Karmir

Anter Freenet@ 2 zham piti spases minchev batsi. En el meka chi batsum.

Ani jan es tghen turq a, dzer a arnum parzapes.

Не знаю. Там не было автора.

Thurqi chutin namak grelu imast@ vorn e chem jokum

А песни не открываются

С какой историей?

Но название топика всё же отредактируй

Какой кошмар! Европа давно слетела с катушек... Настолько, что там даже пингвины сходят с ума.

Щас сяду и переведу Увы, перевода нет

Слушайте а что здесь вообще делает подобная тема?

Корвин, вот-вот. Именно с этой фразы вам и следовало начинать. Хотите значит "свой геноцид иметь?". Это мы можем по-добрососедски устроить Теперь по сути. События в Ходжалу - бесчеловечная расправа с мирным и не только мирным населением посёлка Ходжалу - дело рук азербайджанских оппозиционеров, котормв итоге и удалось сместить Муталибова. Это признавали и Муталибов, и уцелевшие жители Ходжалу. Ну как ещё объяснить, что армянам совсем было необязательно выпускать N-ное количество людей из пункта, чтобы их потом догнать и убить. Это нелогично и противоречит здравому смыслу. Затем,еслиуж сказал Ходжалу, то скажи Агдам. Так как жители Ходжалу были убиты у Агдама. А Агдам в то время полностью контролировался вашей стороной, и никаких армян там быть просто не могло. Или значит нехорошие эрмени-супермени дождались пока значит люди ушли, потом погнались вслед за ними, отбили у вас Агдам, убили людей и вернули Агдам азербайджанцам? Но и это ещё не всё. Оказалось, что кадры трупов в момент их обнаружения отличаются от кадров которые были засняты 3 дня спустя. На вторых кадрах, над трупами совершён акт вандализма и надругательства. Может армяне повторно взяли Агдам, надругались над трупами и вернули нас. пункт аз-цам? Да и цифирки жертв пугают своей мобильностью. Сначала, после взятия, вы объявили о 2-х погибших. В ходе штурма по-моему человек 10 погибло из населения. Затем сказали о более чем 100, потом около 500, затем добрались до 1000, 2000. И только тут вспомнили, что надо умерять аппетиты и снова "уменьшили" число жертв, на этот раз до примерно 600 человек. Армянская сторона никакого отношения к Ходжалинской трагедии не имеет. Но, как ты совершенно справедливо отметил, вам же тоже надо иметь свой "геноцид", а то непорядок получается. Вот и пытаетесь связать себе "геноцид" из нелогичной и противоречивой цепочки событий ужасающей расправы над собственным мирным населением.

Я с "Микой" особых надежд и не питал. Но 4 место среди нескольких, далеко не лучших команд наглядно отображаетих уровень. Но "Пюник" должен "выстрелить".

А как же. А то феминистки обидятся

Двуличие этих уродов просто поражает. Но поражает также наше молчание! Почему мы молчим о мараге и Храморте? О Сумгаите, Баку и Кировобаде и о ещё более чем 300 нас. пунктов Аз ССР? Об жэтничестких чистках 1905, 1918, 1923 гг?

Владимир, ругаться не надо, надо просто внимательно читать позицию оппонентов, опровергать и спорить если есть аргументы, или же молчать и признавать свою неправоту если аргументов нет. Опять... Я не могу в третий раз подряд в одной теме говорить одно и то же Кто там чему-то Католикоса учит и противоречит учению отцов ААЦ? Я? Противоречат как раз всякого рода экуменисты. Перечитайте ещё раз ВНИМАТЕЛЬНО все посты в этой теме. И при чём здесь монофизиты вообще? Зачем ещё и монофизитов сюда мешать? Ваша позиция, которую я уважаю но не поддерживаю ни в коей мере, кстати наглядный пример результатов терминологической путаницы. На всего этот счёт я не далее как сегодня утром не меннее 2-х раз подробно отвечал в этой же теме. Ну перечитайте ещё раз в конце концов. Я специально для любителей путать термины целый топик открыл с конкретными укзаниями на догматические отличия между ААЦ и другими Церквями: http://forum.hayastan.com/index.php?showtopic=13647 Да тут есть не менее 2-х больших тем на эту тему. Не знаю степень Вашей посвящённости в вопросы теоретического богословия ААЦ, но в Армянской Церкви нет "тёмных" вопросов и белых пятен. Всё дошло до нас в целости и сохранности со времён Апостолов, пока другие занимались "интеллектуальным богословием" постепенно отходя от Истиной Церкви. Кстати, богословие у нас развито достаточно сильно и достаточно проработано. И в достаточной мере, чтобы отвечать на любые спорные вопросы подобного рода. Чтооооо???!!! Может быть вам на Кураевский форум надо? Там как раз любят такие разглагольствования. Я просто дар речи потерял, поэтому добавить тут ничего не могу...

Так я-то как раз не устраиваю проблем по этому поводу. Я только против терминологической путаницы.

И к чему это привело?

Уговорила.Пойду письмо писать Хотя... Лучше, напишу православным церквям, пусть ищут себе другое название Ոչ մի բան ել զոռով չեմ ուզում դարձնեմ, պարզապես, ես ու դու գիտենք որ մեր «ուղղափառը« և ուղղափառների «ուղղափառը» տարբեր բաներ են նշանակում: Իսկ նրանք, ովքեր դա չգիտեն, սխալ են հասկանում, երբ անվանում ենք Հայ Առաքելական Եկեղեցին ուղղափառ: Մենք ուղղափառ չենք այդ բառի ժամանակակից ընդունված իմաստով:

В следующий раз обязательно присоединюсь

Шалапунька, так ведь и я о том же Но зачем играть понятиями, если оно сегодня имеет совсем другой смысл? Это просто вводит людей в заблуждение

Гаечка,ты путаешь термины, по-моему я ясно обозначил понятия и их современные значения. Не знаю я что там Гарегин сказал, и как его на русский перевели, но опять-таки это подмена понятий. Повторяю ещё раз: Армянская Апостольская Церковь, ни по своему вероучению и ни по обрядам не является ни Православной, ни Католической. Это автокефальная Церковь, со своей догматикой и вероучением, которое, достаточно сильно отличается от вероучения как православных, так и католиков. Думаю, модератор раздела "Религия" на армянском форуме подобные тривиальные вещи знать обязан. Да и как может вообще нехалкедонит относится к православным церквям? Что за новшество? Вероучения всех православных церквей едино и исходит из Вероучения греко-православной Церкви, основанной в качестве отдельного направления в его современном виде в 1054 году. И Армянская Апостольская Церковь здесь ни причём. Это всё, кстати, не раз тут обсуждалось. Вот, я ещё раз вернулся к этой теме, где почти всё достаточно подробно разъясняется: http://forum.hayastan.com/index.php?showtopic=13647

