Johan Posted June 7, 2008 Report Share Posted June 7, 2008 (edited) Կանոն չկայ բարեկամ. սկիզբէն այդպէս աւանդուած է: Հայերէնն (գրաբար, աշխարհաբար արեւմտահայերէն) ունի. իլ, ել եւ ուլ լծորդումներ: Իւրաքանչիւր բայ կ'առնէ իր լծորդումը. ուտել, ապրիլ, թողուլ: Edited June 7, 2008 by Johan Quote Link to post Share on other sites
Kars Posted June 7, 2008 Report Share Posted June 7, 2008 Կարս գնահատելի է ջանքդ: Կրնա՞մ միջամտել: Եթէ ո'չ, ապա կրնաս ջնջել ամենակարող բարեկամ: Ինչո՞ւ ջնջել: Ընդհակառակը՝ մեծ շնորհակալություն է պետք քեզ հայտնել՝ ուղղումների համար: Եւս մեկ ապացույց, որ արևմտահայերենի իմ գիտելիքները բավարար չեն ինչ-որ լուրջ գործում մասնակցելու համար: Հարգելի Johan, շատ հաճելի է քեզ տեսնել «Language» բաժնում, և ընդհանրապես՝ ֆորումում: Արևմտահայերեն լեզվով գրող մասնակիցներ մենք այստեղ չունենք, դու կարծես թե միակն ես: Quote Link to post Share on other sites
Kars Posted June 7, 2008 Report Share Posted June 7, 2008 Կանոն չկայ բարեկամ. սկիզբէն այդպէս աւանդուած է: Կանոններ կան, պարզապես հիշելն է դժվար, թե տվյալ բայում ո՞ր լծորդն է օգտագործվում: Դա գրաբարից մնացած արխաիզմ է: Անորոշ բայերի վերջավորություններն են՝ -ալ, -ել, -իլ, -ուլ: Ժամանակակից արևմտահայերենում այս կանոնները հաճախ խախտվում են, և միշտ չէ, որ օգտագործվում է ճիշտ ձևը: Շատ հաճախ «ե» լծորդը փոխարինում է իսկական (գրաբարյան) լծորդին, "հարցերը հեշտացնելու նպատակով": Օրինակ՝ «խօսել» ձևը հաճախ հանդիպում է արևմտահայերեն մամուլում («խօսիլ»-ի պոխարեն), և սա նմուշներից մեկն է միայն, ուր հստակորեն երևում է, որ «ե» լծորդը կամաց-կամաց սկսում է փոխարինել մյուս երեքը: Մեկ այլ օրինակ. «խաղալ», «գրել», «փախչիլ», «թողուլ» բայերը հաճախորեն օգտագործվող բառեր են և դրանք հիշելը դժվար չի: Իսկ ինչպես վարվել «կիզել» բայի հետ, որն օգտագործում ենք 10 տարին մեկ: Ճիշտ ձևն է՝ «կիզուլ», բայց շատ կզարմանամ, եթե հանդիպեմ այդ բառը այդ տեսքով որևէ մի տեղ: «Կիզել»-ը վաղուց փոխարինել է «կիզուլ»-ին: Եւ այլն: Quote Link to post Share on other sites
Kars Posted June 9, 2008 Report Share Posted June 9, 2008 (edited) «Բայց, եթէ զատ հարցեր ըլլան, միշտ ալ յօժար եմ օգնել, ասկէ ետքը» «Բայց, եթէ առանձին հարցեր ըլլան, միշտ յօժար եմ օգնելու, ասկէ ետքը»: Այստեղ թույլ տուր քեզ ուղղել: «Զարուհի և Սաթենիկ զատ մաս մը կազմած են և միւս երեքը զատ:» Երուանդ Օտեան «Ստուերի մէջ մինակ ու զատ ես կը դողամ» Պետրոս Դուրեան Արեւմտահայերէնի մէջ չկայ «գուցէ» բառ, պիտի գրէիր. «թերեւս»: Համաձայն չեմ: «Գուցէ» բառը ո՛չ արևմտահայերեն է, ո՛չ էլ՝ արևելահայերեն : Դա գրաբար է (ճիշտ ինչպես և «թերեւս» բառը): Որպես այդպիսին, այն կիրառելի է ե՛ւ արևմտահայերեն, ե՛ւ արևելահայերեն լեզուներում: Edited June 9, 2008 by Kars Quote Link to post Share on other sites
SAS Posted June 9, 2008 Report Share Posted June 9, 2008 (edited) Շատ յետաքրքիր է: Ես միշկ կ’սեմ “գրել”, “փորել”, “հարել”… բայց “խոսիլ”, “ապրիլ”, “հասնիլ”… Չեմ գիտեր այդ ո՞ր կանօնով կ’որոշվի, բայց այդպէս կ’սեմ, քանի որ Կարնոյ բարբառին մեջ այդպէս է: Դուք գիտե՞ք ստոյգ կանօնը որն է “ել” կամ “իլ” օգտագործելու: Հայրենակից, ես գիտեմ այդ կանոններից մեկը՝ հենց նոր հայտնաբերեցի: Այն բայերը, որ կարող են ունենալ երկու տարբեր՝ -ալ -ել լծորդներ, արևմտահայերենում կարող են ունենալ -իլ կամ -ուլ լծորդ: Արևելահայերեն--------------------------------------------------Արևմտահայերեն ԽոսԵԼ-խոսԱԼ(բարբառային ձև) ---------------------------------Խոսիլ ԹողԵԼ- թողԱԼ(բարբառային ձև)---------------------------------Թողուլ Իսկ խաղԵԼ ձև ոչ ի գոյ, ուստի և՛ արևելահայերենում, և՛ արևմատահայերենում՝ խաղԱԼ: Edited June 9, 2008 by SAS Quote Link to post Share on other sites
Javakhk Posted June 9, 2008 Report Share Posted June 9, 2008 Հայրենակից, ես գիտեմ այդ կանոններից մեկը՝ հենց նոր հայտնաբերեցի: Այն բայերը, որ կարող են ունենալ երկու տարբեր՝ -ալ -ել լծորդումներ, արևմտահայերենում կարող են ունենալ -իլ կամ -ուլ լծորդում: Արևելահայերեն--------------------------------------------------Արևմտահայերեն ԽոսԵԼ-խոսԱԼ(բարբառային ձև) ---------------------------------Խոսիլ ԹողԵԼ- թողԱԼ(բարբառային ձև)---------------------------------Թողուլ Իսկ խաղԵԼ ձև ոչ ի գոյ, ուստի և՛ արևելահայերենում, և՛ արևմատահայերենում՝ խաղԱԼ: Pretty strange rule, must I say. Quote Link to post Share on other sites
SAS Posted June 9, 2008 Report Share Posted June 9, 2008 Իսկ տարօրինակ չէ՞, որ կարելի է ասել և՛ խոսել, և՛ խոսալ, և՛ խոսիլ, և՛ խոսուշ: Եվ բոլոր ձևերն էլ ՃԻՇՏ են՝ հայերենի բարբառները վկա: Արևելահայերենում ընդունված է ԳՐԱԿԱՆ համարել խոսել ձևը, իսկ արևմտահայերենում՝ խոսիլ: Quote Link to post Share on other sites
Johan Posted June 9, 2008 Report Share Posted June 9, 2008 (edited) Շնորհակալ եմ Կարս: Առանց մեծ դժուարութեան գրում եմ արեւելահայերէն, եւ եթէ զարտուղի ձեւեր եմ օգտագործում, ապա գիտակցաբար արածներս շատ են ընթացքում: Արեւմտահայերէն գրում եմ, որպէսզի մշակութային երանգ լինի, անարեւմտահայ համացանցում: Այլ խօսքով՝ գորշ արեւմտահայ չեմ, ու հայերէնը գերիվեր եմ դասում. արեւմտահայերէնից ու արեւելահայերէնից: 28-րդ եւ 29-րդ նամակներում գրածիդ համամիտ եմ: Շատ ուրախ եմ լինում ու գոհ նրանից, ո'վ հայերէն է սովորեցնում ինձ: Երեւի վերապահութեամբ, կամ այլ բնորոշումով պէտք է արձանագրել. "արեւմտահայերէն" ու "արեւելահայերէն" բառերը: Իրականում եղել են արեւմտահայերէնի ու արեւելահայերէնի տարբերակներ, որոնցից երկուսը պաշտօնապէս ընդունուել են, ու շարունակուել: Խօսիլ անորոշ բայը միշտ էլ «խօսիլ» ձեւով եմ տեսել ու լսել, որ հոլովման պահին. խօսեցայ է լինում: Նմանապէս՝ ապրիլ-ապրիս-ապեցայ: Սակայն հաստատելով գրածդ, յարգելի Կարս, ասեմ որ՝ զարմանում էի, երբ բարբառախօս (Եդեսիա-Կարմուճ) ընկերս, պատանեկութեան օրերին, գործ էր ածում «տանեմ» ձեւը, փոխան պաշտօնապէս ընդունուած «տանիմ» ձեւին: Ի՜նչ են արդի գրական հայերէնի երկու տարբերակները, եթէ ո'չ իւրաքանչիւր կողմի, մի գերադաս բարբառի ազնուացած վիճակը: Անխուսափելի է. գրական հայերէնը դանդաղօրէն սպաննում է հայոց բարբառները: Դրան նպաստում է քաղաքաշինութիւնն ու հաղորդակցման կապի դիւրացումը: Մեծամասնութիւնը կուլ է տալիս, մանաւանդ քանակապէս վտանգուած հայ մշակութային տարրին: Իսկ այժմ, ցաւօ՜ք, ցաւօք եկել է մայրաքաղաքային ու հետզհետէ աւելի բռիացող Երեւանեան փողոցայինը, բռնելու տեղը. «անազնիւ», սակայն սրտամօտ ու հայատրոփ բարբառի, ու գրական հայերէնի: Իսկ ի՜նչ ասել, այն հազարաւոր «հայացուած», լատինագերման ծնողների սովետածնունդ բառերի մասին, որոնք արդէն անարգել հայերէն են համարւում: Արեւմտահայ ողջ մնացած հայագրութիւնը ինք իրեն չթոյլատրեց, առանց արեւելահայ եղբայրների համամտութեան ու մասնակցութեան. լեզւում ընդունել. հազարաւոր ֆրանկ, արաբ ու անգլ բառեր: Պարտադրուած բաժանումը մենք ենք օրինականցում: Edited June 9, 2008 by Johan Quote Link to post Share on other sites
