "бог с толстыми бровями". Учтивая данные М. Хоренаци о боге Торк-Ангех, можно прийти к выводу, что речь именно о нем, з) бог Baltajk - имя связывается с армянскими словами "փայլ" (сверкание) и могло использоваться в смысле "сверкающий бог" 3. имена жителей "hайаса" (hаyasa). Из дошедших до нас источников известны ряд имен жителей страны, которые имеют явно индоевропейские или армянские корни. В частности: а) Мари-Ани, царь, правил в конце XV-ого века д.н.э. В имени ясно видна корень "Ар". Кроме того, имя может быть связана с арийским "мариани" (воины на колесницах), которые именно в указанное время достигли большой славы в соседней Митани. Можно предполагать, что слово, означающее социальный статус человека, получило значения собственного имен, примерно как в словах "Ишхан", "Маххаз", "Патрик", "Аспет" и тд, б) Кар-Ани, царь, правил в первой четверти XIV-ого века д.н.э. В имени ясно видна корень "Ар", которое позже встречается в персидском и в армянском под мужским именем "Карен". Многие специалисты видят в имени позднего города "Карин", которая находилась на территории "hайаса" (hаyasa), связь с именем упомянутого царя. Стоит еще добавить, что примерно в той же эпохе Хоренаци упоминает царя соседнего "hайаса" (hаyasa) Армени с именем Кар (1289-1285 д.н.э.), в) hайк-Ани, царь, правил в 1375-1345 д.н.э. В имени ясно видна корень "hайк", что, в свете комплекса доказательств, несомненно связано с "hайк" (армянами). Стоит еще добавить, что современником этого царя "hайаса" (hаyasa) в соседней Армени выступает царь с именем hайкак I (1381-1361 д.н.э.), в имени которого суффикс "ак" всего-то имеет уменьшительного значение, г) Ана-Ани, царь, правил в 1345-1316 д.н.э.. Имя этого царя в дальнейшем получило свое развитие в армянском под видом "Анания", д) Вани (Vanii), жрец, упоминается в XIV-ом веке д.н.э. как жрец храма U-GUR. Имя связывает с армянским именем Ваhагн, от которого произошли мужское имя "Ваhе" и имя княжеского рода Ваhевуни. В свете этого примечательно, что Ваhевуни традиционно выступают как главный жреческий род дохристианской Армении (сравнимы с родом Григора Лусаворича в IV-V веках н.э.). И особенно показательно, что Ваhевуни, кроме как своих обшерелигиозных функции, особо выступали как слуги бога "Ваhагн", который, как и U-GUR, был богом войны, грозы, молний и грома. На это развернутое и обоснованное утверждение с стороны моего противника прозвучали лишь разрозненные тезисы, которые представлены ниже. 1. Название страны - "hайаса" (hаyasa). - Сразу надо отметить, что на сей раз мой собеседник в принципе не оспорил тот очевидный факт, что в начале слово пишется именно "h", а не "х". А ведь было время, когда ауое яростно протестовал против этого: видимо на сей раз ауое понял полную абсурдность этого утверждения и не настаивал на нем. - концовка "са" - на сей довод так и не прозвучало внятного ответа, видимо мой собеседник был ошарашен ясности о обоснованности приведенного довода и не нашел нечего сказать. 2. Один из основных доводов моего собеседника были боги "hайаса" (hаyasa) - ауое, так и не представив доказательства, стал утверждать, что они не имеют индоевропейского характера. Примечательно, что мой собеседник дошел до такого абсурда, что бога Zagg, имя которого связывается с хеттским богом Zaggaga и бог huhus, имя которого связывается с лувийским karhuhus... были объявлены не индоевропейскими - http://forum.hayastan.com/index.php?s=&amp...st&p=901537 http://forum.hayastan.com/index.php?s=&amp...st&p=901738 Более того, естественно, не находя доказательства к этому явному абсурду, ауое стал доказывать, что... хеттский не есть индоевропейский язык. Почему-то это странное утверждение ауое приписал к Гамкрелидзе и к Иванову - http://forum.hayastan.com/index.php?s=&amp...st&p=901797 ну так и не удосужился привести доказательства. По ходу разговора досталось и богам Terittitunis и Unagasta. Они сразу, с ходу были объявлены не индоевропейскими, но это так и не было подтверждено фактами и доказательствами. Про остальных богов прозвучали лишь невразумительные и неясные возражения, которые показывали всего одно - стремление ауое любой ценой, вопреки логики и научных фактов, отрицать очевидное... 3. имена жителей "hайаса" (hаyasa). Против явного индоевропейскго характера дошедших до нас имен жителей "hайаса" (hаyasa) не были приведены контрдоводы. И опять ясно видно было одно - упорное стремление не согласится. Упорство, конечно, качество хорошее, но в таких случаях и в таком виде это граничит с другим человеческим качеством, которое уж вовсе не делает честь ее носителю. В время спора были затронуты и другие вопросы, которые стоят упоминания: - "курьез Uaja". ауое, явно имея информацию про "Uaja" из некачественного скана, стал всерьез утверждать, что "haj" эбалитских источников на самом деле будет звучать как Uaja. Как же забавно было, когда выяснилось, что на самом деле никаких Uaja не было и мы всего-то имеем дело с неудачным сканом, который и превратил "Нaja" в "Uaja" - http://forum.hayastan.com/index.php?s=&amp...st&p=901519 - по ходу спора выяснилось, что ауое, который с таким серьезным выражением лица говорил про труд Капанцяна, на самом деле... знаком с трудом на уровне: "только несколько страниц" - http://forum.hayastan.com/index.php?s=&amp...st&p=901533 Грустно... - очередной пракол моего собеседника связан с личностью моего друга Артака Мовсисян, якобы он: " пробует переводить урартскую клинопись исходя из армянского" - http://forum.hayastan.com/index.php?s=&amp...st&p=901729 И уже даже и не стало смешно, когда, на требование обосновать свои слова, короткое время спустя был получен ответ, что это утверждение ауео делает, так-как: "Это мнение высказывается на различных форумах со стороны армян" - http://forum.hayastan.com/index.php?s=&amp...st&p=901734 - В ходе спора ауое докатился до такого абсурда, что в полном серьезе стал утверждать, что: "пространству между верховьями Евфрата (=Кара-су), Чороха и Аракса" не располагается на АН"??!! Смотрите, до какого абсурда иногда докатывается человеческое упорство - http://forum.hayastan.com/index.php?showto...533&st=1125 И после этого мы питаемся получить объективную позицию от ауое... Учитывая все это, а также то, что 1. страна "hайаса" (hаyasa), как и соседние Хетти и Митани, была прославлена своими колесницами и колесничными, которые даже хеттские правители были заинтересованы включить в свои войска, 2. город Ани - был столицей и одновременно главной святыней "hайаса" (hаyasa). В свете этого примечательно, что именно оно выступало также и в качестве одного из главных святых городов у армян дохристианского периода. 3. В качестве особой группы доказательств можно указать также и весь комплекс доказательств, которые были приведены в отношении "Аратты", "Армени", "Армянского календаря", "Мовсес Хоренаци", "ари, hайк(сос), "hа(й)ари" и тд, можно приходить к однозначному выводу, что "hайаса" (hаyasa) хеттских источников несомненно есть армянское государственное оброзование.