Մաս 6 Հարց.- Ինչպէ՞ս են կատարում յուղարկաւորութիւնը հայոց մէջ: Մի՞թէ վերջին ժամանակներում լայն տարածում գտած արարողութիւնները ունեն որեւէ հիմնաւորում: Պատասխան.- Յուղարկաւորութեան ծէսը հայոց մէջ վաղուց է կարգաւորուել եւ սահմանուել: Այսօր, մոռանալով մշակուած ծէսը, հնարում ենք անիմաստ, անսկզբունք ու անկապ բաներ, որոնցում արտայայտելով մեր «գիտելիքները» հանդերձեալ աշխարհի նկատմամբ, ուղղակի անարգում ենք հանգուցեալի յիշատակը: Դեռեւս Աշտիշատի ժողովը (365 թ) դատապարտել է ննջեցեալի վրայ «լաց ու կոծ անելը, անկարգ շարժումներով եւ ոճրագործութիւններով սուգ կատարելը»: Այսօր, թաղումների ժամանակ մենք ականատես ենք լինում «անկարգ շարժումների եւ ոճրագործութիւնների»: Անդրանկաց եկեղեցու ցնծութիւնը մեզ արգելում է հանգուցեալին սգալ հեթանոսական անյուսութեամբ, լաց ու կոծ բարձրացնելով, «զոր անմիտ կանայք բարբառեն ի ցոյց կեղծաւորութեան եւ զկռապաշտիցն զգործն գործեն ի վերայ քրիստոնէից» (Մանդակունի), քանի որ դա անարգանք ու թշնամանք է հանգուցեալի թէ՛ մարմնի, թէ՛ յիշատակի դէմ: Հնում այդպէս անողներին մերժում էր եկեղեցին եւ կարգ կատարող քահանային էլ պատժում: «Յուղարկաւորութիւն» բառը կազմուած է գրաբար «յ+ուղի+արկանել» բառերից, որ նշանակում է ճանապարհ գցել, ճանապարհել: Այսինքն՝ քրիստոնէական ըմբռնումով ննջեցեալին ճանապարհ ենք դնում դէպի մի նոր կեանք ու ոչ թէ չգոյութիւն: Թաղման ծէսի ժամանակ քահանան ամէն պարագայում յարութեան յոյսով մխիթարում է սգաւորներին: Հողն օրհնելով՝ գցում է գերեզման, քանի որ անիծուած հողում չի կարելի ննջեցեալին իջեցնել: Ահա մի հատուած ծէսի ժամանակ քահանայի աղօթքից. «Տէ՛ր, տուր նրանց զգաստութեան հոգի, մխիթարութեան հոգի եւ մխիթարիր վշտակիր սրտերը եւ բժշկիր տրտմութեան վէրքերը: Որպէսզի քո փառաց հաստատուն յոյսով տրտմութեան սգից առողջացածները փառւորեն քեզ»: Հետաքրքիր է, որ թաղման կարգում բաւական տող են գրաւում ապրող մերձաւորներին ուղղուած մխիթարական խօսքերը, ամէն անգամ ցոյց տալով Աստծոյ Թագաւորութեան յաւիտենական ճանապարհը եւ ներկայ կեանքում մեր անձնական ճանապարհների ուղղելը, փոխելը: «Այլ մահ արդարոյն ամենեւին իսկ ցնծութիւն է եւ ուրախութիւն՝ լուսեղէն հաստատութեան մէջ», ուստի եւ ննջեցեալին յուղարկաւորում ենք այն ճանապարհով, որով բոլորս ենք գնալու: Եւ քանի որ հանգուցեալին ճանապարհ ենք դնում դէպի կեանք, ուստի յուղարկաւորութիւնն էլ պէտք է կատարուի սաղմոսներով, հոգեւոր երգերով եւ օրհնութիւններով: Հիմնականում այս սկզբունքներն են արտայայտուած թաղման կարգում, որ կատարում է Հայ եկեղեցին համաձայն «Մաշտոցի» (Հայ եկեղեցու արարողութիւնների ծիսագիրքը): Ըստ «Մաշտոցի» հայոց մէջ կայ երեք տեսակ թաղման ծէս՝ հոգեւորականների, մեծահասակ աշխարհականների եւ երեխաների: Հայոց մէջ ընդունուած է յուղարկաւորութեան հետեւեալ կարգը: Ա. Մարմինը լուանում են, որն արտայայտում է մտերիմների սէրը եւ յարգանքը ննջեցեալի նկատմամբ: Բ. Մարմինը փաթաթում են սպիտակ պատանով, որը խարհրդանշում է անապականութեան զգեստը, այսինքն՝ - սկզբնական անմեղութիւնը, որ ունէր մարդը նախքան մեղք գործելը: - աշխարհի ունայնութիւնը, որ թողնում ենք ամէն ինչ՝ հարստութիւն, գանձ, ունեցուածք եւ միայն պատանն ենք տանում մեզ հետ: - ննջեցեալը թողնում է այս աշխարհը եւ հագնում իր բարի, լուսաւոր գործերը: .«Մերկ եկաւ եւ մերկ պիտի դառնայ»,- ասում է Յոբը (Ա 21) - Յիսուսի արեամբ լուացած, մեղքերից ազատուած եւ արդարացուած գնում ենք մեր Տիրոջ մօտ՝ համաձայն Իր խոստումի, որ մեզ երբեք որբ չի թողնի (Յովհ ԺԴ, 18): Յիսուսի այդ խոստումն իրական է թէ՛ ներկայում, թէ՛ ապագայում: Այսինքն՝ նա մեզ հետ է աշխարհում եւ մեզ հետ կլինի նաեւ հանդերձեալում: Մենակ լինելը մարդու համար կատարեալ դժոխք է թէ՛ այստեղ եւ թէ՛ հանդերձեալում: Գ. Երկու մոմ են վառում ՝ մէկը գլխի մօտ, միւսը՝ ոտքերի: Այս յիշեցնում է մեզ այն հրեշտակներին, որ նստած էին Յիսուսի գերեզմանում՝ մէկը գլխի կողմը, միւսը՝ ոտքերի (Յովհ Ի, 12), եւ աւետեցին կանանց Յիսուսի յարութեան լուրը: Այսինքն՝ ննջեցեալին յուղարկաւորում ենք յարութեան երանելի յոյսով: Դ. Խունկ են ծխում հանգուցեալի վրայ, այսինքնք՝ հանգուցեալը կենդանի ու ընդունելի է Աստծու մօտ, ինչպէս անուշահոտ խունկ: Նրա անուշահոտ վարքն ու պայծառ հաւատն է ներկայացնում իրեն Աստծու առաջ: Ե. Երեսն ուղղում են դէպի արեւելք: Առաքելական կանոնների համաձայն, աղօթք անելիս երեսը պէտք է ուղղել դէպի արեւելք: Ննջեցեալին էլ թաղում են նոյն դիրքով՝ դէպի արեւելք, քանի որ այսուհետեւ նրան մնում է միայն սրբերի բարեխօսական աղօթքին միանալ: Զ. Աւետարան եւ սաղմոսներ են կարդում: Այս անելը երկու նշանակութիւն ունի, նախ ննջեցեալի հանդէպ մեր յարգանքն