Johan Posted June 9, 2008 Report Share Posted June 9, 2008 Երբ հայի միտքը, չի կարողանում նոր հայ բառեր ստեղծել, կամ եղածը օգտագործել, սա նշանակում է թէ՝ նա չի տիրապետում հայերէնի նրբութեանց. բառակազմութեան ձեւերին ու հայ լեզուի պատմութեան: Նա ընդհանրապէս հայերէն ու հայօրէն չի մտածում, ուստի պէտք չի զգում հայերէն խօսել, քանզի նա արդէն հայերէն չի մտածում: Հասարակական պահանջք էլ չկայ: Վերցնում եմ մի «ացիա» ածանցով վերջացող բառ, ու ասում եմ. «Բարեկամ, հայերէնն ունի, սա ու սա, այս ու այս, էս ու էս հոմանիշներն ու համանիշները»: Ասում է. «Նոյն իմաստը չի տալիս»: Հրաժարելով բանաւոր վիճելուց, մտովին շարունակում եմ երկնել: Հարկաւ 100 % նոյն իմաստը չի տալու, քանզի հայերէն բառերի օգտագործման դարերում, չկային PC, TV եւ... գլոբալիզացիա ու կո ռումբ աց ված ութ յուն, եւ մարդիկ այսքան դե գե ներ աց ված չէին: Մինչ, եթէ հայերէնը լիներ մեր ուսման առաջին ու երկրորդ ու երրորդ լեզուն, ապա առանց մեծ դժուարութեան. հայերէն բառեր պիտի տողանցէին, նախադասութիւն կերտելու համար բառեր որոնելիս: Quote Link to post Share on other sites
Johan Posted June 27, 2008 Report Share Posted June 27, 2008 Մէջբերում.-«Ազդակ» օրաթերթ, Ուրբաթ, 27 Յուլիս 2008Ի պետս զառածելոցԸնթեռնելի թէ՞ ընթեռնլիՀայ իրականութեան մէջ, ի Հայաստան եւ ի սփիւռս աշխարհի, ընթեռնլի ձեւը եղած է բառարաններու մթին խորշերուն մէջ մնացած ու անգիտացուած բառ մը, որ կու գայ գրաբարեան ընթեռնուլ ձեւէն: Ճիշտ ինչպէս որ արդի աշխարհաբարի մէջ բայածականներ կը կազմենք ի մը աւելցնելով բայերու ետեւը, օրինակ՝ ուտել-ուտելի, գործադրել-գործադրելի, սիրել-սիրելի, նոյնը կ’ընէր գրաբարն ալ ուլ լծորդութեանց բայերուն հետ. օրինակ՝ ընթեռնուլ-ընթեռնուլի-ընթեռնլի. ինչպէս կը նկատենք, վերջնական ձեւը ստացուած է ու ձայնաւորի սղումով, հետեւաբար բառս պէտք է արտասանել ընթեռնըլի՝ անշուշտ առանց գրելու այս ը-ն: Ընթեռնլի-ն, ինչպէս նաեւ այլ բայածականներ՝ առնուլ-առնլի, զենուլ-զենլի, հեղուլ-հեղլի եւ բազմաթիւ ուրիշներ, «Նոր հայկազեան»էն ի վեր կ’անցնին բառարանէ-բառարան, ինչպէս «Առձեռն»ին: Ասոնք, սակայն գրաբարի բառարաններ են: Գայայեանէն սկսեալ ﬓացեալ բոլորը անտեսութեան մատնուեցան, իսկ ընթեռնլի-ն մնաց ու անցաւ Ճիզմեճեանին, Տէր Խաչատուրեանին, հուսկ ապա հայր Կռանեանին. անշուշտ չէր կրնար չանցնիլ այս վերջինին, որովհետեւ հայր Կռանեան ԺԹ. դարու ամէնէն գրաբարամէտ բառարանագիրն է: Ան ոչ միայն տեղ տուած է ընթեռնլի-ին, այլեւ իր բառարանին մէջ յատուկ յանձնարարած է զայն ընթերցողներուն, որպէսզի չըլլայ թէ յանկարծ զառածին եւ կիրարկեն աշխարհաբարեան ընթեռնելի ձեւը, որ իրեն համար «արեւելահայերէն» է: Սակայն, որքան կը յիշեմ, հայր Կռանեանէն առաջ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեանն էր, որ բաւական շունչ վատնեց այս մոմիացած բայածանցին: «Ազդակ»ի յայտարարութիւնները կարդացողները անշուշտ լիահագագ կը վայելեն այս չնաշխարհիկ գրելաձեւը: Այս բոլորին մէջ, սակայն, մոռցուած է երկու բան. նախ՝ աշխարհաբարը, երկրորդ՝ ուղղագրական կամ լեզուական հետեւողականութիւն ըսուածը: Աշխարհաբարը ուլ լծորդութեան բայ չունի. մէկ երկու քարացած ձեւերը այս իրողութեան հակառակը չեն փաստեր: Ոչ միայն չունի, այլեւ ինչ որ առնչուած է ուլ լծորդութեան բայերու, զանոնք կա՛մ աշխարհաբարացուցած է, կա՛մ լեզուէն դուրս ձգած է: Օրինակի համար՝ առնլի-ն, զենլի-ն, հեղլի-ն, կերլի-ն դարձուցած է առնելի(ք), զենելի(ք), հեղելի(ք), ուտելի(ք), եւ այլն: Աշխարհաբարացուցած է նոյնիսկ լման խոնարհումները. Օրինակ՝ յենուլ-ը դարձուցած է յենիլ, ուր կու տայ յենեցայ-յենեցար-յենեցաւ-յենի՛ր, փոխանակ տալու յեցայ-յեցար-յեցաւ-յեցի՛ր, ինչպէս կը պահանջեն գրաբարամէտները: Յառնուլ-ը աշխարհաբարացուցած է եւ դարձուցած յառնել, որ կու տայ յառնեցի-յառնեցիր-յառնեց-յառնէ՛, փոխանակ տալու յարեայ-յարեար-յարեաւ-արի. մենք յարեաւ ձեւը կը կիրարկենք գրաբարեան մաղթանքներու մէջ՝ «Քրիստոս յարեաւ ի մեռելոց», ճիշդ ինչպէս Տէրունական աղօթքը գրաբար կ’արտասանենք: Իսկ արեւելահայերը կը պահեն արի ձեւը, սակայն ոչ գրաբարը կիրարկելու տրամաբանութեամբ: Ուլ լծորդութեան այլ բայեր բոլորովին դուրս մնացած են լեզուէն, օրինակ՝ խնուլ, լնուլ, յեռուլ եւ շատ ուրիշներ, որոնք չեն մարսուած աշխարհաբարէն եւ խորթ են արդի լեզուի բարքերուն: Հայր Կռանեան շատ կը սխալի, երբ սեւով ճերմակի վրայ կը գրէ, թէ «արեւմտահայուն համար բայը ընթեռնուլ» է, ո՞ր արեւմտահայուն համար, ո՞ւր կ’ապրին նման արեւմտահայեր: Մեր ժողովուրդը վաղուց աշխարհաբարացուցած է ընթեռնլի-ն՝ զայն դարձնելով ընթեռնելի, ճիշդ ինչպէս որ առնլի-ն դարձած է առնելի, զենլի-ն՝ զենելի, կերլի-ն՝ ուտելի, հեղլի-ն՝ հեղելի եւ այլն. այս վերջիններուն առնչութեամբ որեւէ երկբայութիւն չկայ, անշուշտ: Արդ, ո՞ր տրամաբանութեամբ ասոնք աշխարհաբարացած են, իսկ ընթեռնլի-ն պիտի անփոփոխ պահէր իր կաղապարը: Վերջին հաշուով ո՞վ կ’որոշէ բառի մը ձեւը,- քանի մը բառարանագիրնե՞ր, թէ՞ կենդանի լեզուն կիրարկող միլիոնաւոր հայրենակիցներ. իսկ երբ այս վերջինները ի Հայաստան ու ի սփիւռս աշխարհի ընթեռնելի կ’ըսեն ու կը գրեն, ո՞ր իրաւունքով բառարանագիրը ուրիշ բառ կ’արձանագրէ իր բառարանին մէջ ու կը պատգամէ նորահաս սերունդներուն. «Ա՛յս է քու բառդ»: Դոկտ. Արմենակ Եղիայեան www.aztagdaily.com Quote Link to post Share on other sites
Javakhk Posted June 27, 2008 Report Share Posted June 27, 2008 Բաւական դժուար ԸՆԹԵՌՆԵԼԻ յօդուած է… Quote Link to post Share on other sites