Понятно Ну чтож, раунд закончен?

"тюрбан" против "нос"-а Понятно. А ведь я тоже так говарю. А Вы все писали про "грабителские поборы" Пример показателен и тут средневекове непричем. Кончено, изначално я тоже был такого мнения, просто хотелось, чтоб сазали это именно Вы. Ну чтож, кажется и с этим вопросом разабрались...

Ладно, и на сей счет позиции понятны - что еще??

ауое Спасибо за изображения. Обратите внимание на "армянский нос" правой скульптуры. Вот и прекрасно - а таперь на конкретике укажите, какая новая информация появилась, какого оно рода и что из него следует, которое оправергает "старые книги". Вы пока не привели доказателств к тому, что кури своими поборами "разграбили Месопотамию". Вам кажется нечего возразить? Ладно, с Сабум разабрались. Теперь коментируете, пожалуйста, как "страна Кути" попадает прямо у южных берегов оз. Ван в свете например этого - 3. По известной клинописи Нарам-Сина, который говорит о продвижение вражеской Аккаду армии, вражеская армия с территории - Уман-Манды входит в центральные районы Субура, подходит к "межозерию" Ван/Урмия, после чего входит в Кутиум. Если посмотреть на историческую карту, то станет понятно, что армия прошла по историческому Ахдзнику и Васпуракану (юго-запад, юг и юго-восток озера Ван) и вошла опять-таки в Корчайк.