ու երախտիքն է արտայայտում, որ նա տեղափոխուել է մի նոր, աւելի լաւ բնակարան եւ երկրորդ՝ ապրող վշտակիր մերձաւորներին էլ ցոյց է տալիս, որ մխիթարուեն միայն Աստծու խօսքով, քանի որ մարդկային ոչ մի խօսք եւ իմաստութիւն չի կարող որեւէ կերպ մխիթարել սգաւորներին: Է. Ամբիծք են ասում: Ամբիծքը կամ անբիծը, որ նշանակում է անարատութիւն, սկսում են թաղման նախորդող օրուայ երեկոյեան, երբ մայր է մտնում արեւը՝ ընթերցանութիւններով եւ հոգեւոր երգերով, ննջեցեալի հոգու հանգստեան համար: «Մարմինը եւ արիւնը երկինք չեն ժառանգելու եւ ապականութիւնը՝ անապականութիւն» (Ա Կորնթ ԺԵ, 50): Ամբիծք ասելով հաստատում ենք, որ ննջեցեալը, հագնելով անբիծ զգեստ, ժառանգելու է Աստծու Թագաւորութիւնը: Ը. Թաղման յաջորդ օրը, առաւօտեան կատարում են այգուց կամ այգելց, այգեհող (էգնահող) գնում են գերեզման եւ կարգ կատարում, ցոյց տալով անմոռանալի սէրը հանգուցեալի նկատմամբ: Այդ այցելութեամբ խոստանում են, որ նրա յիշատակը անմոռանալի է, եւ սերունդները անմոռաց պիտի պահեն այդ կապը: Յիսուսի մահուանից յետոյ էլ իւղաբեր կանայք գնացին գերեզման՝ խունկ ծխելու: «Երեկոյան լաց է գալիս, իսկ առաւօտեան՝ ուրախութիւն» (Սաղմոս ԻԹ, 6), քանի որ «եղաւ երեկոյ» (լացը, տխրութիւնը) եւ «եղաւ առաւօտ» (ուրախութիւն, ցնծութիւն),- «օր առաջին»: Ննջեցեալը այս խաւար աշխարհից (երեկոյ) տեղափոխուեց լոյսի աշխարհ (առաւօտ): Այս կեանքը երկդռնանի քաղաք է, մէկով մտնում ենք, միւսով դուրս գալիս: Թ. Եօթնօրէից են կատարում: Ժ. Քառասնից են կատարում: ԺԱ. Տարելից են կատարում: Տարին մէկ անգամ յիշում ենք՝ հոգեհանգիստ կատարելով, նշելով, որ քրիստոնեաների համար դա երկրորդ ծնունդն է: Տարելիցին ննջեցեալի մերձաւորները հոգեհանգստի մատաղ են կազմակերպում աղքատների համար կամ որեւէ բարեգործութեամբ յիշում հանգուցեալին: ԺԲ. Գերեզմանն են օրհնել տալիս՝ այն հաւատով, որ ընդհանրական յարութեան յոյսը ամօթով չի թողնի: ԺԳ. Մեռելոց յիշատակի օրերին գնոում են գերեզման որպէս կանոն, հնում այդ օրերին յիշատակի համար բարեգործութիւն էին անում, կերակրելով աղքատներին, օգնելով կարիքաւորներին եւ այլն: Վերջապէս, ապրողների տրտմութիւնն ու սուգը միայն մարմնապէս բաժանելու կսկիծն է, այն էլ ժամանակաւոր, քանի որ մենք բոլորս էլ գնալու ենք այդ ճանապարհով եւ Յարութեան օրը միասին մտնելու ենք Աստծու Թագաւորութիւն: Մնացած սովորութիւնները, որ տեսնում ենք շատ յաճախ, անմիտ եւ անիմաստ բաներ են, ուղղակի անգիտութեան դրսեւորում: Այդպիսի սովորութիւններից է, օրինակ, հանգուցեալի ետեւից ծաղիկներ շաղ տալը: Չի կարելի այդպէս զարդարել հանգուցեալի գնալու «ճանապարհը», դրանով աւելի անարգում ենք ննջեցեալին: Հարց.- Մի՞թէ ճիշտ են վարւում նրանք, ովքեր կերակուր են տանում գերեզման եւ այնտեղ օղի խմում: Պատասխան.- Այդ, այսպէս կոչուած «ողորմաթաս» խմելը գերեզմանում եւ մասն էլ գերեզմանի վրայ թափելը, որպէս թէ ննջեցեալի «բաժին», անյարիր է քրիստոնէական վարքին ու կենցաղին: Փոխարէնը պէտք է առանձին սեղան պատրաստել տանը եւ կերակրել մարդկանց, նախօրոք օրհնել տալով սեղանն ու կերակուրը: Հարց.- Ի՞նչու են գնում գերեզման եօթներորդ եւ քառասուներորդ օրը: Պատասխան.- Հին Կտակարանում մեռելի վրայ սգում էին եօթ օր (Ծննդոց Ծ, 10), ուստի եւ սգաւորները եօթներորդ օրն էին գնում գերեզման՝ եօթնօրէից կարգ կատարելու: Համաձայն Տաթեւացու եօթնօրէքը կատարում ենք ըստ եօթը շնորհների եւ եօթը առաքինութիւնների: Այդ շնորհներն ու առաքինութիւններն են զարդարում մարդու կեանքի ճանապարհը մինչեւ գերեզման եւ գերեզմանից էլ մինչեւ յաւիտենութիւն, ու ոչ թէ՝ ճանապարհին սփռուած ծաղիկներն ու թանկարժէք գերեզմանաքարերը: Առաքելական ժամանակներից ընդունուած էր կատարել քառասնիցը կամ քառասունքը՝ հոգեհանգիստ կատարելով: Ինչպէս Յիսուս քառասուներորդ օրը համբարձուեց ու նստեց Հօր Աջ կողմը, նոյնպէս էլ քառասնից կատարելով, աղօթում ենք, որ Տէրն ընդունի ննջեցեալին սրբոց օթեւանի մէջ՝ Աջ կողմում: «Մաշտոցի» համաձայն, եօթնօրէքի եւ քառասունքի կատարման կարգը նոյնն է: Հարց.- Ի՞նչ խորհուրդ ունի տապանաքարը: Պատասխան.- Հայոց մէջ որպէս շիրմաքար ընդունուած է տապանաքար կամ խաչքար դնելը: Մնացած ձեւերի շիրմաքարերը, որ տարածուած են այսօր, կռապաշտութեան, հեթանոսութեան եւ աթէիզմի հետեւանք են: Այդ բոլորը մերժում է Հայ եկեղեցին: Զանազան պատկերներ, արձաններ, դամբարաններ կառուցելը բացարձակ անգիտութեան արդիւնք է հայոց թագաւորներն անգամ հանգչում էին համեստ տապանաքարերի տակ: Ըստ Տաթեւացու, տապանաքարը ցոյց է տալիս, որ - ինչպէս այդ քարը անպիտան է գործի համար, այնպէս էլ ննջեցեալը՝ աշխարհի: - յարութիւնը լինելու է վէմի նման՝ անապական մարմնով ու ոչ թէ ադամական հողածին մարմնով: ՎԵՐՋ

