Aram_D

Ինձ թվում է, որ մենք այստեղ հաշվի չենք առնում մի կարեւոր հանգամանք, որի պատճառով էլ թյուրիմացությունը շարունակվում է: Հայ Եկեղեցին 19-րդ եւ 20 –րդ դարի սկզբում չուներ այլեւս այն ազդեցությունը ժողովրդի վրա, ինչ ուներ միջին դարերում: Ռուսական շրջանում Հայ Եկեղեցին ուժեղ հալածանքի ենթարկվեց ցարի կողմից, եւ վերջին վանքերը այդ շրջանում փակվեցին: Չմոռանաք որ Գալիցինը Հայաստանում արդեն սկսել էր փակել հայկական դպրոցները: Ամեն մի զանցանքի համար հայ հոգեւորականը Սիբիր էր աքսորվում, օրինակ՝ խառնակ ամուսնությունների դեպքում, հայի ու ռուսի միջեւ, եթե պսակի արարողությունը հայ քահանան կատարեր, ապա հաստատ Սիբիր կաքսորվեր: Քանի որ հայերը համարվում էին հերետիկոս, եւ իրավունք չունեին ուղղափառի (ռուսի) վրա արարողություն կատարելու: Թուրքական եւ պարսկական տարածքում վիճակը եւս բարվոք չէր: Հայ վարդապետներին արգելված էր դուրս գալ ժողովրդի մեջ եւ Ավետարան քարոզել: Վարդապետները ստիպված հագնում էին թափառական աշուղների զգեստներ եւ մի որեւէ հայ աշուղի ընկերակցությամբ շրջում ժողովրդի մեջ ու գուսանական մեղեդիների երգեցողությամբ քարոզում ու պատմում Ավետարանը: Ավելացնենք նաեւ, որ Հայաստանը լցված էր բողոքական ու կաթոլիկ միսիոներներով, շատ հայեր դավանափոխ էին լինում, հատկապես քաղաքաբնակները: Էջմիածինը գտնվում էր ռուսական ճնշման տակ, իսկ Պոլսո պատրիարքարանը՝ թուրքական: Վիճակն այնքան ահավոր է, որ պատրիարքները կորցրել էին իրենց ինքնուրույնությունը, օրինակ՝ Պոլսո Կարապետ Պալատեցի պատրիարքը ուղղակի հրաժարվեց պարտրիարքության աթոռից: Իսկ Գրիգոր Տաթեւացու «Գիրք հարցմանցը» հրատարակեցին առանց «Ընդդեմ տաճկաց» մասի, քանի որ թուրքական գրաքննությունը մոլեգնում էր ամենուր: Թե ինչպես էին գործում թուրքական լրտեսները, հստակ նկարագրված է Աճարյանի «Ինքնակենսագրությունում»: Հայերի մեջ կաին նաեւ ամեն տեսակ քաղաքական կուսակցություններ եւ ֆիդայական շարժումներ, որոնք իրենք էին որոշում իրենց անելիքները: Եւ ոչ միայն իրենց, այլեւ փորձում էին Եկեղեցին ռեֆորմների ենթարկել՝ իրենց հասկացած ձեւերով: Սիմեոն Երեւանցու նման պայծառ անձնավորությունների կողքին կաին նաեւ տեր Թոդիկի նման թյուրիմացություններ: Աճարյանը Էջմիածնի միաբանության մասին գրում է, որ այդ տարիներին միաբանությունն անմիաբան էր: Նման իրավիճակում հոգեւորականը առավելագույնը կարող էր միայն հորդորել ժողովրդին, եւ ոչ թե թելադրել:

Եթե ունեք նման փաստաթուղթ, կամ հավստի տվյալներ, խնդրում եմ ներկայացնել:

Հարգելի Կարս Թեման իրոք հետաքրքիր չէ, բայց վտանգավոր է, քանի որ այստեղ հնչում են տհաճ խոսքեր Հայ Եկեղեցու հասցեին, եւ այդ խոսքերը շատերի սրտում ոսկրանում են: Ես կողմնակից եմ բաց խոսելուն, բայց մյուս կողմից էլ Եկեղեցում շարունակ տեսնում եմ դժգոհ մարդիկ, ովքեր առիթը բաց չեն թողնում՝ ծաղրելու հոգեւորականին: Այս թեման սնունդ է նման մարդկանց հոռի մտքերի համար: Այդ պատճառով, եթե սկսել ենք այս խոսակցությունը, ապա այն պետք է մինչեւ վերջ տանել, որպեսզի չստեղծվի կարծիք, թե տերտերները վախեցան ու ծածկեցին թեման: Եկեք այնքան քննարկենք, մինչեւ որ բոլր կնճռոտ հարցերը կպարզվեն: Հնարավոր է, որ շատերը քննարկման ընթացքում կփոխեն իրենց կարծիքը: Հարգանքներով՝ Արամ

Խնդրեմ, եթե կան փաստեր, ապա այն անպայման պետք է ներկայացնել, որքան էլ դառը լինի ճշմարտությունը, այն բուժիչ է: Կարծում եմ, որ այս քննարկումներն այդ նպատակն ունեն: Եթե կան նամակներ, կամ պատմական փաստաթղթեր, բայց ոչ մերկ տրամաբանական եզրահանգումներ ու սոսկ ենթադրություններ: Դրանք իհարկե իրենց տեղն ունեն, բայց հիմնականը չեն:

Հարգելի Ռոմեո, Տրամաբանությունը դա ամենաբարձրագույն ինստանցիան չէ, եթե տրամաբանական է, դա դեռ չի նշանակում, որ ճշմարիտ է: Ըստ տրամաբանության մենք հայերս պետք է ոչնչանաինք դեռ 15-թ. եւ ամբողջ աշխարհը թույլ տվեց, որ թուրքերը դա իրագործեն: Այն ժամանակ դա բոլորին էլ ձեռնատու էր: Բայց ոչ միայն չեղավ այն ինչ տրամաբանական էր, այլ լինելու է այն ինչ անհավանական է. Հայաստանը պետք է զորանա, պատերազմի Բաբելոնի դեմ ու հաղթի:

Ժողովո՛ւրդ, ձեզանից շատ բան չի պահանջվում: Ուղղակի յուրաքանչյուրը պետք է բացահայտի այն խնդիրները, որոնք այսօր կան իրենց երկրում, քաղաքում կամ գյուղում, կապված հայության եւ Հայ Եկեղեցու հետ: Երբ թվարկենք հիմնական խնդիրները, որոնք առկա են, կանցնեք դրանց լուծման ճանապարհների որոնմանը: Միայն այդ հարցերի վերհանումն ու քննարկումը արդեն բավականին մեծ գործ կլինի: Իսկ լուծումները հնարավոր է, որ այսօր էլ մեր կողքին են, եւ մենք այն չենք տեսնում: Եկեք համարձակ անցնենք գործի:

Ես այս ֆորումի առաքելությունը տեսնում եմ նրանում, որ այստեղ մենք պետք է կարողանանք վեր հանել այն կնճռոտ հարցերը, որոնք վաղուց ծառացել են մեր ազգի ու Եկեղեցուլ առջեւ: Օրինակ՝ սփյուռքահայությունը չնայած իր նյութական, համեմատաբար, բարվոք վիճակին այսօր լուրջ խնդիրներ ունի կապված հայկական դպրոցների հետ: Հայաստանի շատ մարզերում համապատասխան քանակով քահանաներ չկան՝ ժողովրդին հովվելու համար: Փոխարենը՝ ամեն տեսակի աղանդավորներ որքան ուզես: Մեր Եկեղեցու դավանությանն ու վարդապետությանը վերաբերվող գրականություն քիչ է հրատարակվում, որի կարիքը ժողովուրդը շատ ունի: Մատենադարանում գտնվող մեր հոգեւոր գանձերը դեռեւս մատչելի չեն. այն պետք է վեր հանել, մշակել, թարգմանել ու հրատարակել: Մենք այսօր չունենք վարդապետարաններ, աստվածաբանական կոնսուլտացիաներ. ժողովրդի համար առանձին, հոգեւոր դասի համար՝ առանձին: Աստվածաբանական թեմաներով կոնֆերանսներ չեն արվում, գիտական աշխատություններ չեն գրվում: Եւ էլի շատ խնդիրներ կան, որոնք պետք է լուծել: Մեր տաճարները կիսավեր են, մարդիկ այն ընդունում են ոչ թե որպես աստվածպաշտության վայր, այլ որպես ճարտարապետական ու ազգային արժեք ներկայացնող հուշարձան միայն: Մենք պետք է կարողանանք համախմբել հայությանը, որպեսզի այս ու շատ ուրիշ գործեր գլուխ բերենք: Ֆորում լավ հնարավորություն է բացել մեր առջեւ, սակայն զրույցներից այն կողմ չենք անցնում: Միթե՞, մենք՝ հայերս միայն պետք է երազենք ...