Johan Posted July 3, 2008 Report Share Posted July 3, 2008 Մէջբերում. «Ազդակ» օրաթերթ, 30 Յունիս 2008 www.aztagdaily.com Ի ՊԷՏՍ ԶԱՌԱԾԵԼՈՑ (Շար. 6)ՈՎ-ՈՎՔԵՐ, ՈՐ(Ը)-ՈՐՈՆՔ Հայր կռանեանին հրաժեշտ տալու առթիւ կ’ուզեմ անդրադառնալ ովքեր-որոնք զոյգին: Ըստ հայր սուրբին՝ ասոնցմէ առաջինը՝ ովքեր, արեւելահայերէն է, հետեւաբար՝ եթէ արեւմտահայ ես, մի' ըսեր ովքեր, այլ ըսէ որոնք: Ահա այն պատգամը, որ կը բխի իր շարադրանքէն: Բայց ճի՞շդ է այս դատողութիւնը... Վերը բերուած չորս բառերն ալ մեր քերականութեան մէջ կը կոչուին յարաբերական եւ հարցական դերանուններ: Յարաբերական են ասոնք, երբ երկու նախադասութիւն կը կապեն, օրինակ՝ ծառը, որ ծաղկեցաւ. ո՞ր ծառը ծաղկեցաւ: Առաջին որ-ը յարաբերական է, երկրորդը, որ օժտուած է պարոյկով մըն ալ, հարցական է: Արեւմտահայերէնի մէջ ով-ը եւ ովքեր-ը կը գործածենք գրեթէ իբրեւ միայն հարցական դերանուն. Ո՞վ եկաւ, Ովքե՞ր եկան: Արեւելահայերը ասոնք կը գործածեն նաեւ իբրեւ յարաբերական դերանուն. Օրինակ՝ նա, ով ուզում է. նրանք, ովքեր ուզում են: Միւս երկուքը՝ որ(ը) եւ որոնք, մեր երկու բարբառներուն մէջ հաւասարապէս կը գործածուին թէ՛ որպէս յարաբերական, թէ՛ որպէս հարցական: Հիմա, հիմնական հարցը որ այստեղ կը ծագի հետեւեալն է՝ ով(ը) եւ որ(ը)՝ մէկ կողմէ, ովքեր եւ որոնք՝ միւս կողմէ, համարժէ՞ք են, որպէսզի կարելի ըլլայ այսպէս հանդարտ մտքով ու խղճով թելադրել, որ չգործածենք ովքեր-ը, այլ գործածենք որոնք-ը: Ինծի կը թուի, թէ ով-ովքեր զոյգը եւ որ(ը), որոնք զոյգը զիրար չեն կրնար փոխարինել. նոյն բանը չեն, եւ ճիշդ այս կէտը, այս նրբութիւն է, որ պիտի փորձեմ ընկալելի դարձնել. անշուշտ հարցը կը վերաբերի ասոնց հարցական կիրարկութեան, քանի յարաբերական կիրարկութեան անդրադարձայ արդէն: Իմ այս ճիգիս մէջ ընթերցողը պէտք է ջանայ օգնել ինծի՝ փորձելով մտնել այն բոլոր կացութեանց մէջ, ուր ես պիտի դնեմ զինք: Ենթադրենք, որ սենեակիդ մէջ նստած ես եւ յանկարծ դուռը կը զարնուի. զայն բանալէ առաջ կ’ուզես որոշ չափով ստուգել եկողին ինքնութիւնը: Հետեւեալ երկու հարցումներէն ո՞րը կ’ուղղես անոր ուղղութեամբ.-Ո՞վ է...-Ո՞րն է... Ես ունիմ այն տպաւորութիւնը, որ ասոնցմէ առաջինը կ’ուղղես եւ չես ըսեր ո՞րն է. արեւմտահայը այսպէս չի խօսիր: Այս ալ կը նշանակէ, թէ ով եւ որ(ը) զիրար չեն փոխարիներ:Հիմա ենթադրենք, թէ դուրսէն խօսակցութեան ձայն կը լսես, որով կ’եզրակացնես, թէ եկողները մէկէ աւելի են. դարձեալ փորձենք պատկերացնել այն հարցումը, որ պիտի ուղղես եկողներուն հասցէին.-Ովքե՞ր են...-Որո՞նք են... Այս պարագային եւս ունիմ այն հաստատ համոզումը, թէ կ’ուղղես առաջին հարցումը՝ ովքե՞ր են, առաջինը, եթէ աննախապաշար հայերէն մը կը խօսիս եւ եթէ ուղեղդ չեն լուացած, թէ ովքեր-ը արեւելահայերէն է: Ուրեմն այս վերջինն ալ ցոյց կու տայ, թէ ովքեր եւ որոնք համարժէք չեն: Եւ բնաւ չեմ զարմանար. եթէ համարժէք ըլլային, ինչո՞ւ լեզուն նոյն նպատակին համար երկու տարբեր բառեր պիտի ստեղծեր, անհիմն պերճանք մը ու մսխում մը չէ՞ այս: Ճիշդ ո՞ւր կը կայանայ այս երկուքին տարբերութիւնը:Ո՞վ եւ ովքե՞ր հարցական դերանունները կը ծառայեն նշելու բացարձակ անծանօթ անձեր. Ասոնց կը դիմենք, եթէ տուեալ անձին կամ անձերուն մասին ոչ մէկ գաղափար ունինք: Երբ կ’ըսենք՝ այս ծառը ո՞վ կտրեր է, ծառը կտրողին մասին բացարձակապէս ոչինչ գիտենք: Մինչդեռ ո՞րը եւ որո՞նք հարցականները կը կիրարկենք հոն, ուր տուեալ գործողութիւնը կատարելու հաւանականութիւն ներկայացնող անձերու հաւաքականութիւն մը ի մտի ունինք. եւ առհասարակ այդ անձերուն անունը կը կցենք ովքեր դերանունին՝ բացառական հոլով դնելով այդ անունը. օրինակ՝ ձեզմէ որո՞նք, աշակերտներէն որո՞նք, զաւակներէս որո՞նք, երեսփոխաններէն որո՞նք, մեզմէ որո՞նք եւ այլն: Այլ խօսքով՝ որո՞նք դերանունին բովանդակած անորոշութիւնը զգալիօրէն նուազ է ովքե՞ր դերանունի անորոշութենէն, որ ամբողջական է. եւ ճիշդ այս կէտին մէջ ալ կը կայանայ անոնց միջեւ գտնուող նուրբ տարբերութիւնը, որ ասոնցմէ իւրաքանչիւրին կու տայ յատուկ դիմագիծ մը եւ գործածութեան յատուկ ծիր մը: Ովքեր-ը արեւելահայերէ՞ն է: Բացարձակապէս ոչ. ան ծնունդ առած է Հայաստանի ծոցին մէջ, մեր միջնաշխարհի պորտին վրայ, իբրեւ անհրաժեշտ յոգնակին ով դերանունին: Հայ ժողովուրդն է անոր հեղինակը: Եւ որովհետեւ արեւելահայերը աւելի մօտ եղած են այդ միջնաշխարհին, անոնք մեզմէ առաջ իւրացուցած են զայն. այնտեղ չեն գտնուած կիսագրագէտ վարժապետներ, որոնք հրեայի ու հեթանոսի զատողութիւն դնելով մերժէին զայն: Ընդհակառակն, առողջ լեզուամտածողութեամբ մը որդեգրած են զայն ու կը գործածեն ըստ հարկին: Աշխարհաբարը գրաբարէն առնելիք չունի, ան պէտք է աճի եւ ուռճանայ իր սեփական միջոցներով: Մայրական կաթը օգտակար ու կենսական է մինչեւ որոշ ատեն մը, որմէ անդին ան պէտք է այլեւս դադրի իբրեւ սնունդ ծառայելէ: Դոկտ. Արմենակ Եղիայեան Ծանօթ. Johan-ի.-· Վերի մէջբերման մէջ, արեւելահայ բառը հասկանալ՝ արեւելահայերէնախօս, արեւմտահայը՝ արեւմահայերէնախօս: Աշխարհագրութիւնը եւ պատմութիւնը վկայ են:· «Մեր երկու բարբառներ» արտայայտութեամբ պիտի հասկանալ. «աշխարհաբարի երկու գրական տարբերակները՝ արեւելահայերէնն ու արեւմտահայերէնը»: Հայերէնի կենսունակ եւ ոչ կենսունակ բարբառները կէս հարիւրեակից մի քիչ պակաս են:· Երեսփոխան նշանակէ պատգամաւոր: Quote Link to post Share on other sites
Johan Posted July 4, 2008 Report Share Posted July 4, 2008 Ի ՊԷՏՍ ԶԱՌԱԾԵԼՈՑ (Շար. 7), «Ազդակ» օրաթերթ, երեքշաբթի, 1 Յուլիս 2008Ոեւէ եւ Որեւէ Բոլորդ ալ գիտէք, որ այս երկուքէն առաջինը արեւմտահայերէնի մէջ կը կիրարկուի անձի համար, օրինակ՝ ոեւէ մարդ, ոեւէ տղայ, ոեւէ զինուոր, իսկ երկրորդը՝ ոչ-անձ ցոյց տուող բառերու հետ, օրինակ՝ որեւէ առիւծ, որեւէ ծառ, որեւէ միտք: Մեր լեզուի ամէնէն աւելի իւրացուած կանոններէն մէկն է այս, եւ գրեթէ հազուագիւտ կը պատահի, որ հանդիպինք կանոնազանցութեան: Անշուշտ նկատի ունիմ քիչ թէ շատ գրային վարժութիւն ունեցող խաւը՝ խմբագիրները, յօդուածագիրները, գրագէտները եւ նմանները: Չեմ համարձակիր ուսուցիչներու վրայ ալ տարածել այս շռայլութիւնը, որովհետեւ մեր ուսուցիչները մէկ տող իսկ չեն գրեր: Այս կանոնը ունի իր պատմականը:Մինչեւ անցեալ դարու կէսերը ան գոյութիւն չունէր արեւմտահայերէնի մէջ: Վերջերս կը կարդայի Հրանդ եւ Զապել Ասատուրներու նամականին, ուր նկատեցի այն սանձարձակ կիրարկութիւնը, որ ունեցած են այս երկու բառերը. այդ հատորը այս պահուս ձեռքիս տակ չունիմ, որպէսզի վաւերական օրինակներ տամ, սակայն այնքան ալ դժուար չէ ստուգումը: Միւս կողմէ՝ մինչեւ մեր օրերն ալ կը գտնենք գրողներ, որոնք կ’անտեսեն այս կանոնը. օրինակ՝ լուսահոգի Զարեհ սրբ. Ազնաւորեանը, որ մեր ժամանակներու լաւագոյն հայերէն գիտցողներէն էր, չէր յարգեր յիշեալ կանոնը. կը ճանչնար միայն ոեւէ-ն, որ կը կիրարկէր թէ՛ անձի, թէ՛ ոչ-անձի համար: Կան ուրիշներ եւս, սակայն, ինչպէս ըսի, այսպիսիները հազուագիւտ են: Ինչպէ՞ս յառաջացաւ եւ կայունացաւ այս կանոնը:Ասոր ախոյեանը Բենիամին Թաշեանն է, որ մօտաւորապէս 30 տարի տիւ ու գիշեր պայքարեցաւ, մինչեւ որ յաջողեցաւ ընդհանրացնել զայն իրեն ծանօթ այն հնարամտութեամբ, յամառութեամբ ու հետեւողականութեամբ, որոնց գաղտնիքը միայն ի՛նք ունեցած է: Ուրիշ շատ կանոններու համար ալ ճգնեցաւ Թաշեան. ասոնց հանրագումարը կը կազմեն իր հինգ հատորները, յատկապէս «Թիւրն ու թերին» կոչուածը: Շատ ցաւով պիտի նշեմ, որ այս գրքին, որ հրատարակուած է քառասուն տարի առաջ, 750 հատորները չորս տասնամեակ քաշքըշուեցան, մինչեւ որ Համազգայինը վերջերս քանի մը դահեկանով սպառեց անոր վերջին օրինակներն ալ: Մինչդեռ հազարներով պէտք է հրատարակուէր ան ամէն տարի ու բարձի գիրքը դառնար մեր խմբագիրներուն, գրագէտներուն, ուսուցիչներուն, ամբողջ ազգին, որպէսզի քիչ մը աւելի հայերէն կարելի ըլլայ սորվիլ: Բայց ի՛նչ օգուտ. «Յիւրսն եկ, եւ իւրքն զնա ոչ ընկալան»:***Հիմա, տարիներ ետք, կը մտածեմ, թէ որքա'ն ճիշդ վարուեցաւ Թաշեան, այլեւ որքա'ն իրաւունք ունէր այսպէս վարուելու: Անշուշտ խնդրոյ առարկան միայն ոեւէ եւ որեւէ բառերն են:Թաշեանի մտածումը այն էր, թէ ոեւէ բառը, որ կազմուած է ո եւ է բաղադրիչներով, պէտք է կիրարկուի միայն անձերու համար, քանի որ ասոնց առաջին ո բաղադրիչը գրաբարի մէջ կը նշանակէ ով, որ կը կիրարկուի միմիայն անձերու համար. ոեւէ կը նշանակէ, ուրեմն, ով ալ ըլլայ: Կարծես իրաւունք ալ ունի, կարելի՞ է, օրինակ, ըսել ոեւէ ծառ, այսինքն՝ ով ալ ըլլայ ծառը, ո՛չ, կարելի չէ ըսել: Թերեւս ըսողին ալ բերանը օրին չէ պատռած. բայց անցնինք:Դժբախտաբար, սակայն, Թաշեան խոր չմտածեց գործելէ առաջ, ինչ որ իր լեզուական թերութիւնն է, որուն պատճառով սխալներ գործած է ան: Ճիշդ է, որ ծառին, ոչխարին, արեւին ու նմաններուն համար անպատեհ է ըսել ով ալ ըլլայ, սակայն ունէինք որեւէ բառը, իր որ կամ որը արմատով, որ կիրարկելի է հաւասարապէս թէ՛ անձի, թէ՛ ոչ-անձի համար. օրինակ՝ այս տղոցմէ ո՞րը, այս ծառերէն ո՞րը, այս բառերէն ո՞րը ու այսպէս շարունակ՝ ընդգրկելու համար հայերէնի բոլոր գոյականները անխտիր: Եթէ Թաշեանի տարողութեամբ մէկը պիտի պայքարէր յանուն լեզուական միօրինակութեան, ապա ան պիտի փորձէր ընդհանրացնել որեւէ-ն՝ ասոր կիրարկութիւնը տարածելով թէ՛ անձի եւ թէ՛ ոչ-անձի անուներու վրայ: Ոեւէ-ն աւելորդ էր, ժամանակի եւ ուժերու մսխում, քանի կրնայինք գոհանալ կուռ ու կոկիկ որեւէ-ով, որով միօրինակութիւն մըն ալ կազմած կ’ըլլայինք արեւելահայերէնին հետ, ինչ որ դէպի ցանկալի լեզուական միութիւն տանող փոքրիկ քայլ մըն է, քանի անոնք կը ճանչնան միայն որեւէ-ն: Ես վերը գոհացուցիչ ցոյց տուի վերոյիշեալ կանոնը իւրացուցած ու գործադրող արեւմտահայերու թիւը. սակայն, վերջին հաշուով, պէտք չէ մոռնալ, թէ իմ թուած անձերուս ընդհանուր գումարը մեր ժողովուրդին մէկ հազարերորդն իսկ չի կազմեր. հապա մնացեալնե՞րը... անոնք ալ ճիշդ կը կիրարկե՞ն ոեւէ-ն եւ որեւէ-ն: Մեր մատղաշ դպրոցականները որքանո՞վ կը յաջողին տիրապետել այս երկուութեան, հապա անոնց ուսուցիչնե՞րը, որոնց գիտցածը այդ դպրոցականներուն գիտցածէն շատ աւելի չէ եւ օր ըստ օրէ աւելի կը նուազի: Պարզ է. եթէ Թաշեան խոհեմ ու հեռատես ըլլար, ապա իր պայքարը պիտի ուղղէր ոեւէ-ին կիրարկութեան դէմ, պիտի ամէն ճիգ թափէր, որ նոր սերունդներու մտքէն հետզհետէ անհետանար ոեւէ-ն, որ, չմոռնանք, աշխարհաբար կառոյց ալ չունի: Ահա, ա՛յս պէտք է ընէր ան. սակայն... չըրաւ: Օրին որեւէ առողջ ձայն չհակադրուեցաւ Թաշեանին, ընդհակառակն, անոր հնարած կանոնը մտաւ զանազան ուղեցոյցներու եւ դասագիրքերու մէջ, իբրեւ արեւմտահայերէնի ամէնէն նուիրական ու անյեղլի օրէնքներէն մէկը, որ մինչեւ այսօր ալ կը փորձուի ուսուցանել, յարգել ու յաւերժացնել, բայց թէ ճիշդ ի՞նչ յաջողութեամբ, չեմ կրնար ըսել. որքանո՞վ զայն կ’ըմբռնեն մեր նոր սերունդները, այլեւ մեր ուսուցիչները: Եւ յետոյ ինչո՞ւ այս ժամավաճառութիւնը, այս անմիտ մսխումը ուժերու: Եւ յետոյ, երբ այս կամ այն կանոնին կը կառչինք, պէտք չէ մտածենք միայն միջինարեւելեան գաղութներուն մասին,- թէեւ հիմա այլեւս ասոնց կացութիւնն ալ փայլուն չէ,- այլ մանաւանդ հեռաւոր Քանատայի, Լոս Անճելըսի, Աւստրալիոյ դպրոցականներուն մասին եւս, որոնց սորված իւրաքանչիւր բառը,- ա'լ չեմ ըսեր կանոնը,- իսկական տաժանք մըն է թէ՛ իրենց համար, թէ՛ իրենց ուսուցիչներուն: Կ’ենթադրեմ, որ զիս անկանոն լեզուի ջատագով չէք նկատեր. իմ ակնարկութիւնս կ’երթայ անտեղի ու անարդարանալի կանոններու միայն: Դոկտ. Արմենակ Եղիայեան Ծանօթ. Յովհաննէսի.- Եթէ սխալ եմ. ուղղէ՛ք. «Յիւրսն եկ, եւ իւրքն զնա ոչ ընկալան»=իւրայինը «հարազատը» եկաւ, եւ իւրայինները նրան չընկալեցին «չընդունեցին», կամ՝ իւրայինների մօտ եկաւ, եւ իւրայինները նրան չընդունեցին:Ահա մի օրինակ ո բառին վերաբերող. «Սկսան այնուհետեւ բարձր բարբառով սաղմոսիւք եւ երգովք հոգեւորոք եւ մեծապայծառ վարդապետութեամբ յայտ հանդիման մեծի բանակին զպաշտօնն ցուցանել եւ աներկիւղ, առանց զանգիտելոյ, ո ոք եւ երթայր առ նոսա՝ ուսուցանէին կամակար»։Այսքան հայերէն իմացող դոկտորը, որ իր տիտղոսը գրած է «տոքթոր» ձեւով, Australia երկրի անուան T տառը, եւ Canada երկրի անուան D տառը. հայերէնում տառադարձած է նոյն. Տ տառով:Արեւելահայերէն-արեւմտահայերէն լեզուական մօտեցման մասին զրուցող դոկտ. Արմենակ, դաժան բառը գրած է «տաժան» ձեւով, յամենայնդէպս շնորհակալ ենք նրանից: Quote Link to post Share on other sites
Johan Posted July 5, 2008 Report Share Posted July 5, 2008 (edited) Մէջբերում. «Ազդակ» օրաթերթ, 2 յուլիս 2008Ի ՊԷՏՍ ԶԱՌԱԾԵԼՈՑ ՈմանքՀայրենի լեզուաբան Մանուէլ Ասատրեան, որ Երեւանի պետական համալսարանի դասախօս ալ էր. իր մէկ ստուար աշխատութեան մէջ ոմանք բառին համար տուած է հետեւեալ բանաձեւումը. «Ոմն դերանուան յոգնակին է, բայց բառային իմաստով որոշ չափով տարբերւում է սրանից. նշանակում է մի քանիսը, բայց միայն անձի իմաստով» (Ձեւաբանութեան հարցեր, Բ., 174): Կարօ Առաքելեանը այս բանաձեւումը բառացի փոխադրած է իր կազմած դասագրքին մէջ. «Ոմանք.-Ոմն դերանունին յոգնակին է, կը նշանակէ մէկ քանին, բայց կը գործածուի միայն անձի իմաստով» (Դիւրին հայերէն, Գ., 29):Ճիշդ չեմ գիտեր, թէ արեւելահայերը ինչպէս կը տնտեսեն այս դերանունը. բայց լաւ գիտեմ, որ թէ՛ գրաբարի, թէ՛ արեւմտահայերէնի մէջ նման սեղմում գոյութիւն չունի. ոմանք կը կիրարկուի ցոյց տալու համար թէ՛ անձեր, թէ՛ ոչ-անձեր: Իսկ «Դիւրին հայերէն»ը գրուած է, անշուշտ, արեւմտահայերու համար: Կը բերեմ օրինակներ.ա/ ԳրաբարէնՈմանք ի բայից այսր օրինակի լինին երբեմն...(Արսէն Բագրատունի. Ի պէտս զարգացելոց, էջ 152):Ոմանց կատարեալն երեւի... ոմանք ի չէզոքաց այսր... (անդ, էջ 164):Սակաւք ոմանք ի հասարակ բայից աստի...(անս, էջ 159):բ/ ԱշխարհաբարէնՆոր տեղեկութիւններից ոմանք քաղուած են հին աղբիւրներից (Հր. Աճառեան, Հայոց գրերը, էջ 6):Այս հոլովման տակ գացող անուններուն ոմանց եզակի տրականը... (Այտընեան- Չալըխեան, էջ 16):Այս վանկերը չեն հնչուիր հաւասար ձայնաւորումով, այլ՝ ոմանք ցած, ոմանք՝ բարձր (Շ. Նարդունի, Յանուն Մեսրոպ Մաշտոցի, Ա., էջ 159):Կատարած էր եղբօր երազներէն ոմանք (Պ. Սնապեան, Աղքատներուն աւանդութիւնը, Բ., էջ 199):Այս օրինակներէն ոմանք կրնան յոգնակի ալ դրուիլ (Եդ. Տասնապետեան, Քերականութիւն, էջ 133):Գործերէն ոմանք թարգմանուած են (Յ. Քիւրքճեան, Գրականութիւն, Բ., էջ 151):Այս լեռներէն ոմանք լերկ են, ոմանք՝ ծառաշատ (Ար. Հայկազ, Գարահիսար ու իր հերոսամարտը, էջ 16):Կը գոհանամ այս օրինակներով, թէեւ տրամադրութեանս տակ ունիմ շատ ուրիշներ. այնքան դիւրին էր տեսնել ու հաւաքել ասոնք. կը մնար քիչ մը կարդալ: Ուրեմն պիտի խնդրեմ սփիւռքահայ մամուլէն, որ հրատարակէ այս յօդուածս, որպէսզի նման սխալ բանաձեւում մը,- եթէ ան հասած է մեր հեռաւոր դպրոցները,- սրբագրուի, եւ ճիշդը ուսուցուի մեր նոր սերունդներուն:Մէկ թէ՞ մեկԱյս հարցումս թերեւս գայթակղեցնէ Յակոբ Պալեանը...Բայց եւ այնպէս ան գոյութիւն ունի. ահա թէ ինչու:Մէկ բառը յառաջացած է միջին հայերէնի մէջ, ինչ որ կը նշանակէ, թէ դասական բառ չէ, իսկ ինչ որ դասական չէ եւ Մեսրոպի շունչը չէ տեսած, միշտ ալ ինչ որ տեղ մը, ինչ որ չափով ենթակայ է վրէպի: Մէկ-ը ենթադրուած է ըլլալ միակ բառին ամփոփումը. այս բառին իա հնչիւնախումբը ըստ կանոնի կու տայ ե. օրինակ՝ այգի-ա-պան.... այգեպան, կաշի-ա-գործ.... կաշեգործ, ոսկի-արիչ.... ոսկերիչ: Ինչպէս նկատելի է, հոն ուր ի եւ ա իրարու կը հանդիպին, իրենց տեղը կու տան ե ձայնաւորին: Հետեւաբար միակ պէտք է տար մեկ:ԹէյԱյս բառը հայերէն միակ կազմութիւնն է, որուն յ կիսաձայնէն առաջ կու գայ է: Եթէ պրպտէք մեր բառարանները, պիտի նկատէք, որ ուրիշ մը չկայ: Լաւագոյն պարագային պիտի գտնէք կէս-գաւառական, կէս-գրական մէյ մը բառը եւս, սակայն պէտք չէ մոռնալ, որ այս մէկը նախապէս եղած է մէկ մը. ուրեմն ստացուած է մէկ բառին հնչիւնափոխութեամբ, ուր կ դարձած է յ: Իսկ մենք վերը տեսանք, որ մէկ բառի է-ն արդէն սխալագրութիւն մըն է:Մնացեալները՝ Զէյթուն, Պոմպէյ, Պէյրութ, Ռէյֆուն եւ սոյնպիսիք, ասոնք բոլորը օտար յատուկ անուններ են եւ գործ չունին հայերէնի հետ: Այլ խօսքով՝ այսպէս գրուած են... մեր ուղղագրութիւնը չիմացողներու կողմէ:***Հայերէնի մէջ յ-էն առաջ չի կրնար է գալ. այս իրողութիւնը կը բխի մեր լեզուի էութենէն: Կրնայ սակայն յ-էն առաջ ե գալ: Միայն թէ ահաւասիկ եյ յաջորդականութիւնը ներկայացնող բառ ալ չունինք, մինչդեռ եյ-ը հնդեւրոպական մայր լեզուի, որուն ժառանգորդն է հայերէնը, ամէնէն սովորական երկբարբառներէն մէկն էր. ուրեմն ո՞ւր գացած են մեր եյ բովանդակող բառերը:Օր մը այս մասին երկար կը գրեմ. թող ընթերցողներս գոհանան այս հարցադրումով, քիչ մըն ալ մտածեն այս մասին, որ հետագային դիւրին ըլլայ անոր ընկալումը:Ռոբերտ...Գիտէ՞ք որ նախագահ Քոչարեանի անունը ճիշդ չորս տարբեր ձեւերով կը գրուի այս գաղութին մէջ. խնդրեմ՝ Ռոբերտ, Ռոպերթ, Ռոպէրթ եւ... Րոպէրթ. այս վերջինը կը պարտինք «Հասկ»ին:Դուք կրնա՞ք երբեւիցէ երեւակայել, որ չորս տարբեր ձեւերով գրուի Փարիզի մէջ՝ Շիրաքի անունը, Ուաշինկթընի մէջ՝ Պուշի անունը, իսկ ձեր անձնաթուղթին վրայ ձեր... պատկառելի անունը:Ուրեմն միատեսակ ուղղագրութիւն ունենալու համար՝ մենք պէտք է մաղթենք, որ փակուին մեր բոլոր թերթերը, եւ ապրի միայն մէկ թերթ: Բայց նոյնիսկ այս պարագային կարելի՞ է ակնկալել, թէ այդ միակ թերթը ճիշդ պիտի ուղղագրէ. ես շատ կը կասկածիմ: Արեւմտահայերէնը անսխալ կ'ուղղագրուի միայն այն պարագային, երբ այլեւս արեւմտահայերէն գրող չմնայ աշխարհի վրայ:Դոկտ. Արմենակ Եղիայեան Edited July 5, 2008 by Johan Quote Link to post Share on other sites
Johan Posted July 5, 2008 Report Share Posted July 5, 2008 Հայերէնի մէջ յ-էն առաջ չի կրնար է գալ. այս իրողութիւնը կը բխի մեր լեզուի էութենէն:Էութիւնը է-ի էութեան մէջ է, քանզի նա չէ սովորական E, այլ E+I, իսկ ե չէ երբէք ye, այլ՝ է-ի էութեան բաղադրիչ E:Կրնայ սակայն յ-էն առաջ ե գալ: Միայն թէ ահաւասիկ եյ յաջորդականութիւնը ներկայացնող բառ ալ չունինք, մինչդեռ եյ-ը հնդեւրոպական մայր լեզուի, որուն ժառանգորդն է հայերէնը, ամէնէն սովորական երկբարբառներէն մէկն էր. ուրեմն ո՞ւր գացած են մեր եյ բովանդակող բառերը:Գացած են Է տառին քով...Դուք կրնա՞ք երբեւիցէ երեւակայել, որ չորս տարբեր ձեւերով գրուի Փարիզի մէջ՝ Շիրաքի անունը, Ուաշինկթընի մէջ՝ Պուշի անունը, իսկ ձեր անձնաթուղթին վրայ ձեր... պատկառելի անունը:Չենք կրնար երեւակայել, որ չորս տարբեր ձեւերով գրուի Պարիզի մէջ՝ Շիրակի անունը, Վաշինգտոնի մէջ՝ Բուշի անունը, իսկ մեր անձնաթուղթին վրայ Պետրոսի փոխարէն գրուի՝ Փիիրըր (Փիթըր), Արամի փոխարէն՝ Այրամ (Էրամ), Արտեմի փոխարէն՝ Արտիոմ, Գրիգորի փոխարէն՝ Կրէկորի կամ Կրէկուար, ու այսպէս շարունակ, տուրք տալով՝ «արդի հայերէն» ըսող, ու մէջէն պրծողներու արդիականութեան:Արեւմտահայերէնը անսխալ կ’ուղղագրուի միայն այն պարագային, երբ այլեւս արեւմտահայերէն գրող չմնայ աշխարհի վրայ:Երեւի ասել ուզում է. «Արեւմտահայերէնը անսխալ կ’ուղղագրուի միայն այն պարագային, երբ Ճիշդ հնչիւնաբանութեամբ մտածող եւ արեւմտահայերէն գրողներ ունենանք»: Quote Link to post Share on other sites
SAS Posted July 7, 2008 Report Share Posted July 7, 2008 [*]Արեւելահայերէն-արեւմտահայերէն լեզուական մօտեցման մասին զրուցող դոկտ. Արմենակ, դաժան բառը գրած է «տաժան» ձեւով, յամենայնդէպս շնորհակալ ենք նրանից:Հովհան,հայերենում կա և՛ տաժան, և՛ դաժան:Դաժան մարդ, դաժանություն, բայց՝ տաժանակիր աշխատանք: Բազմացավ փուշը կշտամբանքների.Ծաղկեցին որթերն անօրինության.Մեջս բորբոքվեց բոցը գեհենի.Տաժանքի լուծը ծանրացավ վրաս.Գ.ՆարեկացիՆրանց կատարած հանցագործությանԾանրությունն ամբողջ,- եւ կրել անահՁերբակալություն, եւ՛ աքսոր, եւ՛ մահ,Ո՛չ իբրեւ տաժանք, այլ՝ սուրբ խնդություն.......Ես ինքս այնժամ ցասումով ահեղ,Ոչ իբրեւ դատող կամ ամբաստանող,Այլ՝ երկրիս համար խինդով խելահեղԱմենայն տաժանք խնդությամբ տանող -Ե.Չարենց Quote Link to post Share on other sites
Johan Posted July 7, 2008 Report Share Posted July 7, 2008 Շնորհակալ եմ: Quote Link to post Share on other sites
Johan Posted July 8, 2008 Report Share Posted July 8, 2008 Մէջբերում. «Ազդակ» օրաթերթ, 4 յուլիս 2008Ի ՊԵՏՍ ԶԱՌԱԾԵԼՈՑՊտտիլ թէ՞ պտըտիլԿան ուղղագրական երեւոյթներ, որոնց վրայ որքան ալ միտքդ չարչարես՝ չես յաջողիր տրամաբանական ու գոհացուցիչ ելք մը գտնել, իսկ այդ երեւոյթները կ’ապրին, կը գոյատեւեն, կ’ուռճանան, ասկէ- հոնկէ գլուխ կը ցցեն մեր անզօր աչքերուն առջեւ, արեւմտահայերէնի անտէր անդաստանին մէջ: Ասոնցմէ է պտըտիլ կամ պտըտցնել ձեւը՝ ը-ով, որ երկուքի կը բաժնէ արեւմտահայերս. մեր կէսը ասոնք կը գրէ առանց ը-ի՝ պտտիլ, միւս կէսը՝ ը-ով՝ պտըտիլ: Արեւելահայերը վաղուց հրաժարած են վերջին ձեւէն, սակայն ենթադրելի է, որ այնտեղ եւս, գէթ նախախորհրդային շրջանին, տիրած է երկուութիւն մը, որմէ իրենք յաջողած են ճողոպրիլ,- որովհետեւ իրենց լեզուական կրթանքը շատ աւելի պայծառ է,- եւ որուն տիղմին կը շարունակենք տապլտկիլ արեւմտահայերս:Գայայեանի համար բառս պտըտիլ է, Ճիզմեճեան վարդապետ առողջ տրամաբանութեամբ մը կը գրէ պտտիլ, Տէր Խաչատուրեան կը վերականգնէ, չես գիտեր ի՛նչ տրամաբանութեամբ, պտըտիլ ձեւը, իսկ հայր Կռանեան կ’ընէ նոյնը: Եթէ մինչեւ այստեղ այս ձեւը կը մնար միայն բառարաններու մէջ, Կարօ Առաքելեան զայն կ’արժանացնէ դասագիրքի էջերուն եւս:Այս բային արմատը պտոյտ է, որ, ինչպէս նկատելի է, օժտուած է ոյ երկբարբառով. այս երկբարբառը երկարատեւ մաշումի մը հետեւանքով նախ դարձած է ու՝ պտուտիլ, ապա ու-ին ալ մաշումով՝ ստացուած է պտտիլ: Արդի հայերէնի մէջ կը գտնենք հազարաւոր սղած ձայնաւորներ, որոնց տեղը ը դնելու սովորութիւն չունինք, եւ այս սովորութիւնը նուիրականացած է Մեսրոպի իսկ ձեռքով ու կամքով: Սղող ձայնաւորը պարզ եղեր է թէ երկբարբառ՝ որեւէ նշանակութիւն չունի. մենք ունինք ուրիշ բառեր ալ, որոնք կորսնցուցած են իրենց ոյ երկբարբառը եւ որոնք ը-ով չեն օժտուած, ահա օրինակներ՝ քոյր-քուրոջ-քրոջ, պոյտ-պուտուկ-պտուկ (այս վերջինը կը նշանակէ կաւէ աման): Ու տակաւին՝ սոյլ (Արմ., IV, 242), ցոյց-ցուցնել-ցցնել, լոյս-լուսն-լսունք, հոյն-հունի-հնի, բոյն-բունաւեր-բնաւեր, բոյթ-բութամատ-բթամատ եւ այլն: Վերջին հաշուով ուղղագրութիւն ըսուածը համակարգ մըն է, եւ ամէն համակարգ կ’ենթադրէ խիստ հետեւողականութիւն մը. չենք կրնար կամայականօրէն ըսել՝ պտոյտին ոյ-ն պիտի փոխարինեմ ը-ով, իսկ միւսներունը՝ ոչ. լեզուն հրեաներ ու հեթանոսներ չի զանազաներ, անոր բոլոր բառերը կը վայելեն նոյն վարկն ու իրաւունքը: Շատ ցաւալի է հաստատել, որ այս բոլոր անհեթեթութեանց համար ո՛չ հաշիւ պահանջող կայ, ո՛չ արդարադատութեան առջեւ դատապարտուող ու թիարան ղրկուող: Մեր իրականութեան մէջ կան մեծաթիւ լեզուասպանութիւն գործողներ, որոնք հանգիստ կը քնանան, կը վարձատրուին, կը յղփանան, կը սոնքան ու անպատիժ կը հեգնեն ամենատարրական պատշաճութիւններն իսկ: Իսկ ազգը ոչինչ կը յաջողի ընել: Դոկտ. Արմենակ Եղիայեան Quote Link to post Share on other sites
Johan Posted July 8, 2008 Report Share Posted July 8, 2008 Կան ուղղագրական երեւոյթներ, որոնց վրայ որքան ալ միտքդ չարչարես՝ չես յաջողիր տրամաբանական ու գոհացուցիչ ելք մը գտնելուղղագրութիւն ըսուածը համակարգ մըն է, եւ ամէն համակարգ կ’ենթադրէ խիստ հետեւողականութիւն մը.Շատ ցաւալի է հաստատել, որ այս բոլոր անհեթեթութեանց համար ո՛չ հաշիւ պահանջող կայ, ո՛չ արդարադատութեան առջեւ դատապարտուող ու թիարան ղրկուող:պտըտիլ: Արեւելահայերը վաղուց հրաժարած են վերջին ձեւէն, սակայն ենթադրելի է, որ այնտեղ եւս, գէթ նախախորհրդային շրջանին, տիրած է երկուութիւն մը, որմէ իրենք յաջողած են ճողոպրիլ,- որովհետեւ իրենց լեզուական կրթանքը շատ աւելի պայծառ է,- եւ որուն տիղմին կը շարունակենք տապլտկիլ արեւմտահայերս:Այո՛, նո'յնիսկ արեւմտահայերէնի գրելաձեւը փոխուած է. վերջին հարիւր տարիներու ընթացքին, նախապէս գրուող ը տառը, այժմ, ընդհանրապէս կը սղի: Նայինք ո՞ւր պիտի հասնինք, ձայնաւորներու, պարբերաբար կրկնուող ջարդով: Պիտի հասնի՞նք ձայնաւոր տառերու յստակ համակարգ չունեցող սեպագրութեան: Այսօր գիտենք Մկրտչյան ազգանունը ինչպէս կը հնչուի, քանզի բնիկ արտասանողները կան: Սովետական ուղղագրութեամբ՝ վեց բաղաձայն իրար յաջորդած է: Ա տառն ալ եթէ չդրուէր, կ’ըլլար. Մկրտչյն:Ձայնաւորներու սղումը, եթէ մատենագիրներու եւ որմնագիրներու համար անհրաժեշտ էր, տեղի սղութեան պատճառով, որքանո՞վ արդարացուած է այժմ, չէ՞ որ բառն իր նախնական, բնիկ ձեւէն անընդհատ կը զիջի այսպիսով:մենք ունինք ուրիշ բառեր ալ, որոնք կորսնցուցած են իրենց ոյ երկբարբառը եւ որոնք ը-ով չեն օժտուած, ահա օրինակներ՝ քոյր-քուրոջ-քրոջ, պոյտ-պուտուկ-պտուկ (այս վերջինը կը նշանակէ կաւէ աման): Ու տակաւին՝ սոյլ (Արմ., IV, 242), ցոյց-ցուցնել-ցցնել, լոյս-լուսն-լսունք, հոյն-հունի-հնի, բոյն-բունաւեր-բնաւեր, բոյթ-բութամատ-բթամատ եւ այլն:Ունինք եւ՝ ծոյլ-ծուլանալ, բայց ոչ՝ ծլանալ, քանզի պիտի շփոթուի ծիլ-ծլանալ «ծլարձակել» բառին, թոյլ-թուլանալ, բայց ո՛չ թլանալ, թէ՞ ինձմէ վրիպած է այս բառը: Ձայնաւոր տառերու կարճումը բարբառային-խօսակցական ձեւեր են, եւ ոչ բոլորը Մեսրոպի շունչով օրհնուած:Յովհան Quote Link to post Share on other sites
Johan Posted July 8, 2008 Report Share Posted July 8, 2008 (edited) *** Edited July 8, 2008 by Johan Quote Link to post Share on other sites
SAS Posted July 9, 2008 Report Share Posted July 9, 2008 Պըտըտվիր,պըտըտվիր, կարուսել,Ես քո երգը վաղուց եմ լսել... Ըստ իս, այնքան էլ կարևոր չէ,թե ինչպես գրել՝ պԸտտել,պտԸտել, պԸտԸտել, թե՝ պտտել(բոլոր ձևերն էլ ՃԻՇՏ են): Կարևորը ճիշտ արտասանելն է, որի մասին ոչինչ չի ասվում: Չէ՞ որ կան մարդիկ, որ պԸտԸտելու փոխարեն ասում են՝ պԸտտել(Ի՞նչ ես գլուխդ դես ու դեն պԸտտում ):Եթե այս տեսանկյունից նայենք խնդրո առարկա հարցին, ապա թերևս ճիշտ կլիներ ընդունել ուղղագրական կանոն, ըստ որի, արտասանական վիճահարույց բառերի մեջ, գաղտնավանկ «ը»-ն գրել: Օրինակ՝Զարևանդից մինչև Թավրիզ տարածված արևակեզ անապատների տվնջյան անտանելի տոթը չէր ,որ ստիպում էր նրանց գիշերով ճանապարհ գնալ, այլ գուցե մի ուրիշ նպատակ, որ չէին ցանկանում շատ աչքի ընկնելՐաֆֆի)Համոզված եմ, որ շատերը տվնջյան բառը տԸվԸնջյան կարդալու փոխարեն, կարդում են՝ տԸվնԸնջյան: Իսկ եթե գրված լիներ տվԸնջյան, ապա ոչ մի հարց չէր առաջանա: Կամ՝ ընկճԸվելու ( ընկճել=ընդ(տակը) + ճԸկել ) փոխարեն ասում են՝ ընկԸճվել( ընկԸճել ): Quote Link to post Share on other sites
Johan Posted July 14, 2008 Report Share Posted July 14, 2008 (edited) Պըտըտվիր,պըտըտվիր, կարուսել, Ես քո երգը վաղուց եմ լսել... Բարի օր Սաս, Լաւ երգ է: Չէ՞ որ կան մարդիկ, որ պԸտԸտելու փոխարեն ասում են՝ պԸտտել Հենց այս պատճառով կարեւոր է բառերի արմատների ուսումնասիրումը: «Պտոյտի գացի», «Ման եկայ», «ֆռալու գնացի», «զբօսնելու գնացի», «շրջագայելու գնացի», «շրջելու գնացի»: «Պտոյտի գացի» ձեւը աւելի շատ արեւմտահայերէնախօսը կգործածի: «Զբօսնելու գացի», «շրջագայելու գնացի», «շրջելու գնացի» ձեւերը ո'չ ոք: «Ման եկայ», «ֆռացի» ձեւերը այժմու արեւելահայերէնախօսը (միթէ՞): «Պտուտակ» բառն էլ եթէ մոռացուել է, ապա բնական է պտտել բայի ինչից առաջ եկածը չիմանալը, հետեւաբար՝ պատեհաբար արտասանելը: Արմատական բառարանը առանձին յիշէ՝ պտոյտ եւ պոյտ բառերը: Առաջինը ջրի հոսքին առնչէ, երկրորդը՝ ամանին: Եթե այս տեսանկյունից նայենք խնդրո առարկա հարցին, ապա թերևս ճիշտ կլիներ ընդունել ուղղագրական կանոն, ըստ որի, արտասանական վիճահարույց բառերի մեջ, գաղտնավանկ «ը»-ն գրել: Համոզված եմ, որ շատերը տվնջյան բառը տԸվԸնջյան կարդալու փոխարեն, կարդում են՝ տԸվնԸնջյան Եթէ իսկապէս մտահոգիչ է այդ «շատերի» գումարը, ապա պէտք է կանոն: Edited July 14, 2008 by Johan Quote Link to post Share on other sites
Johan Posted July 14, 2008 Report Share Posted July 14, 2008 Մէջբերում. «Ազդակ» օրաթերթ, 4 յուլիս 2008 Հետագայ թէ՞ յետագայ Ասկէ 30-40 տարի առաջ եթէ «Յուսաբեր»ի մէջ հանդիպէինք այս ենթախորագիրին, որ շատ սովորական էր եւ կը պատկանէր, անշուշտ, Բենիամին Թաշեանին, քմծիծաղով հարց կու տայինք՝ նորէ՞ն, կամ թէ՝ աշխարհի վրայ տակաւին յետագայ գրող մնա՞ց: Թաշեան կեանքին վերջին տարիներուն կը հպարտանար, թէ յաջողեցաւ արմատախիլ ընել յետագայ գրելաձեւի որոմը: Խե՜ղճ Թաշեան, ապրեր ու տեսներ... այո՛, սիրելի՛ս, ապրեր ու տեսներ, որ հիմա արդի հայը մոռցած է հետագայ-ն եւ կը գրէ միայն... յետագայ. չեմ հաշուեր, անշուշտ, այն հատ ու կենտ բացառութիւնները, որոնց գումարը մէկ ձեռքիս մատներուն թիւին չի հասնիր: Սփիւռքը իր Միջին Արեւելքով, Քանատաներով ու Ամերիկաներով չէր բաւեր, հիմա «Երկիր» թերթն ալ յետագայ կը գրէ, առանց մոռնալու մեսրոպեան ուղղագրութեան պաշտպան արեւելահայ անհատներն ու խմբակները, որոնք կը կարծեն, թէ մեր բառերը մեսրոպեան կնիք ստանալու համար բոլորն ալ յ-ով պէտք է սկսին. Ռաֆայէլ Իշխանեանը հարբիլ-ը կը գրէ յարբիլ եւ երկար-բարակ կը բացատրէ «օրէնքը»: Աւելցնեմ հետեւեալ բարացուցական օրինակը. Համազգայինը վերջերս հրատարակեց Ս. Վրացեանի «Կեանքի ուղիներով»ը, առաջին հրատարակութենէն մօտ չորս տասնամեակ ետք: Առաջին հրատարակութեան մէջ բոլոր օրինակները հետագայ էին, իսկ նորին խմբագրական կազմը մեծ բծախնդրութեամբ ասոնք դարձուցած է յետագայ: Մեր մատենագրութեան մէջ գոյութիւն ունեցած է միայն հետագայ, մեր բառարանագրութեան մէջ եւս. միայն հայր Կռանեանն է, որ կը թուէ երկու գրելաձեւերն ալ, իբրեւ համարժէք, եւ իր դատողութեան մէջ կը սխալի անշուշտ: Այսուհանդերձ չենք կրնար ըսել, թէ ի'նք է յետագայ ձեւի ուռճացումին պատճառը. ան գոյութիւն ունէր իրմէ առաջ ալ, եւ Թաշեան, հայր Արսէն Ղազիկեանի յամառ ճիգերէն ետք, ամբողջ կեանք մը վատնեց սրբագրելու համար զայն: Այս անգոյ ձեւին ընդհանրացումը լը մատնէ արեւմտահայուն լեզուական իմացութեան աստիճանական բթացումը. այո՜, արեւմտահայը լեզուական իրականութիւնները այլեւս բութ միտքով կը դատէ: Եւ այս պարագային գործողը հետեւեալ տրամաբանութիւնն է. յետագայ կը նշանակէ յետոյ եկող, վերջէն եկող, ուրեմն...բառիս արմատը յետ(ոյ) է. մինչդեռ յետ արմատը մեր բարդ բառերուն մէջ բնաւ ալ յետոյ չի նշանակեր: Ահաւասիկ օրինակներ՝ յետադարձ- դէպի ետեւ դարձած, յետամնաց-ետեւը մնացած, յետագնաց-դէպի ետեւ գացող, յետադէմ- դէպի ետեւ դիմող, յետադիր-ետեւը դրուած, յետսապահ-ետեւի դիրքերը պահող, յետաձգել-ետեւը ձգել, չգործել, չաւարտել, վրայէն անցնիլ: Ինչպէս կը նկատէք,- բայց իրապէս կը նկատէ՞ք,- այս բոլորին մէջ յետ արմատը յետոյ-ի իմաստ չ’արտայայտեր, այլ՝ ետեւի-, դէպի ետեւ-ի: Եթէ մենք իրօք ունենայինք յետագայ բառ մը, ապա ան ալ պիտի նշանակէր դէպի ետեւ եկող եւ ոչ թէ ետեւէն եկող, յաջորդող, յետոյ եկող: Այս վերջին իմաստը կրնայ տալ միայն հետագայ բառը, որուն հետ արմատը դասական իմաստով կը նշանակէ ետեւէն: Երբ քահանան պսակադրութեան ատեն կ’ըսէ՝ «այսուհետեւ երթիցէ այր զհետ կնոջ իւրոյ», այս կը նշանակէ՝ «այսուհետեւ այրը կնոջը ետեւէն պիտի երթայ», այսինքն՝ պիտի հետեւի անոր. հետագայ-ին իմաստն է հետեւող, յաջորդող, ետեւէն եկող: Եւ բառս 1600 տարի ճիշդ այսպէս ալ գրուած է՝ հ-ով: Ամերիկահայ թերթերուն շատ բարեւ...: Դոկտ. Արմենակ Եղիայեան Quote Link to post Share on other sites
Johan Posted July 18, 2008 Report Share Posted July 18, 2008 կարծեն, թէ մեր բառերը մեսրոպեան կնիք ստանալու համար բոլորն ալ յ-ով պէտք է սկսին Ճի'շտ նկատառում: Բառի արմատը արբ, արբանեմ-ն է, կայ արբենալ ձեւը: Աճառեանն Արմատականում ասում է. «հետաքրքրական են հ նախաձայնով՝ հարբեցութիւն, հարբեցեալ. Պղատոնի օրինաց եւ օրէնսդրութեանց գրքում»: Ըստ նրա, արբանեմ «խմեմ, ըմպեմ» բառը տեղի է տալիս արդէն նոր իմաստ ստացած հարբենալ «գինովնալ» բառի դիմաց: Ուրեմն՝ հ նախածանցը նոր իմաստ է տալիս բառին՝ սովորական խմելու (ջուր կամ այլ հեղուկ) գործողութիւնը դառնում է ոգիլից ըմպելի խմելով գինովնալու գործողութիւն: Գուցէ այդ ժամանակուանից, գրաբարեան յ տառն արտաանւում էր հ ձեւով, Պղատոնի գրքի թարգմանիչն է, գրել է, այնպէս որ հնչել է բառը: Առաջին հրատարակութեան մէջ բոլոր օրինակները հետագայ էին, իսկ նորին խմբագրական կազմը մեծ բծախնդրութեամբ ասոնք դարձուցած է յետագայ: Կարծում եմ երկու ձեւն էլ ճիշտ է: Երբ Արմատականում որոնում ենք ետ եւ յետ բառերը «յետոյ, ետքը», ասում է՝ տե'ս հետ բառը: Չէ՞ որ յետ(ոյ) ձեւը հետ արմատից ածանցեալ է: Կարելի է նաեւ մտածել այսպէս. եթէ յետոյ գրելաձեւը ճիշտ է (եւ ճիշտ է ու գրաբարից աւանդուած ձեւ, այնպէս որ գրւում է ի ոտն>յոտն յոտնկայս բառում), բառի յետ բաղադրիչը դարձել է նախածանց, ուստի՝ յետադարձ, յետագայ, յետընթաց եւ նմանօրինակ բառերում պիտի գրուի այնպէս որ գրւում է յետոյ բառում. նախդիր հ հնչիւնը յ տառով: Կարելի է մտածել նաեւ այսպէս. յետադարձ եւ յետընթաց բարդ բառերը կազմուել են յետեւ բառից ու եւ բաղադրիչի անկումով. յետեւադարձ>յետադարձ, յետեւընթաց>յետընթաց, մինչ յետագայ բառը կազմուել է յետոյ եւ ընթացք բառերից, ոյ բաղադրիչի անկումով. յետոյագայ>յետագայ: Ինչ վերաբերի իմաստին, արդարեւ Հրաչեայ Աճառեանն իր «Լիակատար քերականութիւն հայոց լեզուի» աշխատութիւնում, մի առանձին բաժին է յատկացրել. ժամանակի ընթացքին, նախնական իմաստը կորցրած բառերի մասին. հայերէնում եւ այլ լեզուներում: Երբ յետագայ բառը յ տառով է գրւում. Դոկտ. Եղիայեանը «ետեւ գնացող» է հասկանում, պիտի հասկացուի յետայսու ետեւից եկողը, գալիքը, իսկ ետեւից եկողը առջեւ է գնում: Մի կերպ, ետեւը, հետը ու յետոյ եկողը իմաստով նոյնանում: Օրինակ՝ անգլերէնում յետոյ=later, որ գալիս է ուշ մնալու «late» գաղափարից, "see you later" եթէ բառացի թարգմանենք. պիտի ստացուի. «քեզ կտեսնեմ ուշացած», բայց մենք հասկանում ենք. «քեզ կտեսնեմ յետոյ (ետքը)»: Ողջ գաղափարը. ճանապարհը, ուղին կամ ժամանակի ընթացքը հետեւելուն է առնչւում, հետեւողը կարող է լինել քայլողների կամ կարաւանի առջեւում, ետեւում կամ մէջտեղում: Այս պատճառով հետ արմատ բառից ածանցուած ետքը եւ ետեւ բառերը, տարբեր իմաստներ են տուել. յետոյ՝ ժամանակի իմաստով վերջը, ետքը կամ ապագայում, ետեւ՝ տեղի իմաստով ուշ մնացած, թիկունքում: Ուրեմն ապագան ոչ թէ ետեւումն է, այլ՝ հետապնդում է ուղին, գալու է անպայման, ու ապագան յետոյ լինելու է առջեւում....: Յետագան լինելու է յառաջիկայում, կամ՝ ետագան լինելու է առաջիկայում, կամ՝ հետագան լինելու է առաջիգայում: Ընթացքը միշտ դէպի առջեւ է: Ետեւ գնալու իմաստի համար, սովորական հայ լեզուաշինարարը օգտագործել է դառնալ բայը, որ ճանապարհից շրջելուն, ճանապարհից շուռ գալուն է վերաբերւում: Յետ դառնալ, վերադառնալ կամ պարզապէս՝ դառնալ: Սրանց համար չի կարելի օգտագործել՝ յետագայել, յետագնալ, քանզի գնալը միշտ դէպի առաջ է լինում: Ըստ իս, յետագայել ու յետագնալ նշանակում է ետեւից գնալ, բայց առջեւ գնալ: Կարելի է ասել նաեւ հետագայել հետագնալ, որ նշանակում է հետքով գնալ, ոտքով գնալ, միասին գնալ, հետապնդել ու առջեւ գնալ: Ունենք շրջագայել բառը, որ որոշակի ուղղութեան իմաստ չի տալիս, այլ պարզապէս տարբեր տեղեր գնալուն է նշում: Թնջուկի հանգուցալուծումը աւելի դիւրին կլինի, երբ նկատենք իմաստային տարբերանքը ետեւ եւ հետեւիլ բառերի միջեւ: Ետեւից է գալիս, հետեւում է, ու ընթանում առաջ: Այսինքն՝ գործողութիւնը ետեւից է կատարւում, բայց միշտ ընդառաջ: Իսկ գործողութեան հիմնական առարկան հետ-ն է: Մինչ այդ, յիշենք որ, ինչպէս միւս լեզուներն ստեղծած ժողովուրդները, այնպէս էլ առաջին հայախօսները, անասնաբոյծեր էին, ու հիմնականում զբաղւում էին նոր արօտների որոնմամբ: Պատկերացրէք երբ հովիւ Հայկը իր կրտսեր եղբօր հովիւ Արամին ասում է. -Հետեւիր ինձ Այստեղ կարելի է հասկանալ. «քայլիր ինձ հետ», «ետեւիցս արի՛», «հետապնդիր ինձ», «ոտքիս հետքերով ման արի» յետաձգել-ետեւը ձգել, չգործել, չաւարտել, վրայէն անցնիլ Եթէ գործ յետաձգել, ապա ժամանակի իմաստով վերջուայ թողնել, բայց ժամանակը միշտ ընթանում է դէպի առաջ: Այստեղ վայր նկատի պիտի չի առնել, այլ ժամանակ: Այս իմաստից մեկնելով ու տրամաբանութեամբ, թերեւս ստեղծուել է առաջաձգել բառը, բայց ինձ թուի. առաջաձգել եւ յետաձգել նոյն իմաստն ունեն: Quote Link to post Share on other sites
Johan Posted July 22, 2008 Report Share Posted July 22, 2008 (edited) Նայենք ի՛նչ է ասում Արմատականը հետ բառի վերաբերեալ, արձանագրում եմ յապաւումով: Հետ. բուն նախնական նշանակութիւնն է «ոտք». այսպէս՝ Գ. Թագ. ժը. 21. «Մինչեւ ցե՞րբ կաղայք յերկուս հետս» (երկու ոտքով, երկու ոտից). այս նշանակութիւնը յետոյ տեղի տալով ոտք բառի առաջ՝ ջնջուեցաւ. բայց մնացին նրանից ածանցուած նշանակութիւնները. այսպէս «2. ոտքը կոխած տեղի նշանը, հետք. 3. փոխաբերական ճանապարհ, օրինակ, նմանութիւն» ՍԳր. Կորիւն. Եւս. պտմ. Կիւրղ. թգ. Եփս. յես. «4. յետեւից» Բ. մակ. դ. 21. Ճառընտիր «5. միասին, միատեղ, հետը» Եղիշ. Ոսկ. սղ. Զանազան նախդիրներով՝ զհետ «ետեւից» ՍԳր. Ոսկ. Եւս. քր. «միասին, միատեղ» Ոսկ. յհ. ա. 37. Խոր. «յետոյ, ետքը, վերջը» Մտթ. ը. 10. Փարպ. ի հետ «միասին, հետը» Ոսկ. եբր. իը. ի հետոց «յետեւից» ՍԳր. հետ ընդ հետ, հետզհետէ, վաղվաղակի հետ կամ զհետ ՍԳր. եւն. Ստացած է նաեւ ժամանակի գաղափարը, ինչպէս ցոյց են տալիս հետ «անգամ» (հմմտ. առաջին հետ Շապհ. էջ 61), նոյնհետայն «նոյն ժամնին, իսկոյն» ՍԳր. հետընդհետ Բ. մակ. դ. 10. Եւս. պտմ. Յորմէհետէ ՍԳր. միահետ, միահետի, ընդ միահետ Ոսկ յհ. ա. 21, 24: Այս զանազան առումներով են կազմուած հետազօտել Ս.Գր. Սեբեր. հետակորոյս վեցօր. հետամուտ ՍԳր. Եւս. պտմ. հետամտիկ «փախչող թշնամու յետեւից հետապնդելու եւ բռնելու համար ուղարկուած զինւոր» Անան. գիտ. 22. հետաքրքիր ՍԳր. հետեւիլ Փիլ. որովհետեւ ՍԳր. Հետեւակ ՍԳր. հետի «ոտքով» Գ. մակ. գ. 1. հետիոտ(ս) ՍԳր. Եւս. քր. ոտնահետ Վրք ոտնհետ, զառիհետ «հարթ, տափարակ», հետերթու «հետեւող». հետարածի «լրտեսելու համար գաղտուկ յետեւից երթալով»...... ...յետուստ «ետեւը, կռնակը, յետեւից, յետոյ, վերջը». յետինք «երեկոյ»: - Ետ, որից կազմուած են՝ ետ ընդ ետ «իսկոյն, հետ ընդ հետ, նոյն հետայն». ետ զետէ «հետզհետէ» կաէ եւ յետզյետէ: Այս բոլորի համար ձայնական փոփոխութեանց կողմից հմմտ. հեղեղ, ողողել, հինգ, յիսուն. Իսկ նշանակութեանց զարգացման կողմից հմմտ. կինք, զկնի, կրուկն, ընդ կրուկն, ընկրկիլ, պրս. pāy «ոտք», dar-pay «զհետ, զկնի», pay-dar-pay «զկնի, միմիանց, հետզհետէ, իրար ետեւից», ֆրանս. pas «քայլ» եւ revenir sur ses pas «նահանջել, յետ գալ» եւն: =Բնիկ հայ բառ՝ հնխ.՝ pedo- ձեւից, որի ժառանգորդներն են. սանսկրիտ pād- կամ pad....լատիներէն pēs (սեռ. pedis) «ոտք», peda «մարդու ոտքի հետք», անգլ. foot...: Այս բոլորը երեւան են հանում հնխ. ped- եւ pod- արմատները, որոնցից առաջինը տալիս է հայերէն հետ, յետ, ետ, երկրորդը՝ ոտ-ն: Edited July 22, 2008 by Johan Quote Link to post Share on other sites
Recommended Posts
Join the conversation
You can post now and register later. If you have an account, sign in now to post with your account.