Մաս 5 ՀԱՆԴԵՐՁԵԱԼ ԿԵԱՆՔ Հարց.- Ի՞նչ է հանդերձեալ կեանքը: Պատասխան.- Հանդերձեալ կեանքի մասին ուսմունքը համարւում է քրիստոնէական վարդապետութեան մի օղակը: Այս մասին խօսելիս կամ խորհելիս պէտք է առաջնորդուել աստուածաբանական հետեւեալ կարեւոր սկզբունքով «Պէտք չէ անյայտ բաների մասին ստեղծել նոր յայտնութիւններ» (Օրմանեան): Երբ որեւէ բան Ս Գրքում յայտնուած չէ, ապա որքան էլ մարդիկ ուզենան հասկանալ եւ ստեղծել այս կամ այն վարդապետութիւնը այդ հարցի վերաբերեալ, միեւնոյն է, այն չի կարող յաւակնել բացարձակ ճշմարտութիւն լինելու: Բնական է, որ նման դէպքերում տարբեր եկեղեցիներ կունենան տարբեր կարծիքներ: Եկեղեցու պատմութեանը յայտնի են բազմաթիւ դէպքեր, երբ վիճել են երկար տարիներ, հարիւրամեակներ եւ այդպէս էլ չեն յանգել մի որեւ է ընդհանուր եզրակացութեան: Ճիշտ է հանդերձեալ կեանքի մասին Ս Գիրքը մեզ տալիս է բաւականին ընդարձակ տեղեկութիւններ, բայցեւայնպէս մանրամասների մէջ լռում է: Ուրեմն, կարեւոր է իմանալ, թէ ինչ է ասում քրիստոնէական ուսմունքն այդ կեանքի մասին եւ կամ ինչպէ՞ս պէտք է լինի հատուցումը, ե՞րբ եւ ինչպէ՞ս է կատարուելու այդ, ո՞ւր են գնում հոգիները մահանալու յետոյ եւ այլն: Նախորդ հարցերում արդէն խօսեցինք քաւարանի «ուսմունքի» մասին եւ տեսանք, թէ այդ հարցում ինչքան են տարբերւում Արեւելեան եւ Արեւմտեան եկեղեցիները: Կարելի է ասել, որ «Հանդերձեալ կեանքի» հարցում էլ տարբեր եկեղեցիներ ունեն տարբեր մօտեցումներ եւ ըմբռնումներ: Խօսելով Յաղթական եկեղեցու մասին, անհրաժեշտաբար հարց կառաջանայ, թէ ի՞նչ է այն յոյսը, որին վստահելով քրիստոնեաները ննջեցին ի Քրիստոս, կամ այլ խօսքով՝ ի՞նչ է յաւիտենական կեանքը մի՞թէ մարդն անմահ է ստեղծուած եւ պիտի ապրի յաւիտեան: Շատերն են շատ բաներ ասել յաւիտենականութեան մասին, բայց միայն Յիսուս եկաւ աշխարհ եւ ցոյց տուեց այդ ճանապարհը, հաւաքեց իր հօտը՝ Եկեղեցին, եւ առաջնորդեց դէպի անմահութիւն: Այդ ճանապարհը նկարագրուած է Աւետարաններում, դրա համար է կոչւում Աւետարան, այսինքն՝ Բարի լուր: Բարի է այդ լուրը, քանի որ ճանապարհն է կեանքի եւ ոչ թէ մահուան: Այդ ճանապարհին կան երկու շատ կարեւոր հանգրուաններ՝ Գողգոթան եւ դատարկ գերեզմանը: Գողգոթան ճանապարհն է բնութագրում (խաչը, խաչի ճանապարհը), իսկ դատարկ գերեզմանը՝ յաղթութիւնը (յարութիւնը) Միայն Գողգոթայի ճանապարհով կարելի է հասնել յարութեան եւ իւրաքանչիւր մարդու կեանք մի ինքնատիպ Գողգոթայի ճանապարհ է, ճանապարհ, ուր ամէն մէկն իր խաչն է տանելու եւ այդպիսով միանալու Յիսուսի հետ Գողգոթայում՝ այնտեղ, ուր Ինքը խաչուեց: Մեռելների յարութիւն ասելով՝ հասկանում ենք, որ ամէն բանական արարած յարութիւն է առնելու՝ հոգին կրկին մարմնի հետ է միաւորուելու Քրիստոսի երկրորդ գալստեան ժամանակ: Տարբեր եկեղեցիներ տարբեր ձեւով են պատկերացնում գալիք դէպքերը, նրանց ընթացքը: Բայց այն, ինչում բոլորն են համամիտ, գալիք դէպքերի յաջորդականութիւնն է, որ շարադրուած է Նոր Կտակարանում: Այդ բանում համամիտ են համարեա բոլոր քրիստոնէական եկեղեցիները (չհաշուած վերջին ժամանակների նորահնար աղանդները, որոնք իրենց անդամների թուի չափ «տեսութիւններ» ու «կարծիքներ» ունեն ցանկացած հարցի վերաբերեալ): Այսպէս, ժամանակների լրումին յաջորդելու է՝ ա. Քրիստոսի երկրորդ գալուստը, որն իր հերթին ունենալու է երկու կերպ բ. սկզբում Նա գալու է «գողի» նման, այսինքնէ աշխարհը չի իմանալու այդ մասին եւ, գ. յետոյ, որոշ ժամանակ անց (եօթ տարի): Նա կգայ տեսանելի կերպով, որպէս Թագաւոր թագաւորների: Ս Գիրքը սովորեցնում է, որ Նրա Գալստի ժամանակ - ոչ ոք Նրան չի սպասելու (Մատթ, ԻԴ, 4), - աշխարհը զբաղուած է լինելու առօրեայ գործերով (Ղուկ, ԺԷ, 26), - ծանր ու դժուար օրեր են լինելու (Բ Տիմ, 15), - հաւատը տկարանալու է (Ա Տիմ, 1): «Գողի նման» գալուստի ժամանակ տեղի են ունենալու մի քանի դէպքեր, որոնք նկարագրուած են Պօղոսի թղթերում (Կորնթացիներին, Թեսաղոնիկեցիներին): դ. յարութիւն են առնելու բոլոր Քրիստոսով ննջածները՝ Յաղթական եկեղեցին (Առաջին յարութիւն), ե. իսկ նրանք, ովքեր կենդանի են լինելու այդ պահին, այսինքն, Զինուորեալ եկեղեցին, մի ակնթարթում փոխուելու են եւ առանց մահ ճաշակելու Յաղթական եկեղեցու հետ միասին համբառնալու են երկինք: Այս երեւոյթը կոչւում է «Եկեղեցու յափշտակութիւն», քանի որ Եկեղեցին իր ամբողջութեամբ (թէ՛ կենդանիները եւ թէ՛ ննջեցեալները) գնալու է իր յաւիտենական օթեւնը՝ Քրիստոս Յիսուսի հետ Քրիստոս Յիսուսի մօտ՝ Երկնքի Թագաւորութիւն: Ըստ այդմ այդ յարութիւնը կոչւում է «Կենաց» յարութիւն: զ. Եկեղեցու յափշտակութիւնից յետոյ երկրի վրայ այլեւս չի լինելու «Եկեղեցին», այսինքն՝ Ս Հոգին, որն արգելում էր Հակաքրիստոսին իր գործունէութիւնը ծաւալելու: Սկսուելու է մի ժամանակաշրջան, որի մասին այդքան երկար երազում էին ու ձգտում միջնադարի եւ վերջին ժամանակների ուտոպիստ համայնավարները (որին այդպէս էլ չհասան) աշխարհում չի լինելու քրիստոնէական եկեղեցի, այն տեղափոխուած է լինելու երկինք: Հէնց այդ ժամանակ էլ Հակաքրիստոսը հանդէս է գալու որպէս «իսկական մեսիա»: Բայց նրա թագաւորութիւնը կարճ է տեւելու որոշ ժամանակ անց Յիսուս գալու է տեսանելի ձեւով եւ իր բերանի շնչով կործանելու է Հակառակորդին, ու Սատանան կապուելու է հազար տարի: է. Սկսուելու է Յիսուսի հազարամեայ թագաւորութիւնը՝ Եկեղեցու հետ միասին: ը. Հազար տարի անց մնացած մեռածներն են յարութիւն առնելու (Երկրորդ յարութիւն): Այդ յարութիւնը կոչւում է «մահուան յարութիւն», քանի որ յարութիւն են առնելու դատաստանի համար: թ. Վերջին Դատաստանը եւ ժ. Դժոխքը, ուր պիտի նետուեն Սատանան իր արբանեակների ու բոլոր դատապարտուածների հետ միասին: Համառօտ այս է քրիստոնէական Վախճաբանութիւնը, այսինքն՝ վերջին ժամանակների մասին գիտելիքները (յունարէն՝ էսխատոլոգիա): Ինչպէս ասացինք, դէպքերի այս յաջորդականութեան հետ համամիտ են համարեա բոլոր եկեղեցիները, բայց մանրուքներում՝ տարակարծիք: Մարդու կեանքը, հետեւաբար, կարելի է բաժանել երեք մասի, ներկայ կեանք, միջինք եւ վերջին կեանք: Ներկայ կեանքը զինուորեալ եկեղեցին է, միջինքը մահուանից յետոյ մինչեւ յարութիւնն է եւ վերջին կեանքը՝ յաւիտենական, արդէն անփոփոխ կեանքը: Ներկայ կեանքը սկիզբ է առնում ծնունդով, միջինքը՝ հոգու եւ մարմնի բաժանումով, եւ վերջապէս վերջին կեանքը՝ հոգու եւ յարուցեալ մարմնի միացումով: Հարց.- Որտե՞ղ է անցնում մարդու միջին կեանքը: Պատասխան.- Նախօրոք ասենք, որ այս հարցն էլ վիճելի է եւ տարբեր եկեղեցիներ ունեն տարբեր կարծիքներ: Այս խնդրի համար մեկնակէտ է հանդիսանում աղքատ Ղազարոսի պատմութիւնը (Ղուկ ԺԶ 19-31). «Երբ աղքատը մեռաւ, հրեշտակները նրան տարան Աբրահամի գոգը մեծահարուստն էլ մեռաւ եւ թաղուեց: Եւ դժոխքում, մինչ սա տանջանքների մէջ էր, բարձրացրեց իր աչքերը, հեռուից տեսաւ Աբրահամին եւ Ղազարոսին էլ՝ նրա գրկում հանգստացած» (22-23 համարներ): Յիսուսի պատմած այս առակում շատ իւրայատուկ ձեւով են ներկայացուած աղքատը եւ մեծահարուստը: Այստեղ երկու ձեւի մահուան մասին է խօսում աղքատը մեռաւ, եւ հրեշտակները նրան տարան Աբրահամի գոգը (Յիսուս աղքատի համար չի ասում, թէ թաղուեց), իսկ հարուստը մեռաւ ու թաղուեց: Առաջին դէպքում հոգին գնում է կենաց կայան, իսկ երկրորդում՝ մահուան «կայան»: Հայերէնում եւ յունարէնում (բնագրում) այդ համարները ունեն նոյն կէտադրութիւնն ու նշանակութիւնը: Լատիներէնում կատադրութեան տարբերութիւն կայ յունարէնի (ուրեմն եւ հայերէնի) համեմատ 22 եւ 23-րդ համարները բաժանող վերջակէտը տեղափոխուած է մի բառ աջ եւ ստացւում է այսպէս. «Եւ հարուստը մեռաւ եւ թաղուեցաւ ի դժոխս»: Այստեղից էլ Կաթոլիկ եկեղեցին յանգում է «առանձնական դատաստանի» վարդապետութեանը. մարդ մեռնելով միանգամից ստանում է իր գործերի հատուցումն ու յարութեան ժամանակ վարձատրւում: Այսինքն՝ բացակայում է «կայանների» կամ միջինքի սկզբունքը: Հայ եկեղեցին մերժում է այս «առանձնական դատաստանի» վարդապետութիւնը, որը չի համապատասխանում միջինքի կամ «կայանների» աւետարանական սկզբունքներին: Այդպէս, մի փոքրիկ կէտադրական նշանի տեղափոխութիւնը կարող է առաջ բերել վարդապետական մեծ նշանակութիւն ունեցող տարբերութիւններ եկեղեցիների միջեւ: «Եւ ի վերջոյ, ի՞նչ է Աբրահամի գոգը, ո՞ւր էր Ղազարոսը ամէն պարագայի մէջ, յաւիտենական վարձքի արքայութիւնը չէր այդ , դժոխքն էլ, ուրեմն, յաւիտենական տանջանքի տեղը չէ այդ առակում» (Օրմանեան): Ըստ Տաթեւացու կան երկու կայաններ, մէկը երկնքից վերեւ եւ միւսը՝ ներքեւ: Առաջինի մէջ հաւաքւում են բոլոր նրանք, որ թողնելով ամէն ինչ՝ Յիսուսի ետեւից գնացին եւ երկրորդում՝ բոլոր նրանք, ովքեր շարժուեցին աշխարհի մեղաւոր սկզբունքներով, աստուածուրաց ճանապարհներով: Առաջին կայանը կոչւում է Աջակողմեան, իսկ երկրորդը՝ Ձախակողմեան: Ինչ խօսք, որ Աջակողմեան եւ Ձախակողմեան ասելով՝ նիւթական իմաստով չենք հասկանում, այլ Քրիստոսի բարի ու քաղցր հայեցողութիւնը, որ Աջն է դառը հայեցողութիւնը, որ Ձախն է (Օրմանեան): Շնորհալին իր յայտնի աղօթքում (Հաւատով խոստովանիմ, ԻԱ) ասում է. «Լոյս ճշմարիտ Քրիստոս, արժանաւորեա զհոգի իմ ուրախութեամբ տեսանել զլոյս փառաց քոց ի կոչման աւուրն, եւ հանգչել յուսով բարեաց յօթեւանիս արդարոց, մինչեւ յօր մեծի գալստեան քո»: Ինչպէս տեսնում ենք, այստեղ էլ «արդարների օթեւանը» միջինքն է, «կայանը», ուր հոգիները սպասում են «Գալեստեան օրուան»: Հարց.- Ի՞նչ է Վերջին կեանքը: Պատասխան.- Քրիստոնէական հաւատքի եւ վարդապետութեան անմիջական հետեւանքն է մեռելների յարութիւնը: Եկեղեցին փրկագործելով մարդկանց, իրականացնում է Աստծու Արքայութիւնը, սկսելով այս կեանքից, տանելով հաւատեցեալ ժողովրդին փրկութեան ճանապարհով դէպի յաւիտենական կեանք: Աստուած սէր լինելով սիրոյ հաղորդութիւն ունի իր ստեղծած մարդու հետ եթէ այդ հաղորդութիւնը ժամանակաւոր եւ անցողիկ լինէր, ապա չէր մասնակից լինել Աստծու յաւիտենական սիրուն: Ս Գիրքը ամենից շատ հէնց այդ փաստի մասին է ասում ու վկայում: Մինչեւ իսկ Յիսուսի ժամանակներում կային Վերջին կեանքը ժխտողներ (սադուկեցիները): Պօղոսն էլ քահանայապետի ատեանում, սադուկեցիներին յանդիմանելու համար, յարութեան հարցը առաջ քաշեց: Ինչպէս տեսանք, գալիք դէպքերի յաջորդականութեան մէջ, Վերջին կեանքը մարդն անց է կացնում կամ Յիսուսի հետ, կամ էլ՝ Նեռի: Այսինքն, այդ է մարդու վերջնական, արդէն անփոփոխ կեանքը, աւարտը մարդու գոյութեան եւ սկիզբը յաւիտենութեան: (Շարունակելի)

Մաս 4 ՍՈՒՐԲ ՀՈԳՈՒ ԲԽՄԱՆ ՎԱՐԴԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆԸ Հարց.- Ի՞նչ է «Ս Հոգու Բխման» վարդապետութիւնը: Պատասխան.- Ս Հոգու մասին Տիեզերական Ա - Գ ժողովներում ընդունել է հետեւեալ սկզբունքը Սուրբ Հոգին բխում է միայն Հայր Աստծուց, բայց Որդին կարող է ուղարկել նրան: Այս ձեւակերպումը ընդունելի է եղել Նախնի Եկեղեցում: Զ - Է դարերում այդ սկզբունքին աւելացուեց յՈրդւոյ (լատիներէն՝ ֆիլիօքուէ) յաւելումը, որը Կարլոս Մեծ կայսրը պահանջեց մտցնել Հաւատամքի մէջ, սակայն Յովհան Ը Պապը չընդունեց եւ դատապարտեց այդ արարքը: Յետագայում (ԺԱ դար) Հռոմի Բենեդիկտ Պապը ընդունեց այդ յաւելումը եւ այն աւելացրեց Հանգականին: Դրանով իսկ Կաթոլիկ Եկեղեցին դուրս եկաւ իր իսկ վարդապետութեան դէմ: Եթէ Հռոմի Պապը անսխալական է դաւանական հարցերում, ապա այդ անսխալականութիւնը ժամանակային սահմանափակում պէտք է չունենայ: Հետեւաբար, եթե Պապը ընդունում է որեւէ որոշում, իսկ մի ուրիշ Պապ ընդունում է դրան հակառակ որոշում, ապա խախտւում է Պապի «անսխալականութիւնը», անկախ այն բանից, թէ երբ է ընդունուել այդ որոշումը: Ինչպէս արդեն գիտենք, այդ յաւելման պատճառով էլ Հռոմի եւ Բիւզանդական եկեղեցիները վերջնականօրէն բաժանուեցին: Հայ եկեղեցին հաւատարիմ մնալով Նախնի Եկեղեցուն, չընդունեց այդ յաւելումը եւ մերժեց այն: Ինչ խօսք, որ այս դժուարութիւններեն ու հակամարտութիւնները հետեւանք են Ս Երրորդութեան մասին եղած վարդապետութեան, որն անչափ դժուար եւ անհնար է հասկանալ կամ պատկերացնել միայն տրամաբանութեամբ անհրաժեշտ է որպէս մեկնակէտ ունենալ ե՛ւ հաւատը, ե՛ւ Ս Գիրքը, ե՛ւ Հայրերի մեկնութիւնները եւ այլն: Աւետարանում Ս Հոգին ներկայացւում է որպէս մի զօրութիւն, որ գործում է մարդկանց մէջ զանազան կերպերով: Ս Հոգին մի դէպքում ներկայացւում է որպէս շունչ, քամի, մի ուրիշ դէպքում՝ աղաւնի, հրեղէն լեզու եւ այլն: Այս ամէնը բնորոշում է ոչ թէ նրա էութիւնը, այլ՝ գործունէութիւնը: Մենք գիտենք, որ Ս Հոգին Երրորդութեան մի անձն է իբրեւ կատարեալ Աստուած նա հաւասար է Հօրը եւ Որդուն: Եւ բոլոր ստորոգելիները, որ տրուած են Հօրը եւ Որդուն, կարելի է վերագրել նաեւ Ս Հոգուն: Ինչպէս Քրիստոսի աստուածային եւ մարդկային բնութիւնների փոխյարաբերութեան հարցի քննարկումը տրոհեց Արեւելեան Եկեղեցին (Քաղկեդոնի ժաողովը), այնպէս էլ Ս Հոգու բխման հարցը պատճառ եղաւ Արեւելեան եւ Արեւմտեան եկեղեցիների մեծ պառակտմանը: Այդ ժամանակներում հարցը դրուել էր այսպէս Ս Երրորդութեան առաջին անձը՝ Հայրը, անսկիզբ է եւ անպատճառ, երկրորդ անձը՝ Որդին, ծնունդ է Հօրից եւ երրորդ անձը՝ Ս Հոգին, բխելիութիւն է: Հետեւաբար հարց է ծագում, թէ այդ բխելիութիւնը ումի՞ց է՝ Հօրից, Որդո՞ւց, թէ՞ երկուսից: Բոլոր Արեւելեան եկեղեցիների ընդունած դաւանանքի համաձայն (այդ թւում նաեւ Հայ եկեղեցու) Ս Երրորդութեան մէջ մէկ բացարձակօրէն անսկիզբ էակ կայ, Հայրը՝ որպէս պատճառ եւ միակ սկզբունք միւս երկու անձերի՝ մէկի ծննդի եւ միւսի բխման: Այս ըմբռնումը ընդունելի էր նոյնիսկ Քաղկեդոնից յետոյ՝ մինչեւ Զ - Է դարերը: Այդ ժամանակներում յոյն եւ լատին եկեղեցիները վէճ չունէին բխման հարցում: Սկսած Է դարից Եւրոպայում սկսեցին օգտագործել նաեւ եւ «յՈրդւոյ» յաւելունը, որն էլ ԺԱ դարում առաջ բերեց մեծ պառակտումը: Եւ այսպէս, Հռոմի Եկեղեցին ընդունեց, որ Սուրբ Հոգին բխում է ոչ միայն Հօրից, այլ նաեւ՝ Որդուց, մինչդեռ Յոյն Եկեղեցին (Ուղղափառները) ընդունեց, որ Ս Հոգին բխում է միայն Հօրից: Հայ եկեղեցու դիրքորոշումը այդ խնդրի վերաբերեալ հիմնուած Աւետարանի այն պարզ վկայութեան վրայ, ուր Յիսուս ասում է. «Երբ գայ Մխիթարիչը, որին առաքելու եմ Հօրից, Ճշմարտութեան Հոգին, որն ելնում է Հօրից, նա կվկայի իմ մասին» (ՅովհԺԵ, 26): Գրաբարում՝ «զոր ես առաքեցից ձեզ ի Հօրէ, զՀոգին Ճշմարտութեան՝ որ ի Հօրէ ելանէ»: Այսինքն՝ Սուրբ Հոգին բխում, ելնում է միայն Հօրից: Բայց կայ մի ուրիշ համար (Յովհ ԺԶ, 14), ուր Յիսուս ասում է. «Նա ինձ կփառաւորի, ինձնից կառնի եւ ձեզ կպատմի»: Գրաբարում՝ «Նա զիս փառաւորեսցէ, զի յիմմէ անտի առնուցու եւ պատմեսցէ ձեզ»: Այս երկու վկայութիւններում օգտագործուած բայերը բնագրում տարբեր են: «Բխման» ջատագովները նոյնացնում են այդ բայերը եւ այդպիսով ստանում «Բխման» հիմնաւորումը: Բայց, Եկեղեցու հայրերը երբեք էլ չեն նոյնացրել այդ բայերը, աւելին, օգտագործման ձեւն ու տեղը համոզում են, որ երկրորդ դէպքում «կառնի» բայը օգտագործուած է ոչ թէ «ելնել» կամ «ծագել» իմաստով, այլ՝ առաքելութեան: Այսպէս՝ «Ինձնից կառնի եւ ձեզ կպատմի» դարձուածքում Յիսուս ակնարկում է աշակերտների առաքելութիւնը, քանի որ Մխիթարիչն արդէն խոստացուած էր աշակերտներին: Յաջորդ համարում (Յովհ Ժզ, 15) Յիսուս ասում է. «Ամէն ինչ, որ Հայրն ունի, իմն է, դրա համար ասացի ձեզ, որ իմից կառնի ու ձեզ կպատմի»: Բնագրում այս երկու համարների մէջ օգտագործուած բայերը («առնել», «ընդունել») նոյնն են եւ տարբերւում են միայն ժամանակով ԺԶ, 15-ում ժամանակն ապառնի է, իսկ ԺԶ 16 - ում՝ ներկայ: «Բխման» ջատագովները այստեղից եզրակացնում են, որ եթէ ամէն ինչ, որ ունի Հայրը, նաեւ Որդունն է, ուրեմն Ս Հոգին, որ բխում է Հօրից, բխում է նաեւ Որդուց: Այս տրամաբանութիւնը անընդունելի է եղել հայրերի կողմից (տե՛ս Տաթեւացու մեկնութիւնը ստորեւ), որովհետեւ նման դատողութեամբ կստացուի, որ Որդին Էլ ծնուած է Ս Հոգուց, որովնետեւ ինչ որ իր բնութեան մէջ ունի Հայրը, նոյն էլ պէտք է ունենայ Սուրբ Հոգին, որպէս «համագոյ» Հայր Աստծուն: Մինչդեռ Հաւատամքը թելադրում է, որ «Որդին ծնուած է Հայր Աստծուց», եւ ՍԿոյս.Մարիամից կատարելապէս ծնուեց Ս Հոգիով»: Ուրեմն, «առնել» բառն այստեղ օգտագործուած է առաքելութիւն ստանալու իմաստով, բայց ոչ երբեք բնութեան, էութեան բխումով: Միւս կողմից «Բխման» վարդապետութեան համաձայն ստացւում է երկու սկզբնապատճառ, երկու աղբիւր եւ հետեւաբար ոչ թէ Երրորդութիւն, այլ՝ չորրորդութիւն, մինչ կայ մէկ սկզբնապատճառ, որից ծնւում է Որդին եւ բխում Հոգին: Ս Հոգին քրիստոնէական վարդապետութեան մէջ կարեւոր տեղ է գրաւում, քանի որ ոչ միայն Երրորդութեան մի անձնաւորութիւն է այլ նաեւ Աստծու շնորհքի միջնորդը: Նրա միջոցով Աստուած իր շնորհքները պարգեւում է մարդկանց: Մարդը միշտ ձգտում է չարին աւելի, քան բարուն: Ուստի Աստուած Ս Հոգին ուղարկեց,որպէսզի օգնի մարդկանց յաղթելու չարին եւ արժանացնելու աստուածային սրբութեանն ու փառքին: Այսպիսով, մեր եկեղեցին Որդու համար ասում է «Յաւիտենից ծնունդ», իսկ Ս Հոգու համար՝ «Յաւիտենից բխումն»: Ինչպէս տեսանք, դժուար է բացատրել այս երկու բառերի տարբերութիւնը, սակայն նրանք ամենեւին նոյնը չեն: Հայրերը Ծնունդի եւ Բխման այդ յարաբերութիւնը բացատրելու համար բերել են հետեւեալ պարզ օրինակը գաղափարի ծնունդը մարդու մէջ - Ծնունդ, եւ խօսքի արտաբերումը - Բխում, որոնք չնայած միեւնոյն խորհուրդն են արտայայտում, սակայն իրարից տարբեր բաներ են: Մենք չենք կարող իմանալ, թէ ինչո՞ւ Որդին Ծնունդ է, Հոգին՝ Բխում կամ թէ ինչո՞ւ Որդին Ծնեալ է եւ ոչ թէ Ծնող եւ բխող կամ ինչո՞ւ Հոգին բխեալ է եւ ոչ Ծնող, եւ կամ ինչո՞ւ Հայրը ծնող է եւ բխող, եւ ոչ ծնեալ եւ բխեալ: Այս ամենի մէջ առանց Աստծու ամենազօր օգնութեան եւ յայտնութեան անհնար է գլուխ հանել, ուստի եւ վստահելով մեր հայրերին, հիմնուելով Ս Գրքի ու Եկեղեցու Ավանդութեան վրայ, այդ բարդ գաղափարները պէտք է հաւատով ընդունիլ եւ պաշտպանել ամէն մի նորահնար հերձուածից այնպէս, ինչպէս ժամանակին մեր հայրերն այդ արեցին՝ մեզ աւանդելով ճշմարիտ դաւանութիւնը: Հարց.- Ինչպէ՞ս են հիմնաւորել «Բխման» վարդապետութիւնը կաթոլիկ հայրերը: Պատասխան.- Վերեւում արդէն նշեցինք Բխման վարդապետութեան հիմնական ակունքները: Աւելի ամփոփ այս մասին կարդում ենք Տաթեւացու «Գիրք հարցմանցում» (էջ 62). «Նրանք («Բխման» ջատագովները) ասում են, որ Ս Հոգին բխում է Որդուց, քանի որ ա. յաճախ Ս Հոգին անուանւում է Քրիստոսի Հոգի (Հռոմ, Ա, 9, Գաղ, Դ, 6 եւ այլն), բ. Յիսուս փչեց առաքեալների վրայ եւ ասաց՝ «Առէք Հոգին Սուրբ» (Յովհ, Ի, 22), գ. Յիսուս ասաց. «Գնամ եւ կառաքեմ Ս Հոգին» (Յովհ, ԺԶ, 7), դ. Յիսուս ասաց. «Ինձնից կառնի եւ ձեզ կպատմի» (Յովհ, ԺԶ, 14), ե. Յիսուս ասաց. «Նա ինձ կփառաւորի» (Յովհ, ԺԶ, 14) եւ այլն»: Եւ Տաթեւացին նոյն տեղում հերքում է այդ փաստարկները եւ տալիս իր մեկնութիւնը. «ա. Քանի որ Ս Հոգու գործունէութիւնը սկսուեց Քրիստոսի աշխարհ գալով, դրա համար էլ նրան անուանում են Քրիստոսի Հոգի: բ. Եթէ փչելը նշանակում է բխելը, ուրեմն Որդին էլ Ս Հոգու ծնունդն է (ինչպէս ասաց հրեշտակը Ղուկ Ա, 35 - ում), այնինչ դրանով յայտնւում է միմեանց գործակից լինելը: գ. Եթէ ասենք, որ Հոգին առաքեց Որդին, ապա նոյն ձեւով էլ Որդին ե՛ւ Հօրից է, ե՛ւ Հոգուց, մինչդեռ այդտեղ ցոյց է տրուած Աստծու Կամքի հաճութիւնը: դ. Այստեղից ոչ թէ բխումն է հետեւում, այլ՝ նրանց միութիւնը: ե. Եթէ Հոգին փառաւորում է Որդուն եւ այդտեղից հետեւի, որ Հոգին ծնւում, բխում է Որդուց, ապա քանի որ Հայրն էլ փառաւորում է Որդուն (Յովհ ԺԲ, 12), ուրեմն Հայրն էլ ծնւում է Որդուց մինչդեռ այստեղ ցոյց է տրւում պատուի հաւասարութիւնը Որդու եւ Ս Հոգու միջեւ»: Հայ կաթոլիկ հայրերն էլ միշտ ձգտել են ապացուցել «Բխման» վարդապետութեան ուղղափառութիւնը ու մեղադրել են Հայ եկեղեցուն, այն չընդունելու համար: Որպէս կանոն, նրանք, (Չամչեան, Աւետիքեան) փաստարկներ են բերել Հայ եկեղեցու հայրերի երկերից, ցոյց տալու համար, որ նրանք ընդունել են «Բխման» վարդապետութեան ուղղափառութիւնը: Ամենայայտնի օրինակներն են Ս Գրիգոր Լուսաւորչի Վարդապետութիւնից մի համար (Ագաթանգեղոս, &362), Նարեկոցու Մատեանի ԽԸ գլխի վերջին տողերը եւ այլն: Ագաթանգեղոս, &362. «Հայը յանձնէ, Որդի ի Հօրէ, Հոգին ի նոցունց՝ ի նոսին», որ թարգմանւում է «Հայրը ինքն իրենից է, Որդին՝ Հօրից, Հոգին՝ նրանցից ու նրանց մէջ»: Ակստեղից էլ եզրակացնում են, որ Լուսաւորիչը նկատի ունէր Ս Հոգու ելնելը Որդուց: Մինչդեռ հայրերը Լուսաւորիչի այդ ասածը հասկացել են ոչ թէ որպէս բխումն երկուսից, այլ որպէս երկուսի բնութիւնից եւ մէկը նրանցից: Եւ ամենեւին «նրանցից մէկը» ասելը չի նշանակում նրանցից ծնուած լինել: Մատեան, գլուխ ԽԸ. «Եւ քեզ միայնոյ՝ սկզբանդ եւ անսկզբանդ, ընդ սկզբանդ եւ սկզբնաւորիդ սկզբանց, Սուրբ Երրորդութեանդ եւ միում Աստուածութեանդ Փա՜ռք եւ իշխանութիւն յաւիտեանս»: Այստեղից էլ եզրակացնում են, որ վերջին մասում Նարեկացին ակնարկում է «Բխումն» Որդուց «սկզբնաւորիդ» եւ «սկզբանց», այսինքն՝ ե՛ւ Հօրից, ե՛ւ Որդուց է սկիզբ առնում Հոգին: Մինչդեռ Նալեանը («Գիրք մեկնութեան...») այդ հատուածը մեկնում է այսպէս. «Եւ քեզ միայնոյ՝ սկզբանդ եւ անսկզբանդ - վերաբերում է Հօրը», որը սկիզբն է Որդու ծննդեան եւ Հոգու բխման: «Ընդ սկզբանդ» - Որդին է, ստեղծուածների գոյութեան սկիզբը: «Սկզբնաւորիդ սկզբանց» - Հոգին է, սկզբնաւոր է Հօր Արարչութեան գործին, այսինքն՝ Արարչութեան ժամանակ (Սկզբում) Հօր եւ Որդու հետ էր: (Շարունակելի)

Մաս 3 ԱՆԱՐԱՏ ՅՂՈՒԹԵԱՆ ՎԱՐԴԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆԸ Հարց.- Ի՞նչ է «Անարատ յղութեան» վարդապետութիւնը: Պատասխան.- Քրիստոնէական Եկեղեցին իր պատմութեան գրեթէ բոլոր ժամանակներում միշտ եղել է պայքարի մէջ: Միշտ էլ փչել են զանազան վարդապետական քամիներ, զանազան գաղափարներ, որոնք, որպէս կանոն, իրենց համարել են ճիշտ, իսկ Եկեղեցուն՝ սխալ: Եւ միշտ էլ այդ վարդապետութիւնները եւ գաղափարները հակահարուած են ստացել Եկեղեցու կողմից՝ անարատ պահելով ճշմարիտ դաւանութիւնը: Քրիստոսի մարդեղութեամբ սկսւում է նրա աստուած մարդկային կեանքը: Քրիստոս կատարելապէս ազատ էր մեղքից, որովհետեւ եթէ մեղաւոր լինէր, չէր կարող ներկայացնել այն կատարելութիւնը, որով նա միջնորդ դարձաւ մարդկանց եւ Աստծու միջեւ: Իր երկրաւոր կեանքում նա միշտ յաղթող էր: «Հաւատամքում» արտայայտուած է այն պարզ դաւանանքը, որ Քրիստոս կատարեալ մարդ է եւ Աստուած: Այս սկզբունքի դէմ էլ ժամանակին տարբեր մոլորեցնող վարդապետներ ելան եւ վէճեր առաջացրին Եկեղեցում: Դրանցից ոմանք ժխտում էին Քրիստոսի Աստուածութիւնը, ոմանք՝ մարդկութիւնը, ոմանք խախտում Սուրբ Երրորդութեան դաւանանքը, ոմանք փրկագործութեան խորհուրդը, ոմանք բաժանում գցում Քրիստոսի Աստուածութեան եւ մարդկայնութեան մէջ եւ այլն: Մինչեւ երրորդ դար, հայրերը իրենց ջատագովութեամբ հաստատեցին եւ փաստեցին քրիստոնէական ճշմարտութիւնները՝ միաբանութեամբ հանդէս գալով յունական գիտեմականների (գնոստիկներ), էբիոնիտութեան, մարկիոնականութեան եւ այռոց դէմ: Այնուհետեւ երեւան եկաւ սաբելականութիւնը, յետոյ՝ արիոսականութիւնը, նեստորականութիւնը: Սաբելականութիւնն ու արիոսականութիւնը դատապարտուեցին Ա եւ Բ Տիեզերական ժողովների կողմից, նեստորականութիւնը՝ Եփեսոսի Գ Տիեզերական ժողովում: Ե դարում, Եկեղեցու մէջ նոր վիճաբանութիւններ սկսեց Եւտիքէսը, որը Քրիստոսի մէջ անտեսում էր մարդկային տարրը: ԱյնուհետեւՊելագիոս անունով մի վանական սկսեց քարոզել, թէ մարդը մահկանացու է ստեղծուած եւ ծնւում է առաքինութեամբ ու առանց մեղքի իր կատարեալ ազատութեամբ նա գնում է կամ դէպի առաքինութիւն, կամ էլ՝ դէպի մեղք: Ըստ Պելագիոսի, մարդկանց մի մասը իսկապէս մեղքից ազատ է եւ կարող է ապրել անմեղ կեանքով: Այսինքն՝ Ադամի մեղքը մեր մեղքը չէ, այլ միայն՝ Ադամի: Հետեւաբար, Պելագիոսը մերժում է «սկզբնական մեղքը»-ի գոյութիւնը: Եկեղեցին, իհարկէ, դուրս եկաւ Պելագիոսի դէմ: Թ դարում Հռոմի Եկեղեցին, ազդուելով Պելագիոսի գաղափարներից, սկսեց դաւանել Ս Կոյսի անարատ յղութիւնն ու ծնունդը՝ Յովակիմից եւ Աննայից, բայց յետոյ հրաժարուեց այդ դաւանանքից: Մօտ հազար տարի անց՝ 1854 թ-ին, Պապն ընդունեց եւ կանոնացրեց այդ սկզբունքը, դաւանելով, որ Ս Կոյսը ծնուել է Յովակիմից եւ Աննայից առանց ադամական մեղքի: Այս է «Անարատ յղութեան» վարդապետութիւնը: Հայ եկեղեցին մերժում է այդ վարդապետութիւնը եւ ընդունում է, որ Ս Կոյսը ծնուել է ադամական մեղքով, բայց Աստուածային մեծ ուխտի կատարման համար վայելել է մի առանձին շնորհ, իւրայատուկ օրհնութիւն (Ղուկաս Ա, 30), որովհետեւ մայր պիտի լինէր Աստուածորդու: Այդ առանձնաշնորհման մասին գրուած է Ղուկասի Աւետարանի առաջին գլխում: Հարց.- Հռոմի Եկեղեցին ինչպէ՞ս է հիմնաւորում «Անարատ յղութեան» վարդապետութիւնը: Պատասխան.- Հիմնականում վկայակոչում է Ծննդոց Գ, 15 - ը, Ղուկաս Ա, 28 - ը եւ ուրիշ համարներ: Ղուկաս Ա 28- «Ողջոյն քեզ շնորհընկալ կոյս, Տէրը քեզ հետ է դու օրհնեալ ես կանանց մէջ»: Ըստ կաթոլիկների, այս առանձնաշնորհումը պիտի արտայայտէր նրա «անարատ յղութեամբ», մինչդեռ Աստուածամօր մեծութիւն այն է, որ նա լինելով մեզ նման մեղաւոր, Աստուածային ծրագրի իրականացման միջոց դարձաւ: Դրանով իսկ մեզ համար օրինակ եղաւ թէ՛ նրա հաւատը, թէ՛ նրա վստահութիւնը Աստծու խօսքին, թէ՛ նրա խոնարհութիւնը: Ծննդոց Գ 15- «Եւ ես թշնամութիւն եմ դնում քո եւ կնոջ մէջտեղ, քո սերունդի մէջտեղ նա քո գլուխը կջախջախի եւ դու նրա գարշապարը պիտի խայթես»: Այս համարում տեսնելով այն «կնոջը», որի սերունդը (Քրիստոս) պիտի ջախջախէր օձին, Հռոմի եկեղեցին ընդունում է, որ ի սկզբանէ Աստուած պատրաստել եւ պահել էր «այդ կնոջը», նրան ազատելով ադամական մեղքից, այդ մեծ գործի համար: Ինչ խօսք, որ «այդ կինը» պիտի օրհնեալ լինէր բոլոր կանանցից, բայց նա եւս պիտի կարիք ունենար փրկչի, որի մասին Ս Կոյսը ասում է իր օրհներգութեան մէջ (Ղուկ Ա, 46 - 47) «Իմ անձը փառաւորում է Տիրոջը, եւ իմ հոգիս հրճւում է իմ Փրկիչ Աստուծով»: Այդ «թշնամութիւնը» պարզ երեւում է ամբողջ Ս Գրքի մէջ. նրա բոլոր էջերում հանդիպում ենք այդ «թշնամութեանը», որն իրականացաւ Ս Կոյսի միջոցով: Քրիստոսն էր այդ «թշնամութեան» գագաթնակէտը, որը ջախջախեց օձի գլուխը: Դա թշնամութիւն էր բարու եւ չարի, խաւարի եւ լոյսի միջեւ: Եկեղեցու հայրերը այդ համարի մէջ տեսել են ոչ թէ Եւային, այլ՝ Ս Կոյսին, որի մէջ այդ «թշնամութիւնը» մարդեղացաւ: Առաջին կմոջ եւ օձի բարեկամութիւնից մեղքն ու մահը առաջացավ, իսկ այս «թշնամութիւնը» փրկարար եղաւ մարդկանց համար: Հետեւաբար, Ծննդոցի այդ համարը մարգարէութիւն է Ս Կոյսի եւ նրա սերնդի մասին եւ ամենեւին էլ այստեղից չի հետեւում, որ Ս Կոյսը պիտի ծնուէր անարատ յղութեամբ: Ս Կոյսն իր կեանքով, վարքով, հաւատով, խոնարհութեամբ այնքան մեծ է եւ վեհաշուք, որ ամենեւին կարիք չունի մարդկանց կողմից աւելորդ անհարկի «փառաբանման»: (շարունակելի)