Երեւում է այստեղ մեզ անհասանելի ինչ-որ շատ ուրիշ խնդիրներ էլ կան: Լավ կլիներ՝ այդ ակնարկը չարվեր, եթե լիարժեք բացատրությունը չէր հետեւելու: Բոլոր դեպքերում, մենք լուրջ խնդիրներ ունենք՝ ե՛ւ ազգի, ե՛ւ Եկեղեցու առջեւ ծառացած: Ուենք փոքրիկ Հայաստան եւ մեծ ու անկազմակերպ սփյուռք, դավանափոխ հայեր, ե՛ւ հայերենին կարոտ անձինք:

Հոգեւոր դասը իրականում չի էլ բաժանված: Էջմիածին/Անթիլիաս բաժանումը իրականում վարչական բաժանում է:

Այս հարցին Monk-ը իսկապես չէր կարող միանշանակ պատասխանել: Լավագույնը այն կլինի, որ մի օր արթնանաք ու լսենք, որ այլեւս մեկ աթոռ կա, այն է՝ Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածինն, եւ բոլորս լծված ենք եկեղեցաշինության գործին: Չեմ կարծում, որ Անթիլիասի հոգեւոր դասը կհակադրվի այս երազանքին:

Вопрос не корректный, так как вероисповедание Армянская Апостольская Церкви Православное. А из Вашего вопроса можно сделать вывод, что у нас всего лишь сходство с православием.

Ձեր, Կարսի եւ Էլիա Բիլեմջյանի խոսքերից կարելի է եզրակացնել, որ ծանր է հայ մարդու վիճակը դրսում: Եթե անգամ նյութապես էլ ապահովված լինեք, հայապահպանության հարցում մեծ խնդիրներ ունեք: Լսել եմ, որ ձեր մոտ, ամեն կիրակի, Պատարագից հետո, հավաքվում են ընդհանուր ճաշկերույթի եւ այդ ժամին ամեն տեսակի հարցեր քննարկում: Լսել եմ նաեւ, որ Պոլսում նման հանդիպումներն ու քննարկումները համեմատած ավելի արդյունավետ են: Շատ երիտասարդներ համայնքի միջոցներով հնարավորություն են ստանում արտասահմանյան համալսարաններում ուսանելու: Կուզենայն իմանալ թե որքանով է իմ լսածը համապատամխանում իրականությանը:

Լսել եմ, որ հայ մանուկների համար հայկական ճամբարներ գոյություն ունեն, ուր դպրոցական արձակուրդների օրերին, հայ մանուկներն իրենց հանգիստն են անցկացնում: Կա արդյո՞ք այդպիսի բան:

Ռուսները երբեք էլ չեն թաքցրել իրենց տեսակետը Հայ Եկեղեցու վերաբերյալ, նրանք միշտ էլ, բացեիբաց, մեզ հայտարարել են հերետիկոս, եւ այսօր էլ են հայտարարում ու նեստորականների հետ նույն հարթության վրա դնում: Ըստ նրանց՝ «Մի բնութիւն Բանին մարմնացելոյ» բանաձեւը գալիս է ոչ թե Աթանաս Աղեքսանդրացուց, այս հերետիկոս Ապողինարից, իսկ Կիւրեղ Աղեքսանդրացին ուղղակի շփոթվել է եւ դեռ չի էլ կարողացել տարբերել անձը բնությունից: Շատ հայեր են գայթակղվել այս ամենով ու գնացել երկրորդ մկրտության, քանի որ ռուսները Հայ Եկեղեցու մկրտությունը չեն ընդունում եւ երկրորդ անգամ են մկրտում: Չգիտեմ ինչ է կատարվում մարդու հետ, երբ նա երկրորդ անգամ է մկրտվում, բայց որ բանականությունը խաթարվում է, դա ակնհայտ է: Նրանք սկսում են կատաղիորեն հարձակվել Հայ Եկեղեցու վրա եւ պատրաստ են ամեն ինչի, իրենց նոր տերերին գոհացնելու համար: Ինձ թվում է, որ այդպիսիները կորցնում են այն խաղաղությունը, որը ստացել էին Ավազանի մկրտությամբ եւ կարող են խաթարել իրենց զրուցակցի խաղաղությունը եւս: Փորձել նրանց ներկայացնել Հայ Եկեղեցու դավանությունը, այնպիսին, ինչպիսին որ այն կա, անիմաստ է: Որքան էլ բացատրես, միեւնույն է, նրանք կրկնելու են այն խոսքերը, ինչ որ ասում էին սկզբում, այսինքն՝ այն ինչ վերագրել են: Իսկ ռուսներից նրանք, ովքեր գիտեն ճշմարտությունը, խիստ ճնշման տակ են հայտնվում, երբ փորձում են արտահայտվել: Պետք է խոստովանել, որ այդպիսիները իրականում քիչ չեն, բայց ընդհանուր քաղաքականությունը, այսօր, դեռեւս, բարենպաստ չէ լիարժեք արտահայտվելու համար. ցավոք այսօր եկեղեցիներն էլ ունեն իրենց քաղաքականությունը: Ինչ վերաբերվում է Նարեկացուն, ապա դա միանգամայն հասկանալի է նման քաղաքական իրավիճակում, քանի որ նրա աղոթամատյանը իր խորությամբ միանշանակ տարբերվում է մինչ այդ եղածից, եւ օտարները չեն կարողանում անտարբեր անցնել: Այ, եթե Նարեկացին լիներ ասորի, հույն, կամ լատին դա միանգամայն հասկանալի կլիներ, բայց քանի որ հայ է, հետեւաբար, ըստ նրանց, մի բան այն չէ, պետք է փորփրել եւ մի բան գտնել, որ հայերը իրենց լավ չզգան: Իսկ այն, որ դա արվում է հայի ձեռքով, դա նորություն չէ:

Ձեր խոսքերից երեւում է, որ Դուք նախկինում Հայաստանում եք բնակվել: Իսկ ինչպե՞ս եք կարողանում Բելգիայում երեխաներին հայերեն սովորեցնել: Միայն տանը, հայերեն խոսելը, բավական է արդյո՞ք:

Ավելացնեմ նաեւ, որ սուրբ մարտիրոսների հիշատակը տոնվում է շաբաթվա չորս օրերին միայն՝ երկուշաբթի, երեքշաբթի, հինգշաբթի և շաբաթ: Սա վերաբերում է այն շաբաթներին, որոնք տերունի տոների կամ պահքի համար հատկացված չեն: Պահքի շրջանում շաբաթ օրերն են միայն հատկացված սրբերի տոներին, բացի Լուսավորչի, Վարագա խաչի և Սուրբ Հակոբի պահքի շաբաթներից, որոնց ընթացքում երկուշաբթի, երեքշաբթի և հինգշաբթի օրերին ևս սրբերի տոն է կատարվում: Սրբոց տոները խմբերով են կարգված և հիմնականում շարժական են: Այս խմբերը խիստ որոշակի հերթականությամբ հաջորդում են կամ նախորդում տերունի տոներին և վերջիններիս տեղափոխմանը զուգընթաց՝ իրենք էլ են տեղափոխվում: Տոնական խումբը իրենից ներկայացնում է մեկ օրացուցային շաբաթը, որի տոներն են այդ շաբաթվա չորս օրվա՝ երկուշաբթի, երեքշաբթի, հինգշաբթի և շաբաթ, սրբոց տոները, որոնք իրենց խմբում անշարժ են: Հռիփսիմյանց եւ Գայանյանց կույսերի տոները խումբ են կազմում՝ Հովհաննես Կարապետի, Աթանագինա եպիսկոպոսի եւ Գրիգոր Լուսավորչի Վիրապից ելնելու տոների հետ: Այս խմբի տոները կատարվում են Հոգեգալստյան երկրորդ շաբաթում, որի կիրակի օրը տոնվում է «Սուրբ էջմիածնի» տոնը: Իսկ թե ինչո՞ւ ենք Հռիփսիմյանց կույսերի տոնը առաձին տոնում, այսինքն՝ երկուշաբթի, իսկ եւ Գայանյանց կույսերի տոնը՝ երեքշաբթի, եւ առհասարակ երկու մասի բաժանում եւ առանձին-առանձին տոնում, չէ որ նրանք նույն խմբից էին եւ նույն կերպ նահատակվեցին, հստակ չեմ կարող ասել, քանի որ համապատասխան բացատրություններ չեմ գտել գրականությունում: Ըստ երեւույթին Գայանյանց կույսերի տոնով տոնվում է նաեւ մայրապետների տոնը, իսկ Հռիփսիմյանց կույսերի տոնով՝ նորընծաների:

Ես ինքս դրսում չեմ եղել, սակայն հանդիպել եմ դրսից եկածներին, եւ նրանց հայերենը ինձ դուր է եկել: Ես ապրում եմ Մարաշում: Մեր թաղամասը մի ժամանակ արեւմտահայերի թաղամաս էր: Բոլորն էլ ունեին երկրորդ լեզու, որը թուրքերենն էր: Մի մասն էլ խոսում էր նաեւ հունարեն: Ֆրանսերեն, անգլերեն ու արաբերեն խոսողներ էլ ունեինք, բայց քիչ: Ռուսախոսություն մեր թաղամասում չկար, այդ պատճառով էլ ինձ համար շատ խորթ է հայտնվել ռուսախոս հայերի միջավայրում: Երբ աշխատում էի «Մերգելյանում», հաճախ վեճի էի բռնվում ռուսախոսների հետ: Նրանք ինձ «ախպարի» տեղ էին դնում, ես էլ նրանց՝ «շուռ տված հայի»:

Համիտ եմ, եւ ուախ եմ, որ սփյուռքի մեր եղբայրները եւս այցելում են այս բաժինը: Բացի այդ կարծում եմ, որ աններելի է, երբ Երեւանում ծնված ու մեծացած հայը՝ արտահայտվելու համար նախընտրում է ռուսերենը: Երեւանցի շատ մայրեր իրենց զավակների հետ ռուսերեն են խոսում, ամեն կերպ ջանում են, որ իրենց զավակը անթերի տիրապետի ռուսերենին, շտկում են մանկիկի բերանից դուրս եկած ամեն մի ծուռ խոսք, սակայն հոգ չեն տանում, որ երեխան ճիշտ հայերեն խոսի, երեխան էլ հայերենը սովորում է փողոցում: Դրան հակառակ օտար ափերում ծնված ու մեծացած մեր հայրենակիցները կարողանում են բավականին անուշ հայերենով խոսել: Որտե՞ղ է տրամաբանությունը:

Հոգեգալստյան երկրորդ շաբաթը կոչվում է «Արարատյան դաշտի տոն»: Այս շաբաթ են տոնվում հայոց նվիրական տոների մի քանիսը. երկուշաբթի տոնվում է Հռիփսիմյանց կույսերի տոնը, իսկ երեքշաբթի՝ Գայանյանց կույսերի:

Պետք է կարողանանք այս ֆորումը օգտագործել ի շահ Հայ Եկեղեցու եւ ժողովրդի: Այստեղ շատ հարցեր կարելի է քննարկել: Բայց ցավոք, մի կողմից կրոնական հարցերի նկատմամբ մարդկանց անտարբերությունը, եւ մյուս կողմից հայերենով բացված թեմաների նկատմաբ անհետաքրքրությունը, թույլ չի տալիս առաջ գնալ:

Հարցադրումը ճիշտ չէ, քանի որ հարցադրողը ենթադրում է, որ Հայ Առաքելական Եկեղեցին Ուղղափառության հետ կապ չունի, այլ միայն մի քանի նմանություններ կան: Ասեմ, որ նախ պետք է պարզել, թե ինչ է նշանակում Ուղղափառություն: Որն է Հայ Եկեղեցու Ուղղափառության չափանիշը եւ որը՝ արեւմուտքինը: Այս պարզաբանությունից հետո, այսինքն՝ Ուղղափառության ճշգրիտ «քանոնը» որոշելուց հետո կարելի է անցնել հարցի երկրորդ մասի քննարկմանը: Արեւմտյան եկեղեցիները իրենց համար վաղուց որոշել են այդ չափանիշը եւ դրանով չափելով հայերիս՝ եգիպտացիների, ասորիների, եթովպիացիների ու հնդիկների հետ միասին, մեկընդմիշտ, հայտարարել հերետիկոս: Արեւմտյան վարդապետները հնարավոր են համարում, որ միայն հունա-հռոմեական մշակույթին հարող եկեղեցիական գործիչներն են ի զորու լինել Եկեղեցու առաջնորդներ, իսկ մյուսների կարծիքը կարիք չկա լսելու, հատկապես, երբ այն իրենց ուզածը չէ: Արեւմուտքն անգամ մեր Եկեղեցու պատմությունն է հայտարարում առասպել:

Գրավոր խոսքը միշտ տարբերվել է բանավոր խոսքից: Ցանկացած անձնավորություն գրավոր խոսքում ավելի զգուշավոր է լինում, քան բանավորում: Բանավոր խոսքում զրուցակիցը կարծես թե ներում է թերի ու անկապ նախադասությունների շարանը, որը մենք հաճախ արտասանում ենք մի շնչով, իսկ գրավոր խոսքի դեպքում՝ ներում չկա, անմիջապես թերուսի եւ տգետի պիտակն են կպցնում: Ինձ թվում է, որ ֆորումի սահմաններում այդ պիտակից վախենալու հարկ չկա, քանի որ այստեղ գրավոր խոսքի բարձր մակարդակի պահանջ չկա, եւ յուրաքանչյուրս կարող ենք գրել մեր կարողության չափով: Բացի այդ, անգամ մեծ գրողներն առանց խմբագրման եւ վերաշարադրման չեն հանձնել իրենց գործերը տպագրության: Իհարկե, լավ կլիներ, եթե բոլորս էլ կարողանայինք Շնորհալու նման արտահայտվել, բայց ամենքիս չի տրվում:

Ես ցանկանում եմ այս հարցում զորավիգ լինել թեմայի հեղինակին եւ իմ ձայնը տալիս եմ հօգուտ նրա առաջարկի:

Ինձ մի անգամ ծանոթացրին մի հոգեւորականի հետ, կարծում էի թե հայ է, քանի որ լավ էր խոսում հայերեն: Խոսքի վերջում նա սկսեց ներեղություն խնդրել վատ աշխարաբարի համար, ասելով, որ ինքը գրաբարի գիտակ է: Թվաց թե կատակում է: Հատո ինձ առանձին հայտնեցին, որ նա հայ չէ, կաթոլիկ բարձրաստիճան հոգեւորական է եւ Հայաստանում էլ չի բնակվում: Պատկերացնում եք, այդ մարդը Լամբրոնացու «Պատարգի» եւ Անձեւացու «Ժամերգության» մեկնությունները մեզանից լավ գիտեր: Մի անգամ էլ մի ավստրացի երիտասարդի հետ էի խոսում, չգիտեի, որ հայ չէ, քանի որ անթերի էր խոսում հայերեն. վերջում իմացա, այն էլ պատահաբար:

Կարծես թե հայերիս ճակատին գրված է, որ մենք պետք է մեր մայրենի լեզվից բացի, առնվազն, մի երկրորդ լեզվի եւս տիրապետենք: Դա գալիս է անհիշելի ժամանակներից: Մեր երկրորդ լեզուները եղել են՝ ասորերենը, պարսկերենը, հունարենը, արաբերենը, թուրքերենը, իսկ այսօր էլ՝ ռուսերենն ու անգլերենը: Ցավոք շատերիս համար այդ երկրորդ լեզուն եղել է մայրենիի փոխարեն: Անձամբ ես ռուսերեն քիչ եմ կարդում, այդ պատճառով էլ շատ թեմաներ ուղղակի չեմ էլ այցելում: Բացի այդ՝ հայերի հետ ռուսերենով հաղորդակցվելը անբնական եմ համարում: